5R]G]LD�
=QDF]HQLH PRGHORZDQLD DQDOLW\F]QHJR
Zainteresowanie j zykiem UML w wielu o rodkach naukowych i biznesowych przy-
czyniło si do powstania propozycji nowych diagramów lub rozszerzenia znaczenia ju
istniej cych. S one ci le powi zane ze standardem j zyka UML i przyczyniaj si
do zwi kszenia jako ci, przejrzysto ci oraz szczegółowo ci procesu tworzenia syste-
mów przy wykorzystaniu j zyka UML i na podstawie metodyki RUP. Do najbardziej
znanych i u ytkowanych w praktyce technik nale :
t diagramy modelowania analitycznego,
t diagramy modelowania biznesowego, omówione w rozdziale 15.
0RGHORZDQLH DQDOLW\F]QH WR WHFKQLND ZVSRPDJDMńFD M�]\N 80/ NWŃUD V�X \ GR GR
NXPHQWRZDQLD Z\QLNŃZ SUDF DQDOLW\F]Q\FK L ZF]HVQ\FK SUDF SURMHNWRZ\FK
Diagramy modelowania analitycznego wspomagaj dyscyplin analizy i projektowa-
nia; zostały zaproponowane przez I. Jacobsona w metodyce OOSE [Jacobson-1992].
W praktyce diagramy te umo liwiaj przej cie od diagramów przypadków u ycia oraz
ich scenariuszy do diagramów klas oraz diagramów interakcji na poziomie konceptu-
alnym i implementacyjnym. Diagramy modelowania analitycznego stanowi zatem ele-
ment po redni i opcjonalny w procesie tworzenia systemu. Pozwalaj zminimalizować
luk semantyczn pomi dzy zrozumiał dla wi kszo ci odbiorców terminologi przy-
padków u ycia a technicznymi aspektami projektu systemu informatycznego. Zale no-
ci te przedstawia rysunek 16.1.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc (05-11-10) 343
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
Specyfikacja
wymaga
CO?
ModeIowanie
anaIityczne
ModeIowanie
biznesowe
AnaIiza i
projektowanie
* JAK?
1
5\VXQHN Diagramy modelowania analitycznego w procesie tworzenia systemu
3RGVWDZRZH NDWHJRULH SRM�FLRZH
RUD] QRWDFMD JUDILF]QD
Konsekwentne posługiwanie si diagramami modelowania analitycznego jako pomoc
w specyfikowaniu wymaga opart na przypadkach u ycia zwi ksza prawdopodobie -
stwo wiernego przeanalizowania i odzwierciedlenia przyszłej funkcjonalno ci tworzo-
nego systemu. Osi ga si to poprzez analiz scenariuszy danego przypadku u ycia.
Model analityczny (ang. analysis/robustness model), grupuj cy diagramy analityczne,
mo na traktować jako rodzaj wst pnego projektu. Jego celem jest wspomaganie identy-
fikacji klas. Podstawowymi elementami diagramów modelowania analitycznego s :
344 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH DQDOLW\F]QH
t klasy analityczne,
t aktorzy,
t zwi zki.
Diagramy analityczne modelowane s jako diagramy klas z zastosowaniem trzech ste-
reotypowanych klas:
t granicznych (ang. boundary),
t steruj cych (ang. control),
t przechowuj cych (ang. entity).
W praktyce podczas analizy scenariuszy przypadku u ycia identyfikuje si obiekty ana-
lityczne, które podczas projektowania systemu ulegaj przekształceniu w ró ne kate-
gorie modelowania wła ciwe dla poziomu implementacyjnego, takie jak atrybuty klas,
operacje lub same klasy. W zwi zku z tym te kategorie modelowania analitycznego
w literaturze przedmiotu okre lane s cz sto mianem obiektów analitycznych. Notacj
oraz szczegółow charakterystyk klas analitycznych zawiera tabela 16.1.
W trakcie opracowywania diagramów modelowania analitycznego wykorzystywany jest
równie symbol aktora zaczerpni ty z diagramów przypadków u ycia. Poszczególne
typy klas s powi zane. Kluczowe znaczenie odgrywa w tym kontek cie zwi zek
asocjacji, przy czym asocjacje te mog być dwukierunkowe lub mieć przypisany kie-
runek nawigacji uszczegóławiaj cy specyfikacj sposobu przepływu informacji. Przy-
kład diagramu analitycznego zamieszczono na rysunku 16.2.
Rysunek ten przedstawia rozpatrywanie poda o przyj cie do firmy. U ytkownik sys-
temu, Kandydat, wypełnia wszelkie pola zamieszczone na Formatce rejestracji, kli-
kaj c nast pnie przycisk zatwierdzaj cy zło enie podania. Po zatwierdzeniu sterowa-
nie przejmuje obiekt klasy analitycznej Rejestrowanie danych. Udost pnione dane
przechowywane s w formie poda . Za przygotowanie stosownych danych  zarów-
no danych indywidualnych, jak i zbiorczych statystyk  Decydentowi organizacji pro-
fesjonalnej, odpowiedzialne s odpowiednio obiekty steruj ce: Ocena podania oraz
Przygotowanie zestawie syntetycznych. Decydent komunikuje si z systemem poprzez
obiekt graniczny Interfejs decydenta. Fakt przyj cia Kandydata b d odmowy jego
przyj cia odnotowywany jest w obiekcie przechowuj cym Podanie. Rezultaty wyge-
nerowane przez obiekt steruj cy Przyjmowanie dost pne s za po rednictwem obiektu
granicznego Lista przyj tych, udost pnionego Kandydatowi.
Istniej okre lone zasady, zaproponowane przez D. Rosenberga [Rosenberg-1999], opi-
suj ce wzajemn korespondencj pomi dzy poszczególnymi rodzajami klas analitycz-
nych i aktorami. Zasady te opracowano w odniesieniu do zwi zku asocjacji. Przedsta-
wia je tabela 16.2.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc (05-11-10) 345
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
7DEHOD Notacja stosowana na diagramach modelowania analitycznego
1D]ZD 6WHUHRW\S &KDUDNWHU\VW\ND
Klasa Wykorzystywana do modelowania interakcji aktora z systemem.
graniczna Mimo e znajduje si na styku systemu z otoczeniem, jest jego
integraln cz ci . Reprezentuje takie elementy aplikacji jak
formatki ekranowe, raporty, strony internetowe, protokoły
komunikacyjne, terminale i ró norodne interfejsy wykorzystywane
przez aktora. St d elementy te bywaj równie nazywane klasami
interfejsowymi. Klasa graniczna w praktyce mo e przybrać
nast puj ce postaci:
0 interfejsu u ytkownika, zapewniaj cego kontakt z aktorami
osobowymi;
0 interfejsu systemu, zapewniaj cego kontakt z aktorami
 systemami informatycznymi;
0 interfejsu urz dzenia, kontaktuj cego si z urz dzeniami
spoza systemu.
Klasa Reprezentuje procesy, zawieraj c logik aplikacji i okre laj c
steruj ca przetwarzanie informacji. Klasy te po rednicz pomi dzy
wszystkimi rodzajami klas analitycznych, a wi c granicznymi,
przechowuj cymi oraz innymi klasami steruj cymi. Klasa
steruj ca umo liwia koordynacj , operowanie na innych klasach
i sterowanie nimi. Obiekty klas steruj cych cz sto istniej
wył cznie w trakcie wykonywania przypadku u ycia. Mog być
implementowane na etapie projektowania zarówno w postaci
samodzielnych klas, jak i operacji poszczególnych klas.
Klasa Reprezentuje dane, które musz być przechowywane przez dłu szy
przechowuj ca czas; przykładem mo e być zawarto ć tablic baz danych oraz
plików. Zazwyczaj zwi zana jest z wieloma przypadkami u ycia.
Nie mo e samodzielnie inicjować interakcji. Klasa przechowuj ca
mo e być implementowana na etapie projektowania zarówno
w postaci samodzielnej klasy, jak i atrybutów poszczególnych klas.
3URFHV WZRU]HQLD PRGHOX DQDOLW\F]QHJR
Tworzenie diagramów modelowania analitycznego poprzedzone jest w ramach itera-
cyjno-przyrostowego procesu RUP modelowaniem biznesu oraz specyfikacj wymaga
tworzonego systemu w postaci systemowych diagramów przypadków u ycia. St d pro-
ces ten mo na podzielić na nast puj ce etapy:
346 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH DQDOLW\F]QH
5\VXQHN
Diagram klas
analitycznych
systemu
Decydent
Formatka rejestracji
rozpatrywania
poda
Interfejs decydenta
Ocena podania
Kandydat
Rejestrowanie
Przygotowanie zestawie syntetycznych
Podanie
Przyjmowanie
Lista przyj tych
7DEHOD Zasady obowi zuj ce w diagramach modelowania analitycznego
0R H
�ńF]\Ł VL� ]
 + 
+ +
 +++
  +
gdzie:
+  elementy wyszczególnione w danym wierszu i kolumnie mog si
ł czyć,
  ł czenie elementów wyszczególnionych w danym wierszu i kolumnie
jest niepoprawne.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc (05-11-10) 347
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
wyselekcjonowanie, stosownie do zło ono ci dziedziny przedmiotowej,
odpowiednich:
t diagramów modelu biznesowego,
t diagramu (diagramów) przypadków u ycia oraz jego (ich) scenariuszy,
przeniesienie aktorów z diagramów przypadków u ycia na diagramy
analityczne,
identyfikacj klas analitycznych i okre lenie ich rodzajów,
integracj poszczególnych zidentyfikowanych elementów w formie diagramów
analitycznych składaj cych si na model analityczny.
W trakcie tego procesu obowi zuj okre lone zasady konwersji z modeli biznesowych
i systemowych diagramów przypadków u ycia na kategorie diagramów modelowania
analitycznego. I tak kluczowe zasady konwersji z modeli biznesowych zaprezentowa-
no na rysunku 16.3.
albo
albo
5\VXQHN Konwersja kategorii biznesowych na kategorie klas analitycznych
Analogicznie, nale y zauwa yć, e sporz dzenie klas analitycznych na podstawie sys-
temowych przypadków u ycia nie polega na bezpo redniej zamianie notacji. Konwersja
systemowego modelu przypadków u ycia na modele analityczne obejmuje przekształ-
cenie aktorów w klasy graniczne b d ich bezpo rednie przeniesienie. Natomiast przy-
padki u ycia s przekształcane w odpowiednie rodzaje klas analitycznych  graniczne,
steruj ce i przechowuj ce. W dalszych iteracjach RUP klasy analityczne przekształ-
cane s w klasy systemu.
348 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH DQDOLW\F]QH
6WXGLXP PRGHOX DQDOLW\F]QHJR
Diagram analityczny zamieszczony na rysunku 16.4 jest wysokopoziomow specyfi-
kacj przypadku u ycia rejestracji uczestnika na aukcji internetowej. Diagram ten za-
wiera dwóch aktorów:
t Uczestnika aukcji,
t SystemPocztyElektronicznej,
oraz osiem klas analitycznych:
t Ofert Aukcji,
t Rejestracj ,
t Formularz,
t Walidacj Danych,
t Autoryzacj ,
t Aktywacj Sprzeda y,
t Baz Danych,
t Poczt .
Rejestracja
OfertaAukcji
Uczestnik
WalidacjaDanych
Formularz
Autoryzacja AktywacjaSprzeda y BazaDanych
SystemPoczty
EIektronicznej
Poczta
5\VXQHN Rejestrowanie uczestnika aukcji internetowej
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc (05-11-10) 349
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
Aktor Uczestnik, chc c uzyskać prawo do aktywnego uczestnictwa w licytacjach oraz
wystawiania artykułów na licytacj , musi zarejestrować si w systemie aukcji interne-
towej. Wykorzystuje w tym celu obiekt klasy granicznej OfertaAukcji, który urucha-
mia Formularz rejestracyjny poprzez obiekt klasy steruj cej Rejestracja. Po wprowa-
dzeniu danych nast puje ich walidacja. Za realizacj tej operacji odpowiada obiekt
steruj cy o nazwie WalidacjaDanych. Poprawne dane zostaj zapisane do bazy danych
reprezentowanej przez obiekt przechowuj cy BazaDanych. Nast pnie Uczestnik zamie-
rzaj cy uzyskać prawa sprzedaj cego loguje si do systemu. Wykorzystuje w tym celu
login i hasło uzyskane po wypełnieniu Formularza. Analityczny obiekt steruj cy Ak-
tywacjaSprzeda y generuje kod sprzeda y, zapisuje go w obiekcie przechowuj cym
BazaDanych i wysyła drog elektroniczn wiadomo ć do rejestruj cego si Uczestnika.
Wiadomo ć jest wysyłana przez SystemPocztyElektronicznej, który nie jest integraln
cz ci systemu aukcji internetowej. Po rednicz c instancj klasy granicznej jest w tym
przypadku obiekt graniczny Poczta. Jest on wyspecjalizowanym modułem pozwalaj -
cym na obsług elektronicznych wiadomo ci w systemie aukcji internetowej.
3RGVWDZRZH SRM�FLD
Aktor Klasa analityczna
Analiza i projektowanie Graniczna
Diagram Przechowuj ca
Analityczny Steruj ca
Biznesowy Model analityczny
UML Specyfikacja wymaga
Interfejs Zwi zek
Systemu Asocjacja
Urz dzenia Nawigacja
U ytkownika
3\WDQLD L ]DGDQLD
Czy diagramy analityczne nale y uznać za integraln cz ć j zyka UML?
Odpowied uzasadnij.
Poni ej wymieniono kilka rodzajów diagramów. Korzystaj c z wiedzy
zaprezentowanej w niniejszej ksi ce, wska , w jakiej kolejno ci diagramy te
s zazwyczaj tworzone:
350 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH DQDOLW\F]QH
t diagram komponentów,
t diagram analityczny,
t diagram sekwencji,
t diagram przypadków u ycia,
t biznesowy diagram klas.
Jakie s podstawowe kategorie poj ciowe diagramów analitycznych?
Sklasyfikuj klasy analityczne.
Zinterpretuj i podaj przykłady:
t klasy granicznej,
t klasy steruj cej,
t klasy przechowuj cej.
Które z poni szych przykładów nale y uznać za poprawne?
d)
a)
b)
e)
c)
f)
Do jakiego rodzaju obiektów klas analitycznych zaliczyłby okienko dialogowe?
Wymie wszystkie znane Ci rodzaje klas, których powi zanie z aktorem
za pomoc zwi zku asocjacji jest dozwolone.
Przedstaw i uzasadnij konwersj poszczególnych kategorii poj ciowych
z modeli biznesowych na analityczne.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc (05-11-10) 351
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
Sporz d diagram analityczny funkcjonalno ci bankomatu, opieraj c si
na zidentyfikowanych przypadkach u ycia.
Dokonaj twórczej interpretacji diagramu zamieszczonego na rysunku 16.5.
Wy wietlanie wyniku
Interfejs egzaminatora
Egzaminator
Uruchamianie testu
Ko czenie procedury testowania
Wylogowanie
Autoryzacja Baza danych Blokowanie mo liwo ci logowania
Osoba
Logowanie
Zapisywanie odpowiedzi
Student Interfejs studenta
Wy wietlanie pyta
Rejestrowanie odpowiedzi
5\VXQHN Proces egzaminowania w systemie elektronicznego egzaminowania
Jaki rodzaj diagramu  spo ród diagramów b d cych cz ci specyfikacji
j zyka UML  uznałby za spełniaj cy niektóre funkcje diagramów
modelowania analitycznego w odniesieniu do opisu dynamiki systemu?
Odpowied uzasadnij.
Zaproponuj reguły konwersji biznesowych diagramów przypadków u ycia
na kategorie systemowe.
Omów proces tworzenia diagramów modelowania analitycznego.
352 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\16.doc