PRODUKCJA ZIEMNIAKÓW
W ROLNICTWIE
EKOLOGICZNYM
materiały dla rolników
Radom 2004
Dodruk wykonano w ramach zadania zleconego MRiRW
zgodnie z decyzjÄ… HORre-401-182/04
z dnia 25.06.2004 r.
1
Autorzy::
1. dr Tade sz Gr czek
2. dr Wojciech Nowacki
3. dr Krystyna Zarzyńska
Instyt t Hodowli i Aklimatyzacji RoÅ›lin  RadzikÌw
Redakcja merytoryczna: dr Wojciech Nowacki
Projekt okładki: Marek Rząsa, RCDRRiOW w Przysiek
© Copyright by: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoj Wsi
Wydawca:
Krajowe Centrum RoInictwa EkoIogicznego
- RegionaIne Centrum Doradztwa Rozwoju RoInictwa i Obszarów Wiejskich
w Radomiu
l. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom
Realizacja i druk:
GP RCDRRiOW w Radomi
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom
ISBN 83-89060-53-1
Nakład: 5000 egz.
2
Spis treści
1. Wstęp ................................................................................................................ 4
2. Istota rolnictwa ekologicznego ..........................................................................5
3. Uwarunkowania przyrodnicze, środowiskowe i glebowe urządzania
gospodarstwa ekologicznego .............................................................................7
4. Gospodarka składnikami pokarmowymi oraz nawożenie uzupełniające ......8
5. Uprawa roli pod ziemniaki ..............................................................................14
6. Dobór odmian ziemniaka do uprawy w systemie ekologicznym ....................16
7. Przygotowanie sadzeniaków i sadzenie ..........................................................18
8. Pielęgnowanie plantacji ziemniaka ...............................................................19
9. Ochrona ziemniaków przed chorobami i szkodnikami ...................................21
10. Zbiór ............................................................................................................. 24
11. Przechowywanie ............................................................................................26
12. Obróbka i konfekcjonowanie ziemniaków ....................................................29
13. Marketing w produkcji ziemniaków jadalnych ekologicznych .....................31
14. Załącznik Nr 1  Upoważnione jednostki certyfikujące rolnictwo
ekologiczne w roku 2003 .............................................................................. 36
15. Informacje praktyczne i ważniejsze adresy istotne dla gospodarstw
produkujÄ…cych metodami ekologicznymi .....................................................38
3
Wstęp
Produkcja w systemie ekologicznym bardzo powoli, ale rozszerza siÄ™ w naszym
kraju. Wielu specjalistów sądzi, że to jedna z wielu szans dla naszego rolnictwa.
Rolnicy w większości kwestionują takie stwierdzenie, bo nie widzą większych
różnic pomiędzy konwencjonalnym systemem produkcji jaki jest dziś powszech-
nie stosowany a systemem ekologicznym. Większość gospodarstw nie przecho-
dziła procesu intensyfikacji produkcji rolnej, w którym zużywa się duże ilości środ-
ków ochrony roślin i nawozów.
Rolnictwo ekologiczne różni się jednak od naszego rolnictwa konwencjonal-
nego. Polega ono bowiem na świadomym eliminowaniu chemii z produkcji rol-
nej. Wymaga dużo większej wiedzy z różnych dziedzin, aby móc maksymalnie
wykorzystać walory przyrody. Produkcja ziemniaków w systemie ekologicznym
jest trudna, ale perspektywiczna i opłacalna. Na tle masowej produkcji ziemnia-
ków w naszym kraju ziemniak ekologiczny znajduje nabywców. Będzie ich w przy-
szłości jeszcze więcej, gdy społeczeństwo będzie bogatsze, gdy zaufa, że produkt
z napisem  ekologiczny będzie rzeczywiście produktem ekologicznym. Wyma-
ga to jednak od rolnika przestawienia swej mentalności, poddanie się procedurze
certyfikacji a przede wszystkim przyswojenie sobie wiedzy o rolnictwie ekolo-
gicznym, w tym o ekologicznej produkcji ziemniaka.
4
Istota rolnictwa ekologicznego
Rolnictwo ekologiczne oznacza sposób gospodarowania o zrównoważonej pro-
dukcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, oparty na środkach pocho-
dzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie. Podsta-
wowa zasada rolnictwa ekologicznego to odrzucenie środków chemii rolnej i spo-
żywczej. Dzięki temu osiąga się dwa główne cele, tj.:
- ochronę środowiska produkcji rolniczej, gleby, wody i krajobrazu,
- wysoką jakość biologiczną płodów rolnych (pierwotną) nawiązującą do wła-
ściwości produktów powstających naturalnie w przyrodzie bez ingerencji
człowieka.
Podstawowe zasady rolnictwa ekologicznego to:
- stosowanie wielostronnych płodozmianów z udziałem roślin motylkowych
oraz wysyconych poplonami uprawianymi na nawozy zielone,
- dobór do uprawy gatunków i odmian roślin dostosowanych do siedliska, od-
pornych na choroby i szkodniki, o dużej zdolności konkurencyjnej w sto-
sunku do chwastów oraz częste stosowanie zasiewów mieszanych,
- dążenie do wzrostu żyzności i biologicznej aktywności gleby dzięki stoso-
waniu nawożenia organicznego, wielostronnego płodozmianu, odpowiedniej
uprawy roli itp.,
- dążenie do zamkniętego obiegu materii organicznej i składników pokarmo-
wych w ramach gospodarstwa, rozumianego jako całość (równowaga paszo-
wo-nawozowa),
- w ochronie roślin przed chorobami i szkodnikami podstawowe znaczenie ma
profilaktyka (płodozmian, nawożenie organiczne, dobór odmian) oraz wzrost
naturalnej odporności gleby przeciwko patogenom lub dzięki jej biologicznej
aktywności. Dopuszcza się stosowanie preparatów biologicznych (wytwo-
rzonych na bazie metabolitów bakterii i grzybów) oraz niektórych wywarów
i wyciągów roślinnych. W ograniczeniu zachwaszczenia podstawowe znacze-
nie ma płodozmian, poprawna uprawa roli oraz rozwinięte metody mecha-
nicznego ich zwalczania.
Jedną z ważniejszych roślin towarowych uprawianych w systemie ekologicz-
nym jest ziemniak. O jego uprawie decydują w głównej mierze takie czynniki,
jak: zapotrzebowanie rynku, konieczność utrzymania właściwego płodozmianu
oraz odchwaszczające działanie upraw ziemniaka.
Jednocześnie ziemniak należy do trudnych gatunków roślin w uprawie ekolo-
gicznej, ze względu na zagrożenie ze strony wielu agrofagów. Do najważniejszych
należy zaliczyć chwasty oraz patogeny grzybowe, bakteryjne i wirusowe  spraw-
ców różnych chorób.
5
Ze szkodników duże znaczenie gospodarcze mają: stonka ziemniaczana, mą-
twiki, a w produkcji nasiennej mszyce, jako wektory chorób wirusowych.
Uregulowania prawne rolnictwa ekologicznego
Z dniem 1 maja 2004 roku w zakresie rolnictwa ekologicznego zacznÄ… obowiÄ…-
zywać w Polsce przepisy prawne Unii Europejskiej:
1. RozporzÄ…dzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w spra-
wie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów
rolnych i środków spożywczych wraz z póz
niejszymi zmianami.
2. RozporzÄ…dzenie Komisji (EWG) nr 94/92 z dnia 14 stycznia 1992 r. ustana-
wiające szczegółowe zasady wprowadzenia w życie uzgodnień dotyczących
przywozu z państw trzecich przewidzianych w Rozporządzeniu Rady (EWG)
nr 2092/91 wraz z póz
niejszymi zmianami.
3. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r. uzupełniają-
ce rozporzÄ…dzenie Rady (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicz-
nej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spo-
żywczych w celu włączenia produkcji zwierzęcej.
4. RozporzÄ…dzenie Komisji (WE) nr 1918/2002 z dnia 25 paz
dziernika 2002 r.
zmieniające Rozporządzenie Komisji (WE) nr1788/2001 z dnia 7 września
2001 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonywania przepisów dotyczą-
cych świadectwa kontroli w odniesieniu do przywozu z państw trzecich, na
podstawie art. 11 RozporzÄ…dzenia Rady (EWG) nr 2092/91 (tekst majÄ…cy zna-
czenie dla EOG).
Zasady określone w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2092/91 stanowiły część
reformy Wspólnej Polityki Rolnej (CAP), która wprowadziła tym sposobem ele-
menty przyjazne środowisku i potraktowała rolnictwo ekologiczne jako środek ła-
godzący kryzys narastający w sektorze produkcji żywności (spowodowany wyso-
kÄ… chemizacjÄ…, specjalizacjÄ… i intensyfikacjÄ… produkcji) w krajach UE.
RozporzÄ…dzenie Rady (EWG) nr 2092/91 dotyczy nieprzetworzonych i prze-
tworzonych produktów roślinnych, zwierzęcych, zwierząt, pasz i mieszanek pa-
szowych wyprodukowanych bÄ…dz
utrzymywanych w sposób ekologiczny.
Zawiera regulacje dotyczące oznakowania produktów, zasad produkcji ekolo-
gicznej, systemu kontroli, informacji o objęciu produktów systemem kontroli, ogól-
nych środków egzekwowania wymagań, importu z krajów trzecich, swobodnego
obrotu towarowego we Wspólnocie.
Wraz z przepisami UE zacznie po 1 maja 2004 roku obowiązywać w Polsce
nowa ustawa o rolnictwie ekologicznym, mająca charakter kompetencyjny, a więc
wskazująca jedynie instytucje właściwe do wypełniania poszczególnych zapisów
rozporządzeń.
6
Uwarunkowania przyrodnicze, środowiskowe i glebowe
urzÄ…dzania gospodarstwa ekologicznego
Zgodnie z kryterium rolnictwa ekologicznego gospodarstwa muszą znajdować
się w czystym środowisku z dala od z
ródeł zanieczyszczeń takich jak: zakłady prze-
mysłowe oraz dróg o dużym natężeniu ruchu pojazdów.
Gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od emitorów py-
łów, od zwałowisk odpadów metalonośnych i od dużych ferm zwierzęcych pro-
dukujących gnojowicę aby można było wykluczyć możliwości stałego wpływu
zanieczyszczeń.
Z uwagi na niebezpieczeństwo skażeń gospodarstwo nie może być położo-
ne w strefie ochronnej zakładu przemysłowego.
Odległość gospodarstwa od drogi o dużym natężeniu ruchu (ponad 50 po-
jazdów na godzinę) powinna wynosić co najmniej 100 m a obiekt gospodar-
stwa zaleca się ogrodzić od strony drogi gęstym żywopłotem. Gospodarstwo
powinno być położone w takiej odległości od cieków z wodą pozaklasową
wylewającą wiosną, aby wykluczyć wpływ na wody gruntowe, studzienne
i z wodociągu. Pod względem składu chemicznego jak i wskaz
ników mikro-
biologicznych woda powinna odpowiadać normom krajowym.
Zawartość metali ciężkich w glebie nie może przekroczyć wartości progowych.
Ziemniak należy do grupy najbardziej rozpowszechnionych roślin rolniczych.
Uprawiany jest w większości krajów świata na wszystkich kontynentach. Nie-
mniej jednak jego uprawa wykazuje wyraz
nÄ… koncentracjÄ™ przestrzennÄ….. Jest
to roślina klimatu umiarkowanego. Takie rozmieszczenie jest spowodowane
przede wszystkim tym, że w innych warunkach klimatycznych plony są niskie
a wyradzanie siÄ™ szybkie.
Ziemniak nie ma bardzo dużych wymagań glebowych i środowiskowych.
Do gleb typowych dla uprawy ziemniaka jadalnego należą gleby wytworzone
z piasków gliniastych lekkich i mocnych (pgl i pgm), rzadziej glin lekkich (gl)
i pyłów zwięzłych (płz). Są to najczęściej gleby kompleksu żytniego bardzo
dobrego, dobrego oraz zbożowo górskiego (4, 5, II) rzadziej słabego (6).
Ziemniak uprawiany dla przetwórstwa spożywczego wymaga gleb cięższych
o składzie mechanicznym gliny średniej, gliny lekkiej i piasku gliniastego moc-
nego z dobrze uregulowanymi stosunkami powietrzno-wodnymi, będących
w wysokiej kulturze zasobnych w składniki pokarmowe, o odczynie lekko kwa-
śnym (pH 5,5  6,5), wolnych od chwastów korzeniowych i rozłogowych
a szczególnie perzu. Gleby te powinny być pozbawione kamieni. Jeśli masa
korzeni w warstwie ornej przekracza 10 t/ha, konieczne jest stosowanie odka-
mieniania i specjalnej technologii.
Dobre właściwości fizyko-chemiczne środowiska glebowego poza stabili-
zacją plonowania pozwalają uniknąć szeregu wad, które decydują o cechach
jakości bulw.
7
Gospodarka składnikami pokarmowymi oraz nawożenie
uzupełniające
Produkcja ekologiczna opiera się na zamkniętym obiegu składników pokarmo-
wych, pochodzących wyłącznie z własnego gospodarstwa, bardzo rzadko uzupeł-
niana składnikami pochodzącymi z zewnątrz. Największe znaczenie w tym syste-
mie posiada substancja organiczna, traktowana jako nawóz oraz czynnik stymulu-
jÄ…cy procesy biologiczne gleby. A
ączne działanie tych czynników decyduje o ży-
zności gleby.
Zmianowanie
PÅ‚odozmian obok wielu innych funkcji (ekonomiczna, fitosanitarna, ograni-
czająca zachwaszczenie) musi spełniać w produkcji ekologicznej podstawową rolę
jaką jest zapewnienie żyzności gleby, która gwarantować będzie wysokie plony.
Wymagania ziemniaka mogą być spełnione tylko na glebach sprawnych, zasob-
nych w składniki pokarmowe, będących w wysokiej kulturze.
Dobry przedplon pod ziemniaki uprawiane w systemie ekologicznym powi-
nien pozostawiać znaczącą masę organiczną, spulchniającą glebę i wcześnie scho-
dzić z pola. Wartość przedplonów po roślinach zbożowych, które są najczęstszym
przedplonem można poprawić poprzez uprawę poplonów. Najlepszymi roślinami
stosowanymi do tego celu są rośliny motylkowe, które gromadzą dodatkowo azot.
Na poplony można przeznaczać też rośliny niemotylkowe, charakteryzujące się
krótkim okresem wegetacji a dające wysokie plony zielonej masy.
Głównym celem rolnictwa ekologicznego jest zachowanie i podwyższenie uro-
dzajności gleby. Dostarczanie substancji organicznej jako regulatora zawartości
próchnicy, a także jako nośnika składników pokarmowych, nabiera tu szczególne-
go znaczenia. Bardzo istotną rolę w tym bilansie odgrywa struktura płodozmianu,
która określa zakres powierzchni uprawy roślin pastewnych, powierzchnię użyt-
ków zielonych, obsadę zwierząt i ilość obornika a także stosunek ziemniaka do
zbóż, roślin strączkowych i ilości resztek pożniwnych.
Zmianowanie w rolnictwie ekologicznym musi wykorzystywać wszystkie moż-
liwości wprowadzania poplonów, które mogą być dodatkowym z
ródłem substan-
cji organicznej, składników pokarmowych a także paszy. Szczególnie korzystnie
na żyzność gleby wpływają poplony na glebach lekkich.
Przykłady zmianowań z udziałem poplonów na gleby lekkie i średnie za-
wiera tabela 1.
Najlepsze efekty wzrostu żyzności gleby dają rośliny strączkowe z uwagi na
znaczne ilości azotu pozostawionego w glebie przez bakterie współżyjące z tymi
roślinami a także pobieranie przez głęboko korzeniące się rośliny, składników
z głębszych warstw. Głębokość systemu korzeniowego łubinu i koniczyny czer-
wonej może sięgać do 3 m, a rośliny te uprawiane w poplonach mogą zgromadzić
w częściach nadziemnych i korzeniach około 90 kg azotu/ha.
8
Inne rośliny, które mogą być stosowane do wysiewu jako międzyplony (rośliny
niemotylkowe) mogą dawać nawet większe ilości biomasy, ale niestety nie pozo-
stawiają w glebie tak znacznych ilości składników pokarmowych. Kompromiso-
wym stanowiskiem może być uprawa roślin motylkowych i niemotylkowych w mie-
szankach poplonowych.
Normy i orientacyjne terminy wysiewu poplonów przedstawiono w tabeli 2.
Nawozy organiczne
Ziemniaki pobierają z plonem znaczne ilości składników pokarmowych. Na wy-
produkowanie 10 t bulw wraz z masą łęcin i korzeni zużywają: 45 kg azotu (N),
16 kg fosforu (P2O5), 80 kg potasu (K2O), 20 kg wapnia (CaO), 10 kg magnezu
(MgO) oraz niewielkie ilości mikroelementów: 30 g miedzi, 5g kobaltu, 40 g boru
i 250 g manganu.
Głównym z
ródłem substancji organicznej i składników pokarmowych dla ro-
ślin są nawozy organiczne, które są:
- podstawowym z
ródłem próchnicy zwiększającym pojemność sorpcyjną gleb,
- wyłącznym czynnikiem poprawiającym strukturę i pojemność wodną,
- podstawowym z
ródłem składników pokarmowych i energii dla drobnoustro-
jów,
- z
ródłem mikroelementów.
Obornik
Podstawowym nawozem organicznym pochodzącym z własnego gospodarstwa
jest obornik
Zawartości składników pokarmowych w oborniku mogą być bardzo zróżnicowa-
ne. Zależą one od składu chemicznego ściółki, kału i moczu pochodzącego od róż-
nych gatunków zwierząt, sposobu przechowywania obornika, rodzaju paszy i kie-
runku użytkowania. Do obliczenia ilości składników w oborniku najbardziej mia-
rodajna jest analiza chemiczna określonej partii obornika. W praktyce najczęściej
przyjmujemy wartości średnie, które dla czterech gatunków zwierząt wynoszą:
0,6% N, 0,4% P2O5, 0,6% K2O i 0,2% MgO.
Obornik zaleca się stosować częściej w mniejszych dawkach, wtedy wykorzy-
stanie składników pokarmowych jest lepsze i korzystniej wpływa na biologiczną
aktywność gleby. Pośród wszystkich roślin uprawnych najlepsze wykorzystanie
składników z obornika mają rośliny okopowe. Decydują o tym wysokie wymaga-
nia pokarmowe, długi okres wegetacji, który stwarza możliwość pobrania składni-
ków do póz
nej jesieni, kiedy obornik jest dobrze rozłożony (miesiące letnie).
9
Tabela 1.
Wartość przedplonów pod ziemniaki oraz przykładowe człony zmianowań.
Przedplon Człony zmianowań i udział ziemniaka
Wartość
wartość
Gleby lekkie
Gleby średnie
przedplonu roślina
(%)
20% 14,3% 20% 14,3%
1.ziemniaki++ 1. ziemniaki++ 1. ziemniaki++ 1. ziemniaki++
2. żyto + wsiewka 2. żyto + wsiew. seradeli 2. strączkowe 2. strączkowe
seradeli 3. zboża jare 3. zboża ozime 3. zboża ozime + poplon
Bardzo Mieszanka roślin 100 3. zboże jare 4. zboża ozime + poplon 4. zboża jare 4. zboża jare
dobra motylkowych 4. zboża ozime 5. facelia + wsiewka motylk. 5. rzepak
z trawami, + poplon 6. zboża ozime z trawami 6. zboża jare + wsiewka
strÄ…czkowe 5. mieszanka strÄ…czk. 7. strÄ…czkowe 5. motylk. z trawami motylk. z trawami
7. motylk. z trawami
1.ziemniaki++ 1. ziemniaki++ 1. ziemniaki++ 1. ziemniaki++
2. zboża jare + poplon 2. mieszanka strączkowa 2. zboża jare 2. zboża jare +
3. zboże ozime + poplon 3. zboża ozime + wsiew. motylk. wsiewka motylk.
Dobra Buraki, 85 4. mieszanka strÄ…czk. + wsiewka seradeli z trawami z trawami
Zboża + poplon ścier. 5. zboża ozime + poplon 4. zboża jare + poplon 3. motylk. z trawami 3. motylkowe
z roślin strączkowych 5. zboża ozime + poplon 4. rzepak z trawami
Zboża + poplon scier. 6. gorczyca biała 5. zboża ozime 4. zboża ozime
(facelia + gorczyca) 7. zboża jare + poplon 5. strączkowe
Trawy 8. zboża ozime + poplon 6. rzepak
7. zboża ozime + poplon
1.ziemniaki++ 1. ziemniaki++ 1. ziemniaki++ 1. ziemniaki++
2. zboża jare + poplon 2. zboża ozime 2. zboża jare 2. zboża jare + wsiewka
3. mieszanka strÄ…czk. + wsiewka seradeli + motylk. z traw. motylk. z trawami
Średnia Zboża 75 4. gorczyca biała 3. zboża jare 3. motylk. z trawami 3. motylk. z trawami
5. zboża ozime 4. zboża ozime + poplon 4. rzepak 4. zboża ozime + poplon
5. mieszanka strączk. 5. zboża ozime 5. strączkowe
6. gorczyca biała 6. rzepak
7. zboża ozime 7. zboża ozime
10
Tabela 2
Zalecane rośliny poplonowe pod ziemniaki
Kategoria Wartość nawozowa
Norma wysiewu
agronomiczna gleby w stosunku do obornika
Forma międzyplonu Termin siewu
Roślina
kg/ha
lekka średnia cała masa resztki
WSIEWKI strÄ…czkowych Seradela + IV-V 50-60 85 45
i motylkowych z trawami Koniczyna + trawy + IV 10 + 10
Groch past. + łubin żółty + seradela + 100 + 80 + 20
Wyka j. + groch past. + łubin żółty + 40 + 120 + 60
A
ubin żółty + seradela + 130 + 30
Wyka ozima + łubin żółty + 40 + 100
POPLONY ÅšCIERNISKO- A
ubin żółty + groch past. + do 100 + 100
WE A
ubin żółty + groch past. + wyka oz. + końca 120 + 60 + 40 77 50
z roślin strączkowych A
ubin wÄ…skolistny + groch past. + lipca 140 + 100
Groch pastewny + 200
A
ubin żółty + 200
Seradela + 70
Bobik + groch past. + wyka oz. + 90 + 60 + 50
Gorczyca biała + 20
Facelia + 10
POPLONY ÅšCIERNISKO- Rzepak + do 15 10
WE SÅ‚onecznik + sierpnia 35 30
z innych roślin Gorczyca biała + facelia + 15 + 5
Gorczyca biała + rzepak + 10 + 5
Groch past. + słonecznik + 150 + 15
A
ubin żółty + facelia + do 5 80 + 4
Facelia + seradela + sierpnia 5 + 30
POPLONY Seradela + gryka + 40 + 40
ÅšCIERNISKOWE Facelia + wyka ozima + 6 + 40 65 30
z roślin strączk. i innych Bobik + groch past. + słonecz. + 100 + 100 + 15
Bobik + wyka j. + słonecz. + 80 + 100 + 15
Groch past + wyka j. + rzepak + 50 + 20 + 4
Żyto + 180
Żyto + wyka ozima + do 5 50 + 80
POPLONY OZIME Rzepak ozimy + września 20
Rzepik ozimy + 20
11
Komposty
SÄ… produktem poczÄ…tkowego etapu humifikacji substancji organicznej. Proces
ten zachodzi przy pełnym dostępnie powietrza i wody, przy dużym współudziale
bakterii. Do kompostowania nadajÄ… siÄ™:
- odpady gospodarskie  plewy, słomy, chwasty, łęty ziemniaczane, łodygi ku-
kurydzy, odchody zwierzÄ…t,
- związki organiczne naturalne  torfy, liście, szlam z rowów i stawów.
Materiały te powinny być pochodzenia roślinnego i pochodzić z gospodarstwa.
Różnorodność materiałów, z których może składać się kompost, jego skład che-
miczny może być bardzo różny. Najczęściej zawiera on mniej składników pokar-
mowych od obornika.
Stosy kompostowe można polewać wodą, wodą pognojową i gnojówką. W przy-
padku materiału, który posiada szeroki stosunek C:N, należy dodawać substancji
zawierającej N (gnojówka, woda gnojowa). Dla poprawy tego stosunku można
dodawać starego dobrze już rozłożonego kompostu.
Nawozy zielone
Nawozami zielonymi nazywamy przyorane niedojrzałe rośliny. W roślinach
tych znaczna część azotu i węgla występuje w związkach prostych, łatwiej ulega-
jących mineralizacji w glebie, niż u roślin dojrzałych. Z tego powodu działanie
nawozów zielonych jest znacznie przyspieszone w stosunku do działania nawozo-
wego słomy, a nawet obornika. Okres działania nawozów zielonych określa się na
1-2 lat, obornika na 2-3, a słomy na 3-4 lata.
Wyróżnia się trzy sposoby wykorzystania roślin na nawozy zielone:
- przyoranie całych roślin,
- przyorywanie resztek pożniwnych, po wypasieniu lub wykoszeniu roślin,
- przyorywanie świeżych roślin przywiezionych z innego pola.
Wykorzystanie resztek pożniwnych jest najbardziej uzasadnione ekonomicz-
nie. Części nadziemne przeznacza się na paszę dla zwierząt a składniki w nich
zawarte dostajÄ… siÄ™ do obornika (75-95%).
Wartość nawozowa przyoranych roślin zależy od wielkości plonu oraz od za-
wartości w nich poszczególnych składników pokarmowych. Najwięcej składni-
ków wnosimy uprawiając rośliny motylkowe. A
ubin żółty wnosi w plonie części
nadziemnej i korzeniach 250 kg N, 20 kg P2O5 i 148 kg K2O na 1 ha.
GnojÌwka
Gnojówką nazywamy przefermentowany mocz zwierząt gromadzony w oddziel-
nym zbiorniku.
Skład chemiczny gnojówki uzależniony jest przede wszystkim od gatunku zwie-
12
rząt oraz sposobu i długości jej przechowywania. Gnojówka jest nawozem azoto-
wo-potasowym, wymagającym uzupełnienia fosforem. Średnia zawartość skład-
ników pokarmowych w gnojówce wynosi N około 3%, P2O5  0,6% i K2O  4,3%.
Gnojowica
Gnojowicę w gospodarstwach ekologicznych powinno się stosować tylko
w szczególnych przypadkach. Można ją stosować pod poplony ścierniskowe.
W takim przypadku składniki z gnojowicy zostaną zakumulowane przez rośliny
poplonowe. Wiosną składniki te zostaną zmineralizowane, uwolnione i wyko-
rzystane przez uprawiane rośliny. Dobre wyniki przynosi stosowanie gnojowicy
na pozostawioną słomę. Średnia zawartość składników w świeżej masie wynosi:
0,3-0,4% N, 0,06-0,09% P i 0,28-0,35% K.
Wykorzystanie gnojowicy w rolnictwie ekologicznym powinno być związa-
ne z jej uszlachetnieniem za pomocą napowietrzania, dodawaniu preparatów bio-
logiczno-dynamicznych, preparatów kompostowych produkowanych na bazie ru-
mianku, kompost Å‚ajniakowy i naturalne mÄ…czki fosforowe.
SÅ‚oma
Słoma jest nawozem organicznym, który może być wykorzystywany w sys-
temie ekologicznym. Może dostarczyć niewielkie ilości składników pokarmo-
wych, ale przede wszystkim jest poważnym z
ródłem substancji organicznej. Słoma
zwiększa biologiczną aktywność gleby. Stosunek C:N w słomie jest bardzo sze-
roki i wynosi 80-100:1. Aby uniknąć negatywnych skutków obniżki plonów przez
związanie N glebowego przez bakterie, należy jego braki uzupełnić z zewnątrz.
y
ródłem tego azotu może być azot zawarty w gnojówce, gnojowicy i roślinach
strączkowych uprawianych jako wsiewki czy w poplonie ścierniskowym. War-
tość nawozowa słomy zależy od jej składu chemicznego, który związany jest
z gatunkiem uprawianej rośliny.
Bilans składników pokarmowych
Na bilans składników pokarmowych w gospodarstwach ekologicznych skła-
dają się: - po stronie przychodów składniki zawarte w nawozach organicznych,
poplonowych resztkach korzeniowych, naturalna zasobność gleby i inne for-
my naturalne składników; po stronie rozchodów - składniki wynoszone ra-
zem z plonami.
Ważną rolę odgrywa w tym bilansie naturalna zasobność gleby, dlatego
w okresie przejściowym w zależności od zasobności gleby, należy wnieść zna-
czące ilości P i K w postaci naturalnych kopalin, aby poziom wyjściowy tych
składników był możliwie wysoki. Mały deficyt składników pokarmowych może
być, bez ujemnych skutków, pokrywany z zasobów gleby, pod warunkiem, że
są to gleby zawierające skały, z których mogą być uruchamiane związki mine-
ralne. Na glebach ubogich należy dostarczać składników glebowych z zewnątrz.
13
Zawartość podstawowych składników pokarmowych w glebie należy badać co
3-4 lata i w przypadku niskiego ich poziomu, należy stosować naturalne kopali-
ny, które uzupełnią brakujące składniki.
W ekologicznej produkcji ziemniaka należy przestrzegać następujących zasad
gospodarki składnikami pokarmowymi:
- składniki powinny być uwalniane ze związków w sposób ciągły i we właści-
wych proporcjach,
- procesy te powinny mieć charakter biologiczny, co wymusza stosowanie na-
wozów organicznych,
- składniki mineralne powinny być stosowane tylko w przypadku szczególne-
go zapotrzebowania (mÄ…czka fosforytowa, kopalne sole potasu, siarczan po-
tasu, węglan wapnia, siarka elementarna, wapno defekacyjne),
- dynamiczne procesy mikrobiologiczne rozkładające obornik, stale uwalnia-
jące składniki pokarmowe we właściwych ilościach potrzebnych roślinie,
powodują także rozkład trudno dostępnych minerałów zawartych w glebie.
Uprawa roli pod ziemniaki
Podstawową zasadą uprawy roli w rolnictwie ekologicznym jest odejście od
głębokich zabiegów uprawowych. Ponieważ gospodarka nawozowa zamknięta jest
w obrębie gospodarstwa, system ekologiczny dysponuje ograniczonymi zasobami
składników pokarmowych i substancji organicznej. Dawki nawozów organicznych
muszą być wymieszane z małą objętością gleby, aby były obecne tylko w war-
stwie uprawnej, gdzie znajduje się główna masa korzeni (20 cm). Przy mniejszych
dawkach nawozów, uprawę należy spłycić do 15 cm, przy wyższych, głębokość
uprawy może przekroczyć 20 cm. Głębokość uprawy uwarunkowana więc jest
ilością obornika, czy innych nawozów organicznych wytwarzanych w gospodar-
stwie a także uprawą roślin motylkowych i międzyplonów. Im mniej wnosimy
próchnicy, tym płycej należy uprawiać glebę dla uniknięcia ujemnego bilansu tego
bardzo ważnego składnika żyzności gleby.
Zabiegi uprawowe pod ziemniaki powinny uwzględniać wymagania rośliny
ziemniaka, które w tym przypadku są wysokie a dotyczą one:
- płytko zalegającego systemu korzeniowego (20-40 cm),
- niezbędność do dobrego rozwoju stolonów i bulw dostępu powietrza i umiar-
kowanej temperatury,
- długi okres pobierania składników i wysokie wymagania pokarmowe. Speł-
nienie tych wymagań zapewniają gleby o optymalnych właściwościach fi-
zycznych (gęstość, porowatość), które charakteryzują się optymalnymi sto-
sunkami powietrzno-wodnymi.
14
Pożniwna i jesienna uprawa roli
Celem pożniwnych i jesiennych zabiegów uprawowych jest doprowadzenie
gleby do wysokiej kultury i sprawności, zniszczenie chwastów rozłogowych  szcze-
gólnie perzu  wniesienie i równomierne rozmieszczenie nawozów organicznych.
Ziemniak wymaga gleb przewiewnych, pulchnych, starannie doprawionych i od-
chwaszczonych.
Perz jest ciÄ…gle na naszych polach jednym z podstawowych i najbardziej upo-
rczywym wieloletnim chwastem rozłogowym. W uprawie ziemniaka jest on szcze-
gólnie niepożądany, ponieważ obniża plony, pogarsza jakość i znacznie utrudnia
zbiór. Zwalczanie perzu w okresie jesiennym możemy dokonać wyłącznie mecha-
nicznie stosując klasyczny sposób  wyciągania rozłogów perzu lub zmęczenia
rozłogów perzu.
Na polach czystych  wolnych od perzu  stosujemy klasyczne zabiegi, na
które składa się podorywka, zabiegi pielęgnacyjne, które mają za zadanie znisz-
czenie rozwijających się chwastów, aby nie dopuścić do wydania nasion.
Zadania, które należy spełnić w czasie pożniwnych i jesiennych zabiegów upra-
wowych, można wykonać za pomocą powszechnie dostępnych narzędzi uprawo-
wych w tym także pługów. Nowe tendencje w mechanizacji tych zabiegów doty-
czą stosowania agregatów podorywkowych, które składają się z kultywatora, ze-
stawu wałów strunowych lub brony talerzowej.
Niezależnie od stosowanych narzędzi zasady uprawy ekologicznej zalecają aby
narzędzia były stosowane przemiennie na różną głębokość. Podstawowe zastoso-
wanie znajdują tu: ciężki kultywator, glebogryzarka, spulchniacz obrotowy, brona
talerzowa i pług.
Wiosenna uprawa roli
Zabiegi uprawowe wykonane na wiosnę powinny zapewnić:
- zabezpieczenie i ograniczenie strat wody, pochodzącej z zapasów zimowych,
- przyspieszenie ogrzania gleby dla wykonania wczesnego sadzenia,
- zniszczenie kiełkujących chwastów,
- przygotowanie jednorodnej spulchnionej warstwy roli do głębokości 12-14 cm,
- wyrównanie i zagęszczenie wierzchniej warstwy spulchnionej gleby tak aby
stworzyć warstwę nośną dla agregatu sadzącego, która zapewni dobrą jakość
sadzenia,
- dokładne rozdrobnienie i pokruszenie brył na glebach zwięz
lejszych, tak aby
ich wielkość była mniejsza od 2,5 cm i przesiewała się między prętami odsie-
wacza maszyny zbierajÄ…cej.
Ziemniak plonuje najlepiej na glebach o optymalnych właściwościach fi-
zycznych, których ciężar objętościowy, świadczący o ich zagęszczeniu wynosi
1,10-1,40 g/cm3.
15
Na glebach lekkich wiosenną uprawę można ograniczyć do dwukrotnego bro-
nowania broną ciężką lub agregatem składającym się z bron ciężkich i wału stru-
nowego. Dla tych gleb szczególne znaczenie przedstawia konieczność zachowa-
nia maksymalnych zapasów wilgoci, które są tu głównym czynnikiem ogranicza-
jÄ…cym plony.
Na pozostałych glebach typowo ziemniaczanych, uprawę wiosenną wykonuje-
my za pomocą kultywatora gęstośladowego (zęby co 10 cm) i 2 rzędowego wału
strunowego. W przypadku braku agregatu możemy stosować zastępczo popularny
kultywator połączony z lekką broną zębową.
Gleby skłonne do zbrylania wymagają niekiedy zastosowania narzędzi aktyw-
nych (brona wahadłowa, wirnikowa), doskonale kruszących i spulchniających rolę.
Narzędzia te także powinny współpracować z wałem strunowym.
Dobór odmian ziemniaka do uprawy w systemie ekologicznym
Jednym z ważniejszych elementów produkcji ekologicznej jest właściwy do-
bór odmian. Odmiany powinny charakteryzować się wysoką odpornością na wiru-
sy (szczególnie na wirus Y i L) oraz powinny wykazywać dużą odporność na cho-
roby bakteryjne i grzybowe, a w szczególności na zarazę ziemniaka, która wyrzą-
dza największe straty w plonie. Nie bez znaczenia jest również długość okresu
wegetacji. W uprawie ekologicznej łatwiejsze są odmiany o bardzo krótkim i krót-
kim okresie wegetacji ponieważ zbierane są z pola na ogół przed największym
nasileniem zarazy ziemniaka.
Niestety jak dotąd nie ma odmian w pełni odpornych na zarazę ziemniaka. Wśród
ogółu zarejestrowanych odmian ziemniaka w naszym kraju odporność roślin u od-
mian jadalnych waha się w zakresie od 2 do 6, a odporność bulw w zakresie
od 2 do 5 w skali 9-stopniowej. Niektóre odmiany skrobiowe charakteryzują się
wyższą odpornością, szczególnie roślin (w zakresie od 3 do 8) i w mniejszym stop-
niu bulw (4-5), ale one nie majÄ… praktycznie znaczenia w uprawie ekologicznej.
Odporność na mątwika ziemniaczanego jest istotnym kryterium doboru w go-
spodarstwach położonych w rejonach nasilonego występowania tego szkodnika
kwarantannowego. W produkcji ekologicznej, gdzie musi być stosowana 4-5 let-
nia rotacja ma ona mniejsze znaczenie, ale preferowane odmiany powinny charak-
teryzować się odpornością na tego patogena.
Odmiana przydatna do produkcji ekologicznej powinna mieć odporność na wirus
Y co najmniej 7 w skali 9-stopniowej, powinna mieć dość wysoką odporność na
wirus L (>5), powinna być również odporna na mątwika ziemniaczanego. Odmia-
ny powinny charakteryzować się odpornością na zarazę wynoszącą co najmniej 5.
W przypadku odmian bardzo wczesnych i wczesnych cecha ta jest mniej ważna,
ponieważ odmiany te są mniej narażone na porażenie przez zarazę.
Ważną cechą odmian przydatnych do uprawy ekologicznej są wymagania na-
wozowe. Ponieważ praktycznie jedynym z
ródłem składników pokarmowych dla
16
roślin są nawozy organiczne, bez dodatkowego stosowania nawozów mineralnych
lub stosowania ich w skali bardzo ograniczonej. W produkcji ekologicznej prefe-
rowane są odmiany o niskich lub średnich wymaganiach nawozowych
Oprócz wymienionych cech odmian w produkcji ekologicznej ważną sprawą
jest również intensywność wzrostu roślin. Odmiany polecane do upraw ekologicz-
nych powinny charakteryzować się szybkim przyrostem masy nadziemnej w po-
czÄ…tkowym okresie wzrostu.
Chodzi tu o konkurencyjność w stosunku do chwastów. Szybkie pokrycie pola
ogranicza bowiem zachwaszczenie.
Cechy idealnej odmiany do produkcji w warunkach ekologicznych to:
- odporność na zarazę i najważniejsze wirusy,
- szybkie tempo wzrostu,
- dobra jakość (smakowitość, kształt bulw itp.).
BiorÄ…c pod uwagÄ™ 3 podstawowe wskaz
niki przydatności w uprawie ekolo-
gicznej, do których należy zaliczyć odporność na wirus Y, odporność roślin na
zarazę ziemniaka i wymagania nawozowe roślin, dla produkcji ekologicznej moż-
na zalecać odmiany podane w tabeli 3.
Nie wszystkie z tych odmian są mątwikoodporne, ale przy założeniu 4-5 let-
niego płodozmianu cecha ta staje się mniej istotna.
Tabela 3
Odmiany ziemniaka spełniające podstawowe wymogi w produkcji ekologicznej
Odporność na
Odporność Wymagania
Odmiana Grupa wczesności
zarazÄ™ ziemniaka
na wirus PVY nawozowe
(rośliny)
Aster bardzo wczesna
7,5 4 średnie do małych
Bard N bardzo wczesna
7,5 2* średnie
Denar N bardzo wczesna
7 3 średnie
Lord N bardzo wczesna
7 3 średnie
Molli N bardzo wczesna
7 2* średnie
Orlik N bardzo wczesna
7,5 3 małe do średnich
Aksamitka wczesna
8 3 średnie do małych
Albina N wczesna
7,5 3 średnie do małych
Bila wczesna
7 3 średnie do małych
Sumak wczesna
7,5 3 średnie
Vineta N wczesna
7 2 średnie
Barycz N średnio wczesna
9 5 małe
Baszta N średnio wczesna
9 5 duże
Maryna średnio wczesna
9 5 średnie
Tokaj średnio wczesna
7 5 średnie do dużych
Ania N średnio póz
na
8 6 duże
17
Odporność na
Odporność Wymagania
Odmiana Grupa wczesności
zarazÄ™ ziemniaka
na wirus PVY nawozowe
(rośliny)
Anielka NB średnio póz
na 9 małe
6
Arkadia NB średnio póz
na 9 duże
5
Beata średnio póz
na 9 średnie
5
Danusia N średnio póz
na 9 średnie do dużych
5,5
Signal N średnio póz
na 9 brak danych
5,5
Syrena N średnio póz
na 8 brak danych
5
Wolfram średnio póz
na 7 średnie
5
Zeus N średnio póz
na 7 brak danych
6
Wawrzyn póz
na 7 średnie
6
* - w przypadku odmian bardzo wczesnych i wczesnych jest to mniej znaczÄ…ca cecha.
Przygotowanie sadzeniaków i sadzenie
O powodzeniu produkcji ekologicznej ziemniaka jadalnego i przemysłowego
w dużej mierze decyduje wartość nasienna sadzeniaka, na którą składają się:
1. zdrowotność bulw oceniana:
- porażeniem chorobami wirusowymi (odporność odmian i długość-
okresu od ostatniej wymiany sadzeniaków),
- porażeniem chorobami bakteryjnymi, grzybowymi i szkodnikami (sucha i mo-
kra zgnilizna, rizoktonioza, parch, mątwik). Sadzeniaki powinny być wolne
od tych chorób i szkodników.
2. potencjał fizjologiczny bulw oceniany:
- wiekiem fizjologicznym, który zależy od upływu czasu od inicjacji bulwy
oraz od warunków oddziałujących na bulwę w okresie wegetacji i przecho-
wywania,
- wielkością bulw.
Bulwy sadzone w odpowiednim wieku fizjologicznym pozwalajÄ… na wydanie
wyższego plonu. Czynnikami, które mogą modyfikować wiek fizjologiczny bulw
jest podkiełkowywanie oraz sposób przechowywania.
W produkcji ekologicznej niezbędnym elementem przygotowania sadzenia-
ków jest podkiełkowywanie bulw, ponieważ powoduje ono:
- przyspieszenie wschodów o 1-2 tygodnie w zależności od stanu fizjologicz-
nego sadzeniaków i pogody od sadzenia do wschodów.
- przesunięcie okresu wegetacji na okres lepszego nasłonecznienia (zwiększe-
nie wydajności fotosyntezy i większe przyrosty plonu);
- lepszy rozwój systemu korzeniowego, a więc lepsze wykorzystanie wody
i składników pokarmowych;
18
- lepsze wyrównanie plantacji (wyeliminowanie sadzeniaków nie kiełku-
jÄ…cych i chorych);
- zwiększenie plonów nawet kilkakrotne w przypadku wcześniejszych termi-
nów zbioru;
- zwiększenie odporności na porażenie chorobami wirusowymi;
- przyspieszenie zbioru na okres wyższych temperatur.
Pielęgnowanie plantacji ziemniaka
Celem zabiegów pielęgnowania w ziemniakach jest przede wszystkim znisz-
czenie rozwijających się chwastów, optymalizacja właściwości fizycznych gleby
oraz prawidłowe uformowanie redliny dla stworzenia warunków do nieograniczo-
nego rozwoju stolonów i bulw.
Racjonalna długofalowa walka z chwastami, prowadząca do obniżenia zachwasz-
czenia, polega na konsekwentnym wykorzystaniu zabiegów agrotechnicznych zwią-
zanych z uprawą wszystkich roślin w płodozmianie. Zabiegi te należy nasilić szcze-
gólnie w okresie przerw między sprzętem przedplonu a uprawą pod roślinę następczą.
Mechaniczne pielęgnowanie plantacji ziemniaka
Podstawową funkcję w produkcji ekologicznej spełniają zabiegi mechaniczne.
Intensywność ich stosowania uzależniona jest przede wszystkim od:
- zagrożenia poszczególnymi gatunkami chwastów na danym polu,
- możliwości technicznych i organizacyjnych gospodarstwa, które warunkują
skuteczne podjęcie zabiegów mechanicznych,
- przebiegu pogody, decydującej o nasileniu rozwoju chwastów jak również
i skuteczności działania stosowanych zabiegów (lata suche sprzyjają więk-
szej skuteczności zabiegów mechanicznych).
Rozwój chwastów uzależniony jest przede wszystkim od przebiegu pogody.
W warunkach ciepłej, wilgotnej pogody, chwasty rozwijają się bardzo intensyw-
nie. W takich warunkach, odległość między poszczególnymi zabiegami nie po-
winna przekraczać 6-8 dni. Liczba zabiegów mechanicznych od posadzenia do
wschodów może wynosić 3-6.
W kraju produkowane jest wiele typów obsypników, które wyposażone są w ele-
menty dodatkowe ułatwiające zwalczanie chwastów. Należą do nich najczęściej
zęby sprężynowe i gęsiostópki spulchniające glebę i niszczące chwasty oraz spulch-
niacze grzbietów redlin. Niektóre typy obsypników wyposażone są w urządzenia
do formowania kształtu redliny. Zastępczo mogą być także stosowane inne narzę-
dzia zgarniające grzbiety redlin takie jak brona lekka, brona sprężynowa, łańcuch,
deska. W produkcji ekologicznej znajdują zastosowanie również brony szczotko-
we o pionowo lub poziomo ustawionych elementach roboczych.
19
Skuteczność zabiegów mechanicznych może wahać się w bardzo szerokich gra-
nicach i wynosi 50-95%. Najwyższa skuteczność zabiegów mechanicznych wy-
stępuje w lata suche. Lata o mokrej wiośnie nie sprzyjają skutecznemu niszczeniu
chwastów za pomocą zabiegów mechanicznych. W takich latach często zabiegi
mechaniczne mogą wymagać uzupełniającego odchwaszczania ręcznego.
Wypalanie chwastów
Zwalczanie chwastów w produkcji ekologicznej może być uzupełniane przez za-
stosowanie techniki płomieniowej. Polega ona na stosowaniu wysokiej temperatu-
ry (50-70oC) na żywe komórki roślinne. Zakłócenie szeregu procesów fizjologicz-
nych powoduje, że po trzech dniach rośliny wysychają.
Do niszczenia chwastów techniką płomieniową stosowane są aparaty plecako-
we, taczkowe i zawieszane na ciÄ…gniku. y
ródłem energii jest gaz płynny umiesz-
czony w butli.
Nawadnianie
Produkcja ekologiczna, ograniczająca znacznie szereg czynników agrotechnicz-
nych musi wykorzystywać te dozwolone czynniki plonotwórcze, które mogą zwięk-
szyć efektywność produkcji. Jednym z podstawowych czynników produkcji jest
woda. Czynnik ten nabiera większego znaczenia z uwagi na szereg negatywnych
zjawisk, jakie występują w atmosferze na skutek nieprzemyślanego oddziaływa-
nia człowieka na otaczające go środowisko.
Znaczny niedobór opadów, jaki ma miejsce na terenie większości obszaru na-
szego kraju oraz ich nierównomierny rozkład, jest jedną z głównych przyczyn du-
żych wahań plonów ziemniaka a także pogorszenia cech jakości. W zależności od
czasu wystąpienia suszy i długości jej trwania skutki dla plonu mogą być bardzo
duże. Susza glebowa poza spadkiem plonu i zmniejszeniem udział bulw handlo-
wych powoduje:
- zwiększone porażenie parchem zwykłym i możliwość nasilenia występowa-
nia rdzawej plamistości bulw,
- nieregularność kształtu bulw,
- niejednorodność miąższu,
- zwiększoną zawartość azotanów, cukrów i glikoalkaloidów w bulwach.
Nierównomierny dostęp wody dla roślin powodować może jeszcze spękania
i pustowatość bulw.
Chcąc zapobiec tym negatywnym skutkom wahań w gospodarce wodnej rośli-
ny, należy utrzymywać zbliżony w miarę możliwości stały poziom wilgotności
gleby wynoszący 60-70% polowej pojemności wodnej. Wymaga to zastosowania
nawadniania w okresach kiedy wilgotność spada poniżej tego poziomu, szczegól-
nie w okresach największego zapotrzebowania na wodę.
Instalacja urządzeń nawadniających wymaga znacznych nakładów inwestycyj-
20
nych, a przede wszystkim posiadania dostępnych z
ródeł wody (studnia głębinowa,
rzeka, staw, jezioro).
Ochrona ziemniaków przed chorobami i szkodnikami
W systemie konwencjonalnym, gdzie ochrona polega na stosowaniu prepara-
tów chemicznych, utrzymywanie plantacji nie jest problemem. O wiele gorzej
wygląda sytuacja w przypadku produkcji ekologicznej a szczególnie dotyczy to
dwóch głównych agrofagów powodujących najwyższe straty w plonie tj. zarazy
ziemniaka (Phytophthora infestans) i stonki ziemniaczanej (Leptinotarsa decem-
lineata Say).
Zaraza ziemniaka to najważniejsza gospodarczo i najgroz
niejsza choroba grzy-
bowa ziemniaka. Szkodliwość tej choroby w naszym kraju jest szczególnie duża
ze względu na warunki klimatyczne korzystne dla rozwoju choroby.
Szkodliwość choroby polega na:
- spadku uzyskiwanego plonu. Stwierdzono, że zniszczenie 50-70% powierzchni
liści zatrzymuje całkowicie przyrost plonu.
- bezpośrednim porażeniu bulw ziemniaka. Bulwy porażone zarazą gniją w cza-
sie przechowywania. SÄ… one ponadto atakowane przez inne grzyby i bakterie
zwiększając dodatkowo straty.
Grzyb Phytophthora infestans, wywołujący zarazę zimuje przede wszystkim
w porażonych bulwach. Głównym z
ródłem zakażenia są więc:
- gnijące bulwy wyrzucane wiosną z kopców,
- bulwy pozostawione po wiosennym sortowaniu,
- chore sadzeniaki.
Rozwojowi grzyba sprzyjają przedłużające się okresy podwyższonej wilgotności
powietrza, spowodowane długo trwającymi deszczami lub długo utrzymującymi
się mgłami czy rosami. Jeżeli tego typu wilgotna pogoda utrzymuje się przez kilka
dni w czerwcu lub na początku lipca można spodziewać się masowego zakażenia
zarazą roślin.
W takich warunkach plantacja ziemniaka może zostać zniszczona przez choro-
bę w ciągu zaledwie kilku dni. Zarodniki grzyba mają bowiem niezwykłą zdol-
ność rozprzestrzeniania się z wiatrem czy deszczem na odległość nawet kilkudzie-
sięciu kilometrów.
Pierwsze widoczne objawy zarazy na liściach to niewielkie nieregularne, ja-
snozielone plamki. Objawy te spotyka się przede wszystkim na dolnych, najniżej
położonych liściach, gdzie panuje największa wilgotność.
Podczas wilgotnej i chłodnej pogody, plamy powiększają się i przybierają barwę
brunatną. Wcześnie rano, przy utrzymującej się w powietrzu wilgoci na brzegach
plam na dolnej stronie liścia widoczny jest delikatny biały nalot grzyba. Nalot
21
tworzy się wokół gnijącej plamy nigdy na niej. Na górnej stronie liścia, w tym
samym miejscu występuje jasnozielona obwódka. Od kilku lat obserwuje się wzrost
patogeniczności sprawcy zarazy ziemniaka, oraz wzrasta liczba masowych zaka-
żeń łodyg, w postaci wydłużonych brunatnych plam. Jest to tzw. zaraza łodygowa.
Zwalczając zarazę na plantacjach ekologicznych powinno się stosować przede
wszystkim działania profilaktyczne takie jak:
- niszczenie z
ródeł zakażenia,
- stosowanie wczesnych terminów sadzenia,
- podkiełkowywanie sadzeniaków,
- uprawÄ™ odmian odpornych lub bardzo wczesnych i wczesnych.
Jeżeli te zabiegi nie dają zadowalających efektów, a plantacja jest zagrożona
masowym występowaniem choroby, należy stosować zwalczanie chemiczne za
pomocą preparatów dopuszczonych do stosowania w tego typu uprawach.
Jedynymi fungicydami dopuszczanymi w produkcji ekologicznej sÄ… preparaty
miedziowe działające zarówno na zarazę ziemniaka jak i na alternariozę. Są jed-
nak limity ograniczające ilość ich stosowania. Limit ten wynosi obecnie do 8 kg
czystej miedzi na hektar a w kolejnych latach ma być zmniejszany do 6 kg miedzi
na hektar. Całkowite zrezygnowanie z tych preparatów jest raczej niemożliwe. Ba-
dania światowe idą jednak w kierunku ograniczenia ilości czystej miedzi oraz po-
prawę skuteczności działania preparatów. Można to uzyskać stosując np.:
- nowocześniejsze produkty zawierające miedz
,
- dokładniejsze ich dawkowanie,
- stosowanie środków wspomagających działanie niekiedy takich jak: propo-
lis, mieszanka olejów roślinnych.
Dopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej preparaty miedziowe to
siarczan miedzi (trójzasadowy), tlenek miedzi, wodorotlenek miedzi i tlenochlo-
rek miedzi.
Preparaty miedziowe działają kontaktowo czyli tylko zapobiegawczo i muszą
być naniesione na roślinę przed zakażeniem. Powierzchnia rośliny musi być bar-
dzo dokładnie pokryta preparatem, gdyż chroni on te części rośliny na które je
naniesiono. Wynika stąd potrzeba powtarzania zabiegów by chronić nowo rosnące
części roślin. Konieczne jest więc stosowanie tych preparatów w odstępach 7-10 dni
lub po gwałtownych deszczach, które zmywają preparat roślin.
Stonka ziemniaczana
Głównym szkodnikiem ziemniaka jest stonka ziemniaczana (Leptinotarsa de-
cemlineata Say). Szkodnik ten wyrządza największe straty w plonie. Pierwsze po-
jawy chrząszczy obserwuje się wiosną, kiedy kwitnie lilak pospolity, żarnowiec
miotlasty i jarzębina pospolita. Temperatura gleby na głębokości do 25 cm przez
22
kilka dni wynosi około 14oC. Natomiast masowy pojaw chrząszczy po zimowaniu
zbiega się najczęściej z kwitnieniem bzu czarnego i jaśminu. Po kilku dniach inten-
sywnego żerowania samice składają jaja na spodniej stronie liści. Z jaj wylegają się
larwy, przechodzące trzy linienia (podstadium L1, L2  małe fasolki i L3 i L4  duże).
Ostatnie stadium larwalne musi zejść na niewielką głębokość do gleby, aby tam
ulec przepoczwarczeniu. Poczwarka do 2-3 tygodni przeobraża się w chrząszcza
pokolenia letniego, który opuszcza glebę te chrząszcze najintensywniej żerują i przy-
gotowujÄ… siÄ™ do zimowania w glebie.
Stonka zawsze rozpoczyna wędrówkę od roślin rosnących na obrzeżach (efekt
brzeżny), a potem najczęściej występuje placowo.
Jako próg ekonomicznej szkodliwości przyjmuje się wystąpienie na roślinie
jednego złoża jaj lub 15 larw (przewidywane są wówczas minimalne straty plonu).
Wystąpienie 60 larw oznacza już straty istotnie ekonomiczne.
Przyjmuje się, że zniszczenie powierzchni rośliny powyżej 15% może powo-
dować straty plonu do 28% czyli ok. 7 t z hektara.
W walce ze stonką w uprawach ekologicznych pozostają głównie preparaty
biologiczne dopuszczone do stosowania. Preparaty te dzielÄ… siÄ™ na 2 grupy:
- wyciągi roślinne,
- mikroorganizmy.
Jednym z preparatów roślinnych jest wyciąg ze złocienia dalmatyńskiego.
Jest to ester kwasu chryzantemowego. W handlu występuje pod nazwą Pery-
tryna naturalna.
Jest to preparat mało stabilny, wrażliwy na temperaturę, powinien być stoso-
wany nocą lub przy dużym zachmurzeniu. Zalecana dawka to 0,5 kg/ha. Skutecz-
ność działania tego preparatu może dochodzić nawet do 100%. Bardzo ważna jest
jednak technika opryskiwania. Preparat musi być rozprowadzony bardzo dokład-
nie, a pH cieczy roboczej nie może przekraczać 7. Im bardziej alkaliczna ciecz
tym mniejsza skuteczność. Należy więc ciecz roboczą zakwasić octem w dawce
0,5 l sześcioprocentowego octu na 100 l wody.
Drugim preparatem roślinnym jest rotenon  jest to wyciąg z roślin subtropi-
kalnych. Działanie tego insektycydu jest podobne do działania perytryny z tym, że
dłużej pozostaje on w otoczeniu. Jest to preparat tolerowany przez pszczoły. Pomi-
mo to stosowanie go spotyka się z dużą krytyką ponieważ jest bardzo toksyczny
dla ludzi i zwierząt. Aby zmniejszyć negatywne skutki często jest mieszany z wy-
ciągiem ze złocienia dalmatyńskiego.
Technika stosowania tego preparatu jest taka sama jak perytryny.
Kolejnym preparatem roślinnym jest wyciąg z drzewa Neem (miodla indyjska).
Preparat ten ma działanie systemiczne. Powoduje brak apetytu i stopniowe zamie-
ranie owada. Oprócz stonki działa też na mszyce. Zalecany jest głównie do stoso-
wania na plantacjach nasiennych.
Poza wymienionymi preparatami do naturalnych środków owadobójczych na-
23
leżą jeszcze: oleje parafinowe, sole potasowe i szare mydło. Są one stosowane na
mniejszÄ… skalÄ™.
Drugą grupę preparatów stanowią środki owadobójcze na bazie mikroorgani-
zmów. Podstawowym mikroorganizmem używanym w tego typu preparatach jest
bakteria Bacillus thuringensis, która atakuje system trawienny owada. Owady
przestają jeść i w ciągu kilku dni giną. Preparatem zawierającym specjalny szczep
Bacillus działającym na stonkę jest dostępny na rynku Novodor. Ostatnia udo-
skonalona jego forma jest znacznie bardziej skuteczna niż te z przed 10-15 lat.
Bardzo ważna jest technika stosowania tego typu preparatów. Należy pamiętać,
że Novodor jest bardzo wrażliwy na działanie światła i ciepła. Warunkiem jego
skuteczności jest zjedzenie opryskanych liści przez stonkę, dlatego też należy
bardzo dokładnie wykonać oprysk. Podobnie jak w przypadku insektycydów ro-
ślinnych należy zakwasić ciecz roboczą jak również dodać produkty słodkie
takie jak cukier czy melasa, które wzmagają apetyt owada. Zaleca się dodanie
0,5 kg cukru na 100 l wody. Zauważono bowiem, że dodanie tych  zachęczacy
poprawia znacznie skuteczność.
Problem zwalczania stonki polega na tym, że rozwój larw jest stopniowy a sku-
teczność preparatu nie jest jednakowa we wszystkich stadiach. Im wcześniej jest
zastosowany tzn na mniejsze larwy tym działa skuteczniej.
Bardzo ważna jest obserwacja jaj. Pierwszy oprysk powinno się zastosować wtedy,
kiedy z jaj zaczynają się wykluwać larwy. Nad tym etapie może wystarczyć 1-1,5 l
Novodoru na hektar. Powtórny oprysk powinno się zastosować 7 dni po pierwszym.
Przestrzeganie wszystkich zasad pozwala na uzyskanie bardzo wysokiej sku-
teczności.
Zbiór
Zbiór jest najtrudniejszym i najbardziej pracochłonnym zabiegiem w całym
cyklu zabiegów agrotechnicznych składających się na produkcję ziemniaka. Wraz
z przygotowaniem plantacji do zbioru pochłania 40-60% ogólnych nakładów ro-
bocizny. Wszystkie zabiegi poprzedzające jak i sam zbiór, powinny być podpo-
rządkowane nadrzędnemu celowi jakim jest ograniczenie pracochłonności, zebra-
nie plonu wysokiej jakości, bez uszkodzeń mechanicznych, strat i zanieczyszczeń.
Przygotowanie plantacji do zbioru
Podstawowym warunkiem decydujÄ…cym o zmniejszeniu do minimum uszko-
dzeń mechanicznych bulw jest przygotowanie plantacji do zbioru. Polega ono na
wcześniejszym przed planowanym zbiorem zniszczeniu porostu (łęty, chwasty)
tak aby ich masa w czasie zbioru nie przekraczała 2-4 t/ha. W zależności od stop-
nia dojrzałości rośliny, zniszczenie porostu powinno nastąpić na 1-3 tyg. przed
planowanym zbiorem.
Zniszczenie łęcin w odpowiednio wczesnym terminie powoduje:
24
- obniżenie siły związania bulw ze stolonami,
- przyspieszenie dojrzałości skórki,
- ułatwienie pracy zespołu kopiącego i oddzielającego porost, co w efekcie
zwiększa wydajność pracy maszyny zbierającej.
Zniszczenia porostu w ziemniakach możemy dokonać:
- mechanicznie za pomocą rozdrabniacza łęcin,
- mechanicznie za pomocą podcinania roślin,
- metoda płomieniową.
Uszkodzenia mechaniczne bulw
Wielkość uszkodzeń mechanicznych bulw zależy głównie od trzech podstawo-
wych grup czynników, do których zaliczamy:
- odporność odmiany uwarunkowaną genetycznie,
- czynniki agrotechniczne, wśród których podstawową rolę odgrywa zakamie-
nienie gleby i temperatura panujÄ…ca w czasie zbioru,
- rozwiÄ…zania konstrukcyjne maszyn zbierajÄ…cych i ich eksploatacja.
Zróżnicowanie odmianowe wynika m.in. z odmiennej budowy anatomicznej,
cech morfologicznych bulw i składu chemicznego. Największa odporność na uszko-
dzenia mechaniczne wykazujÄ… odmiany bardzo wczesne zbierane po dojrzeniu,
najmniejszą zaś póz
ne odmiany skrobiowe (tab. 4).
Tabela 4
Podatność odmian na uszkodzenia mechaniczne
Odmiany
Grupa odmian
Skala odporności
skrobiowe
jadalne
Bardzo podatne Anielka, Rywal, Zeus, Beata, Tara, Pasja, Omulew, Hinga, Meduza,
(1-3) Danusia, Wolfram, Gloria, Cykada, Umiak, Koga, Rumpel, Gabi,
Fauna, Barycz, Wigry, Salto Cedron, Ikar, Kuba, Jantar, Jasia,
Dukat, Alicja, Grot, Vistula, Bzura,
Reda, Pilica, Ceza, Elba
Podatne Accent, Drop, Ruta, Aksamitka, Darga, Glada, Harpun, Brda,
(4-5) Jagna, Kos, Bekas, Balbina, Muza, Fregata, Lawina, Klepa, San, Bliza,
Sante, Tokaj, Wiking, Rybitwa, Dunajec, Bóbr, Olza
Fresco, Orlik, Baszta, Mors, Oda,
Irga, Bogna, Marta, Dryf, Wawrzyn,
Bryza, Ania, Lena, Triada, Zebra
Åšrednio odporne Aster, Bard, Denar, Bila, Vineta, Ekra, Cisa
(6-7) Albina, Mila, Maryna, Orłan,
Kolia, Fala, Atol, Lord, Perkoz,
Ibis, Jagoda, Beryl, Bronka
Odporne
(8-9)
25
W drugiej grupie czynników oddziaływujących na uszkodzenia mechaniczne
bulw, które związane są z warunkami glebowymi i klimatycznymi oraz zabiegami
agrotechnicznymi, należy przede wszystkim wymienić:
- zakamienienie pola (masa kamieni nie powinna przekraczać 20% udziału
w masie bulw),
- temperatura bulw w czasie zbioru (zbiór wykonujemy w temperaturze >10oC),
- masa porostu przed zbiorem (nie może przekraczać 2-4 t/ha),
- dojrzałość bulw i stolonów w czasie zbioru (stolony powinny oddzielać się
od bulw, a skórka musi być całkowicie wykształcona i dojrzała (nie złuszczać
się pod wpływem sił oddziaływujących na maszynie i w trakcie transportu).
Trzecią grupę czynników wpływających na uszkodzenia mechaniczne bulw
stanowią czynniki związane z pracą maszyn kopiących, wśród których najistot-
niejsze będą:
- konstrukcja elementów i zespołów roboczych kombajnu, sprzyjająca ograni-
czeniu sił oddziaływujących na bulwę (otuliny na metalowych prętach odsie-
wacza, regulacja prędkości roboczej poszczególnych zespołów kombajnu),
- prędkość robocza agregatu (ciągnik + maszyna) dostosowana do warunków
zbioru 3-5 km/h,
- głębokość pracy zespołu kopiącego (12-15 cm),
- wysokość spadania bulw na maszynie i w czasie transportu (poniżej 30 cm).
Przechowywanie
Okres przechowywania bulw jest nie mniej ważnym etapem w produkcji ziem-
niaków niż sama ich uprawa. Maksymalny czas przechowywania bulw dochodzi
w polskich warunkach klimatycznych do 9 miesięcy a więc jest dłuższy niż okres
wegetacji dla tej rośliny. W tym czasie bulwy muszą zachować swe własności odżyw-
cze, utrzymać dobrą jakość a straty masy muszą być jak najmniejsze.
Generalną zasadą powinno być, aby do przechowywania przeznaczać tylko bulwy
w pełni dojrzałe ze skorkowaciałą skórką, suche, dobrze oczyszczone z resztek łęcin
i chwastów, nieuszkodzone oraz bez widocznych plam zarazowych czy gnilnych.
Bulwy uszkodzone mechanicznie w czasie zbioru, nadgniłe, z widocznymi pla-
mami chorej skórki, nadmarznięte i zazielenione powinny być odseparowane od
zasadniczej masy plonu, którą rolnik przeznacza do przechowywania. Bulwy mo-
kre powinny być przed długotrwałym przechowywaniem osuszone.
Procesy zachodzÄ…ce w bulwach podczas przechowywania
Zdrowy surowiec złożony do miejsc przechowywania jest podstawą do minimali-
zowania strat jakie zawsze powstają wskutek trwania (również w okresie składo-
26
wania) procesów życiowych w bulwach. Do podstawowych procesów życiowych w wy-
niku, których powstają ubytki naturalne (tzw.  osuszka ) i zmienia się skład chemicz-
ny bulw należą: oddychanie, transpiracja i kiełkowanie bulw. Intensywność tych pro-
cesów zależna jest od stanu fizjologicznego bulw, warunków uprawy i zbioru oraz od
warunków termiczno-wilogtnościowych w miejscach przechowywania (tab. 5).
Tabela 5
Optymalne warunki termiczno-wilgotnościowe okresu przechowywania
ziemniaków
Czas
Optymalna
Wilgotność względna
Okres przechowywania trwania
temperatura
powietrza (%)
(dni)
(oC)
I. Osuszanie do 7 75-95
12-18
II. Dojrzewanie 7-14 90-95
12-18
III. Schładzanie 14-21 90-95
spadek 0,5-10/dzień
IV. Długotrwałe przechowywanie do 8 m-cy 90-95
jadalne - 4-6
sadzeniaki - 2-4
przetwór. spoż. - 6-8
przemysłowe - 2-4
V. Przygotowanie do obróbki 10 85-95
8-10
Choroby bulw okresu przechowalniczego
Tabela 6
Porażenie chorobami przechowalniczymi odmian ziemniaka
w skali 1-90 (dane IHAR Jadwisin)
Skala
Odmiany
1-9
9 -
8 Aster, Glada
7 Ruta, Albina, Bila, Mila, Ania
6 Drop, Gloria, Irys, Orlik, Cykada, Perkoz, Sumak, Oda, Tokaj, Salto, Grot, Dunajec
5 Balbina, Ibis, Mors, Muza, Arkadia, Karlena, Bzura
4 Aksamitka, Baszta, Kolia, Maryna, Orłan, Triada, bryza, Harpun, Fregata, Lawina,
Panda, Vistula, Hinga, Malwa, Nimfy
3 Barycz, Irga, Rybitwa, Rywal, Klepa, Koga
2 Beata, Ikar, Omulew, Jantar
1 Tara, Anielka
gdzie: 10  ocena najgorsza (duże porażenie chorobami)
90  ocena najlepsza (małe porażenie chorobami)
W okresie przechowywania bulw ziemniaka mogą rozwijać się niektóre choro-
by pochodzenia grzybowego lub bakteryjnego. Powodować to może straty w po-
staci bulw zgniłych. Do najbardziej szkodliwych gospodarczo chorób bulw okresu
przechowalniczego zalicza siÄ™: zarazÄ™ ziemniaka, mokrÄ…, suchÄ… i mieszanÄ… zgnili-
znÄ™ bulw, fomozÄ™ oraz parcha srebrzystego.
27
Zaraza ziemniaka jest powodowana przez grzyb Phytophtora infestans. Zain-
fekowane bulwy pod koniec okresu wegetacji lub w czasie zbioru trafiajÄ… do miejsc
przechowywania. Dlatego też bulwy z objawami choroby należy przed przecho-
waniem (lub po okresie wstępnym) bezwzględnie odrzucić. Utrzymywanie niskiej
wilgotności i niskiej temperatury w miejscach składowania ziemniaków ograni-
cza rozwój choroby.
Sucha zgnilizna jest powodowana przez grzyby z rodzaju Fusarium. Infekcji
tej choroby sprzyjają uszkodzenia skórki bulw powstające podczas zbioru, trans-
portu i obróbki.
Metodami ekologicznymi ograniczającymi rozwój choroby oprócz zdrowej
bulwy zbieranej w odpowiednich warunkach jest uprawa odmian o podwyższonej
odporności na suchą zgniliznę. W okresie przechowywania należy utrzymywać
niską temperaturę i dobrze przewietrzać pryzmę, jednak ciągła wentylacja stymu-
luje rozwój suchej zgnilizny.
Mokra zgnilizna jest chorobą wywoływaną przez bakterie z rodzaju Erwinia.
y
ródłem infekcji są bulwy sadzeniaków i wówczas mamy do czynienia z wystę-
powaniem czarnej nóżki na roślinach ziemniaka. Metodami ekologicznymi ogra-
niczającymi rozwój choroby jest używanie zdrowych sadzeniaków, wykonywanie
selekcji negatywnej na plantacjach, unikanie uszkodzeń bulw w czasie zbioru, prze-
prowadzenie dezynfekcji urządzeń obróbczych w przechowalniach, utrzymywa-
nie właściwego mikroklimatu podczas przechowywania bulw.
Zgnilizna mieszana. W praktyce rzadko dochodzi do infekcji bulw przez
pojedynczego patogena. Najczęściej gnicie bulw jest efektem porażenia przez
kilka patogenów.
Przy wyborze odmian do produkcji ekologicznej należy uwzględnić ich odpor-
ność genetyczną na poszczególne patogeny: zarazę ziemniaka, czarną nóżkę i su-
chÄ… zgniliznÄ™.
Metody przechowywania
Bulwy ziemniaka mogą być przechowywane w kopcach ziemnych, w piwni-
cach, w kopcach technicznych z wentylacjÄ…, w budynkach gospodarczych zaadap-
towanych na przechowalnie oraz w specjalnie do tego celu wybudowanych prze-
chowalniach. Wybór metody przechowywania zależy od skali produkcji ziemnia-
ków w gospodarstwie, od kierunku przeznaczenia produkcji i oczywiście od zna-
czenia ekonomicznego ziemniaków w danym gospodarstwie.
W kopcach ziemnych, które są jeszcze dość popularne w naszym kraju mogą
być przechowywane ziemniaki paszowe, sadzeniaki oraz ziemniaki jadalne prze-
znaczone do wiosennego użytkowania.
Piwnice jako że są małej pojemności służą najczęściej gromadzeniu ziemnia-
ków jadalnych na okres największych mrozów.
Kopce techniczne są niekiedy stosowane w dużych gospodarstwach uprawia-
jących duże ilości ziemniaków ale nie dysponujących przechowalnią.
Optymalną metodą przechowywania ziemniaków są budynki adaptowane
28
i specjalistyczne przechowalnie w tym celu budowane i urzÄ…dzane.
W produkcji ekologicznej mogą być stosowane wszystkie metody przechowy-
wania ziemniaków, jeśli nie stosuje się w nich preparatów chemicznych zabronio-
nych, w myśl przepisów przez jednostkę certyfikującą.
Obróbka i konfekcjonowanie ziemniaków
Istotą obróbki ziemniaków po zbiorze lub przechowywaniu jest ich właściwe przy-
gotowanie do użytkowania i sprzedaży. Proces obróbki bulw jest zróżnicowany w za-
leżności od ich przyszłego kierunku użytkowania. W przypadku ziemniaków jadal-
nych obróbka jest najbardziej złożona i często jest nazywana konfekcjonowaniem.
Stosując technologię konfekcjonowania ziemniaków jadalnych, niezależnie od sto-
sowanej techniki, należy kierować się pewnymi zasadami. Obróbka ziemniaków ja-
dalnych musi być prowadzona w takich warunkach, aby sprzyjała utrzymaniu wyso-
kiej jakości produktu finalnego. Procesowi konfekcjonowania powinien być poddany
surowiec tylko najwyższej jakości a to oznacza, że bulwy powinny być:
- odmian o płytkich oczkach i regularnym kształcie
- odmian preferowanych na danym rynku lokalnym (kolor miąższu, typ kuli-
narny, barwa skórki, itd.)
- gładkiej skórce i o ładnym wyglądzie tj. nie uszkodzone mechanicznie i przez
szkodniki, nie obite, wolne od chorób skórki (parch zwykły, parch srebrzysty,
rizoktonioza), nie zazielenione
- maksymalne wyrównanie wielkości bulw w danej frakcji handlowej
np. 40-50 mm, 50-60 mm, powyżej 60 mm
- o dobrym smaku i bez wad wewnętrznych miąższu.
Do podstawowych reguł, które należy przestrzegać podczas konfekcjonowania
należą:
- bulwy poddane obróbce powinny mieć temperaturę nie niższą niż 8-10oC aby
uniknąć obić i pęknięć
- swobodny spadek bulw nie powinien przekraczać 30 cm wysokości przy prze-
chodzeniu przez liniÄ™
- wszelkie powierzchnie, na które spadają bulwy powinny być wyłożone amor-
tyzującymi materiałami (guma, plastik, poliuretan, itp.)
- mycie bulw stosować szczególnie w surowcu pochodzącym z ciężkich gleb,
gdy trudno usunąć ziemię przez szczotkowanie
- przed pakowaniem bulw w torby foliowe myte ziemniaki muszą być osuszone
- najbardziej przyjaznym dla środowiska ( i dla bulw) są opakowania papiero-
we z tzw. okienkiem
29
- opakowania foliowe muszą być perforowane i o odpowiedniej grubości folii
dostosowanej do wielkości opakowania
- unikać stosowania toreb foliowych do ziemniaków młodych lub mokrych
- opakowanie musi być trwałe i chroniące przed łatwym rozerwaniem (miejsca
zszyć, zgrzewów, klipsowania)
- należy maksymalnie skracać czas od daty pakowania do daty sprzedaży. Ziem-
niaki po myciu są produktem nietrwałym (szybko zielenieją i psują się)
- opakowania foliowe i siatki muszą być tak zaprojektowane aby chroniły mak-
symalnie bulwy przed ich naświetleniem, co powoduje ich zielenienie (w skle-
pach) i powstawanie szkodliwych dla zdrowia glikoalkaloidów.
Technika obróbki i konfekcjonowania
Dobór maszyn do obróbki ziemniaków jadalnych zależy głównie od skali pro-
dukcji i wymagań odbiorcy rynkowego.
Małe gospodarstwa ekologiczne produkujące ziemniaki jadalne zastępują maszy-
ny specjalistyczne pracą ręczną. Dla tych gospodarstw technologia obróbki wyglą-
da następująco:
- transport z miejsc składowania ziemniaków do miejsc obróbki (taczki, przy-
czepy, wózki)
- ręczne wybieranie bulw według ich wielkości odrzucając bulwy z wadami.
Często w tym procesie stosuje się sortowniki o małej wydajności
(2-4 ton/godzinę), które mogą być także wyposażone w stoły selekcyjne
- ważenie ręczne porcji (2 kg, 5 kg, 10 kg, 20 kg, 25 kg, 30 kg)
- ręczne napełnianie siatek, worków, toreb, skrzynek, itp.
- ręczne etykietowanie i zestawianie większych partii.
Wszystkie prace przeładunkowe w takiej technologii są wykonywane ręcznie.
Dlatego wydajność dzienna tej technologii nie przekracza najczęściej 5-10 ton przy
zatrudnieniu 2-3 osób w zależności od wielkości opakowań.
Profesjonalna linia do konfekcjonowania ziemniaków składa się z następują-
cych maszyn:
- zasobnik dozujący zasilający całą linię technologiczną w ziemniaki. Do za-
sobnika dozującego ziemniaki są dostarczane albo przenośnikami podający-
mi albo z opróżnianych palet skrzyniowych na wywrotnicy
- sortownik, którego wydajność powinna być dostosowana do wydajności ca-
Å‚ej linii
- urzÄ…dzenie czyszczÄ…co-myjÄ…ce (szczotkarka lub myjka)
- urzÄ…dzenie osuszajÄ…ce bulwy
30
- stół selekcyjny (w większych zestawach kilka stołów selekcyjnych zrówno-
leglonych)
- wagoworkownica lub wagopaczkowarka
- urządzenie do napełniania i zamykania opakowań jednostkowych wraz z ety-
kietowaniem
- stół obrotowy odbierający gotowe opakowania jednostkowe
- paleta, kosz, kartony do zestawiania opakowań zbiorczych
- owijarka opakowań zbiorczych
- urządzenie transportowe (najczęściej wózek widłowy).
Marketing w produkcji ziemniaków jadalnych ekologicznych
Do instrumentów marketingu należą:
- produkt, jego opakowanie i cena
- wybór kanałów dystrybucji, miejsc i form sprzedaży
- aktywność rynkowa obejmująca promocję, reklamę oraz public relations (wi-
zerunek gospodarstwa-rolnika).
Jakość produktu
Ziemniaki wyprodukowane metodami ekologicznymi z jednej strony sÄ… z za-
łożenia produktem żywnościowym bardziej bezpiecznym niż ziemniaki jadalne
pozyskane z upraw konwencjonalnych. Z drugiej strony brak stosowania chemicz-
nych środków ochrony prowadzi niekiedy do pogorszenia ich wyglądu. Badania
IHAR Jadwisin dowodzą, że bulwy pochodzące z plantacji ekologicznych mogą
być w większym stopniu uszkodzone przez szkodniki glebowe, porażone rizokto-
niozą (ospowatość bulw), alternariozą niż pochodzące z plantacji konwencjonal-
nych. Z kolei niższy plon ziemniaków ekologicznych (bulwy mniejsze) w porów-
naniu z uprawą tradycyjną może przyczynić się do mniejszego występowania bulw
zdeformowanych i z pustowatością miąższu. Plantacje ekologiczne są bardziej na-
rażone na porażenie zarazą ziemniaka.
Aby osiągnąć cel rynkowy i dobrze sprzedać wyprodukowane ziemniaki me-
todami ekologicznymi należy je odpowiednio przygotować do sprzedaży i dyspo-
nować odmianami, które są poszukiwane przez klientów a jednocześnie najlepiej
się sprawdzają w produkcji ekologicznej. Ważne są więc takie parametry jak:
- dobry smak bulw po ugotowaniu (także po przechowaniu)
- dysponowanie odmianami o różnym typie kulinarnym (puree, sałatki, na pro-
dukty smażone, do pieczenia)
- ładny wygląd bulw (płytkie oczka, regularny kształt, bez chorób skórki)
- czystość bulw (uzyskana przez czyszczenie lub mycie)
- kolor miąższu, który odpowiada nabywcy (żółty, biały, kremowy).
31
Opakowanie i znakowanie towaru
Opakowanie towaru jest kolejnym elementem marketingu. Rodzaj opakowa-
nia, jego wielkość oraz oznakowanie towaru powinny odpowiadać zapotrzebowa-
niu klienta i wyczerpująco go informować o wartości danego produktu. Ziemniaki
jadalne mogą być także sprzedawane luzem i wówczas informacja o produkcie
powinna być wywieszona w miejscu sprzedaży. Jednostkowymi opakowaniami dla
ziemniaków jadalnych są:
- woreczki raszlowe polipropylenowe
- siatki raszlowe obustronnie zamykane (cięte z rękawa)
- torby foliowe
- torby papierowe.
Wielkość opakowań najczęściej stosowanych to 2 kg, 2,5 kg, 3 kg, 5 kg, 10 kg,
20 kg, 25 kg i 30 kg, rzadko już 50 kg.
Oznakowanie produktu ekologicznego polega na zamieszczeniu na etykiecie
lub opakowaniu tego produktu napisu  produkt rolnictwa ekologicznego oraz
nazwy produktu, numeru certyfikatu zgodności, nazwy upoważnionej jednostki
certyfikującej i jej numeru identyfikacyjnego. Dodatkowa informacja może być
dołączona o nazwie odmiany, typie użytkowym oraz według uznania producenta
jeszcze inne dane o produkcie (przepisy kulinarne, itp.).
Zamieszczenie napisu  produkt rolnictwa ekologicznego lub zapisu sugerujÄ…-
cego taki produkt na towarze nie ekologicznym (w myśl ustawy o rolnictwie eko-
logicznym) jest karane grzywnÄ….
Ustalanie ceny, formy sprzedaży i jej aktywizacja
Z uwagi na niższy poziom plonów uzyskiwanych w rolnictwie ekologicznym,
w tym także ziemniaków nawet o około 50% poziom cen również musi uwzględ-
nić ten fakt. W orientacji marketingowej ceny nie są oparte o koszty, ale częściej
o popyt i ceny konkurentów. Koszty w uprawie ekologicznej są zbliżone do kosz-
tów produkcji konwencjonalnej.
Ceny ziemniaków z produkcji ekologicznej są w praktyce droższe od ziemnia-
ków z upraw konwencjonalnych od 50 do 100%.
Istnieje kilka możliwych form sprzedaży ziemniaków jadalnych. Ziemniaki z upraw
ekologicznych mogą być najskuteczniej sprzedawane w następujący sposób:
a. bezpośrednio z gospodarstwa (forma godna polecenia)
b. specjalistyczne sklepy z ekologiczną żywnością najpopularniejsza metoda)
c. super i hipermarkety (przyszłościowa forma)
d. targowiska (zanikajÄ…ca forma).
Każda forma sprzedaży ma swe plusy i minusy.
Każdy producent ziemniaka ekologicznego marzy o dużej sprzedaży i po atrakcyj-
32
nej cenie. Potrzebna jest do tego jednak wiedza o rynku ziemniaka. Badanie rynku
lokalnego obejmuje:
- chłonność rynku (całoroczny popyt)
- okresy, kiedy sprzedaż wzrasta lub maleje
- preferencje konsumenta dotyczące towaru (odmiana, kolor miąższu, typ użyt-
kowy, barwa skórki, itp.)
- najlepiej sprzedające się opakowanie (jego wielkość i rodzaj)
- zmiany cen w sezonie
- atuty konkurencyjnych dostawców.
Istotnym elementem aktywizacji sprzedaży jest stosowanie promocji w sprze-
daży ziemniaków ekologicznych obniżki cen, prezentacja towaru, reklama, itp.).
Koszty oraz rentowność produkcji ziemniaków metodami
ekologicznymi
Koszty bezpośrednie produkcji ziemniaków metodami ekologicznymi nieznacz-
nie różnią się w stosunku do uprawy konwencjonalnej. Wynika to z innej techno-
logii produkcji:
- wzrost poziomu nawożenia organicznego (obornik, gnojowica, nawozy zie-
lone)
- wyeliminowanie nawożenia mineralnego (szczególnie azotowego)
- zastąpienie chemii w pracach pielęgnacyjnych metodami mechanicznymi (kon-
trola zachwaszczenia)
- radykalna redukcja zabiegów ochronnych (dotyczy to zwalczania zarazy ziem-
niaka) lub stosowanie preparatów (zwalczanie stonki ziemniaczanej)
- zwiększone nakłady pracy w ciągu całego cyklu produkcyjnego.
Dodatkowymi kosztami w metodzie ekologicznej sÄ… koszty certyfikacji i kon-
troli gospodarstwa ekologicznego.
O rentowności produkcji ziemniaków ekologicznych oprócz kosztów decydują:
- uzyskiwane ceny za gotowy produkt w sezonie
- poziom plonów i wielkość strat w okresie przechowywania
- zmiana kosztów stałych gospodarstwa z tytułu transformacji na system rol-
nictwa ekologicznego.
33
Kalkulacja kosztów i rentowności produkcji rynkowej ziemniaków jadalnych
produkowanych metodami konwencjonalnymi i ekologicznymi
(dane IHAR Bonin i IHAR Jadwisin)
Produkcja Produkcja
Rodzaj nakładu
konwencjonalna ekologiczna
Przyjęty poziom plonu ogólnego - t/ha 35,0 22,0
w tym:
- handlowy - t/ha 24,5 15,4
- uboczny - t/ha 10,5 6,6
Przyjęta cena sprzedaży (plonu głównego)
- hurtowej - zł/t 320 480
- konfekcjonowanej - zł/t 512 768
- plonu ubocznego - zł/t 80 -
Wartość produkcji razem - zł/ha
- przy sprzedaży hurtowej 8680 7392
- przy sprzedaży konfekcjonowanej 13384 11827
Koszty - zł/ha:
Sadzeniaki z zakupu 725 563
Sadzeniaki własne 275 550
Środki ochrony roślin 950 100
Nawozy mineralne 560 -
Eksploatacja maszyn 925 890
Siła pociągowa 1310 1250
Praca ludzka 900 1400
Oprocentowanie nakładów z zakupu (6% rocznie) 230 110
Koszty bezpośrednie uprawy razem 5875 4863
Koszty pośrednie (10%) 587 486
Razem koszty całkowite uprawy 6462 5349
Koszty całkowite 1 t plonu handlowego 264 347
Zysk z 1 ha uprawy przy sprzedaży hurtowej - zł/ha 2218 2043
Koszt całkowity konfekcjonowania - zł/t 150 150
Zysk z 1 ha uprawy przy sprzedaży ziemniaków
konfekcjonowanych - zł/ha 3247 4168
Subwencja do 1 ha upraw ekologicznych - ustalana corocznie
Koszty certyfikacji w gospodarstwie ekologicznym - ustalana corocznie
Ekologiczny ziemniak paszowy
Gospodarka rynkowa lat 90-tych spowodowała, że ziemniaki przestały być atrak-
cyjnÄ… paszÄ… z uwagi na wysokie koszty ich produkcji. Prowadzenie tuczu w oparciu
o mieszanki zbożowe i inne komponenty zdominowało system żywienia w produkcji
trzody chlewnej. Produkcja ekologiczna ziemniaków oraz ekologiczny tucz trzody
chlewnej w tym samym gospodarstwie w połączeniu z oryginalnym polskim przetwór-
stwem mięsa (produkcja wędlin) może stać się olbrzymią szansą do wprowadzenia na
rynki UE i świata polskich, wysokiej jakości i oryginalnych wyrobów mięsnych. Może
również przestać istnieć bariera ekonomiczna dla tego typu działalności.
34
Klienci poszukują coraz lepszej, oryginalnej żywność płacąc za to wyższą cenę.
Gospodarstwa ekologiczne z uwagi na zalecany cykl produkujący (równoważnie
produkcji zwierzęcej z produkcją pasz roślinnych) są niejako przygotowane do
stosowania pasz gospodarskich w tym ziemniaków. Warto powrócić do nie tak
dawno stosowanych metod wykorzystujących kiszenie ziemniaków z innymi ro-
ślinami poplonowymi czy motylkowymi.
35
Załącznik Nr 1
UPOWAŻNIONE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ
CE ROLNICTWO
EKOLOGICZNE W ROKU 2003 */
36
37
Informacje praktyczne i ważniejsze adresy istotne dla
gospodarstw produkujÄ…cych metodami ekologicznymi
Adresy:
1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Departament Produkcji Roślinnej
Wydział Rolnictwa Ekologicznego
ul. Wspólna 30, 00-529 Warszawa
tel: [phone]
2. Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi -EKOLAND
Przysiek k/Torunia, 87-134 ZÅ‚awieÅ› Wielka
tel: [phone]
3. Stowarzyszenie Polski Ziemniak
Jadwisin, ul. Szaniawskiego 15
05-140 Serock
tel/fax; [phone]
4. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin
Oddział Jadwisin, 05-140 Serock
tel: [phone]
5. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa
ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy
tel: [phone]
6. Akademia Rolnicza
Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin
ul. Norwida 25, 50-375 Wrocław
tel: [phone]
7. Akademia Rolnicza
Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin
ul. Akademicka 15, 20-854 Lublin
tel. [phone]
38
Stacje Chemiczno-Rolnicze:
1. Stacja Chemiczno-Rolnicza 05-075 Wesoła, ul.Żółkiewskiego 17
2. Stacja Chemiczno-Rolnicza 15-027 Białystok, ul.Ogrodowa 10
3. Stacja Chemiczno-Rolnicza 85-090 Bydgoszcz, ul.Powstańców Wlkp.6
4. Stacja Chemiczno-Rolnicza 80-874 Gdańsk, ul.Na Stoku 48
5. Stacja Chemiczno-Rolnicza 44-100 Gliwice, ul.Sowińskiego 26
6. Stacja Chemiczno-Rolnicza 66-400 Gorzów Wlkp. ul.Teatralna 25
7. Stacja Chemiczno-Rolnicza 25-112 Kielce ul.Wapiennikowa 21
8. Stacja Chemiczno-Rolnicza 75-411 Koszalin, ul.Partyzantów 7/9
9. Stacja Chemiczno-Rolnicza 30-134 Kraków, ul.Kołowa 3
10. Stacja Chemiczno-Rolnicza 20-810 Lublin, ul.SÅ‚awinkowska 5
11. Stacja Chemiczno-Rolnicza 92-003 A
ódz
, ul.Zbocze 16a
12. Stacja Chemiczno-Rolnicza 10-444 Olsztyn, ul.Kołobrzeska 11
13. Stacja Chemiczno-Rolnicza 45-233 Opole, ul.Oleska 123
14. Stacja Chemiczno-Rolnicza 60-163 Poznań, ul.Sieradzka 29
15. Stacja Chemiczno-Rolnicza 35-021 Rzeszów, ul. Chmaja 3
16. Stacja Chemiczno-Rolnicza 70-483 Szczecin, ul. Wojska Polskiego 117
17. Stacja Chemiczno-Rolnicza 50-244 Wrocław , Pl. Św. Macieja 5
39
40