Logistyka  nauka
A
ukasz Antos, Kamila Antos
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Just in Time jako metoda poprawy efektywności procesu
logistycznego przedsiębiorstwa
pojmowany jest, jako filozofia zarządzania przedsiębior-
stwem, która polega na ciągłym usprawnianiu procesów
Wstęp
przepływu dóbr i eliminowaniu marnotrawstwa1.
Głównym celem tej koncepcji JiT jest wytworzenie pro-
Zarządzanie zapasami pozostaje sensem istnienia łańcucha
duktu lub usługi, która powstanie w skutek efektywnego
dostaw, powodem, tak wielkiej uwagi jest zainteresowanie
planowania, sterowanie, oraz kontrolę przepływu materiału.
się zmniejszeniem poziomu zapasów w całym łańcuchu
Metoda ta ma na celu zwiększenie efektywności oraz ela-
dostaw. W wielu firmach zapasy są pierwszym lub drugim,
co do wielkości składnikiem aktywów. Zapasy w wielu fir- styczności wytwarzania poprzez maksymalne zmniejszenie
poziomu zapasów przedprodukcyjnych i międzyoperacyj-
mach pozostają inwestycją podobną do inwestycji w sprzęt,
wysokie koszty są również związane z utrzymywaniem zapa- nych, maksymalne skrócenie długości cyklu produkcyjnego
[Blaik, 1999].
sów. Współczesne zmiany procesu rynkowego spowodowały
Metoda Just in Time w dosłownym polskim tłumaczeniu
reorganizację wymagań uczestników procesu gospodarczego.
dokładnie na czas sprowadza się do organizowania procesów
Powodem tym stała się niewystarczająca siła przetargowa
zaopatrzeniowych, wytwórczych i dystrybucyjnych, a w dal-
przedsiębiorstw produkcyjnych w realizowaniu strategii
szej części do zarządzania nimi tak, aby wszystkie te procesy
konkurencji. JiT pozostaje związkiem, w którym występuje
zostały zrealizowane terminowo, a czas ich realizacji był
obowiązek ścisłej współpracy pomiędzy dostawcą a odbiorcą
możliwie jak najkrótszy [Ficoń, 2001].
[Greene, 1993].
Warunkiem, jaki jest konieczny do wdrożenia JiT to posia- Just in Time prowadzi wojnę z nieefektywnością. Głów-
nymi celami, jakie stawia przed sobą, należą: minimalizacja
danie procesów na bardzo wysokim poziomie i poprawnie
wdrożonego systemu informacyjnego zarządzania. Nie nale- zapasów, poprawa jakości produktu maksymalizacja efek-
tywności produkcji przy zapewnieniu optymalnego poziomu
ży i nie można liczyć na sprawną realizację koncepcji JiT bez
obsługi klienta2.
niezawodnej logistyki zaopatrzenia i wzorowo eksploatującej
zasoby logistyki produkcji. Bez nich stworzymy tylko koszty
wynikające z wyczerpania zapasów. Rezultatem poprawnego
Elementy metody Just in Time (JiT) system
wdrożenia systemu JiT jest ogólna poprawa elastyczności
Kanban
działania przedsiębiorstwa. Jednak, że JiT nie pozostaje
skomplikowanym narzędziem informatycznym, a raczej sy-
Nieodzownym elementem systemu JiT pozostaje metoda
stemem organizacyjnym, okazuje się, że jego wdrożenie po-
ukierunkowana na zarządzanie produkcją Kanban, oparta jest
zostaje dużym wyzwaniem, które sprawia nie małe trudności.
ona na przepływie dokumentów dołączanych do wózków,
JiT opiera się przede wszystkim o pewną filozofię pracy,
którymi dostarczane są ograniczone ilości podzespołów oraz
w której minimalizacja zapasów, nie taśmowa produkcja,
innych materiałów potrzebnych do produkcji. Metoda Kan-
wspólne rozwiązywanie problemów i ciągłe usprawnianie
ban po raz pierwszy została wdrożona w Toyota Motor
systemu produkcyjnego wymagają od pracowników wielo-
Company w Japonii w latach 1950 1960 jako system polega-
funkcjonalności, stałego podnoszenia kwalifikacji oraz
jący na organizacji dostaw w momencie wystąpienia fak-
zwiększania swoich umiejętności. Tym samym wymagają od
tycznego zapotrzebowania na te elementy [Morris, Wilkin-
zarządzających otwarcia się na proces przepływu informacji,
son 1995].
pomysłów, idei z dołu w górę, tj. bezpośrednio z hali pro-
dukcyjnej do biurek planistów i menedżerów szczebla tak-
tycznego oraz także strategicznego. Produkcja w JiT uru- KAN  oznacza kartę BAN  oznacza sygnał
chamiana jest, gdy pojawia się zlecenie na dany wyrób.
Cechą charakterystyczną systemu są małe dostawy, które
mają miejsce nawet kilka razy dziennie. Powoduje to, że
KANBAN  karta sygnału
liczbę dostawców ogranicza się do kilku i wymaga się od
nich lokalizowania w niewielkiej odległości od zakładu od-
biorcy [Witkowski, 1998]. Rys. 1. Znaczenie słowa Kanban
Metoda Just in Time (JiT)
Najczęściej jest to drukowana karta, zawierająca określone
informacje takie jak nazwa części, opis, ilość.
Współcześnie uważa się, że system JiT jest na tyle dosko-
nały, że nie potrzebuje żadnych zapasów by funkcjonować.
1
Oznacza to idealną synchronizację zapotrzebowania, a co jest
http://lean-management.pl/just-in-time/156-just-in-time.html [dostęp dnia
18.12.2012]
z tym powiązane daje możliwość osiągania z tego tytułu
2
http://lean-management.pl/just-in-time/130-koncepcja-just-in-time.html
wielu korzyści operacyjnych i ekonomicznych. System JiT
[dostęp dnia 18.12.2012]
7
Logistyka 5/2013
Logistyka  nauka
Kanban to jedno z najważniejszych narzędzi systemu JiT. jest w dzisiejszym czasie konieczność a nie luksus. Za barie-
Sygnalizuje cykl uzupełniania, dla produkcji materiałów. rę są też uznawane związki zawodowe, które bardzo nie
Poprzez zastosowanie tego narzędzia zostaje utrzymany ufnie podchodzą do koncepcji redukowania marnotrawstwa,
i uporządkowany i strumień materiałów w całym okresie co przekłada się na niechęć do zarządu. Barierą morze być
procesu wytwórczego3. również odległość powodowana potrzebą ścisłej kooperacji
Karty kanban są wykorzystywane na przemiennie, jako między dostawcą i odbiorcą, ten problem w szczególności
zlecenia produkcyjne i dokumenty opisujące zawartość po- dotyka firm dokonujących zakupu towaru za granicą [Milew-
jemników. ska, Milewski, 2001].
Kanban zawiera:
" identyfikator pozycji indeksu materiałowego, której ona
Tab. 1. Cechy tradycyjnego systemu produkcyjnego i systemu JiT
dotyczy,
" pojemność pojemnika, ale nie jest to konieczne, gdyż
Dziedzina Systemy Tradycyjne JiT
w klasycznym rozwiązaniu jest to wielkość stała, indywi-
Niskie koszty przy akcep- Najwyższa jakość  zero
dualnie określona dla każdego indeksu i nie może ulec Jakość a koszty towalnym poziomie defektów, jednocześnie
jakości niskie koszty
zmianie,
Wysoki poziom zapasów, Małe zapasy, pewny
" informacje dodatkowe (nazwa i opis indeksu, wydział lub
Zapasy efekt skali, zapasy bez- ciągły strumień materia-
stanowisko produkcyjne czy unikalny symbol karty).
pieczeństwa łowy
System kanban zapewnia ściślejszą kontrolę zapasów oraz
Krótki czas reakcji na
uruchamia wytwarzanie składników wyrobów dopiero wów-
Długie serie produkcyjne, potrzeby rynku, nastaw-
Elastyczność
czas, gdy pojawia się na nie zapotrzebowanie. Funkcjonowa-
mała elastyczność nie na klienta, duża
elastyczność
nia systemu Kanban rozpoczynamy od analizy harmonogra-
Najniższe koszty przy
mu pracy wydziału montażu finalnego wyrobów, który jest
Transport akceptowalnym poziomie 100% pewnych dostaw
podstawą do określenia dziennego planu produkcji. Wielkość
jakości dostaw
partii wytwarzanej w każdej fazie może być ograniczona
Negocjacje, których
Stosunki z dostaw-
rozmiarami pojemnika wykorzystywanego do transportu
celem jest pokonanie Ścisła współpraca
cami dóbr i usług
z jednej fazy do następnej [Durliks, 1996].
przeciwnika
Jak najwięcej, aby uzy-
Niewielu, najlepiej jeden,
Liczba dostawców skać najkorzystniejsze
długoletnie kontrakty
warunki
Otwartość, swobodna
wymiana informacji,
Komunikacja
Ścisła ochrona informacji wspólne rozwiązywanie
z dostawcami
problemów, liczne
powiązania
Zarządzanie oparte Zarządzanie oparte
Cechy ogólne
na kosztach na obsłudze klienta
Tabela 2 przedstawia siedem przyczyn strat, które mogą
zostać wyeliminowane poprzez skuteczne wdrożenie syste-
mu Just in Time.
Tab. 2. Siedem przyczyn strat
Powinna być eliminowana poprzez skracanie czasu
Nadprodukcja
trwania montażu
Nierównomierne
rozłożenie pracy Może być wyeliminowane z pomocą wszechstronnie
pomiędzy odcin- przygotowanych pracowników, przesuwanych w razie
kami produkcyj- potrzeby do bardziej obciążonego odcinka produkcji
nymi
Proces produkcyjny oraz położenie zakładów powinny
Przemieszczanie być zaplanowane w sposób umożliwiający zminimali-
materiałów zowanie wszelkich procesów związanych z przemiesz-
czaniem materiałów
Rys. 2. Uproszczony schemat Kanban
Warto zadać sobie pytanie, dlaczego dana część pro-
Zbędne zapasy
duktu w ogóle jest wytwarzana i czy konieczne to jest,
produkcyjne
należy przeanalizować każdy krok w produkcji
W systemie JiT traktowane są, jako zło konieczne,
Zapasy
Korzyści, bariery i warunki wdrożenia JiT
ukrywające istniejące problemy a nierozwiązujące ich
Należy dokładnie przeanalizować, które z operacji są
Bariery wdrażania JiT mogą być związane z zawodnością
Nadmiar operacji niezbędne usunięcie tych bezużytecznych, nietworzą-
transportu, zróżnicowania zespołów jak i części, które sta- materiałowych cych wartości dodanej do produktu zwiększa efektyw-
ność produkcji i jakość samego procesu produkcyjnego
nowią przedmiot dostawy. Inną przyczyną morze być men-
Produkowanie Należy eliminować wszelkie defekty u z
ródeł przez
talność zarówno pracowników jak i dostawców, którzy mogą
wyrobów wadli- cały czas procesu produkcyjnego i dążyć do produkcji
nie rozumieć, że dotrzymywanie umówionych terminów to
wych bezusterkowej
3
http://www.gazeta-it.pl/rozmaitosci/git23/kanban.htm
8
Logistyka 5/2013
Logistyka  nauka
bowiem stabilności, tak niezbędnej w przypadku dostaw na
Podsumowanie
czas. Charakterystyczna dla koncepcji Just in Time jest także
idea Kaizen, oznaczająca celowość podejmowania działań,
Koncepcja JiT umożliwia menedżerom ds. logistyki
prowadzących do ulepszeń. W koncepcji Just in Time ważne
zmniejszenie kosztu jednostkowego oraz poprawę poziomu
jest  spojrzenie na dostawców jako na partnerów w procesie
obsługi klienta. Z uważnej analizy rozwiązań reaktywnych
koncepcji JiT wynika, że są one podobne do takich podsta- produkcji . Na tej podstawie w Japonii przyjęto 10 zasad
wowych systemów reaktywnych, jak ekonomiczna optymal- wdrażania tej koncepcji. Dostawcy są zachęcani do lokowa-
nia swoich firm blisko odbiorcy, co redukuje koszty trans-
na wielkość zamówienia, jakie należy jednorazowo złożyć
portu i czas dostawy. Dostawy są realizowane w małych
u dostawcy i stała wielkość zamówienia, gdyż system JiT
partiach, a wysyłki są częste. Za zapasy buforowe odpowiada
jest wrażliwy na popyt.
Główna różnica między koncepcją JiT a koncepcjami bar- dostawca, który zobligowany jest je tworzyć. Obowiązuje
dziej tradycyjnymi polega na tym, że w koncepcji JiT dąży generalna reguła: raczej jeden dostawca niż dwóch. Dostaw-
ca będący dla firmy  klienta jedynym z
ródłem części, pod-
się do skrócenia i stabilizacji cyklów realizacji zamówienia
oraz zminimalizowania lub wyeliminowania zapasów. W re- zespołów lub produktów, cieszy się u niego większymi
względami, pozwalającymi mu rozwijać biznes. Dostawcy
zultacie firma oszczędza dzięki ograniczeniu nakładów na
zapasy w dolnej części rurociągu logistycznego i skupia się z większymi uprawnieniami mogą często sami redukować
na poprawie reaktywności i elastyczności swojego systemu. swoje własne dostawy. Dostawcy muszą oferować możliwie
W sytuacji idealnej zastosowanie systemu Just in Time po- niskie ceny, wysoką jakość i szybko odpowiadać na potrzeby
zwala na takie zsynchronizowanie systemu, że jego funkcjo- produkcyjne. Odbiorcy winni udzielać technicznego i finan-
sowego wsparcia dostawcom. Jakość jest wymagana, a nie
nowanie nie jest już uzależnione od zapasów zgromadzonych
w różnych strategicznych punktach w systemie logistycz- sprawdzana przez odbiorców. Jakość części i produktów jest
wymagana przez odbiorców i osiągana przez dostawców.
nym.
Przy wdrażaniu systemu JiT duże znaczenie ma również Między firmą  odbiorcą a jej dostawcą winna istnieć ścisła
efektywność i niezawodność procesów wytwórczych. Po- więz
, wyrażająca się w formie pełnego zaufania. Obie strony
nieważ systemy JiT wymagają dostarczania części i podze- bowiem  płyną w tej samej łodzi .
społów we właściwym czasie i miejscu, są one w dużej mie- Słowa kluczowe: Just in Time, kanban, produkcja, zapasy,
logistyka.
rze uzależnione od trafności prognoz popytu na wyroby
gotowe. Ponadto punktualne działanie systemu wymaga
efektywnych i niezawodnych systemów komunikacji i in-
formacji, a także wysokiej jakości obsługi transportowej.
LITERATURA
1. Blaik P., Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania
Streszczenie
przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa 1999.
Koncepcja Just in Time (dokładnie na czas) to jedna z naj-
2. Ficoń K., Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Impuls Plus
częściej stosowanych koncepcji logistycznych. Opiera się
Consulting, Gdynia 2001.
ona na 3 głównych elementach: segmentacji wytwarzania,
3. Greene R.T., Global Quality: a synthesis of the world's man-
zintegrowanym przetwarzaniu informacji, zsynchronizo-
agement methods, Milwaukee 1993.
wanym z produkcją zaopatrzeniem. Koncepcja operacyjna
dostarczania materiałów i innych zasobów do produkcji
4. Laskowska A., Konkurowanie czasem  strategiczna broń
w ściśle określonych ilościach oraz dokładnie w takim cza- przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2001.
sie, w jakim jest potrzebny do zastosowania. Głowna jej
5. Milewska B., Milewski D., Just in Time, Profesjonalna Szkoła
zaletą jest możliwość znacznych oszczędności objawiających
Biznesu, Kraków 2001.
na redukcji postojów pracowników i maszyn oraz minimali-
6. Morris J., Wilkinson B., The transfer of japanese management
zację kosztów zapasów produkcji w toku. U podstaw Just in
to alien institutional environments, Journal of Management
Time leżą cztery główne założenia: zero zapasów, krótkie
Studies, listopad 6/1995, Blackwell Publishing, Oxford 1995.
cykle realizacji zamówienia, często uzupełniane ilości po-
szczególnych dóbr, wysoka jakość albo zero defektów. Wy- 7. Witkowski J., Logistyka firm japońskich, Wydawnictwo Aka-
nika z tego, że najkorzystniejsze warunki stosowania kon- demii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1998.
cepcji istnieją w tych przedsiębiorstwach, gdzie stosowana
8. Durlik I., Inżynieria zarządzania. Strategia i projektowanie sys-
jest produkcja powtarzalna, a więc polegająca na wytwarza-
temów produkcyjnych, cz. 1 i 2, Agencja Wydawnicza Placet,
niu często zamawianych wyrobów, okoliczność ta sprzyja
Warszawa 1996.
9
Logistyka 5/2013