Fizjoterapia Polska
F
i
z
j
o
t
e
r
a
p
i
a
P
o
l
s
k
a
Fizjoterapia Polska
F
i
z
j
o
t
e
r
a
p
i
a
P
o
l
s
k
a
ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
� MEDSPORTPRESS, 2006; 1(4); Vol. 6, 22-26
Zaangażowanie Autorów 1,2(A,B,C,D,E,F) 3(A,E,F)
Wojciech Kiebzak , Czesław Szmigiel ,
A  Przygotowanie projektu
badawczego 1(A,E,F) 4(E,F)
Zbigniew R
liwiński , Marek Zięba
B  Zbieranie danych
1
C  Analiza statystyczna
Wydział Nauk o Zdrowiu, Akademia R
więtokrzyska, Kielce
D  Interpretacja danych
2
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy, Kielce
E  Przygotowanie manuskryptu
3
Instytut Rehabilitacji, AWF, Kraków
F  Opracowanie piS
miennictwa
4
G  Pozyskanie funduszy
R
więtokrzyskie Centrum Rehabilitacji, Czarniecka Góra
Author s Contribution
A  Study Design
Porównanie koncepcji leczenia
B  Data Collection
C  Statistical Analysis
D  Data Interpretation usprawniającego w uszkodzeniach
E  Manuscript Preparation
F  Literature Search
nerwu twarzowego u dzieci
G  Funds Collection
A comparison of conceptions concerning rehabi-
litation following facial nerve injuries in children
Słowa kluczowe: porażenie nerwu twarzowego, metody fizjoterapeutyczne, mięS
nie mimiczne
Key words: paresis nervi facialis, methods of physiotherapy, facial muscle
STRESZCZENIE
Wstęp. W pracy poddano analizie dynamikę poprawy funkcji motorycznych mięS
ni mimicznych u dzieci z objawami obwodowego
porażenia nerwu twarzowego. Celem pracy jest ocena skutecznoS
ci stosowanych w tych przypadkach metod leczenia, a w szczegól-
noS
ci efektów terapii uzyskanych dzięki zastosowaniu metod neurofizjologicznych, w porównaniu z efektami elektrostymulacji oraz bio-
stymulacji laserowej.
Materiał i metody. Badaniem objęto 51 dzieci z objawami obwodowego uszkodzenia nerwu twarzowego. Do oceny funkcji 11
mięS
ni mimicznych stosowano skalę wartoS
ci od  0 do  3 punktów za Pietruskim. Leczone dzieci podzielono na 3 grupy: Grupę 1
2
(N=17), w której stosowano biostymulację laserową (4-6 J/cm , 3-4 razy tygodniowo, po 20 zabiegów w serii, urządzeniem firmy
Laser Instruments model CTL  1106 MX 830 nm, 400 mW); Grupę 2 (N=17), gdzie programowano terapię łącząc elementy trzech
metod  Vojty, PNF oraz Castillo-Morales'a; Grupę 3 (N=17), gdzie stosowano elektrostymulację (urządzeniem Pulsotronic ST-5D
z zastosowaniem prądów impulsowych, z czasem trwania impulsu 80-100 ms, częstotliwoS
cią 1-4 Hz i amplitudą 20-60 mA).
U wszystkich dzieci biernie i czynno-biernie ćwiczono mięS
nie twarzy, oraz wykonywano delikatny masaż.
Wyniki. W pierwszym badaniu odnotowano zły stan sprawnoS
ci mięS
ni, który wynosił dla poszczególnych grup następujące
S
rednie wartoS
ci punktowe: grupa 1  4,2; grupa 2  4,8 i najlepszy wynik dla grupy 3  6,2 pkt. R
redni czas powrotu funkcji mię-
S
ni twarzy do normy wynosił kolejno: w grupie 1  33,4 dnia, w grupie 2  22,9 dnia, w grupie 3  41,7 dnia.
Wnioski. Odruchowe formy terapii metodą Vojty, PNF i Castillo-Morales'a stanowią bardzo skuteczną, powszechnie stosowaną i alter-
natywną formę leczenia usprawniającego w obwodowych uszkodzeniach nerwu twarzowego. SkutecznoS
ć zabiegów elektrostymulacji oka-
zała się na tyle mała, że wątpliwa jest zasadnoS
ć stosowania tych form terapii w usprawnianiu obwodowych porażeń nerwu twarzowego.
SUMMARY
Background. The authors studied the dynamics of the improvement of facial muscle motor function in children with peripheral facial
nerve paresis. The objective of the present investigations is the comparison of the therapeutic effect achieved in children with peripheral
facial nerve paresis using neurophysiological stimulation with the effects obtained with laser biostimulation and electrostimulation.
Material and methods. 51 children with peripheral damage of the facial nerve symptoms were examined. To assess the func-
tion of the above muscles, a  0 to  3 score scale developed by Pietruski was used. The children were divided into three groups:
Group 1 (N=17) received laser biostimulation (4-6 J/cm2, 3-4 procedures per week, 20 procedures per series, a CTL-1106 MX 830
nm, 400 mW laser manufactured by Laser Instruments); Group 2 children (N=17) were subjected to a therapy that combined ele-
ments of three neurophysiological methods: the reflex therapy developed by Vojta, method PNF and elements of the Castillo-Mo-
rales method; Group 3 patients (N=17) were subjected to impulse electrostimulation (an Pulsotronic ST-5D electrostimulator ma-
nufactured, with impulse duration of 80  180 ms, frequency of 1  4 Hz and amplitude of 20  60 mA). All the children were sub-
jected to passive, passive-active and active motor exercises of the facial muscles and delicate massage.
Results. In the first examination at the beginning of therapy, mimical muscle function was poor and the score low: in Group 1
 4.2, Group 2  4.8 and in Group 3  6.2. In consequence of various types of stimulatory treatment, the mean time of muscle func-
tion restoration in the investigated patients was as follows: Group 1  33.4 days, Group 2  22,9 days and Group 3  41.7 days.
Conclusion. Reflex forms of therapy using the methods of PNF, Castillo-Morales and Vojta constitute an effective and com-
monly available rehabilitative treatment modality in peripheral damage to the facial nerve. Effectiveness of electrostimulation turn
out to be very low that is why using this method in peripheral facial nerve paralysis treatment isn't crucial.
Liczba słów/Word count: 2455 Tabele/Tables: 0 Ryciny/Figures: 2 PiS
miennictwo/References: 18
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr Wojciech Kiebzak, tel./fax: [phone]
UMK Katedra i Zakład Kinezyterapii i Masażu Leczniczego, Collegium Medicum im L. Rydygiera Otrzymano / Received 06.01.2006 r.
85-094 Bydgoszcz, ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, e-mail: [e-mail] Zaakceptowano / Accepted 27.02.2006 r.
22
Electronic PDF security powered by IndexCopernicus.com
opy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use o
ONLY
PERSONAL USE
Kiebzak W. i wsp., Fizjoterapia w uszkodzeniach nerwu twarzowego u dzieci
WSTĘP MATERIAŁ I METODY
Obwodowe uszkodzenie nerwu twarzowego, jak wynika W latach 1998-2003 postępowaniem diagnostycznym
z opracowań statystycznych, występuje z częstoS
cią 23 i terapeutycznym objęto 51 dzieci, leczonych w oddziale
przypadki na 100 tysięcy osób rocznie, co wS
ród ambulato- obserwacyjno-zakax
nym Wojewódzkiego Specjalistyczne-
ryjnie leczonych chorych ze schorzeniami neurologicznymi go Szpitala Dziecięcego w Kielcach, u których stwierdzono
stanowi około 1% [1]. obwodowe uszkodzenie nerwu twarzowego, charakteryzu-
Najczęstszym uszkodzeniem nerwu twarzowego jest jące się porażeniem mięS
ni mimicznych twarzy. W grupie
porażenie obwodowe wywołane przez zakażenia wirusowe tej było 33 dziewcząt i 18 chłopców w wieku 2-16 lat, w tym
umiejscowione w obrębie nerwu przebiegającego przez kanał w 44 przypadkach był to przedział 9-13 lat. Porażenia lewo-
nerwu twarzowego. Następstwem uszkodzenia nerwu jest stronne występowały w 23 przypadkach, a prawostronne
obwodowe (wiotkie) porażenie mięS
ni twarzy, łącznie z mię- w 28 przypadkach. WS
ród dzieci objętych przez nas obser-
S
niami okolicy czołowej. Dalszą przyczyną obwodowych wacją i leczeniem 47 miało cechy współistniejącego ostre-
porażeń nerwu twarzowego może być zapalenie ucha S
rod- go zakażenia górnych dróg oddechowych i ucha. U 4 dzie-
kowego, zapalenie wyrostka sutkowego, zapalenie S
linian- ci (u dwóch w grupie 1 oraz u dwóch w grupie 2) nie stwier-
ki przyusznej, a z innych przyczyn złamanie koS
ci skalistej dziliS
my uchwytnych objawów klinicznych infekcji, a wyniki
oraz uszkodzenia powstałe w czasie zabiegów operacyj- badań dodatkowych, takich jak CRP, OB, leukocytozy
nych w obrębie S
linianki przyusznej [2,3,4]. z rozmazem krwi obwodowej były w normie. PrzyjęliS
my, że
U dzieci porażenie nerwu twarzowego może być wro- było to odosobnione porażenie nerwu twarzowego, o czym
dzone w wyniku zaburzeń embriogenezy lub nabyte w wy- pisze Czachorowska i Czochańska [7].
niku urazu, infekcji, guza wewnątrzczaszkowego, nadci- Rozpoznanie uszkodzenia nerwu twarzowego oraz sku-
S
nienia, zatrucia lub miastenii [5,6]. tecznoS
ć działań terapeutycznych u badanych dzieci usta-
Objawy uszkodzenia nerwu twarzowego zauważa się lono na podstawie sprawnoS
ci 11 mięS
ni twarzy: m. potylicz-
szczególnie przy S
miechu i płaczu, wówczas uwidacznia no-czołowy, m. marszczący brwi, m. okrężny oka, m. okręż-
się asymetria ustawienia ust, wygładzenie fałdu nosowo- ny ust, m. jarzmowy większy, m. dx
wigacz wargi górnej
-policzkowego, dziecko nie marszczy czoła, nie domyka i skrzydła nosa, m. S
miechowy, m. obniżający wargę dolną,
oka [7,3]. m. obniżający kąt ust oraz m. policzkowy.
W etiopatogenezie obwodowego porażenia nerwu twa- Oceniano następujące funkcje wymienionych mięS
ni
rzowego w wieku dziecięcym czynnik infekcyjno-alergiczny twarzy: marszczenie czoła i fałdów nosowo-policzkowych,
uważa się za najczęstszy [7]. Wówczas czynnikami spraw- zaciskanie szpar powiekowych oraz ustawienie kącików ust
czymi choroby są w 80% zakażenia wirusowe, głównie [7,3,9].
z grupy Coxsackie, ECHO, Epstein-Barr. Ze względu na Do oceny funkcji wymienionych mięS
ni stosowano ska-
trudnoS
ci wykrycia niektórych wirusów przez ich izolację, lę wartoS
ci od  0 do  3 punktów za Pietruskim [10], gdzie 0
badania serologiczne okreS
lające przeciwciała w surowicy punktów oznaczało  brak ruchu i napięcia mięS
nia, 1 punkt
są pomocne w ustaleniu etiologii porażeń nerwu twarzowe-  S
lad ruchu i napięcia mięS
nia, 2 punkty  ruch w niepeł-
go. Stwierdza się również tzw. porażenia idiopatyczne [7]. nym zakresie, 3 punkty  pełny ruch, norma sprawnoS
ci
Dalsze miejsca w częstoS
ci występowania dających się mięS
nia, dodawano wartoS
ć 0,5 punktu w przypadku do-
ustalić czynników etiologicznych porażenia nerwu twarzo- kładnego okreS
lenia sprawnoS
ci mięS
nia.
wego zajmują zakażenia atypowe, przede wszystkim wy- Dzieci badano w odstępach, co 3-6 dni w okresie pierw-
wołane przez Mykoplasma pneumoniae [1,8]. szych 2 tygodni trwania porażenia, następnie co ok. 2 tygo-
Przy uszkodzeniach obwodowych nerwu twarzowego dnie, do okresu osiągnięcia maksymalnego poziomu spraw-
w przebiegu infekcji można wyróżnić następujące mechani- noS
ci mięS
ni.
zmy patogenetyczne choroby: zapalny (obrzęk, naciek za- W terapii u wszystkich dzieci zastosowano leczenie prze-
palny, bolesnoS
ć), immunologiczno-alergiczny, toksyczny, ciwobrzękowe i przeciwalergiczne podając Zyrtec oraz sto-
miejscowe działanie egzo lub endotoksyn bakteryjnych. sowano zabiegi fizjoterapeutyczne, które rozpoczynano
NajczęS
ciej występuje mechanizm immunologiczno-aler- w okresie do 4 dni od momentu wystąpienia objawów cho-
giczny, co uzasadnia rutynowe stosowanie leków przeciw- robowych. Leczone dzieci przydzielano kolejno do jednej
alergicznych i przeciwzapalnych. z trzech grup.
W postępowaniu leczniczym ważne jest wczesne wpro- W grupie 1 było 17 dzieci, u których stosowano biosty-
wadzenie rehabilitacji ruchowej i stymulacji neuromotorycz- mulację laserową w dawkach  4-6 J/cm2, 3-4 razy w tygo-
nej w obrębie niedowładnych mięS
ni [3,7]. Stosuje się też dniu, po 20 zabiegów w serii, urządzeniem firmy Laser In-
zabiegi wspomagające proces reinerwacji, takie jak termo- struments model CTL  1106 MX 830 nm, 400mW.
terapia oraz biostymulacja laserowa [8,15,16]. Dla grupy 2 liczącej 17 dzieci programowano terapię łą-
Celem niniejszej pracy jest ocena skutecznoS
ci stoso- cząc elementy trzech metod. Stosowano odruchową trapię
wanych w tych przypadkach metod leczenia, a w szczegól- według Vojty, wykorzystując stymulację prioprioceptywną
noS
ci efektów terapii uzyskanych dzięki zastosowaniu me- aktywowano napięcie mięS
ni twarzy poprzedzające global-
tod neurofizjologicznych, w porównaniu z efektami elektro- ny, odruchowy obrót wzdłuż osi długiej ciała [11]. Ważny
stymulacji oraz biostymulacji laserowej. element w tej formie leczenia odgrywało zjawisko irradiacji.
Stosowano elementy metody PNF wykorzystując stymula-
cję prioprioceptywną aktywowano napięcie koncentryczne
23
Electronic PDF security powered by IndexCopernicus.com
opy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use o
ONLY
PERSONAL USE
Kiebzak W. i wsp., Fizjoterapia w uszkodzeniach nerwu twarzowego u dzieci
i ekscentryczne mięS
ni twarzy. Stosowano również elemen- Odnotowano zły stan sprawnoS
ci mięS
ni w pierwszym
ty metody Castillo-Morales'a, wykorzystując podobnie jak badaniu w poszczególnych grupach, wyrażony w S
rednich
poprzednio stymulację prioprioceptywną podczas aktywo- wartoS
ciach punktowych: dla grupy 1  4,2; grupy 2  4,8
wania stref ruchu mięS
ni znajdujących się na twarzy [12]. i najlepszy wynik dla grupy 3  6,2 (Ryc. 2).
Proponowaną terapię stosowano ok. 4 razy dziennie.
W grupie 3 było 17 dzieci, u których stosowano elek-
DYSKUSJA
trostymulację urządzeniem Pulsotronic ST  5D, z zastoso-
W obwodowym uszkodzeniu nerwu twarzowego w po-
waniem prądów impulsowych S
redniej częstotliwoS
ci,
stępowaniu fizjoterapeutycznym ważne zadanie spełnia
z czasem trwania impulsu 80  100 ms, częstotliwoS
cią 1
systematyczne i wczeS
nie rozpoczęte leczenie usprawnia-
 4 Hz i amplitudą 20  60 mA.
jące. Działania lecznicze powinny być wykonywane kilka-
W postępowaniu fizjoterapeutycznym ważne zadanie
krotnie w ciągu dnia. WczeS
nie rozpoczęta rehabilitacja,
spełniały systematyczne ćwiczenia mimiczne powtarzane
bezpoS
rednio po uszkodzeniu nerwu obejmuje zabiegi, któ-
w ciągu dnia co dwie godziny, polegające na wykonywaniu
re opóx
niają powstawanie nieprawidłowych związków cza-
ruchów biernych, czynno-biernych lub czynnych mięS
ni
sowych, zapobiegają powstawaniu zmian wtórnych oraz
twarzy przed lustrem, najlepiej łącznie z masażem, które
przyspieszają regenerację włókien nerwowych. Do taki dzia-
u dzieci miały charakter zabawy. Ćwiczenia polegały głów-
łań należy termoterapia, biostymulacja laserowa [8,15,16],
nie na zamykaniu oczu, marszczeniu czoła, szczerzeniu zę-
ćwiczenia bierne, czynno-bierne mięS
ni mimicznych, jak
bów, gwizdaniu i dmuchaniu. Działania te dotyczyły wszyst-
i delikatny masaż [3].
kich grup. Wszystkim dzieciom stworzono też warunki
Grochmal, Hoszowska-Owczarek [3] i Jakimowicz [13]
utrzymania stałej temperatury okolicy porażonych mięS
ni.
piszą o poprawie funkcji motorycznych mięS
ni twarzy
w okresie 3-6 tygodni w lekkich typach uszkodzeń, a do 9
WYNIKI
miesięcy w ciężkich typach uszkodzeń nerwu twarzowego,
R
redni czas powrotu funkcji mięS
ni twarzy do normy z możliwoS
cią braku powrotu pełnej sprawnoS
ci mięS
ni
wynosił kolejno: w grupie 1  33,4 dnia, w grupie 2  22,9 u 5%, głównie dorosłych pacjentów. W ocenie przydatnoS
ci
dnia, w grupie 3  41,7 dnia (Ryc. 1). stosowania elektrostymulacji w uszkodzeniach nerwów ob-
Obserwacja powrotu funkcji motorycznych badanych wodowych interesujące jest stanowisko Denglera [14], któ-
mięS
ni wykazała, że mięsień okrężny oka oraz mięsień ry twierdzi o bezcelowoS
ci stosowania tej formy terapii
dx
wigacz wargi górnej i skrzydła nosa prezentują najwol- w omawianym schorzeniu.
niejszą dynamikę poprawy sprawnoS
ci. U pacjentów z gru- W opinii Midambda i współ. [15], Bork i Synder-Makler
py 2 obserwowano płynną poprawę funkcji motorycznych [16], Rochkind i współ. [8] wprowadzenie laseroterapii do
omawianych mięS
ni, natomiast w grupach 1 i 3 poprawa programów rehabilitacji po uszkodzeniu nerwów obwodo-
następowała skokowo (Ryc. 2). wych nie tylko wpływa korzystnie na ich regenerację, ale
Ryc. 1. Czas trwania terapii, dla każdego dziecka z obwodowym uszkodzeniem nerwu twarzowego w poszczególnych grupach
Fig. 1. Duration of the therapy for each child with peripheral facial nerve damage in particular groups
24
Electronic PDF security powered by IndexCopernicus.com
opy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use o
ONLY
PERSONAL USE
Kiebzak W. i wsp., Fizjoterapia w uszkodzeniach nerwu twarzowego u dzieci
Ryc. 2. Analiza efektywnoS
ci metod leczenia w uszkodzeniach nerwu marzonego
Fig. 2. Effectiveness analisis for particular therapeutie methods in facial nerve damage
także zmniejsza degenerację mięS
ni. Pozwala to na reali- bec tego może być przeciwwskazane u osób z uszkodze-
zację celu kompleksowej rehabilitacji, jakim jest utrzymanie niami nerwu twarzowego [18].
zadowalającego stanu mięS
ni do czasu ich reinerwacji. Prowadzone obserwacje procesu leczenia omawianych
Wyniki naszych badań wskazują, że metody fizjotera- dzieci, wskazują na koniecznoS
ć obecnoS
ci psychologa w ze-
peutyczne oparte na stymulacji prioprioceptywnej w obwo- spole terapeutycznym. Jako ważny argument w tym stwier-
dowych porażeniach nerwu twarzowego u dzieci są ko- dzeniu uważamy fakt, że omawiane schorzenie dotyczy
rzystne, dają szybką i płynną poprawę, a czas efektywnego przede wszystkim dziewcząt w wieku dojrzewania.
leczenia w naszych badaniach wyniósł 22,9 dnia. Mogą
one konkurować z innymi metodami stymulacji rozpo-
WNIOSKI
wszechnianymi dziS
np. przy zastosowaniu lasera  czas
1. Odruchowe formy terapii metodą Vojty, PNF i Castillo-
efektywnego leczenia w naszych badaniach wyniósł 33,4
-Morales'a stanowią bardzo skuteczną i alternatywną
dnia. Trzecia, zastosowana w naszych badaniach, metoda
formę leczenia usprawniającego w obwodowych uszko-
elektrostymulacji dała oczekiwane efekty po najdłuższym
dzeniach nerwu twarzowego.
okresie jej stosowania  41,7 dnia, była zatem metodą mniej
2. SkutecznoS
ć zabiegów elektrostymulacji okazała się
przydatną, co wynika również z doS
wiadczeń Denglera [14].
na tyle mała, ze wątpliwa jest zasadnoS
ć stosowania
Kilka badań na zwierzętach wskazuje, że stosowanie
tych form terapii w usprawnianiu obwodowych porażeń
elektrycznej stymulacji zaburza proces reinerwacji [17] i wo-
nerwu twarzowego.
PIR
MIENNICTWO
1. Latkowski B, Prusiński A. Uszkodzenia nerwu twarzowego. Warszawa; PZWL: 1983, 52.
2. Cytowicz-Karpiłowska W. Ocena postępowania usprawniającego w obwodowym uszkodzeniu nerwu twarzowego u dzieci.
Postępy Rehabilitacji 1988; 1: 65.
3. Grochmal S, Hoszowska-Owczarek A. Usprawnianie chorych z uszkodzeniami obwodowego układu nerwowego. Uszkodzenia
nerwu twarzowego. W: Grochmal S, Zielińska-Charszewska S. Rehabilitacja w chorobach układu nerwowego. Warszawa PZWL;
1986: 187.
4. Zappia J et all. Facial nerve paresis as the presenting symptom of Leukemia. Int J Pediatr Otorinolaryngol 1990; 19: 259.
5. Miszke A, Kotowiecki E. Metody elektrodiagnostyczne w obwodowym porażeniu nerwu twarzowego. Otolaryng Pol 1971; 5: 573.
6. Orobello P. Congenital and Acquired facial nerve pyrolysti in children. Otolaryng Clin North Am 1991; 24(3); 647
7. Czachorowska M, Czochańska J. Choroby zakax
ne układu nerwowego. W: Czochańska J. Neurologia Dziecięca. Warszawa
PZWL; 1990: 568.
8. Rochkind S et all. Peripheral nerves and brachial plexus injuries: results of surgery and/or low level laser therapy. Laser The-
rapy 1994; 6: 53.
25
Electronic PDF security powered by IndexCopernicus.com
opy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use o
ONLY
PERSONAL USE
Kiebzak W. i wsp., Fizjoterapia w uszkodzeniach nerwu twarzowego u dzieci
9. Zuchowicz M, Kamraj-Mazurkiewicz K. Różnicowanie obwodowego i oS
rodkowego porażenia nerwu twarzowego u dzieci.
Neur Neurochir Pol 1972; 1: 59.
10. Pietruski J. Przedmiotowa ocena ewolucji I stopnia porażenia nerwu twarzowego. Neur Neurochir Pol 1973; 5: 559.
11. Vojta V. Die Zerebralen Bewegungsstogen im Saulingsalter. Ferdinand Enke Verlag Stuttgard 1988: 136.
12. Castillo Morales R. Neuromotorische Entwicklungstherapie durch Fr�hzeitige Stimulierung von motorischen Punkten. Docu-
menta Pediatrica. Hansisches Verlagskontrol L�beck 1985; 9: 58
13. Jakimowicz W. Uszkodzenia nerwów czaszkowych. W: Neurologia kliniczna w zarysie. Jakimowicz W., Warszawa: PZWL;
1987, 161.
14. Dengler R. Verletzungen peripheren Nerven. W: Jahrbuch der Neurologie. Biermar Verlag 1988; 131.
15. Midamba ED, Haanaes HR. Low reactive level 830 nm GaAlAs diode laser therapy /LLLT/ successfully accelerates regenera-
tion of peripheral nerves in human. Laser Therapy J Wiley Sons Ltd. Chichester, England. 1993; 5: 125.
16. Bork CE, Snyder-Makler L. Effect of Hellium-Neon laser irradiation on pheripheral sensory nerve latency. J Am Phys Ther Assoc
1988; 68: 223.
17. Cohan CS, Kater SB. Suppression of neurite elongation and growth cone motiliti by electrical actiwity. Scien., 1986; 232: 1638-
1640.
18. Diels JH. New concepts in nonsurgical facial nerve rehabilitation. Adv Otolar Head neck Surg 1995; 9: 298-315.
26
Electronic PDF security powered by IndexCopernicus.com
opy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use o
ONLY
PERSONAL USE