UPRAWA ZBÓŻ W GOSPODARSTWACH
EKOLOGICZNYCH
materiały dla rolników
Owies
Radom 2003
Opracowanie zostało wykonane w ramach
Projektu PHARE PL 01.01.04.  Rolnictwo ekologiczne
1
Autorzy:
1. prof. dr hab. Jan K Å›
2. dr Krzysztof Jończyk
Instyt t Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w P ławach
Recenzja: dr hab. JÌzef Tyb rski
Współpraca przy opracowaniu:
1. Marek Krysztoforski
2. Ursz la R pniewska
Krajowe Centr m Rolnictwa Ekologicznego w Radomi
Projekt okładki: Marek Rząsa, RCDRRiOW w Przysiek
© Copyright by Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoj Wsi
Wydawca:
Krajowe Centrum RoInictwa EkoIogicznego
- RegionaIne Centrum Doradztwa Rozwoju RoInictwa i Obszarów Wiejskich
w Radomiu
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom
Realizacja i druk:
GP RCDRRiOW w Radomi
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom
ISBN 83-89060-23-x
Nakład: 300 egz.
2
Znaczenie gospodarcze
Owies uprawia się w Polsce w ostatnich latach na powierzchni około 530 tys.
ha. Największy udział tego zboża w zasiewach występuje w północnej i północno
 zachodniej części kraju oraz w rejonach podgórskich i niektórych partiach gór.
Ziarno owsa znajduje wszechstronne zastosowanie jako wartościowa pasza oraz
surowiec do produkcji płatków. O dużej wartości tego zboża w przemyśle spo-
żywczym decydują jego walory żywieniowe związane z zawartością dobrze przy-
swajalnego białka, łatwo strawnego tłuszczu oraz dużej zawartości soli mineral-
nych, witamin (głównie E), a także lecytyny. Plon uboczny, słoma i plewy, stano-
wią cenną paszę, która charakteryzuje się małą zawartością trudno strawnego włók-
na. Cechy te powodują, że owies zajmuje istotną pozycję w strukturze zasiewów
wielu gospodarstw ekologicznych. Owies powszechnie wykorzystywany jest rów-
nież jako komponent jarych mieszanek zbożowych. Na lżejszych glebach lub w gor-
szych stanowiskach jest uprawiany z jęczmieniem jarym natomiast na lepszych
z pszenicą lub pszenicą i jęczmieniem.
Ważną zaletą owsa jest to, że nie jest on porażany przez grzyby powodujące
choroby podstawy z
dz
bła zbóż i dzięki temu jest dobrym przedplonem dla pozo-
stałych gatunków zbóż, w tym również dla pszenicy.
Wymagania siedliskowe
Owies ma najmniejsze, spośród wszystkich zbóż, wymagania glebowe. Cha-
rakteryzuje się jednak dużymi potrzebami wodnymi z tego względu najwyższe plony
uzyskuje się na glebach o większej pojemności wodnej (zdolności zatrzymywania
wody), ale nie podmokłych. Szczególnie silnie reaguje na niedobory wody w okre-
sie od strzelania w z
dz
bło do wyrzucania wiech. Owies jest zbożem o małych
wymaganiach termicznych, kiełkuje w temperaturze 2-30C, wykazuje dużą tole-
rancję na wiosenne przymrozki oraz niższe temperatury w póz
niejszych fazach
rozwojowych. Wymagania owsa w stosunku do odczynu gleby sÄ… niewielkie, do-
brze znosi uprawę w stanowiskach o niższym pH, jednak wysokie plony można
uzyskiwać w warunkach uregulowanego odczynu, powyżej pH 5,5.
Owies, podobnie jak inne zboża, najwyżej plonuje na glebach kompleksów
pszennego bardzo dobrego i dobrego. Wysokie jego plony można również uzyski-
wać na glebach żytnich bardzo dobrych i dobrych położonych w siedliskach lepiej
uwilgotnionych (tab. 1). Nieprzydatne do uprawy owsa sÄ… gleby okresowo zbyt
suche, zaliczane do kompleksu pszennego wadliwego. UprawÄ™ owsa, ze wzglÄ™-
3
dów ekonomicznych, lokalizuje się najczęściej na glebach kompleksów: żytniego
słabego, zbożowo-pastewnego mocnego, zbożowo-pastewnego słabego, owsiano
- pastewnego górskiego i owsiano  ziemniaczanego górskiego.
Tabela 1.
Plony owsa w zależności od jakości gleb (dotyczy rolnictwa konwencjonalnego)
Klasa
Kompleksy rolniczej
Plon ziarna t/ha Plon ziarna t/ha
bonitacyjna
przydatności gleb
1 - pszenny bardzo dobry 4,7 IIIa 4,4
2 - pszenny dobry 4,6 IIIb 3,8
3 - pszenny wadliwy 2,9 IVa 3,7
4 - żytni bardzo dobry 4,2 IVb 3,0
5 - żytni dobry 3,7 V 2,4
6 - żytni słaby 2,8
8 - zbożowo-pastewny mocny 4,2
9 - zbożowo-pastewny słaby 3,0
10 - pszenny górski 5,0
11 - zbożowy górski 4,3
12 - owsiano-ziemniaczany górski 3,1
13 - owsiano-pastewny górski 1,8
Dobór i charakterystyka odmian
Obecnie w Rejestrze znajdują się 22 odmiany owsa, w tym pięć zalecanych do
uprawy w rejonach górskich  Dukat, Grajcar, Cekin, Celer, Sprinter i dwie od-
miany nieoplewione  Akt i Polar (tab. 2). O wyborze konkretnej odmiany do upra-
wy w gospodarstwie ekologicznym powinny decydować takie cechy jak:
" większa odporność na choroby grzybowe, głównie występujące na li-
ściach;
" większa zdolność konkurowania z chwastami, determinowania wysoko-
ścią roślin;
" krótszy okres wegetacji, odmiany wcześniej dojrzewające w mniejszym
stopniu porażane są przez choroby grzybowe;
" dobra zdolności pobierania składników nawozowych z gleby;
" mniejsze wymagania glebowe.
Obok wymienionych wyżej wskazówek, istotną informacją pomocną w podję-
ciu decyzji o doborze odmiany są wyniki lokalnych doświadczeń odmianowych
oraz uzyskiwane plony w sÄ…siednich gospodarstwach ekologicznych. Wskazane
jest aby w poszczególnych gospodarstwach wysiewać w miarę możliwości po 2 
4
3 odmiany. Umożliwi to wybór odmian najlepiej dostosowanych do warunków
siedliskowych danego rejonu lub gospodarstwa. Obecnie w kraju nie prowadzi siÄ™
na szerszą skalę badań nad oceną przydatności odmian zbóż do uprawy w gospo-
darstwach ekologicznych.
Tabela 2.
Odmiany owsa oraz ważniejsze ich cechy rolnicze i użytkowe
(wg badań COBORU, rok 2002)
Odmiana
1 2 3 4 5 6 7 8
Wzorzec 60,8 97 6 34,8 28,2
Bachmat 2,3 -1 -0,1 4,1 3,1
Bajka -0,6 2 0,9 r.ż., r.w. 3,3 -0,3
Bohun 2,9 -1 0,8 + r.w. -2,0 1,1
Borowiak -2,6 1 -0,8 +r.w. 1,8 0,6
Chwat 0,8 -1 0,3 -0,7 -1,8
Cwał 2,7 6 0 0,3 -0,5
Deresz A 1,1 -1 -0,6 -0,2 0,1
Flaemingsstern -2,0 -2 -0,2 1,0 -0,2
Góral 0,1 -4 0,2 m.p.,r.ż. -0,4 0,9
Hetman 1,3 2 0,3 1,2 1,2
Jawor 0,7 1 1,1 -0,9 1,2
Kasztan -0,3 -2 0 1,5 1,0
Sam -3,2 15 1,1 1,8 -2,5
SÅ‚awko -1,9 8 -0,3 9,1 -0,8
Szakal -0,4 5 1,1 4,0 -3,6
Cekin -3,5 -6 0,1 + m.p., hel. 3,9 3,1
Celer -3,6 -6 0,4 5,2 1,9
Dukat B -12,0 1 -0,9 + r.ż.,hel. 0,6 -1,0
Grajcar -9,1 -7 -0,7 + r.ż., sep. -0,5 2,3
Sprinter -11,6 -3 0,2 1,9 -2,3
Akt -25,1 8 1,5 -8,4 -25,6
C
Polar -23,5 2 1,7 + r.ż. -5,2 -21,9
* - A - nizinne oplewione, B - górskie oplewione, C - nizinne nieoplewione
Wzorzec  Jawor, Borowik, Deresz, Chwat
Kolumna 5: Odporność na wyleganie; im wartość wyższa, tym odmiana odporniejsza
Kolumna 6; zaznaczono podatność większą niż przeciętna; m.p.  mączniak prawdziwy, r.w.  rdza wieńco-
wa, r.ż.  rdza żółta, hel.  helmintosporioza, sep.  septorioza liści, (+ - podatność mniejsza niż przeciętna)
5
0
(%)
choroby
wyleganie
(skala 9 )
wzorca [g]
Plonowanie
Udział łuski
Podatność na
odchylenie od
odchylenie od
Typ odmiany
Odporność na
Wysokość (cm)
wzorca w [dt/ha]
Masa 1000 ziaren
Stanowisko w zmianowaniu
W rolnictwie konwencjonalnym ocenia się, że owies ma najmniejsze wymaga-
nia przedplonowe spośród wszystkich roślin zbożowych. Wysiewany po zbożach
na glebach lepszych plonuje o około 5%, a na glebach słabszych o 10  12% niżej
niż po okopowych. Uprawa owsa jest szczególnie uzasadniona w gospodarstwach
z większym udziałem zbóż w strukturze zasiewów, gdzie spełnia funkcję fitosani-
tarną, która wiąże się z jego odpornością na choroby podsuszkowe.
W rolnictwie ekologicznym podstawowym czynnikiem ograniczajÄ…cym plo-
nowanie owsa jest niedobór azotu. Z tego powodu najlepszymi jego przedplonami
są rośliny niezbożowe uprawiane na oborniku i zbierane póz
nÄ… jesieniÄ… (np. burak
pastewny, warzywa korzeniowe i kapustne), motylkowate oraz pola obsiane uda-
nymi międzyplonami ze znacznym udziałem komponentów strączkowych. Nato-
miast złymi przedplonami dla owsa w rolnictwie ekologicznym są zboża (tab.3).
Tabela 3.
Dobór przedplonów dla owsa
Dobre Åšrednie ZÅ‚e
Burak pastewny* Zboża po których uprawiane są
Owies i pozostałe zboża
Warzywa korzeniowe i kapustne* międzyplony ścierniskowe lub
Motylkowate z trawami wsiewki na zielone nawozy**
* przedplony nawożone obornikiem lub kompostem;
** udane wsiewki z dużym udziałem motylkowatych (koniczyny czerwona lub biała albo lucerna
chmielowa) lub międzyplony ścierniskowe z dużym udziałem strączkowych (peluszka, wyka, bobik
itp.).
Należy podkreślić, że rolnictwie ekologicznym obniżki plonów owsa po gor-
szych przedplonach są zdecydowanie większe niż w rolnictwie konwencjonalnym.
Wynika to stąd iż syntetyczne nawozy mineralne i chemiczne środki ochrony ro-
ślin w przypadku owsa prawie całkowicie niwelują ujemne następstwa złego przed-
plonu.
6
Uprawa roli
W rolnictwie ekologicznym owies może być wysiewany po trzech grupach
przedplonów:
" póz
no zbierane rośliny niezbożowe (burak pastewny, niektóre warzywa,
póz
ny ziemniak, ewentualnie kukurydza, itp.);
" wsiewki międzyplonowe (koniczyna czerwona lub biała z trawami, lu-
cerna chmielowa);
" zboża, po których powinny być· uprawiane miÄ™dzyplony Å›cierniskowe
na przyoranie
W przygotowaniu roli pod wysiew międzyplonów najlepszym rozwiąza-
niem jest wykonanie głębszej podorywki i jej odpowiednie doprawienie, agrega-
tem złożonym z brony i wału strunowego.
Uprawa przedzimowa
Podstawowym elementem uprawowym w każdym z wariantów jest orka przed-
zimowa. Jej głębokość pod owies może wahać się od około 18 cm na glebach
w dobrej kulturze, wolnych od chwastów wieloletnich, do 25  28 cm na polach
silniej zachwaszczonych. Powinno się ją wykonać wcześniej (do końca paz
dzier-
nika) w warunkach optymalnego uwilgotnienia gleby. Po przedplonach póz
no scho-
dzących z pola (okopowe, niektóre warzywa) orka przedzimowa może być spłyco-
na do 15 cm. Poprawnie wykonana orka przedzimowa ułatwia wiosenne przed-
siewne przygotowanie roli i bardzo wczesny wysiew owsa.
Wiosenna uprawa przedsiewna powinna umożliwiać uzyskanie sprawnej i nie-
przesuszonej roli, gdyż taki stan roli sprzyja uzyskaniu szybkich i wyrównanych
wschodów owsa. Przy wiosennych pracach uprawowych należy stosować ciągniki
wyposażone w spulchniacze śladów, a w miarę możliwości również w koła bliz
-
niacze.
Wiosenne prace uprawowe należy rozpoczynać możliwie najwcześniej, wyko-
nując włókowanie lub bronowanie. Na glebach lżejszych, które szybciej tracą wil-
goć, można od razu zastosować bronę. W następnej kolejności najkorzystniej jest
zastosować zestaw uprawowy złożony z kultywatora o wąskich łapach i wału stru-
nowego lub brony i wału strunowego (rys.1). Taki sposób uprawy umożliwia
umieszczenie wysiewanych nasion na jednakowej głębokości i stwarza warunki
do uzyskania szybkich wschodów i wyrównanego łanu owsa, a to:
" zwiÄ™ksza jego konkurencyjność· w stosunku do chwastów, gdyż wszyst-
kie miejsca nie zajęte przez roślinę uprawną będą wykorzystywane przez
chwasty;
7
" powoduje, że wszystkie rośliny znajdują się w podobnych fazach rozwojo-
wych, wówczas można w optymalnych terminach zastosować mechanicz-
ne zabiegi pielęgnacyjne (głównie bronowanie), którego skuteczność jest
szczególnie duża w przypadku chwastów będących w stadium siewek.
Rys. 1. Zestaw uprawowy
Zła przedsiewna uprawa roli powoduje umieszczenie nasion na różnej głębo-
kości. Rośliny wyrastające z nasion umieszczonych zbyt głęboko są osłabione,
ponieważ ich wschody są opóz
nione o kilka dni. Natomiast nasiona umieszczone
zbyt płytko często w ogóle nie kiełkują, gdyż powierzchniowa warstwa gleby szybko
wysycha (rys.2). Przy takim stanie zasiewów trudno jest ustalić optymalny termin
bronowania, a dodatkowo jego skuteczność jest mniejsza. Wyrównane wschody
sprzyjają uzyskaniu łanu o korzystnej architekturze, który charakteryzuje zbliżona
liczba z
dz
beł na każdej roślinie, podobna ich wysokość i prawidłowo ukształtowa-
ne wiechy. Tylko taki łan jest konkurencyjny w stosunku do chwastów i może wydać
względnie duży plon.
Rys.2. Wpływ równomierności wysiewu na początkowy wzrost roślin
8
Wapnowanie gleby
Owies ma małe wymagania w stosunku do odczynu gleby. Optymalny odczyn
gleby dla owsa wynosi 5,5 pH. Jeżeli odczyn gleby odbiega od tych wartości, wska-
zane jest zastosowanie nawozów wapniowych. Należy je rozsiać na ścierń przed
wykonaniem uprawy pożniwnej lub bezpośrednio po zbiorze przedplonów póz
no
schodzących z pola. Przyjmuje się, że w gospodarstwach ekologicznych powinny
być stosowane nawozy wapniowe wolno działające (głównie węglanowe) w mniej-
szych dawkach 1,5  2,0 t/ha (tab.4). W przypadku gleb silnie zakwaszonych po 2
 3 latach konieczne będzie powtórne wapnowanie. Ze względu na duże zapotrze-
bowanie owsa na magnez, na glebach ubogich w ten składnik wskazane jest stoso-
wanie nawozów wapniowo  magnezowych (dolomit). Polecane w rolnictwie eko-
logicznym nawozy wapniowe, to:
- dolomit - o zawartości około 30% CaO i 22% MgO;
- węglan wapnia pochodzenia naturalnego (wapniak mielony) - zawartość-
CaO powyżej 40%;
- kreda łąkowa i jeziorna  zawartość CaO 20-35%, w zależności od stop-
nia uwodnienia;
- margiel - zawartość CaO 14  45%;
- wapno defekacyjne - zawartość CaO powyżej 30% (za zgodą jednostki
certyfikujÄ…cej).
Tabela 4.
Zalecane dawki wapna (w t/ha CaO) w zależności od odczynu gleby
Gleb Odczyn gleby
poniżej 5,0 5,1 - 5,5
Lżejsze 1,5 1,5
Åšrednie 2,0 1,5
Ciężkie 3,0 2,5
Nawożenie fosforem i potasem
W dobrze prowadzonych gospodarstwach ekologicznych, posiadających zrów-
noważoną produkcję roślinną i zwierzęcą, ilości fosforu i potasu odprowadzane
poza gospodarstwo w sprzedawanych produktach rolniczych są stosunkowo małe
i zasobność gleby utrzymuje się na ogół na poziomie optymalnym, czyli średnim
w powszechnie stosowanej bonitacji. Jednak w przypadkach kiedy zasobność ta
jest niska lub bardzo niska, to konieczne jest zastosowanie pod owies dopuszczo-
nych do stosowania w rolnictwie ekologicznym nawozów.
9
Nawozy fosforowe:
Mączki fosforytowe (uzyskiwane z przemiału fosforytów), które zawierają około
30% P2O5. Fosfor zawarty w mączkach jest trudno dostępny dla roślin, gdyż nie
rozpuszcza się w wodzie, w związku z tym nawóz ten wymaga dobrego wymie-
szania z glebą i powinien być stosowany przed wykonaniem uprawy pożniwnej,
ewentualnie orki siewnej. Dobrym rozwiązaniem jest także dodawanie mączki fos-
forytowej do pryzm kompostowych lub obornikowych, co zwiększa dostępność
fosforu dla roślin.
Nawozy potasowe:
Siarczan potasu - zawierający około 50% K2O (produkowany przez firmę
Kali und Salz);
Kainit - zawierający około 14 % K2O;
Karnalit  zawierajÄ…cy 8 - 10 % K2O.
Dawki nawozów fosforowych i potasowych powinny być tak ustalane,
aby wnoszona dawka P2O5 lub K2O wynosiła około 50  70 kg/ha.
Zaopatrzenie roślin w azot
Owies w 1 tonie ziarna wraz z odpowiednią ilością słomy zawiera około 29 kg
azotu. W gospodarstwach konwencjonalnych ilości tego składnika, oszacowane
na podstawie oczekiwanych plonów, są stosowane w formie nawozów mineral-
nych w podzielonych dawkach dostosowanych do rozwoju owsa. W rolnictwie
ekologicznym, które wyklucza stosowanie syntetycznych nawozów azotowych
gorsze zaopatrzenie roślin powoduje słabe rozkrzewienie produkcyjne, a w konse-
kwencji niskÄ… obsadÄ™ wiech oraz mniejszy plon.
W rolnictwie ekologicznym podstawowe znaczenie ma zasobność stanowiska
w azot, a głównymi z
ródłami tego składnika dla owsa są:
" obornik lub kompost stosowany pod przedplon, można szacować, że w po-
wszechnie stosowanych dawkach 25  30 t/ha tych nawozów owies może
pobrać 30  50 kg/ha azotu;
" przyorane resztki pożniwne roślin motylkowatych drobnonasiennych lub
strączkowych. Im zasiewy te są bardziej udane tym pozostawiają więcej
azotu związanego biologicznie w resztkach pożniwnych. W zależności od
wielkości ich plonu i przebiegu pogody szacuje się, że owies z tego z
ró-
dła może pobrać od 30 do 80 kg/ha azotu;
" mineralizacja glebowej substancji organicznej.
Interwencyjnie można także przed wysiewem owsa zastosować dojrzały
10
kompost w dawce około 10 t/ha. Jednak ilości azotu jakie może on wykorzystać
z tego z
ródła są małe.
Przygotowanie materiału siewnego i siew
W gospodarstwach ekologicznych należy przywiązywać szczególnie dużą wagę
do jakości materiału siewnego. Wynika to z braku możliwości stosowania zapraw
chemicznych, które zwalczają wiele chorób i chronią zboża w początkowym okre-
sie wegetacji. Dobra jakość materiału siewnego warunkuje:
" wyrównane wschody;
" uzyskanie odpowiedniej obsady roślin, co w konsekwencji stwarza ko-
rzystne warunki do konkurencji z chwastami.
Nasiona przeznaczone do siewu powinny charakteryzować się:
" czystością nie mniejszą niż 98%,
" zdolnością kiełkowania nie mniejszą niż 90%,
" masą 1000 ziaren powyżej 32-35 g.
Dorodne ziarniaki charakteryzują się większą polową zdolnością wschodów,
a uzyskane z nich siewki mają większą powierzchnią liści, dłuższy system korze-
niowy i intensywniej się krzewią, co zwiększa zdolność konkurencyjną łanu w sto-
sunku do chwastów.
W przygotowaniu własnego materiału siewnego owsa, podobnie jak i innych zbóż
nasiennych, należy zwrócić uwagę na doczyszczenie ziarna, dobre warunki magazy-
nowania, niedopuszczenie do wzrostu temperatury i rozwoju chorób grzybowych.
Przed siewem należy ocenić zdolność i energię kiełkowania ziarna (parametry
te można ocenić w warunkach domowych wykładając określoną liczbę nasion (np.
4x100 szt.) na płaskim talerzu ze zwilżoną gazą lub bibułą, po 5 dniach oznaczamy
energię kiełkowania, a po 10 dniach zdolność kiełkowania określając procent skieł-
kowanych nasion, dobry materiał siewny powinien charakteryzować się energią
i zdolnością kiełkowania większą niż 90%).
Założenia dotyczące prowadzenia produkcji metodami ekologicznymi za-
warte w RozporzÄ…dzeniu Rady EWG Nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. mÌ-
wią o konieczności wysiewania nasion pochodzących z gospodarstw ekologicz-
nych. W sytuacji gdy producenci nie mogą uzyskać materiału nasiennego wy-
produkowanego metodÄ… ekologicznÄ… rozporzÄ…dzenie dopuszcza, za zgodÄ… kom-
petentnych organÌw paÅ„stwa czÅ‚onkowskiego, wykorzystanie materiaÅ‚u rozmno-
żeniowego, ktÌry nie zostaÅ‚ poddany dziaÅ‚aniu preparatami zakazanymi do stoso-
wania w rolnictwie ekologicznym.
11
W rolnictwie ekologicznym metody zaprawiania nasion opierajÄ… siÄ™ na zabie-
gach dezynfekowania z wykorzystaniem np.: ciepłej wody, nadmanganianu pota-
su, różnego rodzaju roztworów, wyciągów roślinnych, otoczkowania mlekiem
w proszku oraz zapraw na bazie mikroorganizmów. Prawidłowe ich przeprowa-
dzenie w warunkach gospodarstwa jest bardzo trudne i pracochłonne, a także czę-
sto mało skuteczne, gdyż zakresy dotyczące temperatur oraz czasu ich działania są
bardzo wąskie i ściśle określone*.
Termin siewu. Owies jest znacznie bardziej wrażliwy na opóz
nienie terminu sie-
wu niż inne zboża jare. Wczesny siew owsa umożliwia lepsze wykorzystanie za-
pasu wody zgromadzonego w glebie po zimie, co sprzyja zwiększeniu krzewisto-
ści produkcyjnej, rozwojowi systemu korzeniowego i powierzchni asymilacyjnej,
a w efekcie wzrostowi plonu ziarna. Wczesne zasiewy owsa w mniejszym stopniu
porażane są przez choroby grzybowe (np. rdze) oraz mniej atakowane przez plo-
niarkę zbożówkę. Optymalny termin siewu owsa w większej części kraju przypa-
da na drugą połowę marca. Opóz
nienie tego terminu, do 10 kwietnia, dopuszczal-
ne jest jedynie w rejonach północno-wschodnim i podgórskim (rys.3). Spośród
zarejestrowanych odmian owsa, większą tolerancją na opóz
nienie terminu siewu
cechuje się odmiana Grajcar (zalecana do uprawy w rejonach górskich) oraz nie-
oplewiona odmiana Akt.
*/
" Jedna z metod dezynfekcji nasion z wykorzystaniem ciepłej wody polega na na-
stępującym postępowaniu: ziarno znajdujące się w workach lub koszach zanurza
siÄ™ na 4 godziny w kadzi z wodÄ… o temperaturze 25-300C, potem w kadzi z gorÄ…ca
wodą o temperaturze 500C na tak długo aby się ogrzało do tej temperatury, a na-
stępnie szybko przenosi się je do kadzi z wodą o temperaturze 520C na okres 10
minut. Przestrzeganie reżimu czasowego i temperatury wody ma istotne znacze-
nie ze względu na skuteczność zabiegu oraz zagrożenie utraty zdolności kiełko-
wania. W następnej kolejności ziarno chłodzi się zimną wodą i suszy. Metoda ta
wykazuje skuteczność w stosunku do śnieci występujących w pszenicy i głowni
pylącej pszenicy i jęczmienia.
" Do dezynfekcji nasion na mokro stosuje się roztwór 2% nadmanganianu potasu
(KMnO4), zwiÄ…zek ten w powiÄ…zaniu z kwasem krzemowym wykorzystywany jest
również do zaprawiania nasion na sucho.
" W metodzie otoczkowania ziarna mlekiem w proszku wykorzystuje siÄ™ mecha-
nizm antagonistycznego oddziaływania mikroorganizmów glebowych na patoge-
na, otoczka z mleka stanowi pożywkę dla obecnej w glebie bakterii Bacillus sub-
tilis, która istotnie redukuje aktywność śnieci cuchnącej (Tilletia carries).
12
Rys.3. Terminy siewu owsa
Ilość wysiewu. Owies krzewi się słabo z tego względu plonowanie tego gatunku
w większym stopniu niż innych zbóż uzależniona jest od obsady roślin. Gęstość
siewu zależy głównie od: kompleksu przydatności rolniczej gleb, terminu siewu,
odmiany. Zdecydowana większość odmian owsa znajdujących się w Rejestrze wy-
maga wysiewu w granicach 500-600 szt.
Tabela 5.
Orientacyjne normy i ilości wysiewu owsa w zależności
od kompleksu przydatności rolniczej gleb
Kompleksu przydatności Norma wysiewu Ilość wysiewu
rolniczej gleb (szt. nasion /m2) (kg/ha) *
Pszenny bardzo dobry
500 - 550 165 - 185
Pszenny dobry
Żytni bardzo dobry
Zbożowo - pastewny mocny 550-600 185-202
Zbożowy górski
Pszenny wadliwy
Żytni dobry
580-630 195-212
Owsiano - ziemniaczany górski
Żytni słaby
Zbożowo - pastewny słaby
600-650 202-219
Owsiano - pastewny górski
*
przyjęto zdolność kiełkowania - 94%, mtz  31g, czystość 98%
13
Ze względu na to, że każda partia materiału siewnego charakteryzuje się od-
miennymi parametrami dokładną ilość wysiewu w kg/ha wylicza się ze wzoru:
N x MTZ
      x 100
Ilość wysiewu w kg =
W
N- gęstość wysiewu w szt./m2
MTZ  masa 1000 ziaren (g)
W  wartość użytkowa nasion (zdolność kiełkowania x czystość)
Zwiększenie ilości wysiewu o około 10% jest uzasadnione przy opóz
nio-
nym terminie.
Technika siewu. W rolnictwie ekologicznym owies sieje siÄ™, podobnie jak w go-
spodarstwach konwencjonalnych, w rozstawie rzędów 12-15 cm, na głębokość 2-
5 cm. W siedliskach bardziej wilgotnych należy umieszczać nasiona płycej, a w su-
chych głębiej.
W rolnictwie ekologicznym owies powszechnie wysiewny jest jako kompo-
nent jarych mieszanek zbożowych. Największe znaczenie mają mieszanki jęcz-
mienia z owsem. O popularności tego sposobu uprawy zbóż w gospodarstwach
ekologicznych, decydują: większe i bardziej stabilne w latach plony w porówna-
niu do zasiewów jednogatunkowych, większa konkurencyjność łanu mieszanego
w stosunku do chwastów, mniejsza podatność na choroby i szkodniki, mniejsze
spadki plonu przy uprawie w gorszych stanowiskach lub w warunkach gorszej agro-
techniki. Wadą zasiewów mieszanych jest zmienny udział komponentów w plo-
nie, spowodowany różną reakcją poszczególnych gatunków na warunki siedliskowe
i przebieg pogody. Duży udział owsa w mieszance z jęczmieniem zwiększa zawar-
tość włókna w paszy i ogranicza jej przydatność w żywieniu trzody chlewnej.
Regulacja zachwaszczenia
W rolnictwie ekologicznym, obok metod pośrednich (płodozmian, dobór od-
mian, jakość materiału siewnego, termin i gęstość siewu), mechaniczna pielę-
gnacja zasiewów jest podstawowym i bezpośrednim zabiegiem regulującym za-
chwaszczenie. Mechaniczne zabiegi pielęgnacyjne wykonywane w okresie we-
getacji, obok niszczenia chwastów, likwidują skorupę na powierzchni gleby, ogra-
niczają parowanie wody oraz pobudzają zboża do krzewienia i rozwoju systemu
korzeniowego.
14
Zabiegi pielęgnacyjne w zbożach wykonuje się różnego rodzaju bronami lub
pielnikami w przypadku siewów pasowych. Najczęściej wykorzystywane są bro-
ny chwastowniki zaopatrzone w różnej długości, sprężyste zęby (rys.4). Skutecz-
ność brony jest tym większa, im:
" młodsze są chwasty;
" drobniejsze sÄ… ich nasiona;
" na mniejszej głębokości znajdują się kiełkujące nasiona;
" bardziej pulchna jest wierzchnia warstwa gleby.
Rys.4. Brona chwastownik
Ogólnie można stwierdzić, że skuteczność mechanicznych zabiegów pielęgna-
cyjnych w zbożach jarych jest większa niż w ozimych. Gleba po wiosennej upra-
wie jest jeszcze pulchna, a tym samym bardziej podatna na działanie spręży-
stych zębów brony chwastownika, a chwasty są słabo ukorzenione i znajdują się
w fazie siewek.
W zbożach jarych, skutecznym sposobem niszczenia chwastów jest 2-3 krotne
zastosowanie brony chwastownika. Pierwsze bronowanie owsa można wykonać
przed samym ukazaniem się jego wschodów. W sprzyjających warunkach pogo-
dowych, kiedy zboża szybko kiełkują, możliwości wykonania tego zabiegu są ogra-
niczone. Natomiast jeżeli z powodu chłodów wschody są opóz
nione bronowanie
przedwschodowe jest bardziej wskazane, a dodatkowo likwiduje ono zaskorupie-
nie gleby. Głębokość pracy brony powinna być w tym terminie mała 1,5  2,0 cm.
15
W okresie od wschodów zbóż do fazy 3-go liścia, zboża są bardzo wrażliwe na
mechaniczne uszkodzenia i nie należy wykonywać w tym czasie żadnych mecha-
nicznych zabiegów pielęgnacyjnych (rys.5). Od fazy 3-go liścia do końca fazy
krzewienia można wykonać 2-krotnie bronowanie owsa. Pierwsze powinno być
mniej intensywne, na głębokość 1,5-2,0 cm, natomiast drugie może być intensyw-
niejsze i na głębokość 2-3 cm.
Poszczególne gatunki chwastów różnią się wrażliwością na działanie brony
chwastownika (tab.6), dodatkowo skuteczność jej zależy od fazy rozwojowej chwa-
stów (tab.7). Największy procent zniszczonych chwastów uzyskano stosując bro-
nę chwastownik w fazie siewek - ponad 80%, natomiast w przypadku chwastów
osiągających fazę dużej rozety skuteczność spadła do 40%. Chwasty o drobnych
nasionach, kiełkujące z małej głębokości (np. tasznik, mak, gwiazdnica) niszczo-
ne są w 70-80%. Gatunki o grubszych nasionach, kiełkujące z większej głęboko-
ści, niszczone są w około 50%.
Tabela 6.
Podatność różnych gatunków chwastów na działanie brony chwastownika
(Hoffmann, 1990)
Podatność Gatunek Zniszczone wsiewki w %
duża tasznik pospolity 80
mak polny 75
gwiazdnica pospolita 75
tobołki polne 75
komosa biała 74
jasnoty 72
przetaczniki 59-70
rdest plamisty 67
sporek polny 60
mała rdest powojowy 47
Tabela 7.
Skuteczność działania brony chwastownika w zależności od fazy rozwojowej
chwastów (Hoffmann, 1990)
Udział w % chwastów
Stadium
rozwojowe nieuszkodzonych uszkodzonych zniszczonych
Siewka 11 5 84
Mała rozeta 25 8 67
Duża rozeta 51 8 41
16
Rys.5. Termin zwalczania chwastów w zbożach za pomocą brony chwastownika
Skuteczność bronowania zwiększa się wraz ze wzrostem prędkości roboczej,
osiągając optimum przy prędkości 6-9 km/h oraz w warunkach suchej i słonecznej
pogody. Dodatkowo lepsze efekty odchwaszczenia uzyskuje siÄ™ bronujÄ…c zasiewy
w poprzek lub na ukos rzędów.
17
Zbiór
Od terminu zbioru i jego organizacji zależą w znacznym stopniu straty oraz
jakość plonu. Termin zbioru uzależniony jest również od jego techniki. W przy-
padku zbioru wieloetapowego z wykorzystaniem kosiarek lub snopowiązałek sto-
suje się wcześniejszy termin zbioru przypadający na fazę dojrzałości woskowej.
Obecnie, w zdecydowanej większości gospodarstw, zbiór zbóż przeprowadza się
jednoetapowo w fazie dojrzałości pełnej lub martwej z wykorzystaniem kombaj-
nów. W czasie zbioru owsa często występują straty ziarna, których przyczyną jest
nierównomierne dojrzewanie wiech jak również całych roślin. Sprzęt jednoetapo-
wy najlepiej wykonać w fazie pełnej dojrzałości ziarna w całych wiechach, przy
wilgotności poniżej 22%. Aby uzyskać materiał siewny o dobrej sile kiełkowania
zbiór owsa należy przeprowadzać przy mniejszych obrotach bębna młócącego co
zmniejsza ryzyko uszkodzenia zarodka. Przedłużenie zbiorów w warunkach dżdży-
stej pogody powoduje występowanie na wszystkich gatunkach czernienia zbóż,
choroby wywoływanej przez grzyby saprofityczne z rodzaju: Cladosporium, Al-
ternaria, Epicoccum. Mając na uwadze powyższe zagrożenia istotną zasadą racjo-
nalnego zbioru jest przeprowadzenie go w możliwie najkrótszym czasie.
W rolnictwie ekologicznym dużą wagę przywiązuje się do czystości ziarna.
Z tego względu należy tak wyregulować pracę kombajnu aby wstępne doczysz-
czenie eliminowało znaczną część zanieczyszczeń, nasion i całych owocostanów
chwastów. W przypadku owsa właściwe dosuszenie i doczyszczenie ziarna ma
większe znaczenie niż u innych zbóż ponieważ ziarno owsa łatwo zagrzewa się
i pleśnieje w trakcie przechowywania. Wszelkie zanieczyszczenia organiczne (na-
siona, części chwastów, zielone części roślin) mają wyższą wilgotność niż zboże
i z tego względu powodują rozwój bakterii, grzybów pleśniowych, szkodników,
w trakcie przechowywania ziarna. Dodatkowo istotnym elementem jest zachowa-
nie czystości wszystkich zespołów maszyn zbierających.
18
Załącznik Nr 1
UPOWAŻNIONE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ
CE ROLNICTWO
EKOLOGICZNE W ROKU 2003 */
19
20