Temat: Skutki przemocy wobec dzieci w rodzinach nadużywających
alkoholu
Znęcanie się nad dziećmi to bardzo trudny i bolący temat. Po raz
pierwszy zespół maltretowanego dziecka jako chorobę przedstawił na
Zjez
dzie Amerykańskich Pediatrów w Los Angeles w 1961 r. Charles
Kemp i John Caffery określając go jako  stan kliniczny u małego dziecka,
które doznało poważnego fizycznego obrażenia i które jest przyczyną
trwałych uszkodzeń ciała lub śmierci . W Polsce problem ten
zasygnalizowała dr Halina Grabowska w 1968 r. artykułem
zamieszczonym w  Psychiatrii Polskiej . Dopiero jednak w 1972 r.
Kazimierz Pietroń w  Archiwach Medycyny Sądowej i Kryminalnej użył
określenia Zespół Bitego Dziecka. Od tego czasu termin ten powoli
wchodził w użycie  aż osiągnął status nazwy choroby.
Możemy mówić o aspekcie fizycznym, ale można i trzeba też mówić
o aspektach psychicznych maltretowania wtedy, gdy towarzyszy mu
cierpienie psychiczne. Możemy tu mówić o świadomym okrucieństwie, o
celowym, perfidnym wykorzystywaniu bezbronności dziecka lub
nieświadomym polegającym na niedocenianiu dziecka, nieznajomości jego
psychiki i rzutowaniu na nie własnych wyobrażeń o jego potrzebach.
Maltretowanie psychiczne nie pozostawia cielesnych symptomów; ale
wywołuje negatywne przeżycia takie jak: strach; obawa; poczucie
niesprawiedliwości, świadomość braku miłości rodzicielskiej, bunt, chęć
zemsty itp. Najczęściej; aby wymusić na dziecku posłuszeństwo stosuje się
straszenie, krzyk, wszelkiego rodzaju przezwiska, epitety piętnujące
słabość dostrzeżone u dziecka  co uderza w jego godność. Często rodzice
odmawiają wartości dziecku mówiąc mu wprost; że jest gorsze od innych.
Maltretowanie psychiczne występuje również wtedy, gdy gwałci się prawo
dziecka do intymności; do posiadania tajemnic  ma to często miejsce w
okresie dorastania. Najbardziej okrutne maltretowanie dziecka występuje w
rodzinach zdemoralizowanych; rodzinach alkoholików; prostytutek. Dzieci
przeżywają moralną udrękę, kiedy muszą ukrywać dramaty rodzinne,
wstydzić się za zachowanie swoich rodziców. Często dzieci są upokarzane
w obecności koleżanek, kolegów, sąsiadów, bliskich. Nie ulega
wątpliwości więc, że w tej sytuacji w świadomości dziecka
maltretowanego pojawia się, oprócz strachu i nienawiści uczucie wstydu i
zażenowania tym, że są traktowane inaczej niż rówieśnicy. W rodzinach
patologicznych szczególnie mocno uderza oschłość emocjonalna; brak
miłości do dziecka. Możemy tu mówić o dwóch rodzajach następstw
psychicznych u dziecka maltretowanego  o bezpośrednim i pośrednim.
Pierwszy ma miejsce wtedy, gdy takie praktyki rodziców jak: wyszydzanie,
poniżanie, straszenie, izolowanie, odrzucanie doprowadzają w krótkim
czasie do reakcji nerwicowych, depresji i samobójstwa. O pośrednich
skutkach mówimy, gdy następstwa maltretowania rzutują na całe życie
człowieka. Każde dziecko jest inne; ma inną psychikę, w różny sposób
może reagować na ten sam bodziec, dlatego uznać należy, że aspekt
psychiczny jest zbyt subtelny, by można poddać go było badaniom.
Przypadki natomiast fizycznej przemocy można odnalez
ć w szpitalach,
sądach, czy nawet szkołach, ponieważ ślady obrażeń są namacalnym
dowodem popełnionego przestępstwa. Badania więc koncentrują się na
przemocy fizycznej, choć analizując akta sądowe można uznać, że przemoc
fizyczna zawsze związana jest ze znęcaniem moralnym. Analizując akta
sądowe można było zauważyć, że agresję wobec dzieci wywoływać mogą
ubóstwo, nierówność społeczna, ignorancja władz państwowych i czynniki
ogólnospołeczne, kulturowe, obyczajowe oraz wewnątrzrodzinny proces
maltretowania dziecka. Czynnikami ryzyka są alkoholizm, narkomania,
psychozy, zaburzenia osobowości (narcyzm, egocentryzm), a także
czynniki zewnętrzne (samotność, nędza, własne przykre doświadczenia z
dzieciństwa).
Uzależnienia i związane z nim problemy powodują często, że ojciec
czy matka nie są w stanie właściwie opiekować się dziećmi. Będąc pod
wpływem alkoholu rodzic bywa nieobliczalny i robi rzeczy; których potem,
gdy wytrzez
wieje, żałuje i wstydzi się. Alkoholicy często pochodzą z
rodzin, w których również się piło i w których jako dzieci byli ofiarami
przemocy, nadużyć, zaniedbania.
Alkoholizm może prowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu
nerwowego, w ślad za czym idą poważne trudności w kontrolowaniu
emocji, kontroli poznawczej nad otoczeniem, w tym realistycznej oceny
możliwości swych dzieci. Rodzina alkoholika często komunikuje się
niemal wyłącznie przez akty przemocy. Szantaż samobójstwem, bicie,
groz
by zabójstwa, odejścia  są nierzadko jedynym znanym w rodzinie
sposobem negocjowania warunków dalszej egzystencji. Wszystko to
sprawia, że rodzina alkoholika jest grupą wysokiego ryzyka, gdy chodzi o
prawdopodobieństwo stosowania przemocy.
Dzieci wychowujące się w rodzinie alkoholika mogą wymagać
szczególnej opieki i troski ze względu na problemy zdrowotne i
psychologiczne związane z brakiem warunków koniecznych dla
prawidłowego rozwoju. Przemoc, jak każde znaczące doświadczenie,
odciska swój ślad w psychospołecznym funkcjonowaniu dziecka, wpływają
niekorzystnie na proces jego rozwoju. Głębokie, niekorzystne zmiany w
psychice dziecka bitego mogą być związane z faktem, że znęca się nad nim
osoba bliska, od której dziecko jest całkowicie zależne i którą kocha.
Przemoc staje się częścią doświadczenia intymnego związku i może
odradzać się w każdej znaczącej relacji z innymi. Maltretowane dzieci
mogą czuć się mniej wartościowe, bezsilne, opuszczone, winne,
depresyjne, lękliwe lub wrogie. Ta psychologiczna presja może być
przyczyną chorób psychosomatycznych, takich jak migreny i bóle głowy,
dolegliwości żołądkowe, jak też innych psychologicznych objawów, takich
jak nasilone koszmary senne czy problemy z jedzeniem.
Utrata stabilnej i wspierającej atmosfery życia rodzinnego może
sprzyjać przyswajaniu zastępczych i niezdrowych wpływów ze środowiska
rówieśników. Dzieci będące w sytuacji przemocy mają często problemy w
nauce, uciekają z domu. Surowość, brutalność rodziców budzą lęk we
wczesnym dzieciństwie, póz
niej  gniew, bunt, agresję. W takim
przypadku mówi się o wtórnie utrwalonej agresywnej motywacji. Innymi
słowy, dochodzi do tak zwanego mechanizmu błędnego koła. Dziecko
narażone na przemoc lub maltretowanie uczy się, że agresja jest sposobem
zapewniającym pomyślne rozwiązania konfliktów i zapewnia przewagę
nad partnerem interakcji. W dzieciństwie pragnie uciec od cierpienia,
agresji- wchodząc w dorosłe życie uznaje agresję za receptę na życie
Mówiąc o przemocy wobec dzieci, nie można pominąć aspektu
przemocy seksualnej. Dziecko, wobec którego zastosowano przemoc
seksualną, może nie ujawniać żadnych dolegliwości biologicznych. Wiele z
wymienionych w tym opracowaniu form przemocy może nie pociągać
żadnych zmian w wyglądzie, czynnościach ciała. Tylko w przypadku
przemocy brutalnej o przebiegu z zastosowaniem bicia, duszenia,
penetracji i tym podobnych form, mogą pojawiać się zmiany skórne (np.
siniaki, zadrapania, krwawienia), urazy (np. pęknięcia błon śluzowych,
narządów, złamania kości), choroby przenoszone drogą płciową (np.
weneryczne, grzybice, AIDS, infekcje dróg moczowo-płciowych).
W przypadkach, gdy nawet przemoc seksualna nie pozostawia śladów
na ciele dziecka, niezmiernie rzadko zdarza się, aby nie wpływała na stan
psychiczny ofiary. W większości przypadków dzieci ujawniają pewne
zmiany zachowań, reakcji, uczuciowości.
Rozpoznanie przemocy seksualnej wobec dzieci jest procesem
długotrwałym. Może być rozpoznane na podstawie następujących
objawów: zaburzenia snu i lęki nocne, niezrozumiałe pojawienie się
dolegliwości somatycznych, strach i fobie, izolowanie się dziecka,
płaczliwość, nadpobudliwość ruchowa, problemy z nauką, konflikty w
szkole, depresję, przygnębienie, smutek.
Myślę, iż symptomy te powinny być przedmiotem zainteresowań
wielu pedagogów pracujących bezpośrednio lub pośrednio z dzieckiem w
placówkach oświatowych oraz opiekuńczo  wychowawczych.
Długotrwałe krzywdy emocjonalne i fizyczne mogą pozbawić dziecko
możliwości i umiejętności bycia samodzielnym, twórczym i zaradnym
człowiekiem. Przestępczość, choroba alkoholowa, narkomania i inne
przejawy patologii życia społecznego znacznie częstsze są u osób, które
jako dzieci były ofiarami przemocy.
Dziecko  ofiara przemocy i jego rodzina nie są w stanie pomóc sobie
same. Zazwyczaj jest to zaklęty krąg, z wzorcami przekazywanymi z
pokolenia na pokolenie, z którego bez pomocy z zewnątrz trudno się
wyrwać. Dlatego przemocy nie można lekceważyć, gdyż sama nie minie.