Żywność jako środek zaspokajania potrzeb społecznych
Jednym ze sposobów nawiązywania kontaktów międzyludzkich z daną
grupą społeczną jest dzielenie posiłku przy jednym stole  wspólne
spożywanie posiłków w lokalach gastronomicznych, przyjmowanie i
częstowanie gości w domu, wszelkiego rodzaju przyjęcia firmowe itp. Rytuały
z nimi związane kreują atmosferę dającą poczucie akceptacji i zrozumienia.
(Jeżewska-Zychowicz 2004). Dzielenie się żywnością zostało określone przez
naukowców jako psychologiczny fenomen. Wszędzie tam, gdzie żywność jest
dostępna w ilościach wystarczających, pojawia się psychologiczna
predyspozycja do dzielenia się żywnością. Odwrotna sytuacja istnieje w
przypadku niedoboru żywności, gdzie uwidaczniają się niepewność i brak
bezpieczeństwa.
Żywność jest uniwersalnym środkiem służącym do wyrażania
gościnności. Bliskość związków międzyludzkich może być wyznaczana
poprzez rodzaj żywności i wspólnie spożywane posiłki. Nowy sąsiad może
być zaproszony na herbatę i ciastka, zwykły znajomy na drobne przekąski, a
bliski przyjaciel zapraszany jest do udziału w pełnym posiłku (Fieldhouse
1993).
Żywność spełnia swoje społeczne funkcje, gdyż sam akt wspólnego
jedzenia określa stopień znajomości i akceptacji. Osoby, które łączą
określone relacje, przystosowują się do siebie. Oferowana żywność jest
gestem przyjaz
ni. Im bardziej oryginalna i wykwintna potrawa, tym prezentuje
większą chęć zażyłości. Zaproszenie do wspólnego posiłku jest swego
rodzaju oferowaniem cząstki samego siebie, a odmowa spożycia wspólnego
posiłku może być traktowana jako odrzucenie propozycji przyjaz
ni.
Powszechnym zjawiskiem jest posiadanie w domu słodyczy, aby móc
poczęstować nieoczekiwanego gościa. Brak propozycji jakiegokolwiek posiłku
w wielu kulturach może być traktowane jako nieżyczliwość czy nieuprzejmość,
ponadto obniża status gospodarza (Fieldhouse 1993).
Społeczna potrzeba przynależności w znaczący sposób motywuje
działanie ludzkie. Żywność staje się wyrazem poszukiwania akceptacji i
poczucia przynależności. W celu ich odnalezienia jednostka często dokonuje
zmiany własnych zwyczajów żywieniowych. Nierzadko zdarzają się sytuacje,
gdy spożywa się to, co jedzą inni, aby dopasować się do grupy i nie
wyróżniać się z obawy przed otoczeniem.
Każda grupa społeczna dąży do zachowania odrębności i
nieidentyfikowania się z inną grupą, np. młodzież nie pragnie utożsamiania
się z dorosłymi. Przykładem może być preferowanie przez młodzież dań typu
fast food, podczas gdy dorośli przeważnie wolą spożywać posiłki w lokalach
gastronomicznych o wyższym standardzie. Zachowanie się podczas posiłku
może także być oznaką chęci identyfikacji z danym środowiskiem. W
pewnych kręgach społecznych nietaktem jest spożywanie większej porcji
pokarmu niż pozostali konsumenci. Kiedy wytworzy się poczucie związku z
grupą rówieśniczą, zainteresowanie potrzebami grupy staje się równie silne
jak potrzeby własne, a nawet silniejsze.
Żywność jest uniwersalnym prezentem, przez który można wyrazić
sympatię lub wdzięczność. Czekoladki i inne słodycze są nierzadko używane
w geście wdzięczności. Pudełko czekoladek można podarować na urodziny
czy imieniny osobie bliskiej, ale także lekarzowi czy nauczycielowi. Czasami
żywność ma społeczną wartość, gdy jest przyrządzana własnoręcznie.
Żywność może też przekazywać pewną wiadomość. Odwzajemnienie
podarunku i wdzięczność wobec osoby obdarzającej jest zazwyczaj uważane
za obowiązek (Jeżewska-Zychowicz 2004).
Żywność może służyć wywieraniu wpływu na innych. Eksperyment
zwany techniką obiadu wykazał, że ludzie bardziej lubią osoby spotykane
podczas jedzenia. Na przykład opinie polityczne, które pojawiają się podczas
spożywania posiłku, zyskują sobie większą akceptację (Cialdini 1994).
Zaproszenie na kolację może być sposobem na zdobycie sympatii
gościa. Jednak nie tylko żywność sama w sobie jest środkiem w
nawiązywaniu kontaktów między ludz
mi. Istotne są również sytuacje, w
których posiłki są spożywane. Popularne jest spotykanie się w różnego
rodzaju lokalach gastronomicznych, wówczas żywność współtworzy
atmosferę spotkania. Spożywanie posiłków w lokalach gastronomicznych
należy do jednego z systemów komunikacji międzyludzkiej i jest jednym z
aspektów życia publicznego. Sam akt jedzenia czy picia nie wymaga
obecności innych, ale sama przyjemność spożywania w towarzystwie innych i
komunikowania się w ten sposób sprzyja zaspokajaniu potrzeby
przynależności i akceptacji oraz leży w naturze człowieka (Jeżewska-
Zychowicz 2004).
Żywność jest też elementem współtworzącym oprawy wszystkich
ważnych wydarzeń w życiu człowieka  od uroczystości urodzinowych do
pogrzebowych. Żywność od dawna była wykorzystywana przez człowieka w
kategoriach symbolu statusu i prestiżu. Ludzie używają żywności jako środka
odzwierciedlającego podziały w grupie społecznej. W celu wyeksponowania
swojej pozycji społecznej ludzie spożywają produkty, które pomagają wspiąć
się kolejny szczebel drabiny społecznej. Element prestiżowy tkwiący w
żywności dotyczyć może nie tylko ceny produktów, lecz także sposobów ich
przyrządzania. Niekiedy żywność spożywana jest nie ze względu na swoje
walory smakowe, ale dlatego, że ma wartość prestiżową. Przekonanie, że
niektóre pokarmy przeznaczone są dla biednych, może sprawić, że ludzie nie
będą ich jeść.
Rodzaj i miejsce spożywania posiłków może stanowić odzwierciedlenie
różnic klasowych. Kierownicy i dyrektorzy częściej spożywają posiłki w
restauracjach niż ich pracownicy lub robotnicy. Określony rodzaj produktów
bywa preferowany przez poszczególne grupy społeczne i jest uzależniony od
dochodu, wykonywanego zawodu, a nawet sposobu spędzania wolnego
czasu (Finkelstein 1989; za: Jeżewska-Zychowicz 2004). Osoby na wyższych
szczeblach społecznych zazwyczaj preferują oryginalne potrawy w
mniejszych ilościach, natomiast osoby o niższym szczeblu społecznym
zazwyczaj spożywają posiłki rzadziej i bardziej obfite.
Żywność może być klasyfikowana według kryterium odzwierciedlającego
jej status. Istnieją pewne produkty, które są odpowiednie na spotkania
towarzyskie oraz takie, które jada się w samotności. Istnieje żywność
stosowna przy specjalnych okazjach, czyli bardziej oryginalna; produkty
codzienne, które mogą być podawane jako zwykły posiłek każdej osobie w
każdym wieku. Drobne, słodkie przekąski (czekoladki, chipsy) to grupa
produktów, która pozbawiona jest społecznej funkcji i na nadaje statusu
(Fieldhouse 1993). Sposób przygotowania żywności także informuje o
strukturze społecznej. Smażone potrawy są kojarzone z wysokim statusem i
głównie przeznaczone dla mężczyzn. Gotowana żywność jest przeznaczona
dla dzieci i nie odgrywa funkcji prestiżowej.
Status jest wynikiem wolności w wyborze oryginalnych i drogich potraw
w celu zaimponowania innym. Jeżeli ktoś bez ograniczeń dokonuje wyboru,
znaczy to zapewne, że posiada wysoki status. W prawidłowym rozumieniu
prestiżu żywności istotna jest przyjemność czerpana podczas jej jedzenia, ale
również ocena tego faktu przez inne osoby.
Żywność może również zaspokajać potrzebę samourzeczywistniania.
Może być środkiem wyrażania kreatywności i środkiem inspirującym do
tworzenia czegoś nowego. Sposobem wyrażenia kreatywności są nowe
potrawy, potrawy przygotowywane według własnej receptury lub własny
sposób na przygotowanie dań. Jest to nie tylko chęć sprawdzenia się i
przygotowania czegoś całkiem nowego, ale też oczekiwanie na pochwałę i
uznanie od spożywających. Jednak nie każdy dąży do zaspokojenia potrzeby
samorealizacji poprzez żywność. Na przykład osoba, która nie uchodzi w
kręgu znajomych za mistrza kulinarnego, przygotowując uroczystą kolację nie
pozwoli sobie na własne pomysły będzie się trzymać sprawdzonych
przepisów (Jeżewska-Zychowicz 2004). Często jednak niekorzystanie ze
sprawdzonych przepisów rodzinnych, a tworzenie własnych, ma na celu
polepszenie własnego samopoczucia i docenienie samego siebie.