Witold Skrzypczyk
Profilaktyczno-Rozwojowy
Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM w A
odzi,
Studium Terapii Uzależnień w Instytucie Psychologii Zdrowia
Przemoc emocjonalna wobec dzieci
w rodzinach z problemem alkoholowym
Kim jest ta postać, co śmiała się przez łzy,
Gdy pierwsze kroki stawiałam?
Myślę, że to Ty.
Gdy pierwsze słowo z ust mych uleciało, ku Twojemu sercu,
Powiedziałam  Mamo.
Jesteś wspaniała, chociaż w to nie wierzysz, ciepła pełna cała,
Chociaż mnie uderzysz.
Głaszczesz moje włosy, jak promienie słońca głaszczą zboża kłosy.
Ty mi bajki opowiadałaś,
A kiedy płakałam i Ty płakałaś.
A gdy śpiewałam, serce Twe matczyne
Radośnie wybijało kołysankę swej dziecinie.
Czemu alkohol zmienia CiÄ™ w potwora?
Czy pamiętasz, jak wspaniale było jeszcze wczoraj?
Teraz matki swej nie widzę, ciepła jej nie czuję.
W nocy płaczę, w dzień się wstydzę,
Coś mnie w sercu ściska, kłuje.
Czekam chwili Twej trzez
wości,
Czekam w dzień i w nocy,
Czekam w wielkiej samotności,
A Ty ku mnie nie chcesz kroczyć...
(fragment listu 16-letniej córki do matki alkoholiczki)
Dzieci w rodzinach z problemami alkoholowymi są szczególnie narażone na różne for-
my wykorzystywania i zaniedbywania.  Mali zakładnicy (jak często określane są w lite-
raturze te dzieci) stanowią w Polsce ogromną i wewnętrznie zróżnicowaną grupę wyma-
gającą zabiegów terapeutycznych. Poniższy artykuł prezentuje wyniki eksploracyjnych
badań dzieci funkcjonujących w rodzinach z problemami alkoholowymi. Przedmiotem
analizy badawczej stanowiły listy pisane przez dzieci do rodziców w trakcie turnusów
terapeutycznych w latach 1993 1994. Autor na podstawie tego materiału wyodrębnił
typowe zdarzenia traumatyczne doświadczane przez dzieci alkoholików, oraz stany emo-
cjonalne przez nie przezywane. Wyniki badań wskazują, iż najczęstszym rodzajem zda-
rzeń jest przemoc (fizyczna i emocjonalna), a także bycie świadkiem przemocy.
1
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
W Polsce brak jest ścisłych danych do- też zakładnikami społeczeństwa, które
tyczących liczby dzieci wychowujących nie daje im szans na wyjście z tak trudnej
się w rodzinach z problemem alkoholo- sytuacji, często ignorując, ukrywając lub
wym. Z danych szacunkowych wynika, nie zauważając tragedii dziejącej się
że może ich być nawet około 1,5 mln obok (Robinson 1998).
(Sierosławski 1997). Pracując z dziećmi alkoholików zaczą-
Życie dzieci wychowywanych w rodzi- łem sobie uświadamiać potrzebę ujaw-
nie z problemem alkoholowym to zazwy- niania i demaskowania wpływu, jaki wy-
czaj pasmo różnorodnych zdarzeń trau- wierają rodzice uzależnieni od alkoholu
matycznych. Nie jest to tylko przemoc fi- na swoje dzieci. Istnieje potrzeba zarów-
zyczna. Dzieci w rodzinie alkoholowej no opracowań naukowych, jak i prac po-
często doświadczają nadmiernego kryty- pularyzatorskich mówiących o proble-
cyzmu, oszukiwania i niesprawiedliwego mach dzieci z rodzin alkoholowych. Pu-
traktowania ze strony rodziców, są blikacje tego rodzaju pozwoliłyby lu-
świadkami i ofiarami przemocy emocjo- dziom pracującym na co dzień z dziećmi
nalnej i fizycznej oraz bywają świadkami i młodzieżą zrozumieć problemy tej spe-
i ofiarami nadużyć seksualnych. Więk- cyficznej grupy. W 1996 r. opublikowa-
szość z nich próbuje się przystosować do łem listy dzieci alkoholików do rodziców
zamkniętej w czterech ścianach własne- w formie niewielkiej książeczki zatytuło-
go domu traumatycznej rzeczywistości. wanej Listy*. Pełniejszy wgląd w proble-
Niektóre robią to tak skutecznie, że matykę traumatycznych zdarzeń, których
oprócz współczucia otrzymują od osób doświadczają dzieci alkoholików, to ko-
z ich społecznego otoczenia wyrazy po- lejny krok w kierunku zrozumienia ich
dziwu i uznania. Bywa, iż  paradoksal- sytuacji. Analiza listów, której rezultaty
nie  pozbawia je to pomocy z zewnątrz przedstawiam w tym artykule, miała na
i tak utrudnionej ze względu na specyfi- celu lepsze poznanie i opisanie trauma-
kę funkcjonowania rodziny alkoholo- tycznych sytuacji przeżywanych przez
wej i kulturowe normy chroniÄ…ce suwe- dzieci w rodzinach z problemem alko-
renność rodziny. holowym. Jestem przekonany, że wiedza
 Mali zakładnicy  to często używany ta pozwoli na lepsze rozumienie ich pro-
przez specjalistów termin określający blemów i dzięki temu działania pomo-
dzieci alkoholików. Zakładnicy alkoholi- cowe kierowane do tej grupy będą bar-
zmu jednego lub obojga rodziców bywają dziej skuteczne.
Charakterystyka badań
Badaniami objęte zostały dzieci wy- stów do rodziców. W wyjątkowych przy-
chowujÄ…ce siÄ™ w rodzinach z problemem padkach, kiedy dziecko nie chce zaadre-
alkoholowym, uczestniczące w turnu- sować listu do ojca lub do matki, może
sach terapeutycznych organizowanych napisać list do innej bliskiej osoby. Pisanie
przez Profilaktyczno-Rozwojowy Ośro- listów jest zadaniem kończącym pierw-
dek Młodzieży i Dzieci PROM w A
odzi szą część programu terapeutycznego,
przy współpracy z Ośrodkiem Terapii w której uczestnicy zajmują się proble-
Uzależnień Instytutu Psychiatrii i Neuro- mem alkoholowym w swoich rodzinach
logii w Warszawie i Państwową Agencją i jego konsekwencjami. Dzieci piszą listy
Rozwiązywania Problemów Alkoholo- głównie w celu odreagowania doświad-
wych w Warszawie. Integralną częścią czeń traumatycznych oraz wyrażenia
programu terapeutycznego jest pisanie li- emocji nie ujawnianych niekiedy przez
* Publikacja wydana w 1996 r., zawiera listy dzieci alkoholików do rodziców pisane na turnusach terapeutycznych
jako jedno z zadań służących odreagowaniu zdarzeń traumatycznych (Skrzypczyk 1996). 2
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
długie lata życia w ustawicznym stresie. są pisane anonimowo, tzn. oprócz wieku
Listy są traktowane jako zadanie terapeu- i płci osoby piszącej nie zawierają żad-
tyczne i osoby prowadzące zajęcia zdecy- nych danych umożliwiających rozpoznanie.
dowanie nie zalecają wysyłania ich do ro- Przedmiotem moich analiz były listy na-
dziców, nawet wtedy, kiedy dziecko bar- pisane przez grupę 80 dzieci podczas ich
dzo tego chce. Każdorazowo prosimy pobytu na turnusach terapeutycznych,
dzieci o zgodę na wykorzystanie ich li- które odbyły się w latach 1993 1994. Ze
stów w badaniach lub opublikowanie. względu na fakt, że niektórzy z uczestni-
Duża część listów, których autorzy wyra- ków pisali po dwa listy (osobno do ojca
zili taką zgodę, może być udostępniona i osobno do matki), mogłem poddać ana-
do wyżej wymienionych celów i znajduje lizie relacje zawarte w 111 listach. Ogól-
się w archiwum ośrodka PROM. Aby za- ną charakterystykę grupy badanej przed-
pewnić dzieciom większą otwartość, listy stawiają tab. 1 i 2.
Tabela 1. Płeć i wiek osób badanych
Płeć dziecka Liczba dzieci % ogółu Średnia wieku
Chłopcy 23 28,7 15,5
Dziewczynki 57 71,3 17,8
Razem 80 100,0 16,6
Tabela 2. Adresaci listów
Adresaci listów Liczba listów
Ojciec 68
Matka 36
Oboje rodzice 2
Opiekunka 1
Koleżanka 1
Pan Bóg 3
Ogółem 111
3
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
Podstawową techniką badawczą była czania zdarzeń traumatycznych. Powyższe
analiza treści listów pisanych przez dzieci kategorie analizowałem, uwzględniając: płeć
do rodziców, uzupełniona analizą kart zgło- dziecka, sprawcę zdarzeń traumatycznych
szeń na turnus terapeutyczny oraz analizą (rodzic uzależniony, rodzic nie uzależniony,
relacji dzieci w trakcie grupowych spotkań inna osoba) liczbę kategorii zdarzeń oraz
na turnusach terapeutycznych. stanów emocjonalnych opisywanych przez
Analiza treści listów polegała na zakla- jedno dziecko. Klasyfikacja wypowiedzi do
syfikowaniu wypowiedzi zawartych w li- poszczególnych kategorii odbywała się
stach do ustalonych kategorii zdarzeń przy udziale sędziów kompetentnych
traumatycznych oraz do kategorii stanów (pięciu ekspertów  dwóch psychologów,
emocjonalnych, które są efektem doświad- dwóch pedagogów i lekarz psychiatra).
Zdarzenia traumatyczne
przeżywane przez dzieci alkoholików
Na podstawie analizy treści listów wyod- ich traktowaniu oraz w awanturach
rębniłem następujące kategorie zdarzeń i kłótniach, których częstym elementem
traumatycznych opisywanych przez dzieci: były wyzwiska i używanie wulgarnych
słów w stosunku do dziecka.
1. Oszukiwanie  okłamywanie dzieci
przez rodziców, niedotrzymywanie obiet-
6. Przemoc fizyczna  doświadczanie
nic oraz uczucie zawodu doświadczane-
przez dziecko przemocy fizycznej: uży-
go przez dzieci, wynikające z różnicy
wanie siły wobec dzieci, karanie fizyczne
między oczekiwaniami w stosunku do ro-
i doznanie urazów fizycznych, których
dziców a przeżywaną rzeczywistością.
sprawcami byli rodzice.
2. Nadmierny krytycyzm  nieadekwatne
7. Porzucenie  pozostawienie dzieci bez
ocenianie zachowań dziecka, nadmiernie
opieki przez dłuższy czas, odejście rodzi-
krytyczna postawa wobec dziecka oraz
ca od rodziny (dzieci) bez podania przy-
stawianie dziecku bardzo wysokich wy-
czyn i wyjaśnienia zaistniałej sytuacji,
magań.
także w wyniku często niezrozumiałej dla
3. Niesprawiedliwe traktowanie  pono- dzieci sytuacji rozwodu rodziców (w tym
szenie przez dzieci nieadekwatnych
opisy świadczące o długim braku kontak-
w stosunku do przewinień konsekwencji,
tu rodzica z dzieckiem).
których pośrednią lub bezpośrednią
8. Nadużycia seksualne  gwałty, molesto-
przyczyną było picie alkoholu przez któ-
wanie seksualne, obnażanie się przy dziec-
regoś z rodziców.
ku, odbywanie stosunków seksualnych
4. Bycie świadkiem przemocy  obserwo-
w zasięgu wzroku lub słuchu dziecka itp.
wanie przejawów przemocy emocjonal-
nej, intelektualnej bÄ…dz
fizycznej w sto-
W ramach analizy w poszczególnych
sunku do ważnych osób z otoczenia
kategoriach przeżywanych przez dziecko
dziecka.
zdarzeń traumatycznych wyodrębniłem
5. Przemoc emocjonalna  doświadcza- sprawców tych zdarzeń. Interesowało
nie przez dziecko przemocy emocjonal- mnie szczególnie to, czy sprawcą zdarze-
nej przejawiające się w szczególności de- nia był rodzic uzależniony od alkoholu,
precjonowaniem przez rodziców zdolno- nie uzależniony rodzic, czy też inna osoba
ści i umiejętności dzieci, przedmiotowym z otoczenia dziecka.
4
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
Tabela 3. Zdarzenia traumatyczne doświadczane przez dzieci
z uwzględnieniem osoby sprawcy
Liczba zdarzeń
których sprawcą był:
Kategoria zdarzeń traumatycznych
ogółem w
poszczególnych
rodzic
kategoriach rodzic inna
nie
uzależniony osoba
uzależniony
Oszukiwanie 21 19 2 -
Nadmierny krytycyzm 22 16* 9 2
Niesprawiedliwe traktowanie 25 17 15 -
Bycie świadkiem przemocy 32 27 4 -
Przemoc emocjonalna 52 38 17 1
Przemoc fizyczna 41 26 4 3
Porzucenie 28 26 2 -
Nadużycia seksualne 12 9 - 3
Razem 233 178 53 9
* Większa liczba sprawców niż relacjonowanych zdarzeń traumatycznych wynika z faktu, iż
sprawcami jednego zdarzenia byli czasami oboje rodzice.
Rozkład zdarzeń traumatycznych doświad- ci (76,4% ogółu zdarzeń) byli rodzice
czanych przez dzieci uwzględniający wy- uzależnieni, w 22,7% przypadków  ro-
żej wymienione kategorie sprawców zda- dzic nie uzależniony, a tylko w 3,9%  in-
rzeń przedstawia tab. 3. na osoba z otoczenia dziecka. Istotny
Wśród relacjonowanych przez dzieci wydaje się udział rodzica nie uzależ-
zdarzeń traumatycznych najwięcej (52 nionego jako sprawcy w takich kate-
przypadki) zostało zakwalifikowanych do goriach zdarzeń, jak  niesprawiedliwe
kategorii  przemoc emocjonalna . traktowanie (15 przypadków) oraz
Sprawcami większości zdarzeń trau-  przemoc intelektualna i emocjonalna
matycznych relacjonowanych przez dzie- (17 przypadków).
5
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
Stany emocjonalne przeżywane przez dzieci alkoholików
Na podstawie analizy treści listów wy- tych sytuacji urazowych oraz wyobrażeń
odrębniłem następujące kategorie stanów kolejnych takich sytuacji.
emocjonalnych przeżywanych przez dzieci:
5. Złość lub nienawiść do rodzica  prze-
żywanie złości, często przeradzającej się
1. Wstyd za rodzica  wstyd zwiÄ…zany
z zachowaniem i wyglądem rodzica prze- w uczucie nienawiści powstające na sku-
tek zachowań rodziców bezpośrednio do-
żywany przez dziecko.
tyczących dzieci lub innych ważnych osób
2. Poczucie winy  obwinianie siÄ™
z otoczenia dziecka.
dziecka za zaistniałe w domu sytuacje,
W poszczególnych kategoriach stanów
branie na siebie odpowiedzialności za za-
emocjonalnych przeżywanych przez dziecko
chowanie rodziców.
wyróżniłem ich sprawców. Interesowało
3. Osamotnienie  izolacja, poczucie
mnie szczególnie to, czy sprawcą danego
samotności, poczucie braku zrozumienia,
stanu był rodzic uzależniony od alkoholu,
w szczególności dotyczące osób najbliż-
rodzic nie uzależniony, czy też inna osoba
szych, a także stany bezsilności, bezradności,
z otoczenia dziecka.
beznadziei w kontaktach z innymi ludz
mi.
Rozkład stanów emocjonalnych relacjo-
4. Strach przed rodzicem  przeży- nowanych przez dzieci uwzględniający
wanie ustawicznego lęku w kontakcie wyżej wymienione kategorie sprawców
z rodzicami, wynikającego z przeży- przedstawia tab. 4.
Tabela 4. Stany emocjonalne relacjonowane przez dzieci
z uwzględnieniem osoby sprawcy
Ilość stanów
których sprawcą był:
Kategorie
stanów emocjonalnych ogółem w
poszczególnych
kategoriach
rodzic
rodzic inna
nie
uzależniony osoba
uzależniony
Wstyd za rodzica 32 31* 3 -
Poczucie winy 19 9 10 -
Osamotnienie 46 36 23 -
Strach przed rodzicem 33 23 11 -
Złość lub nienawiść
64 58 23 -
do rodzica
Razem 194 157 70 -
* Większa liczba sprawców niż przeżywanych stanów emocjonalnych wynikaj z faktu, iż
sprawcami danego stanu byli czasem oboje rodzice.
6
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
Najczęściej relacjonowanymi przez dzieci wanych przez dziecko, sprawcami tych
stanami emocjonalnymi były:  złość i nie- stanów byli rodzice dziecka, w tym 80,9%
nawiść do rodzica (64 przypadki) oraz  rodzic uzależniony. Na uwagę zasłu-
 osamotnienie (46 przypadków). guje też fakt, że w 16,9% sprawcami
We wszystkich przypadkach negatyw- relacjonowanych stanów byli oboje ro-
nych stanów emocjonalnych relacjono- dzice.
Intensywność doświadczanych przez dzieci
zdarzeń traumatycznych i stanów emocjonalnych
Celem prowadzonej analizy było rów- nych listach zidentyfikowałem 244 zdarzeń
nież uzyskanie odpowiedzi na następujące traumatycznych relacjonowanych przez
pytanie:  Ile kategorii zdarzeń trauma- grupę badanych dzieci. Tabela 5 przed-
tycznych i stanów emocjonalnych do- stawia rozkład badanych ze względu na
świadczały badane dzieci? W analizowa- liczbę doświadczanych zdarzeń.
Tabela 5. Dzieci według liczby przeżywanych zdarzeń
Ilość kategorii zdarzeń Liczba dzieci doświadczających % badanych
0 3 3,7
1 14 17,5
2 12 15,0
3 18 22,5
4 19 23,8
5 8 10,0
6 6 7,5
Razem 80 100,0
W analizowanych listach ich autorzy dzieci mierzonÄ… liczbÄ… relacjonowanych
relacjonowali wystąpienie 197 stanów przez dzieci stanów emocjonalnych przed-
emocjonalnych. Intensywność doznań stawia tab. 6.
Tabela 6. Dzieci według liczby przezywanych stanów emocjonalnych
Liczba kategorii Liczba dzieci
% badanych
stanów emocjonalnych doświadczających
0 5 6,2
1 15 18,8
2 18 22,5
3 24 30,0
4 16 20,0
5 2 2,5
Razem 80 100,0
7
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
Konkluzje
Przedstawione w artykule wyniki ba- z problemem alkoholowym. Jednak bio-
dań miały charakter eksploracyjny. Ich rąc pod uwagę pozostałe dwie katego-
celem było opisanie zdarzeń traumatycz- rie stanów emocjonalnych przeżywanych
nych oraz stanów emocjonalnych przeży- i relacjonowanych przez dzieci, a miano-
wanych przez dzieci wychowujące się wicie  osamotnienie i  złość lub niena-
w rodzinach z problemem alkoholowym. wiść do rodzica , wniosek ten przestaje
Sformułowałem następujące pytania być oczywisty. W pierwszym przypadku
badawcze: 57,5% badanych (63,1% dziewczynek
i 43,5% chłopców), a w drugim 80% bada-
· Jakich zdarzeÅ„ traumatycznych do-
·
nych (odpowiednio: 88% i 78,2%) relacjonu-
świadcza dziecko w rodzinie z pro-
je przeżywanie powyższych stanów. Można
blemem alkoholowym?
podejrzewać, iż płeć dziecka nie ma istotne-
· Czy pÅ‚eć dziecka wpÅ‚ywa na liczbÄ™
·
go wpływu na przeżywanie zdarzeń trauma-
i rodzaj doświadczanych zdarzeń trau-
tycznych, ma natomiast wpływ na poziom
matycznych?
otwartości w ujawnianiu zdarzeń i wyni-
· Kto jest najczÄ™stszym sprawcÄ… zdarzeÅ„
·
kających z nich stanów emocjonalnych.
traumatycznych w rodzinie z proble-
Być może stwierdzone różnice w prze-
mem alkoholowym?
żywaniu traumatycznych zdarzeń przez
Wyniki badań nie wykazały wyraz
nych dziewczynki i chłopców nie mają związ-
różnic w doświadczaniu większości ka- ku z wychowywaniem się w rodzinach
tegorii zdarzeń traumatycznych przez z problemem alkoholowym, a są uniwer-
dziewczęta i chłopców. Znaczące różnice salne i wynikają z funkcjonującego w na-
dotyczyły przeżywania takich zdarzeń, szym społeczeństwie modelu socjalizacji,
jak:  bycie świadkiem przemocy (relacje zgodnie z którym dziewczynka w wyniku
45,6% badanych dziewczynek oraz 26% oddziaływań wychowawczych ma być
badanych chłopców),  przemoc intelektual- grzeczna, miła, posłuszna, delikatna i opie-
na i emocjonalna (odpowiednio: 70,2% kuńcza, a chłopiec  twardy, mężny, od-
i 52%) oraz  porzucenie (odpowiednio: porny na ból i silny. Taki model wycho-
40,3% i 21,7%). wywania dzieci może sprawiać, iż wyra-
W trzech wyróżnionych wyżej katego- żanie emocji jest łatwiejsze dla dziewczy-
riach stanów emocjonalnych stwierdzi- nek, natomiast chłopcom trudniej przy-
Å‚em wyraz
ne zróżnicowanie w relacjach znać się do stanów wskazujących na ból,
dzieci ze względu na płeć autorów listów. strach i niepewność.
Dotyczy to takich kategorii stanów emo- Żeby to stwierdzić, trzeba byłoby wykonać
cjonalnych, jak:  wstyd za rodzica (relacje dodatkowe badania w grupie kontrolnej,
47,4% dziewczynek i 21,7% chłopców), w której znalazłyby się dzieci nie wycho-
 poczucie winy (odpowiednio: 63,1% wujÄ…ce siÄ™ w rodzinach alkoholowych.
i 4,3%) oraz  strach przed rodzicem (od- Analiza zdarzeń traumatycznych prze-
powiednio: 54,4% i 8,7%). żywanych przez dzieci, uwzględniająca
Z wyników analizy tych kategorii moż- różne kategorie sprawców, wyraz
nie po-
na byłoby wnioskować, że chłopcy z ja- kazała, że w większości przypadków
kichś powodów znacznie mniej się wsty- sprawcami tych zdarzeń był rodzic uza-
dzą, prawie w ogóle się nie boją i nie czu- leżniony od alkoholu (76,4% ogółu zda-
ją się odpowiedzialni za zaistniałą sytu- rzeń). Jednak w blisko jednej czwartej
ację w rodzinie, co mogłoby sugerować przypadków dzieci doświadczały urazu
brak negatywnych konsekwencji wynika- także od innych osób, głównie nie uzależ-
jących z wychowywania się w rodzinie nionego rodzica. Takie doświadczenia
8
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
mogły być dla tych dzieci nawet bardziej Reasumując, przeprowadzone bada-
urażające niż w przypadku zdarzeń prze- nia pozwalają na sformułowanie nastę-
widywalnych, do których mogły się w pew- pujących wniosków:
nym stopniu przygotować.
1. Doświadczanie różnych rodzajów
Dziecko, którego rodzic nie interwe-
zdarzeń traumatycznych nie zależy od
niuje, nie broni go np. przed pijanym
płci dziecka. Nieznaczne różnice pomię-
współmałżonkiem, czuje się porzucone,
dzy dziewczętami i chłopcami występują
pozostawione na pastwÄ™ losu (Herman
w zakresie wyodrębnionych kategorii
1998). Jak wobec tego może czuć się dziec-
zdarzeń dotyczących przemocy oraz w za-
ko żyjące w ciągłym zagrożeniu, którego
kresie przeżywania takich stanów emocjo-
nikt w rodzinie nie chroni, a wręcz prze-
nalnych, jak  wstyd za rodzica i  poczucie
ciwnie  nawet ci, na których mogłoby li-
winy . Niemniej jednak przeprowadzone
czyć dostarczają mu kolejnych trudnych
badania nie pozwalajÄ… na jednoznacznÄ…
sytuacji i doświadczeń.
interpretację tych różnic. Mogą one bo-
Analiza stanów emocjonalnych dzieci
wiem sugerować zarówno faktyczne róż-
alkoholików, uwzględniająca kategorie
nice w doświadczaniu powyższych zda-
sprawców, ukazuje tragiczne sytuacje
rzeń, jak również różnice w ich ujawnianiu.
dzieci krzywdzonych w większości przy-
2. W rodzinach z problemem alkoho-
padków przez rodziców uzależnionych
lowym dzieci doświadczają bardzo róż-
od alkoholu (80,9%), a znacząco często
nych rodzajów zdarzeń traumatycznych,
(16,4%) przez oboje rodziców.
wśród których najczęstszym rodzajem
O emocjonalnie trudnej sytuacji tych
zdarzeń jest przemoc (zarówno fizyczna,
dzieci świadczyć może fakt licznych relacji
emocjonalna, jak i intelektualna, a także
wskazujących, iż przeżywają  złość lub
bycie świadkiem przemocy).
nienawiść do rodzica oraz jednocześnie
3. Mimo że najczęściej sprawcą zdarzeń
 osamotnienie . W literaturze dotyczÄ…cej
traumatycznych w rodzinie z problemem
terapii rodzin z problemem alkoholowym
alkoholowym jest rodzic uzależniony, to
możemy odnalez
ć podobne przykłady
jednak w wielu przypadkach sprawcÄ… jest
ambiwalencji uczuć dzieci alkoholików
również rodzic nie uzależniony. Fakt ten
i ich ogromne rozdarcie emocjonalne po-
świadczy o bardzo trudnej sytuacji dzieci,
między miłością do rodzica i zależnością
które w takich przypadkach nie bardzo
od niego a jednocześnie odczuwaną zło-
mogą liczyć na zrozumienie i wsparcie
ścią i nienawiścią. Konsekwencją takiego
któregokolwiek z rodziców.
funkcjonowania w sferze uczuć są  zabu-
rzenia emocjonalne , czyli pewnego ro- Analiza listów dzieci pogłębiła moją
dzaju rozstrojenie emocjonalne, rodzaj
wiedzę i wyobrażenia o sytuacji dziecka
nienormalności w przeżywaniu i wyraża- wychowującego się w rodzinie z problemem
niu uczuć (Sztander 1999). Te zaburzenia
alkoholowym. Mam nadzieję, że praca ta
rzutujÄ… na kontakty z innymi ludz
mi  wy- będzie służyć nie tylko osobom zajmują-
cofaniem się, biernością lub agresywno- cym się profesjonalnie terapią i pomaga-
ścią, przemocą fizyczną, ucieczką w fan- niem, ale przyczyni się także do przybli-
tazje i marzenia, ponieważ rzeczywistość
żenia problemów dzieci alkoholików tym
jest dla nich zbyt bolesna. Czasami też ży- wszystkim, którym ich los nie jest zupeł-
cie w tego rodzaju chronicznym stresie
nie obojętny. Być może znajdą się osoby,
zaburza podstawowe czynności życiowe:
które spróbują odpowiedzieć na pytania:
sen i jedzenie (stÄ…d bulimia i anoreksja),
ile jest dzieci alkoholików w naszym spo-
a niekiedy powoduje długoletnie moczenie
łeczeństwie, czy są to dzieci rodziców
się nocne, co potęguje uczucie chronicz- ze zdiagnozowaną chorobą alkoholo-
nego wstydu i lęku.
wÄ… oraz czy z punktu widzenia dziecka
9
Skrzypczyk / Przemoc emocjonalna wobec dzieci...
zdarzenie traumatyczne, którego spraw- koholu, czyli alkoholik. Z czego wynika-
cą jest rodzic  tylko nadużywający alko- ją różnice oraz kim jest dziecko, które
holu, różni się w jakikolwiek sposób od określamy mianem  dziecka alkoholika .
zdarzenia, którego sprawcą jest osoba Wiele pytań w tym zakresie pozostaje bez
zdiagnozowana jako uzależniona od al- odpowiedzi.
Bibliografia
Brown S. (1995), Bezpieczne przejście, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.
Browne K., Herbert M. (1999), Zapobieganie przemocy w rodzinie, Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa.
Cermak T.L. (1996), Czas uzdrowić swoje życie, Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych, Warszawa.
Herman J.L. (1998), Przemoc  Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańskie Wydaw-
nictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Hindman J. (1993), Przerwać cierpienie, Specjalistyczna Poradnia  OPTA , Warszawa.
Robinson B.E. (1998), Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików, Państwowa
Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa.
Sierosławski J. (1997), Ile ich jest w rodzinach z problemem alkoholowym?,  Świat
Problemów , nr 2 (49), s. 12 14.
Skrzypczyk W., red. (1996), Listy, Fundacja Wspierania Rozwoju Pełnego Zdrowia,
A
ódz
.
Skrzypczyk W. (2000), Dzieci alkoholików, Fundacja Wspierania Rozwoju Pełnego
Zdrowia, A
ódz
.
Sztander W. (1999), Poza kontrolą, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych, Warszawa.
Woititz J.G. (1997), Wymarzone dzieciństwo, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk.
Woronowicz B.T. (1994), Alkoholizm jako choroba, Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych, Warszawa.
10