Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.
Romantyczna epistolografia
Temat: Romantycy listy piszą... Epistolografia epoki jako zwierciadło
romantycznej osobowości.
Czas: 45 minut
Cel główny: lekcja za pośrednictwem fragmentów listów polskich romantyków pozwala
uczniom rozpoznać / utrwalić najwa\
niejsze cechy romantycznej osobowości oraz zdobyć
rozeznanie w romantycznej konwencji epistolograficznej.
Cele operacyjne
Uczeń:
" wyjaśnia i stosuje termin epistolografia,
" określa tematykę listów romantycznych,
" określa cechy stylu epistolografii romantycznej,
" na podstawie listów wskazuje najwa\
niejsze cechy romantycznej osobowości,
" charakteryzuje romantyczną konwencję epistolograficzną.
I. Faza przygotowawcza:
1. Wyjaśnienie terminów  epistolografia i  epistoła .
2. Skrócona historia epistolografii zakończona informacją o wzmo\
onym rozwoju
listopisarstwa w okresie romantyzmu.
3. Sformułowanie tematu.
II. Faza realizacyjna
1. Odczytanie fragmentów listów A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego,
F. Chopina, C.K. Norwida  grupy otrzymują fragmenty listów jednego autora.
2. Analiza listów.
Zadania dla grup są jednakowe:
1) Kim dla nadawcy jest adresat listu / są adresaci listów? (Tu mo\
e być
potrzebna pomoc nauczyciela.) Jakiego tonu, charakteru nabierają listy
w związku z osobą adresata? Jakie cechy nadawcy ujawniają się w relacjach
z adresatem?
2) Wyszczególnij tematy, myśli, wątki podejmowane w liście/listach? Na czym
koncentrują się treści listu? Jakie cechy nadawcy ujawnia tematyka listu/listów
i sposób odnoszenia się do poruszanych kwestii?
3) Określ cechy stylu listu/listów i opisz ujawniającą się w nim osobowość
nadawcy.
Przewidywane odpowiedzi:
1) Adresaci: przyjaciele, osoby zaprzyjaz
nione (Mickiewicz do Filomatów,
Norwid do Koz
miana, Krasiński do Amelii Załuskiej), spokrewnione
(Mickiewicz do brata, Słowacki do matki Salomei Becł, Krasiński do ojca),
ukochane kobiety (Mickiewicz do Maryli Wereszczakówny, Słowacki
do Joanny Bobrowej, Krasiński do Joanny Bobrowej, a zwłaszcza do Delfiny
Potockiej).
Kierowane do takich adresatów listy nabierają najczęściej tonu bardzo
osobistego, zawierają zwierzenia, przemyślenia, są obrazem wewnętrznego
\
ycia artystów. Z tych powodów uznaje się je za listy konfesyjne. Adresat
decyduje nie tylko o poruszanych w listach kwestiach, ale tak\
e
o emocjonalnej tonacji listu.
Bliskie emocjonalne relacje nadawców z adresatami pozwalają dostrzec
takie cechy autorów listów, jak nieustająca potrzeba skupiania na sobie uwagi,
umiejętność nawiązywania głębokich więzi emocjonalnych, towarzyskość
i potrzeba dzielenia się swymi doznaniami.
Opracowała: Małgorzata Niewiadomska
2
Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.
Romantyczna epistolografia
2) Określenie tematów i wątków obecnych w romantycznej epistolografii i
odczytanie na podstawie wyszczególnionych treści cech autorów listów
romantycznych / typowych dla epoki elementów osobowości i postawy
\
yciowe:
" refleksja na d własną sytuacją \
yciową,
" opisy stanu ducha,
" samotność,
" tęsknota (za bliskimi, za ojczyzną),
" własny stan fizyczny (choroba),
" sytuacja ojczyzny,
" miłość,
" własna i cudza twórczość,
" opisy podró\
y i zwiedzanych miejsc,
" komentarze dotyczące prze\
ywanych zdarzeń,
" codzienne potrzeby, kłopoty finansowe.
Romantyczni autorzy listów to ludzie:
" o wybujałej wra\
liwości,
" skupionych na sobie introwertyków ze skłonnością do analizowania
własnych stanów psychicznych,
" ekscentrycznych (dziwaków?),
" skłonnych do egzaltacji,
" niepogodzonych ze światem, pogardzających codziennymi, prozaicznymi
sprawami, a jednocześnie dbających o swój komfort,
" doznających gwałtownych zmian nastrojów,
" mających poczucie wyobcowania i niezrozumienia wśród ludzi,
a jednocześnie przeświadczonych o własnej wysokiej wartości (dotyczy to
zwłaszcza oceny swojej twórczości), niecierpiących krytyki pod swoim
adresem,
" zafascynowanych pięknem natury, zwłaszcza niedotkniętej wpływami
cywilizacji,
" głęboko, w sposób cierpiętniczy prze\
ywających sytuację ojczyzny
(upadek powstania), klęski ojczyzny odbierający jako prywatne katastrofy.
" pogrą\
onych w nostalgii.
Ta część wspólnej pracy powinna zaowocować notatką, np. w postaci mapy
mentalnej zbierającej informacje o romantycznej osobowości.
3) Określenie cech stylu listów:
" ekspresja języka ujawniająca się w wykrzyknieniach, westchnieniach,
pytaniach kierowanych do adresata (do siebie?), słownictwie
nacechowanym emocjonalnie,
" intelektualizm: bogactwo słownictwa, filozoficzność wielu treści,
" literackość ujawniająca się w stosowaniu rozlicznych środków
stylistycznych, chwytach retorycznych i świadomych zabiegach
kompozycyjnych,
" nadawca i adresat jako literackie kreacje.
III. Faza podsumowująca
1. Uporządkowanie wspólnej listy cech i postaw charakterystycznych dla romantycznej
osobowości według grup tematycznych: sposób postrzegania świata i ludzi, cechy
Opracowała: Małgorzata Niewiadomska
3
Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.
Romantyczna epistolografia
osobowości i charakterystyczne postawy, stosunek do samego siebie i własnej
twórczości, hierarchia wartości.
2. Określenie najwa\
niejszych cech romantycznej epistolografii, np.:
" Konfesyjność.
" Świadoma autokreacja nadawcy i kreowanie odbiorcy.
" Skupienie na emocjach, a nawet emocjonalna przesada.
" Intelektualizm.
" Inne:.....
3. Zadanie domowe: Napisz list utrzymany w konwencji romantycznej zaczynający
się od słów  Inne miałem dotąd wyobra\
enie o naszym wieszczu. W liście
przedstaw swoje dotychczasowe wyobra\
enie o A. Mickiewiczu lub J. Słowackim,
a następnie skonfrontuj je z poznanym z listów wizerunkiem poety.
Opracowała: Małgorzata Niewiadomska
4
Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.
Romantyczna epistolografia
Temat: Rzecz o miłości i mał\
eństwie, czyli romantyczne dramaty
rodzinne w literaturze i epistolografii romantyków.
Czas: 90 minut
Wstępne zało\
enia:
Lekcja przewidziana jest jako element wzbogacający analizę i interpretację
 Nie-Boskiej komedii oraz kontynuacja tematu miłości romantycznej, poruszanego
w związku z  Cierpieniami młodego Wertera . Lekcja wymaga znajomości kontekstu
biograficznego, dlatego poprzedza ją zadanie domowe  odnalezienie informacji
o największych miłościach w \
yciu Mickiewicza i Krasińskiego oraz o zawartych przez nich
mał\
eństwach i przygotowanie tych wiadomości w formie ustnego opowiadania. Prócz tego
lektura  Nie-Boskiej komedii .
Cel główny: interpretacja  Nie-Boskiej komedii jako dramatu rodzinnego z uwzględnieniem
romantycznych opozycji kochanka  \
ona i miłość  mał\
eństwo w kontekście: fragmentu IV
części  Dziadów , listów A. Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny i Celiny
Mickiewiczowej, listów Z. Krasińskiego do Delfiny Potockiej oraz elementów biografii obu
autorów.
Cele operacyjne:
Uczeń:
" przedstawia najwa\
niejsze fakty z biografii romantycznych autorów związane
z miłością,
" na podstawie fragmentu romantycznego dramatu charakteryzuje koncepcję miłości
właściwą dla epoki,
" na podstawie fragmentów listów oraz I części  Nie Boskiej komedii omawia
ró\
nicę w postrzeganiu \
ony i kochanki przez autorów,
" wyjaśnia przyczyny romantycznej opozycji \
ona  kochanka,
" omawia konsekwencje idealizowania miłości, powołując się na  Nie-Boską
komedię i fragmenty listów,
" wyjaśnia związek romantycznego modelu miłości z filozofią epoki.
I. Faza przygotowująca
1. Opowiadanie przez uczniów epizodów z biografii A. Mickiewicza (miłość
do Maryli Wereszczakówny, jej zamą\
pójście za Wawrzyńca Puttkamera, wpływ tych
zdarzeń na \
ycie Mickiewicza, czas  białego mał\
eństwa Puttkamerowej, po latach
o\
enek poety z Celiną Szymanowską) i Z. Krasińskiego (przymus do mał\
eństwa z
Elizą Branicką, wieloletni związek z Delfiną Potocką).
2. Sformułowanie celu lekcji i zapisanie tematu.
Przywołujemy cytat z IV części  Dziadów :
Gdy na dziewczynę zawołają: \
ono!
Ju\
ją \
ywcem pogrzebiono!
Wyrzeka się przyjaciół, ojca, matki, brata,
Nawet... słowem, całego wyrzeka się świata,
Skoro stanęła na cudzym progu!
Pozwólmy uczniom na samodzielne komentowanie tych słów, ale na koniec
zadajmy pytanie o przyczynę tak niechętnego stosunku do mał\
eństwa w epoce, która
uwielbiła miłość.
II. Faza realizacyjna
1. Charakterystyka romantycznego modelu miłości na przykładzie fragmentu IV
części  Dziadów (mo\
na te\
odwołać się do wiedzy uczniów o  Cierpieniach
młodego Wertera ).
Opracowała: Małgorzata Niewiadomska
5
Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.
Romantyczna epistolografia
[...] Kochanek przez sen tylko widzianych mamideł;
Nie cierpiąc rzeczy ziemskich nudnego obrotu,
Gardzący istotami powszedniej natury,
Szukałem, ach! szukałem tej boskiej kochanki;
Której na podsłonecznym nie bywało świecie,
Którą tylko na falach wyobraz
nej pianki
Wydęło tchnienie zapału,
A \
ądza w swoje własne przystroiła kwiecie.
Lecz gdy w czasach tych zimnych nie ma ideału,
Przez teraz
niejszość w złote odleciałem wieki,
Bujałem po zmyślonym od poetów niebie,
Goniąc i błądząc, w błędach nieznu\
ony goniec;
Wreszcie, na pró\
no zbiegłszy kraj daleki,
Spadam i ju\
się rzucam w brudne uciech rzeki:
Nim rzucę się, raz jeszcze spojrzę koło siebie!
I znalazłem ją na koniec!
Znalazłem ją blisko siebie,
Znalazłem ją!... a\
ebym utracił na wieki! [...]
Grzechy? i proszę, jakie\
moje grzechy?
Czyli\
niewinna miłość wiecznej godna męki?
Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył wdzięki.
On dusze obie łańcuchem uroku
Powiązał na wieki z sobą!
Wprzód, nim je wyjął ze światłości stoku,
Nim je stworzył i okrył cielesną \
ałobą,
Wprzódy je powiązał z sobą!
Teraz, kiedy złych ludzi odłącza nas ręka,
Rozciąga się ten łańcuch, ale się nie spęka!
Czucia nasze dzielącej uległe przeszkodzie,
Chocia\
nigdy nie mogą napotkać się z bliska,
Przecie\
zaw\
dy po jednym biegają obwodzie,
A
ańcuchem od jednego skreślone ogniska. [...]
2. Portrety kochanek i \
on w listach A. Mickiewicza do Maryli i Celiny oraz
Z. Krasińskiego do Delfiny Potockiej. Romantyczna opozycja miłości i
mał\
eństwa  samodzielna praca uczniów z fragmentami listów.
Pytania do pracy z tekstami:
" Jak autorzy listów zwracają się do kochanek, a jak piszą do \
on lub o \
onach?
" O czym rozmawiają z nimi w listach?
" Jakie uczucia do kochanek, jakie zaś do \
on wyra\
ają w swoich listach?
3. Analiza I i II części  Nie-Boskiej komedii z uwzględnieniem kontekstu listów.
" Prześledzenie zdarzeń i zobrazowanie ewolucji w stosunkach mał\
eńskich.
Wskazanie kulminującego momentu związku.
" Konfrontacja postaci Marii i Dziewicy  skrócona charakterystyka
porównawcza.
" Wyjaśnienie, na czym polega opozycja kochanka  \
ona i miłość 
mał\
eństwo? Uczniowie konfrontują cechy kojarzone przez romantyków
z kochanką i miłością z przypisywanymi \
onie i mał\
eństwu, np.:
Opracowała: Małgorzata Niewiadomska
6
Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.
Romantyczna epistolografia
Kochanka śona
niebianka, anioł prozaiczna
boska istota, ideał fizyczny i duchowy przeciętna, nudna
bratnia dusza rozumiejąca i wspierająca ograniczająca mę\
czyznę, przytłaczająca
mę\
czyznę, dodająca mu skrzydeł
uwielbiona i wywy\
szona budząca duchową i fizyczną odrazę
niezwykła, niepowtarzalna, jedyna kojarząca się z przyziemną codziennością
Miłość Mał\
eństwo
komunia bliz
niaczych dusz przymus i konwenans
uskrzydla, uszczęśliwia tłumi i niszczy
swoboda ducha jarzmo duszy
uczucie transcendentne, kosmiczne, przyziemność i szarzyzna \
ycia
mistyczne
dostarcza mę\
czyz
nie najwy\
szej wywołuje poczucie \
yciowej klęski
satysfakcji
nieustająca ekstaza monotonia i pustka
przeznaczenie artysty romantycznego stan sprzeczny z naturą artysty
romantycznego
" Przedstawienie konsekwencji idealizacji miłości przez Mę\
a.
" Wyeksponowanie elementu autokreacji w postawie Mę\
a ( Dramat
układasz. ) i przypomnienie jego obecności w sposobie kreowania
nadawcy i odbiorcy w listach romantyków.
III. Faza podsumowująca
1. Wskazanie związków między romantycznym modelem miłości a filozofią epoki.
2. Zadanie domowe: Test czytania ze zrozumieniem: E. Ihnatowicz  A jak będę
zakochana, przyślę panu list i klucz. [W: Katarzyna Budna, Jolanta Manthey,
Język polski. Matura 2007. Materiały dla maturzysty, Wydawnictwo OPERON,
Gdynia 2006, s. 46-49.]
Opracowała: Małgorzata Niewiadomska
7