Kwestie Społeczne
Promocja zdrowia psychicznego, Profilaktyka zaburzeń psychicznych
·ð Zdrowie wg WHO
o Stan kompletnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie
tylko brak choroby psychicznej czy kalectwa
·ð Promocja zdrowia wg Karty Ottawskiej (Konstytucja Promocji Zdrowia)
o Jest to proces, umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim
zdrowiem oraz stwarzający im możliwości jego poprawienia.
o Jest to proces prowadzący do osiągnięcia całkowitego dobrostanu
psychicznego, fizycznego i społecznego
o Za proces ten odpowiada nie tylko sektor zdrowia, ale również oświata,
wychowanie, praca socjalna, praca społeczno-wychowawcza
·ð Profilaktyka a promocja zdrowia
o Psychoprofilaktyka-odnosi się do osób chorych
o Promocja zdrowia-odnosi siÄ™ do zdrowia
·ð Cele strategiczne w ramach prewencji
o I st.-działania ukierunkowane na ludzi zdrowych
o II st.-wczesne wykrywanie problemów zdrowotnych, powstrzymywanie
niepełnosprawności i zaburzeń
o III st.-działania ukierunkowane na pacjentów klinicznych i ich rodziny
·ð Åšwiatowa Federacja Zdrowia Psychicznego
o Ruch na rzecz higieny psychicznej (powstał w wyniku długoletniej współpracy
psychiatrów, pedagogów, psychologów, socjologów, antropologów i filozofów)
·ð Cele PTHP- Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej
o Ochrona zdrowia psychicznego i moralnego jednostek rodziny i
społeczeństwa w Polsce
o Dążenie do wszechstronnego rozwoju osobowości człowieka
o Umacnianie więzi rodziny, pozytywnych stosunków międzyludzkich i postaw
prospołecznych
·ð Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dn. 19 VIII 1994r
o Rozdz. I- przepisy ogólne, kto jest, kim
o Rozdz. II- badanie, leczenie, rehabilitacja, opieka i pomoc (zasadność
stosowania przymusu bezpośredniego)
o Rozdz. III- przyjęcie do szpitala psychiatrycznego (zaznaczono, że odbywa się
za zgodą osoby zainteresowanej); postępowanie, leczenie w stosunku do
osoby bez jej zgody; przymus bezpośredni; o wypisywaniu osoby
przebywajÄ…cej bez jej zgody
o Rozdz. IV- przyjęcie do DPS, mówi o tym, co zrobić z pacjentem po szpitalu
o Rozdz. V- Postępowanie przed sądem opiekuńczym
o Rozdz. VI- ochrona tajemnicy
o Rozdz. VII- przepisy karne, przejściowe i okresowe
Hipnoza
·ð Hipnoza- to rodzaj psychoterapii pomijajÄ…cy rozum pacjenta, a opierajÄ…cy siÄ™ na
autorytecie terapeuty bÄ…dz
na celowo wywołanym stanie pacjenta, w którym słowa
terapeuty przyjmowane są z obniżonym krytycyzmem albo w ogóle bezkrytycznie
·ð Postacie hipnozy
o Lekka- obniżona aktywność i spontaniczność, bodz
ce płynące od terapeuty
mają szczególne znaczenie, maleją reakcje pacjenta na otoczenie, pogłębiona
relaksacja
o Åšrednia- cechy takie jak w diagnozie lekkiej
o Głęboka- cechuje się istnieniem raportu, zmiana stanu świadomości, nie
wykorzystuje siÄ™ jej w celach terapeutycznych
·ð Sposoby wprowadzania w stan hipnozy (Trzeba pamiÄ™tać, że Å‚atwiej wprowadzić w
stan hipnozy niż z niej wyprowadzić)
o Usypianie
Liczenie od 1-10 (wyciszanie)> sugerowanie> (pobudzanie) liczenie od 10-1
o Stopniowanie sugestii na jawie- siedmiominutowe seanse
Niepełnosprawność fizyczna
Hellena Keller  Historia mojego życia (1880-1968)
Pomaganie pacjentowi/podopiecznemu niepełnosprawnemu
=
pomaganie jego rodzinie!!
·ð Przyczyny niepeÅ‚nosprawnoÅ›ci
o Wrodzone
o Przewlekłe choroby
o Nagłe wydarzenia, wypadki, urazy
o Uwarunkowania środowiskowe
·ð Fazy, przez które przechodzÄ… rodzice, po nabyciu przez dziecko niepeÅ‚nosprawnoÅ›ci
o SZOK- silne emocje blokujące zdolność do podejmowania decyzji
o REAKCJA- uruchomienie mechanizmów obrony psychologicznej, przed
poczuciem winy
o PRZYSTOSOWANIE- stopniowe odzyskiwanie zdolności racjonalnych decyzji
i działań dla dobra dziecka
o ORIENTACJA- umiejętność korzystania z doświadczeń własnych i cudzych,
zdobywanie zdolności patrzenia z dystansem na swoją sytuację
·ð Niekorzystne relacje rodzina-osoba niepeÅ‚nosprawna/chora
o Nadmiar opieki
o Niedostateczne zainteresowanie lub brak zainteresowania
o Manipulowanie osobą chorą/niepełnosprawną
o Manipulowanie członkami rodziny przez osobę niepełnosprawną
o Znęcanie fizyczne nad osobą chorą
o Brak pomocy, mimo dobrych intencji
·ð NiepeÅ‚nosprawność tkwi w :
o Głowie osoby niepełnosprawnej
o Głowach osób bliskich osoby niepełnosprawnej
o Postawach społecznych
Dziecko w rodzinie z problemami alkoholowymi uczy się trzech typów zachowań: nie
mówić, nie ufać, nie czuć.
Komunikat nie ufaj oznacza brak zaufania do osób innych niż te, które należą do rodziny.
Istnieje przekonanie, że jeśli komuś się zaufa będzie się narażonym na kłopoty.
Nie mów, zachowuj milczenie, ukrywaj to, czego doświadczasz, nie dziel się tym, co
przeżywasz.
Nie czuj, to uciekaj od swoich emocji, nie kieruj siÄ™ nimi nie poddawaj siÄ™ im, zaprzeczaj
i zamrażaj.
M. in. Sandra Sztander wyróżniła kilka charakterystycznych wzorców przystosowania się
dzieci do życia w rodzinie z problemami alkoholowymi. Postawy:
" Bohater rodziny- Najczęściej najstarsze dziecko w rodzinie, osoba pełna
wyrzeczeń i poświęcenia dla rodziny; ktoś, kto staje wcześniej rodzicem swoich
rodziców; rezygnuje z realizacji swoich celów, całą energie poświęca na
zajmowanie się rodzicami, rodzeństwem i domem.
" Kozioł ofiarny- Osoba szczególnie narażona na niszczące wpływy i atmosferę
rodziny; odbiorca agresji alkoholowej i upokorzeń; zły uczeń; wagarowicz;
poszukuje oparcia w grupach rówieśniczych nastawionych antyspołecznie; oschły
i ostry wobec bliskich, wcześniej sięga po alkohol.
" Maskotka- Jej specjalnością jest rozładowywanie rodzinnego napięcia; wszyscy
go lubią; mistrz rozśmieszania i dowcipu; przeważnie najmłodsza osoba z rodziny;
ten typ postawy sprawia, że dziecko odłącza się od uczuć smutku i cierpienia;
pewien rodzaj dziecka maskotki może być narażony na wykorzystanie seksualne.
" Dziecko zagubione- Dziecko wycofane z życia rodzinnego; dziecko niewidzialne,
osoba ta izoluje się we własnym świecie, żyje poza rzeczywistością; bardziej
identyfikuje się z postaciami z bajek niż własną rodziną; świat realny traktuje, jako
chaos, w którym nie potrafi sie sprawnie poruszać.
Rodzina z problemami alkoholowymi jest grupÄ… wysokiego ryzyka, gdy chodzi o
prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy. Długotrwałe alkoholizowanie się prowadzi u
niektórych do ujawnienia się psychopatycznych rysów osobowości. Szczególnego znaczenia
nabierają głębokie zmiany w psychice pijącego, zalicza się do nich zespół psychoz
alkoholowych.
Agresja i przemoc- wyjaśnienie pojęć. Typy i rodzaje przemocy
W wielu ujęciach oddziela się akt przemocy od aktu agresji. Wskazuje się przy tym, że:
" Celem przemocy jest wywarcie na ofierze określonego wpływu
" Celem agresji jest zaszkodzenie ofierze
Zaszkodzenia oraz zadanie cierpienia jest jednym z głównych celów agresji. W przemocy
zaszkodzenie oraz związane z tym zadawanie cierpienia jest sposobem osiągnięcia innego
rodzaju celów.
Prakseologia wyróżnia te dwa pojęcia w następujący sposób:
" Agresja to rozpoczęcie walki niszczycielskiej lub przejście w sporze słownym od
argumentów rzeczowych do sprawiających przeciwnikowi przykrość
" Przemoc to nacisk fizyczny lub zastosowanie bodz
ców chemicznych, elektrycznych,
który sprawia, że podmiot działania jest wtrącony w sytuację przez niego niepożądaną
i staje się przedmiotem czyjegoś działania
Te dwa zjawiska odróżnia od siebie także fakt, iż w akcie agresji prawie zawsze potencjalnie
zaangażowane są dwie strony, a przemoc jest jednostronna.
Przemoc może wystąpić zarówno, jako:
" Naturalny, niekontrolowany przez refleksję wyraz frustracji( wynik określonej sytuacji
społecznej)
" Zachowanie zadaniowe, realizowane świadomie i z przekonaniem
Przemoc, która manifestuje się fizyczną agresją spotyka się ze społecznym potępieniem.
Przemoc mniej jaskrawa, której nie tworzą negatywne emocje bywa niekiedy akceptowana.
Agresja może być sposobem podporządkowania człowieka i pełni wówczas funkcję przemocy
Jednak agresja nie zawsze zmierza do podporządkowania drugiego człowieka. Przemoc nie
musi także manifestować się przez agresję. Nie można pojęć tych traktować, jako
synonimy czy zupełnie odrębne zjawiska.
" Przemoc wg. J. Górniewicza to bezpośrednie oddziaływanie jednego człowieka na
drugiego w celu zmuszenia go do zmiany zachowania, systemu wartości bądz
poglÄ…du
w jakiejÅ› sprawie.
" Irena Obuchowska odnosząc przemoc do procesu wychowanie określa ją, jako:
 Oddziaływanie na wychowanka siłą fizyczną lub psychiczną w celu przymuszenia do
podporzÄ…dkowanie siÄ™ woli wychowawcy
" Jerzy Mellibruda wyodrębnił cztery perspektywy, z których należy analizować
przemoc:
" Perspektywa prawna- zgodnie, z którą przemoc to, czyny zabronione zgodnie
z artykułami kodeksu karnego przewidujące kary dla tych, którzy przemocy
dokonują. Kodeks karny wskazuje także sposoby za pomocą, których
przestrzeganie prawa w tym zakresie powinno być egzekwowane
" Perspektywa moralna- krzywdzenie innych, zadawanie szkód, cierpień jest
powszechnie rozpoznane, jako zło. Od niepamiętnych czasów dokonywanie
aktów przemocy było i jest poddawane ocenie i sankcjonowaniu moralnemu
" Perspektywa psychologiczna- umożliwia ona głębsze zrozumienie
i przygotowanie skutecznych działań, które mają na celu zmiany
w funkcjonowaniu ofiar, sprawców oraz zmiany w sytuacji, w których
przemoc dokonuje się. Analizie poddaje się także szczególny rodzaj
rozwiązań i pułapek psychologicznych ujawniających się w sytuacjach, kiedy
jedni ludzie doświadczają przemocy ze strony innych.
" Perspektywa społeczno- polityczna- dotyczy działań społecznych oraz akcji
na dużą skalę. Może odnosić się do decyzji politycznych rozpatrywanych pod
kątem tego czy przyczyniają się do zwiększenia lub zmniejszenia przemocy.
Przeciwdziałanie przemocy jest częścią programów politycznych.
Jerzy Mellibruda, aby ułatwić rozwiązywanie przemocy skonstruował następujące
wskazówki:
" Przemoc jest zawsze intencjonalna
" Przemoc jest naruszeniem jakiś praw lub dóbr osobistych jednostki
" Przemoc jest to takie naruszenie praw i dóbr osobistych człowieka, które
uniemożliwia samoobronę
" Przemoc zawsze powoduje jakieÅ› szkody
" Przemoc lubi się powtarzać
" Przemoc jest często rozpaczalnym zagłuszeniem poczucia niemocy
" Człowiek nie jest bezradny wobec sił, które czynią go sprawcą przemocy
" Za przemoc odpowiedzialny jest sprawca bez względu na to, co zrobiła ofiara
" Niektóre przejawy grożenia przemocą w istocie są aktami przemocy
" Nie każda forma przemocy jest ścigana przez prawo
Mechanizmy powstawania agresji i jej przyczyny
W pierwszej połowie XX wieku ukształtowały się dwie szkoły naukowe wyjaśniające
mechanizm powstawania agresji tzw. szkoła biologiczna i psychologiczna.
M. in. Lorenz K.  biolog, uznał agresję za popęd naturalny wszechobecny w świecie
zwierząt i ludzi. Popęd ten spełnia niezbędną rolę w przetrwaniu gatunku, jest ważny
w procesie ewolucji. Zdolność do agresji zapewnia zwierzętom ochronę terytorium
niezbędnego dla życia, ochronę potomstwa, zdobycie pożywienia. Zdaniem Lorenza
najniebezpieczniejsza jest agresja w obrębie gatunku.
Psychologowie (J. Dolland, L.W. Dobb, N. E. Miller) sformowali tezę o ścisłym
związku agresji z frustracją. Ilekroć mamy do czynienia z agresja tylekroć mamy do czynienia
z frustracją człowieka, który w ten sposób próbuje na nią oddziaływać. Agresja jest sposobem
odreagowania frustracji.
Trzy teorie genezy powstania agresji( podstawowe):
" Teoria instynktu- agresja kategoriÄ… zachowania wrodzonego, jako
konieczność wyładowania negatywnej energii zdeterminowanej
biologicznie. Teoria ta pomija wszelkie wpływy środowiska(
zewnętrzne)
" Teoria uczenia się- zakłada, że agresja jest efektem uczenia się,
jest nabyta w trakcie życia jednostki. A ludzie nie uczą się agresji
jedynie na podstawie własnych doświadczeń, ale obserwując
zachowania innych( modelowanie)
" Teoria popędu- jest to teoria pośrednia w stosunku do dwóch
poprzednich. Zakłada ze agresja jest rezultatem oddziaływań
czynników sytuacyjnych a proces rozładowania uzależniony jest od
procesu uczenia siÄ™.
W ostatnich latach dużą uwagę zwraca się na genetyczne uwarunkowania agresji.
Zgodnie z ta szkołą agresja jest uwarunkowana genetycznie. Przy czym agresywność jest
zależna od wielu genów podobnie jak inteligencja
Lesław Pytka wyróżnia dwie grupy przyczyn agresji:
·ð MakrospoÅ‚eczne-z
ródłem zaburzeń są uprzemysłowienie, urbanizacja
i sytuacja ekonomiczna kraju
·ð MikrospoÅ‚eczne-wskazujÄ… na Å›rodowisko wychowawcze, czyli rodzinÄ™,
szkołę, grupy rówieśnicze, jako z
ródło zaburzeń
Wśród wielu przyczyn agresji wymienia się dwie podstawowe kategorie:
" Przyczyny o podłożu biologicznym
" Przyczyny o podłoży środowiskowym
Agresja może być powodowana przyczynami neurologicznymi i chemicznymi. W korze
mózgowej znajduje się jądro migdałowate, które związane jest z powstawaniem agresji. Gdy
okolice jądra są podrażnione osoby do tej pory spokojne i łagodne stają się agresywne
i odwrotnie, gdy następuje blokada aktywności neuronowej w jądrze osoby agresywne stają
siÄ™ Å‚agodne.
Innym czynnikiem mającym znaczenie dla zachowań agresywnych jest męski hormon-
testosteron. Wyższy jego poziom powoduje wyższy poziom agresji. Jednostki z wyższym
poziomem testosteronu to osoby bardziej brutalne, hałaśliwe, mniej odpowiedzialne
społecznie.
Często przyczyną agresji są też choroby umysłowe i nerwowe związane ze zmianami
organicznymi bÄ…dz
uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego.
Czynnikami poprzedzającymi pojawienie się agresji może być silne odczuwanie poprzez
jednostkę dyskomfortu i bólu( głód, ból głowy)
Przyczyną zachowań agresywnych może być też picie i nadużywanie alkoholu. Czynnik
ten podawany jest wśród przyczyn środowiskowych, ale skutki oddziaływań alkoholu na
organizm związane jest z jego chemicznym składem, podobnie jak innych środków ze
zmienionym składem.
Nadmiar alkoholu powoduje osłabienie wewnętrznych hamulców i utratę kontroli nad
zachowaniem. Prowadzi nieustannie do psychodegradacji pijÄ…cego.
Jerzy Melibruda wyróżnia cykle/fazy przemocy, które zmieniają się w zakresie nasilenia
i czasu trwania w odniesieniu do indywidualnej sytuacji. Istotne znaczenie mają poszczególne
wydarzenia, sytuacje życiowe i okoliczności.
Faza I  Tworzenie i budowanie napięcia
Faza, w której sporadycznie pojawiają się nieliczne elementy przemocy fizycznej.
Osoby w stosunku, do których taka przemoc jest stosowana potrafią sobie na tym etapie
radzić z incydentami, skłonne są do przyjmowania odpowiedzialności za agresywne
zachowania agresora. Ofiary skłonne są minimalizować zachowania agresora, kiedy wiedzą,
że stać go do zachowań brutalniejszych. W początkowych etapach tej fazy ofiary mają
w bardzo ograniczonym stopniu, ale mają wpływ na zachowanie partnera. Z czasem jednak
napięcie narasta a kontrola ofiary maleje lub przestaje istnieć. W kolejnym etapie tej fazy
narasta złość, partner jest wciąż poirytowany, każda drobnostka wywołuje jego złość, często
zaczyna więcej pić, co wywołuje kłótnie. Incydenty popychania i szturchania. Ofiara często
odczuwa dolegliwości fizyczne, bóle głowy żołądka, traci apetyt, wpada w apatię lub ogrania
ja silny niepokój. Zarówno ofiara jak i sprawca znają zjawisko narastającego napięcia, ale nie
radzÄ… sobie z jego Å‚agodzeniem.
Faza II  Gwałtownej przemocy
Niekontrolowane rozładowanie napięcia, które narastało w pierwszej fazie. Eksplozje
napięcia wywołuje zwykle jakiś drobiazg. Ofiara najczęściej doznaje w tej fazie zranień
fizycznych i psychicznych, odczuwa przerażenie, bezradność i wstyd. Sprawca przemocy
zazwyczaj nie rozumie do końca, co się stało, akceptuje fakt, że wybuchy wściekłości
pozbawione są kontroli. Większość ofiar przemocy nie szuka pomocy bezpośrednio po
ostrym ataku agresji, wyjątkiem są obrażenia wymagające szybkiej pomocy medycznej.
Obecność innych osób może istotnie wpływać na przebieg ostrych ataków agresji, zmieniać
ich przebieg, ograniczać czy uniemożliwiać atak. Zazwyczaj jednak agresor jest świadomy
tego, że zachowania są nieodpowiednie i przemoc stosuje bez świadków, traktując takie
zachowania jak sprawy prywatne.
Faza III- MiesiÄ…ca miodowego
Pojawia siÄ™ natychmiast po drugiej i przynosi ulgÄ™ i uspokojenie. DominujÄ…cymi
zachowaniami w tej fazie są skrajne okazywanie miłości, uprzejmości, uwielbienia sprawcy
przemocy wobec ofiary. Czasami sprawcy starajÄ… siÄ™ znalez
ć satysfakcjonujące ofiarę
wyjaśnienia nagannego zachowania. Ofiara przemocy zaczyna wierzyć, że partner się zmienił
a przemoc była jednorazowym incydentem. Faza ta wzmacnia cały cykl. Faza miodowego
miesiąca zatrzymuje ofiarę w cyklu przemocy, ponieważ łatwiej w tej fazie zapomnieć o
koszmarze wcześniejszych zachowań. Etap krótkotrwały, po jego zakończeniu następuje faza
narastającego napięcia.
Cały cykl trzech faz powtarza się etapami, lecz przemoc w każdym następnym
cyklu jest bardziej gwałtowna, dłuższa i niejednokrotnie bardziej brutalna.
Przemoc wobec dzieci
O przemocy wobec dzieci mówi się zazwyczaj w odniesieniu do zaniedbywania ich,
fizycznego i moralnego znęcania się oraz popełniania nadużyć seksualnych przez rodziców
lub opiekunów.
Zdaniem Melibruda zaniedbywanie dzieci może mieć dwa podłoża:
·ð Materialne  prostsze do wykrycia, spowodowane bezrobociem rodziców
i biedÄ…
·ð Psychiczne - uzależnione jest od orientacji rodziców w potrzebach
psychicznych dziecka
Początkiem zaniedbywania dziecka może być już etap życia płodowego. Matka
prowadząc niehigieniczny tryb życia w ciąży podejmuje świadome działania związane
z ryzykiem poronienia dziecka, wystąpieniem zaburzeń rozwojowych a nawet uzależnień.
·ð NajczÄ™stszymi zaniedbaniami po przyjÅ›ciu dziecka na Å›wiat sÄ…:
·ð NiewystarczajÄ…ce pod wzglÄ™dem iloÅ›ciowym i jakoÅ›ciowym odżywianie
·ð Brak wÅ‚aÅ›ciwej ochrony przed chorobami
·ð Brak czujnoÅ›ci w ocenie zagrażajÄ…cych mu wydarzeÅ„
·ð Zakłócanie snu dziecka
·ð Prowadzenie w obecnoÅ›ci dziecka kłótni i awantur
·ð Niedostrzeganie możliwoÅ›ci napastowania seksualnego
Brak troski, dbałości, brania pod uwagę interesów dziecka spotykane są najczęściej
w rodzinach o niskim statusie ekonomicznym, dotkniętych bezrobociem, biedą
i uzależnieniami. Niski poziom wykształcenia rodziców wiąże się zazwyczaj z brakiem
wiedzy o potrzebach dziecka i możliwościach ich zaspokajania.
W krzywdzeniu fizycznym można dostrzec jego odmiany:
·ð Dotkliwe karanie dziecka, w którym zadawanie bólu jest uzasadnione reguÅ‚ami,
przepisami, oceną zachowania dziecka i często jest zniekształcona przez różne
irracjonalizacje
·ð Krzywdzenie bÄ™dÄ…ce rezultatem agresji rodziców i potrzeby rozÅ‚adowania
agresywnych uczuć, które często nie mają nic wspólnego z dzieckiem
Przemoc obejmuje wiele form zachowania, które występują w postaci czynnej i biernej.
Do form czynnych zaliczamy bicie, kopanie, zmuszanie do uwłaczających posług oraz
zachowania o wyjątkowej brutalności np. rany cięte, duszenie, oparzenie. Przemoc bierna
przejawia się w postaci nakazów i zakazów.
Dziecko maltretowane psychicznie i fizycznie za zablokowane potrzeby, szczególnie
potrzebę bezpieczeństwa i akceptacji. Jest przeświadczone o braku miłości. Odczuwanie
przynależności do osób najbliższych wywołuje poczucie krzywdy. Dzieci bite maja poczucie
niskiej wartości, są przekonane, że brak im zdolności, odczuwają lęk i obawę przed
odrzuceniem.
Seksualne wykorzystywanie dzieci jest problemem skrzętnie ukrywanym i delikatnym.
Do nadużyć seksualnych wobec dzieci nadchodzi najczęściej bez użycia siły ze strony
agresora. Napastnik stara się zjednać sobie dziecko, przekupić je a czasem szantażować.
Dziecko najczęściej zachowuje w tajemnicy fakt wykorzystania, boi się kary, niedowierzania,
wstydu i odrzucenia. Sprawca może kontrolować zachowania dziecka obserwując je
i zastraszając lub pozyskując dla wspólnego zachowania sekretu. Zipowska-Toutsch podaje,
iż pierwszym sygnałem ze dziecko jest ofiarą nadużycia seksualnego jest zmiana jego
zachowania, regres, unikanie kontaktów, uchylanie się przed dotknięciem, lęk przed kąpielą,
snem a także ucieczki z domu.