Monika Klejnowska
Analiza S
ladów genetycznych
jako dowód w procesie karnym
 cz. II
W pierwszej częS
ci artykułu po- na podstawie art. 192a ż 1 k.p.k. cza się stosowanie przymusu bezpo-
S
więconego dowodowemu wykorzy- (por. art. 192a ż 3 k.p.k.), należy S
redniego wobec badanego. ż 5 roz-
staniu S
ladów genetycznych skupio- przyjąć, że nie jest jednak możliwe porządzenia, mówiący o przymusie
no uwagę na ich znaczeniu w fazie przeprowadzanie badań DNA na mo- bezpoS
rednim, umieszczony został
czynnoS
ci operacyjnych oraz po fak- cy tego przepisu przed wszczęciem w przepisach ogólnych, a zatem od-
tycznym wszczęciu postępowania postępowania karnego, a zatem tak- nosi się on do wszystkich kwestii ure-
karnego. Głównym zagadnieniem ni- że w trakcie czynnoS
ci sprawdzają- gulowanych w rozporządzeniu, chy-
niejszej częS
ci jest wartoS
ć dowodo- cych. ba że jego zastosowanie zostałoby
wa S
ladów genetycznych po formal- Warunki, w jakich pobiera się ma- wyrax
nie wyłączone. Z przepisów
nym wszczęciu postępowania karne- teriał biologiczny do badań od oskar- szczególnych nie wynika, że bez-
go. żonego lub osoby podejrzanej, mają względnie zakazane jest korzystanie
Badania DNA osób podejrzanych istotne znaczenie z punktu widzenia z przymusu w trakcie pobierania od
o popełnienie przestępstwa po for- gwarancji prawnych tych osób. Ani badanego materiału biologicznego.
malnym wszczęciu postępowania przepis art. 74 ani art. 192a k.p.k. nie Fakt zastosowania przymusu bezpo-
karnego w celu ustalenia ich związku wymagają zgody osób badanych na S
redniego musi być jednak odnoto-
z przestępstwem będą odbywać się pobranie od nich materiału biologicz- wany w protokole. Przypomnieć tylko
na podstawie art. 74 i 192a k.p.k. nego2. W art. 74 ż 2 pkt 2 wspomina trzeba, że to unormowanie zawarte
Przesądza o tym nie tylko fakt za- się natomiast o tym, aby badania w rozporządzeniu pozostaje w nie-
mieszczenia tych przepisów w ko- oskarżonego były dokonywane przez zgodzie z art. 41 Konstytucji RP, we-
deksie postępowania karnego, ale uprawnionego do tego pracownika dług którego każdemu zapewnia się
także uregulowanie zawarte w wyda- służby zdrowia z zachowaniem wolnoS
ć i nietykalnoS
ć cielesną; po-
nym na podstawie art. 74 ż 4 k.p.k. wskazań wiedzy lekarskiej i nie za- zbawienie lub ograniczenie tych wol-
rozporządzeniu Ministra Sprawiedli- grażały zdrowiu oskarżonego i odsy- noS
ci może nastąpić tylko na zasa-
woS
ci z 23 lutego 2005 r. w sprawie ła się jedynie do przepisów zawar- dach i w trybie okreS
lonych w usta-
poddawania badaniom lub dokony- tych w rozporządzeniu wydanym na wie. Szkoda, że do tej pory przy oka-
wania czynnoS
ci z udziałem oskar- podstawie art. 74 ż 4 k.p.k. Należało- zji nowelizacji kodeksu postępowania
żonego oraz osoby podejrzanej1. by jednak przyjąć, że pobieranie ma- karnego nie uporządkowano tej kwe-
Już w ż 1 tego rozporządzenia mówi teriału i przeprowadzenie tych badań stii, a upoważnienie do zastosowania
się o tym, że chodzi tu o badanie musi być nieodzowne. Z kolei w pkt przymusu bezpoS
redniego nadal re-
oskarżonego oraz osoby podejrzanej 3 art. 74 ż 2 k.p.k. mówi się o tym, że guluje akt wykonawczy do ustawy,
i pobieranie od nich materiału biolo- pobranie przez funkcjonariusza Poli- czyli rozporządzenie, do którego od-
gicznego w postępowaniu karnym. cji wymazu ze S
luzówki policzków syła art. 74 ż 4 k.p.k.
Z kolei w ż 2 wskazuje się, że pole- musi być nieodzowne i nie może za- Warto zadać sobie pytanie, jakie
cenie przeprowadzenia takich badań chodzić obawa, że zagrażałoby to znaczenie dla ważnoS
ci dowodu ge-
wydaje organ prowadzący postępo- zdrowiu oskarżonego lub innych netycznego będzie miało naruszenie
wania karne, a jedynie w przypadku osób. W takich samych warunkach gwarancji badanej osoby w trakcie
niecierpiącym zwłoki można wyko- pobiera się materiał biologiczny od pobierania od niej materiału biolo-
nać czynnoS
ci na ustne polecenie osoby podejrzanej. W art. 192a k.p.k. gicznego. Nie jest wykluczone, że po-
funkcjonariusza organu postępowa- nie zastrzega się zachowania S
rod- brania takiego materiału dokonano,
nia, które to polecenie powinno zo- ków ostrożnoS
ci podczas pobierania mimo że istniała obawa zagrożenia
stać zatwierdzone niezwłocznie, materiału biologicznego od danej dla zdrowia badanego albo wręcz po-
a najpóx
niej w terminie 7 dni. osoby, ale nie może to odbywać się branie próbki spowodowało bezpo-
W związku z tym, że przepisy tego ze szkodą dla jej zdrowia. Istotne jest S
rednie zagrożenie dla zdrowia
rozporządzenia znajdą także zasto- to, że w rozporządzeniu wydanym na oskarżonego lub osoby podejrzanej.
sowanie w badaniach prowadzonych podstawie art. 74 ż 4 k.p.k. dopusz- Może się też zdarzyć, że przeprowa-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 253/06 9
dzenie badań nie było nieodzowne, chodził materiał dowodowy, trudno o Policji dla celów identyfikacyjnych.
czyli nieuzasadnione, lub że nieuza- wyobrazić sobie sytuację, że zdrowiu Wyniki takich badań mogą być co
sadnione czy też nadmierne było za- osoby badanej zagrażałyby wszelkie najwyżej informacją operacyjną ukie-
stosowanie przymusu bezpoS
rednie- sposoby pobierania od niej materiału. runkowującą działania operacyjne
go w trakcie pobierania materiału bio- Struktura DNA jest taka sama w każ- i pozwalającą na ustalenie właS
ciwe-
logicznego od badanej osoby. Ani dej komórce jednego osobnika, dlate- go sprawcy przestępstwa oraz wska-
w art. 74 192a k.p.k., ani w przywoły- go nie ma znaczenia to, z jakiej czę- zówką dla przyszłego organu proce-
wanym już rozporządzeniu nie ma S
ci ciała ludzkiego pochodzi materiał sowego, że warto w procesie karnym
przepisu, który okreS
lałby wprost, ja- biologiczny. Możliwe jest też wydzie- przeprowadzić ekspertyzę genetycz-
kie są konsekwencje wadliwoS
ci po- lenie DNA z materiału mieszanego, ną  dla wyczerpania wszelkich moż-
bierania materiału biologicznego do np. krwi i nasienia4. Gdyby jednak liwoS
ci dowodowych w celu jak naj-
badań dla ważnoS
ci ostatecznego zaistniała sytuacja, w której nie jest lepszego zrealizowania zasady praw-
wyniku, jakim jest uzyskanie tzw. do- możliwa żadna ingerencja w orga- dy materialnej.
wodu genetycznego, czyli analizy ba- nizm oskarżonego czy podejrzanego, Zwalczaniu przestępczoS
ci, iden-
dań genetycznych. Co gorsza, w ko- to z powtórzenia badania należałoby tyfikacji zwłok oraz osób związanych
deksie postępowania karnego w ogó- zrezygnować, a poprzednio uzyska- z przestępstwem bądx
zaginionych
le brakuje ogólnego przepisu, który ny dowód jako nieważny  wyelimino- służy baza danych DNA prowadzona
ustanawiałby reguły dotyczące uzna- wać z podstawy orzekania. Wpraw- na potrzeby organów S
ledczych i po-
wania dowodów za nieważne i niedo- dzie wiedza o tym, że nieważne ba- stępowania karnego. Podstawą
puszczalne. Art. 171 ż 7 k.p.k. doty- danie DNA było pozytywne i potwier- prawną do funkcjonowania bazy DNA
czy bowiem wyłącznie wyjaS
nień, ze- dzało udział badanego w przestęp- są art. 21a 21e ustawy o Policji.
znań i oS
wiadczeń, a nie pozostałych stwie, pozostanie w umyS
le osób wy- Zgodnie z art. 21a Komendant Głów-
S
rodków dowodowych. Naruszenie stępujących w roli organu orzekają- ny Policji prowadzi bazę danych za-
warunków uzyskania materiału biolo- cego, ale formalnie fakt ten nie może wierającą informacje o wynikach ana-
gicznego do badań może mieć różny być brany za podstawę rozstrzygnię- lizy kwasu dezoksyrybonukleinowe-
charakter. Wprowadzenie najostrzej- cia. Organ procesowy nie będzie go (DNA), zwaną bazą danych DNA
szej sankcji, jaką jest uznanie wyniku mógł przywoływać go w uzasadnie- i jest jej administratorem w rozumie-
badań DNA za nieważny z uwagi na niu jako okolicznoS
ci obciążającej niu ustawy z 29 sierpnia 1997 r.
nieprawidłowy sposób uzyskania ma- oskarżonego. W przypadku badań o ochronie danych osobowych. W ba-
teriału biologicznego, można uzasad- dokonywanych na podstawie art. zie tej gromadzi się i przetwarza in-
nić tym, że naruszone zostały pod- 192a k.p.k., gdy uzyskany dowód formacje w odniesieniu do:
stawowe prawa człowieka i obywate- z analizy DNA okaże się nieważny, a) osób wymienionych w art. 74
la oraz tym, że przecież naruszono można byłoby ewentualnie uznać, że i 192a k.p.k.,
ustawowo S
ciS
le okreS
lony porządek pobrany lub utrwalony materiał biolo- b) osób o nieustalonej tożsamoS
ci
pobierania materiału, bądx
wykona- giczny jest zbędny dla postępowania oraz usiłujących ukryć swoją
niem czynnoS
ci przez nieuprawnione i podlega niezwłocznemu zniszcze- tożsamoS
ć,
osoby, bo np. materiał biologiczny od niu (art. 192a ż 1  zdanie drugie  c) zwłok ludzkich o nieustalonej
badanego pobierała osoba niebędą- k.p.k.). tożsamoS
ci,
ca uprawnionym do tego pracowni- Badanie DNA wykonane w proce- d) S
ladów nieznanych sprawców
kiem służby zdrowia i bez zastoso- sie karnym w ramach opinii biegłego przestępstw.
wania wskazań wiedzy lekarskiej. Nie jest pełnowartoS
ciowym dowodem Łącznie z bazą danych DNA pro-
należy tolerować tak poważnych formalnym niezależnie od tego, czy wadzi się zbiory próbek pobranych
uchybień, które niejednokrotnie są wynik badania dotyczy oskarżonego od osoby albo ze zwłok ludzkich
działaniami o znamionach przestęp- (podejrzanego) czy tylko osoby po- w celu przeprowadzenia analizy DNA
stwa. JeS
li jest to możliwe, to wydaje dejrzanej w fazie in rem postępowa- z użyciem wymazów ze S
luzówki po-
się, że badanie należałoby jednak nia przygotowawczego. Art. 192a liczków, krwi, cebulek włosów lub wy-
powtórzyć z zachowaniem wymo- k.p.k. nie stwarza przeszkody do bez- dzielin, a w odniesieniu do zwłok
gów, które stawia ustawa co do po- poS
redniego wykorzystania wyników ludzkich  materiału biologicznego
bierania materiału biologicznego od badań w procesie ustalenia winy w postaci próbki z tkanek, zwanych
osoby. Przecież upływ czasu nie ma oskarżonego. Mówi on przecież próbkami biologicznymi. Komendant
wpływu na wartoS
ć dowodową ba- wprost o  ustalaniu wartoS
ci dowodo- Główny Policji dokonuje weryfikacji
dań3. Profil DNA danej osoby nie ule- wej ujawnionych S
ladów , a po wyko- danych zgromadzonych w bazie da-
gnie z tego powodu zmianie. Z uwagi rzystaniu w sprawie usunięciu i znisz- nych DNA, stosując odpowiednio art.
na to, że ustalenie profilu DNA jest czeniu podlega tylko zbędny materiał 20 ust. 17 ustawy o Policji, czyli nie
możliwe na podstawie materiału po- dowodowy. Inaczej jest w razie prze- rzadziej niż co 10 lat od dnia uzyska-
chodzącego niekoniecznie z tej sa- prowadzenia badań DNA poza proce- nia informacji, usuwając dane zbęd-
mej częS
ci organizmu, z której po- sem karnym na podstawie ustawy ne. Informacje do bazy danych DNA
10 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 253/06
wprowadza się albo na podstawie za- po upływie 6 miesięcy od dnia dowodu należy pobrać materiał po-
rządzenia organu prowadzącego po- zakończenia okresu próby wy- równawczy od osoby wskazanej
stępowanie przygotowawcze lub są- znaczonego przez sąd, w bazie danych5.
du  w przypadku analizy DNA prze- 3) wobec których postępowanie W S
wietle nowych regulacji ustawy
prowadzonej w związku z postępo- umorzono na podstawie przepi- o Policji dotyczących bazy danych
waniem karnym albo postępowaniem sów ustawy o S
wiadku koron- DNA niejednolicie wygląda, jak już
w sprawach nieletnich, albo też na nym  po upływie roku od dnia wspomniano, kwestia prowadzenia
podstawie zarządzenia właS
ciwego uprawomocnienia się postano- badań genetycznych przed wszczę-
miejscowo organu Policji  w przy- wienia o umorzeniu, ciem procesu karnego w ramach
padku osób o nieustalonej tożsamo- 4) o których mowa w art. 15 ust. 1 pkt działań operacyjnych. W uregulowa-
S
ci, osób usiłujących ukryć swoją toż- 3a lit. b, oraz zwłok ludzkich, niach tych podkreS
la się, że poza wy-
samoS
ć oraz zwłok ludzkich o nie- których tożsamoS
ć została padkami, o których mowa w art. 74
ustalonej tożsamoS
ci. Informacji ustalona. i 192a k.p.k., czyli poza procesowymi
zgromadzonych w bazie danych DNA Dzięki informacjom zgromadzo- możliwoS
ciami badania materiału
udziela się bezpłatnie organom pro- nym w bazie danych DNA możliwe biologicznego w celu ustalenia profilu
wadzącym postępowanie karne oraz staje się powiązanie ze sobą: DNA, informacje zawarte w bazie da-
organom Policji prowadzącym czyn- S
ladów zabezpieczonych na nych wykorzystuje się w celach iden-
noS
ci identyfikacyjne. Ustawa o Poli- miejscu zdarzenia z osobą tyfikacyjnych osób i zwłok o nieusta-
cji w art. 21d wprowadziła zasadę, że sprawcy notowanego w bazie lonej tożsamoS
ci, a w razie ustalenia
próbki biologiczne i informacje doty- danych lub porównanie profili tożsamoS
ci informacje dotyczące ta-
czące wyników analizy DNA są prze- DNA osób z profilami DNA S
la- kich osób lub zwłok usuwa się z bazy
chowywane w bazie danych przez dów wczeS
niej zabezpieczo- danych. W takiej sytuacji, gdy uda się
20 lat i wykorzystywane do zwalcza- nych na innych miejscach zda- zidentyfikować na podstawie DNA
nia przestępstw oraz w celach identy- rzeń w sprawach, w których daną osobę i jednoczeS
nie okaże się,
fikacji osób i zwłok. Z kolei próbki bio- sprawcy nie wykryto, a znajdu- że jest ona seryjnym mordercą lub
logiczne i informacje dotyczące wyni- jących się w bazie, gwałcicielem, to dane dotyczące jej
ków analizy DNA podejrzanych, S
ladów zabezpieczonych na kodu genetycznego należałoby usu-
oskarżonych lub skazanych w związ- konkretnych miejscach zdarzeń nąć z bazy danych, ponieważ doko-
ku z popełnieniem zbrodni lub wy- ze S
ladami zabezpieczonymi na nano jej identyfikacji (art. 21e pkt 4 usta-
stępków okreS
lonych w rozdziałach innych miejscach zdarzeń, wy o Policji). Tymczasem w razie za-
XVI XX, XXV i XXXV k.k., a także oznaczonych w trakcie badań bezpieczenia na miejscu zdarzenia
osób okreS
lonych w art. 94 ż 1 ko- profili DNA osób z profilami próbek z materiałem biologicznym
deksu karnego, mogą być przecho- osób zarejestrowanych w bazie wykonuje się badania w celu porów-
wywane w bazie danych DNA do przy okazji realizacji innych nania ustalonego profilu znalezione-
35 lat. Ustawa o Policji rozróżnia spraw karnych (przeszukanie go materiału biologicznego z profila-
więc bazę danych DNA tzw. krymina- metodą człowiek człowiek). mi zgromadzonymi w bazie danych
listyczną, w której przechowywane są NajczęS
ciej po zabezpieczeniu DNA i dąży się do identyfikacji nie tyl-
informacje genetyczne o osobach, S
ladów biologicznych ustalenie profi- ko samych danych osoby, ale jedno-
w stosunku do których postępowanie lu DNA tych S
ladów i porównanie czeS
nie potwierdzenia, że jest ona
karne albo w ogóle nie zostało wsz- z profilami DNA zgromadzonymi sprawcą czynu zabronionego. Art. 20
częte, albo już się toczy, ale jeszcze w bazie jest jedną z pierwszych ust. 2 ustawy o Policji mówi przecież
się nie zakończyło  czyli o podejrza- czynnoS
ci organów S
cigania, która o celu wykrywczym podejmowanych
nych, oskarżonych, oraz bazę da- może, w razie pozytywnego wyniku czynnoS
ci. JeS
li jednak przeszukiwa-
nych osób skazanych. Zgodnie przeszukania, ukierunkować dalsze nia bazy danych DNA dokonuje się
z art. 21e usunięcia informacji z bazy czynnoS
ci. W literaturze twierdzi się, przed wszczęciem procesu karnego,
danych DNA oraz zniszczenia próbek że pozytywny wynik przeszukania jeszcze w fazie działań operacyj-
biologicznych dokonuje komisja po- bazy nie ma znaczenia dowodowego nych, to rzeczywiS
cie wynik przeszu-
wołana przez Komendanta Główne- w rozumieniu kodeksu postępowania kania może co najwyżej być informa-
go Policji, sporządzając z tych czyn- karnego. Stanowi on jedynie infor- cją o dowodzie. Dopiero w procesie
noS
ci protokół, w stosunku do osób: mację o x
ródle dowodowym. Aby potrzebne będzie powołanie biegłe-
1) które zostały uniewinnione lub uzyskał on walor S
rodka dowodowe- go genetyka, aby wydał opinię po-
wobec których umorzono po- go, niezbędne będzie dopuszczenie równawczą. W fazie działań opera-
stępowanie karne  niezwłocz- dowodu z opinii biegłego z zakresu cyjnych eksperci, którzy dokonują
nie po uprawomocnieniu się badań genetycznych, czyli przepro- ustalenia profilu DNA zabezpieczo-
stosownego orzeczenia, wadzenie ekspertyzy genetycznej nego materiału biologicznego, nie
2) wobec których postępowanie i wydanie przez powołanego biegłe- występują w charakterze biegłych
karne warunkowo umorzono  go opinii. Dla przeprowadzenia tego będących osobowym x
ródłem dowo-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 253/06 11
dowym w rozumieniu kodeksu postę- macji, podlegających usunięciu, po- remu uzyskuje się informacje o oso-
powania karnego. JeS
li jednak takie- nieważ stały się zbędne albo minął bie sprawcy, którego sprawstwo nale-
go przeszukiwania dokonuje się w ra- okres ich przechowywania (20 lub 35 ży następnie potwierdzić za pomocą
mach prowadzonego postępowania lat), albo dotyczą osób, o których mo- S
cisłych dowodów legalnych. Można
karnego, to do zbadania materiału wa w art. 21e ustawy o Policji. Tym- byłoby natomiast pomyS
leć, gdyby
biologicznego (S
ladów biologicznych) czasem osoba, której te dane doty- zaniedbanie usunięcia danych miało
pod kątem okreS
lenia profilu DNA po- czą, popełnia przestępstwo i zostaje poważny czy notoryczny charakter,
trzebne będzie już powołanie eksper- zidentyfikowana właS
nie tylko dzięki o konsekwencjach służbowych wo-
ta w charakterze biegłego. Eksperty- tym nieusuniętym informacjom za- bec osoby odpowiedzialnej. Na war-
za kryminalistyczna obejmować bę- wartym w bazie danych DNA. Taka toS
ć dowodową badań genetycznych
dzie wówczas nie tylko porównanie sytuacja zdarzyła się kiedyS
w pew- istotny wpływ ma prawidłowe ujaw-
materiału dowodowego z materiałem nej angielskiej sprawie karnej, w któ- nienie i zabezpieczenie materiału
porównawczym (profilem DNA) usta- rej z powodu zaniedbania usunięcia biologicznego7.
lonym na podstawie biologicznego profilu DNA uniewinnionego oskarżo- Badania DNA powinny być po-
materiału pobranego od człowieka. nego możliwe było skazanie go mocne w realizacji podstawowych
Materiałem porównawczym do ba- w drugiej sprawie, tym razem celów procesowych, a w szczególno-
dań są bowiem także informacje za- o zgwałcenie i pobicie, w której ko- S
ci w wyS
wietleniu faktów potwier-
warte w bazie danych DNA. Wynik ronny dowód uzyskano dzięki wyko- dzających udział oskarżonego w czy-
przeszukiwania bazy danych w ra- rzystaniu jego profilu nieusuniętego nie zabronionym. Niedopuszczalne
mach procesu karnego potwierdzony z bazy danych. Sądy obu instancji jest natomiast wykorzystywanie infor-
przez biegłego ma zatem walor do- uznały jednak ten dowód za niedo- macji genetycznych, gdyby potwier-
wodowy. De lege ferenda należałoby puszczalny. Dopiero Izba Lordów, dzały fakty dla procesu karnego nie-
jednak zaproponować doprecyzowa- stosując wykładnię celowoS
ciową, relewantne, np. informacje o choro-
nie regulacji zawartej w art. 15 ust. 3a uznała, że taki dowód nie musi być bach oskarżonego. Na podstawie ba-
i 3b oraz art. 21a 21e ustawy o Poli- koniecznie niedopuszczalny, gdyż dań genetycznych można odczytać
cji poprzez wyrax
ne podkreS
lenie te- nie wolno zapominać, że sprawiedli- bowiem więcej informacji, niż jest to
go, że badania genetyczne prowa- woS
ć wobec ofiary i opinii publicznej nieraz konieczne do zidentyfikowania
dzone przed wszczęciem procesu jest przynajmniej tak samo ważna, sprawcy przestępstwa. Dla wartoS
ci
karnego w ramach działań operacyj- jak sprawiedliwoS
ć wobec oskarżo- dowodowej S
ladu genetycznego nie
nych służą nie tylko ustaleniu tożsa- nego6. Na gruncie polskiego sytemu jest obojętny fakt, że profil DNA nie
moS
ci, ale także ustaleniu tożsamo- prawnego gromadzenie i przetwarza- ulega zmianom i możliwe jest jego
S
ci osób mających związek z prze- nie takich informacji genetycznych, okreS
lenie także wtedy, gdy zabez-
stępstwem. W S
wietle obecnej regu- pomimo braku podstaw do ich dal- pieczony dowodowy materiał biolo-
lacji może bowiem dojS
ć do tego, że szego przechowywania w bazie da- giczny jest inny niż materiał biolo-
będzie trzeba usunąć, zgodnie z art. nych, mogłoby zostać uznane za na- giczny porównawczy pobrany od
21e pkt 4 ustawy o Policji, informacje ruszające ustawę o ochronie danych oskarżonego. Dla profilu DNA nie ma
o profilu DNA, ponieważ doszło do osobowych, która nie zezwala na ko- bowiem znaczenia, z jakiej częS
ci
ustalenia tożsamoS
ci danej osoby rzystanie z danych, gdy przepis usta- ciała człowieka pochodzi materiał
przed wszczęciem postępowania wy na to nie zezwala. Na szczęS
cie biologiczny poddawany badaniom.
karnego, a następnie już po jego ustawa ta pozwala na przetwarzanie W przeciwieństwie do badania za-
wszczęciu, przeciwko tej osobie, któ- danych osobowych także wtedy, gdy wartoS
ci alkoholu we krwi nie trzeba
ra okazała się sprawcą czynu zabro- jest to niezbędne dla wykonywania także obawiać się, że na podstawie
nionego, dopuszczać ekspertyzę ge- okreS
lonych prawem zadań realizo- materiału biologicznego pobranego
netyczną wykonywaną przez powoła- wanych dla dobra publicznego, a do od danej osoby do badań nie da się
nego biegłego i ponownie w tym eta- takich zadań niewątpliwie należy ustalić profilu DNA z uwagi na upływ
pie wprowadzać do bazy danych zwalczanie przestępczoS
ci. Z pewno- czasu.
próbki biologiczne i informacje doty- S
cią nie należałoby w omawianej sy- Przy pobieraniu biologicznego
czące wyników analizy DNA podej- tuacji wprowadzać konsekwencji naj- materiału porównawczego do analizy
rzanego czy oskarżonego. ostrzejszej i eliminować informacji powinny zostać zachowane wymogi
Warto zwrócić uwagę na jeszcze o wynikach analizy DNA sprawcy, formalno-procesowe. W szczególno-
inny problem, który może się pojawić, uzyskanych dzięki wykorzystaniu da- S
ci nie wolno bez potrzeby stosować
a który nie został wyrax
nie rozwiąza- nych nieusuniętych z bazy DNA mi- przymusu fizycznego wobec osoby
ny ani przez ustawę o Policji, ani mo ustawowego nakazu. JeS
li się nie poddawanej badaniom. Chociaż
przez kodeks postępowania karnego. zaliczy takiego dowodu genetyczne- wspominane już rozporządzenie ani
Warto rozważyć sytuację, w której go w poczet dowodów S
cisłych, to też kodeks postępowania karnego
z bazy danych DNA nie usunięto (ce- należałoby przynajmniej potraktować wyrax
nie o tym nie mówią, to należa-
lowo czy przez zapomnienie) infor- go jako dowód swobodny, dzięki któ- łoby także zakazać przy okazji takich
12 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 253/06
badań wywierania psychicznego na- wydanie opinii kategorycznej. Kate- tycznych, które mogłyby być uznane
cisku na oskarżonego, czyli stosowa- gorycznie można tylko wykluczyć za podstawę rozstrzygnięcia.
nia gróx
b w razie braku zgody osoby zbieżnoS
ć na przykład polimorficz- W szczególnoS
ci nie można byłoby
na pobranie materiału biologicznego nych cech DNA. Wprawdzie prawdo- za taką podstawę uznać wyłącznie
do badań, czy wręcz stosowania pod- podobieństwo, że niezbadana osoba wyniku przeszukania komputerowej
stępu i mylnego informowania, że będzie miała identyczny profil DNA bazy danych DNA. Warto przypo-
materiał biologiczny pobierany jest z profilem osoby badanej w procesie mnieć, że zgodnie z art. 26a ustawy
dla przeprowadzenia innych badań karnym jest bardzo niskie, co pozwa- o ochronie danych osobowych niedo-
niż analiza DNA. W razie posłużenia la przyjąć, że to osoba badana w pro- puszczalne jest ostateczne rozstrzy-
się psychicznymi formami nacisku cesie jest poszukiwanym x
ródłem gnięcie indywidualnej sprawy osoby,
nie znajdzie zastosowania art. 171 S
ladu genetycznego9, jednak nie której dane dotyczą (a profil DNA do
k.p.k., gdyż odnosi się on do oS
wiad- zwalnia to organu procesowego takich danych się zalicza  por. art.
czeń złożonych w warunkach przy- z obowiązku, by przy ocenie wartoS
ci 20 ust. 2 pkt 1 ustawy o Policji), jeS
li
musowych. Organy procesowe wiąże dowodowej opinii genetycznej kry- jego treS
ć jest wyłącznie wynikiem
jednak naczelna zasada procesowa, tycznie patrzył na prawidłowoS
ć operacji na danych osobowych, pro-
która nakazuje zachowanie uczciwo- przeprowadzenia analizy DNA, a po- wadzonych w systemie informatycz-
S
ci i lojalnoS
ci wobec uczestników nadto zastanowił się, jaka jest zgod- nym.
postępowania, a w szczególnoS
ci za- noS
ć dowodowa interpretacji uzyska- Pojęcie dowodu genetycznego na-
brania wprowadzania w błąd co do nych rezultatów z innymi S
rodkami leży odróżnić od takich okreS
leń jak
istniejącej sytuacji procesowej. dowodowymi zgromadzonymi w pro-  S
lad biologiczny i  S
lad genetyczny .
Analiza DNA może bardzo ułatwić cesie karnym. Warto zauważyć, że Dowód genetyczny będzie należał do
udowodnienie danej osobie związku opinie z zakresu genetyki, przepro- grupy tych dowodów, które uzyskuje
z popełnionym przestępstwem bądx
wadzone z inicjatywy oskarżyciela się po przeprowadzeniu w ramach
potwierdzić, że taki związek nie za- lub organu procesowego, mogą być opinii biegłego badań biologicznych
chodzi. W jednej ze spraw, której podważane przez oskarżonego bądx
i fizykochemicznych materiału biolo-
przedmiotem były seryjne gwałty na jego obrońcę. Nie jest w tej sytuacji gicznego, takiego jak krew, włosy,
terenie jednej z warszawskich dziel- wykluczona w procesie kolejna kontr- tkanki bądx
wydzieliny czy wydaliny,
nic, ustalono profil DNA na podstawie ekspertyza genetyczna dla zweryfi- przy czym badania takie mogą pro-
badań S
ladów biologicznych zabez- kowania dotychczasowych ustaleń. wadzić do różnych wyników, na przy-
pieczonych na miejscu zdarzenia i na Przy ocenie dowodu z analizy S
la- kład do ustalenia we krwi zawartoS
ci
odzieży ofiar. Wytypowany na spraw- dów genetycznych istotna rolę odgry- alkoholu, narkotyków czy trucizn
cę podejrzany przyznał się do doko- wać będzie nie tylko aspekt formalno- bądx
okreS
lenia płci lub grupy krwi.
nywania zarzuconych mu zgwałceń. -procesowy, ale także strona nauko- Dowód genetyczny uzyskuje się
Dopiero genetyczna ekspertyza kry- wo-techniczna. Dowód taki nie wska- w wyniku analizy porównawczej
minalistyczna wykluczyła podejrza- zuje bezpoS
rednio na stopień winy dwóch S
ladów genetycznych  S
ladu
nego jako sprawcę, gdyż jego profil sprawcy przestępstwa  na jego pod- uzyskanego z materiału dowodowe-
DNA nie zgadzał się z profilem usta- stawie można co najwyżej wyciągać go (S
ladów biologicznych pochodzą-
lonym wczeS
niej na podstawie badań wnioski o związkach danej osoby cych od ludzi, zwierząt i roS
lin zabez-
biologicznego materiału dowodowe- z popełnionym czynem zabronionym. pieczonych na miejscu zdarzenia
go8. Stwierdzenie jednak, że S
lad ge- Zasadniczo będzie on więc dowodem bądx
bezpoS
rednio na osobach,
netyczny jest dowodem doskonałym, poszlakowym. Nie jest wykluczone, przedmiotach czy zwłokach) oraz
byłoby przesadą. Dowód genetyczny że na przykład odzież czy przedmio- S
ladu uzyskanego z materiału porów-
także podlega swobodnej ocenie. ty, na których znajdują się S
lady bio- nawczego (S
ladów biologicznych po-
Ustalenie zgodnoS
ci dwóch profili logiczne danej osoby, niezamiesza- branych bezpoS
rednio od ludzi, zwie-
DNA (np. profilu DNA ofiary z profilem nej w czyn zabroniony, nadające się rząt czy roS
lin) bądx
profilu DNA po-
DNA materiału zabezpieczonego na do badań DNA zostaną podrzucone chodzącego z bazy danych dokona-
miejscu zdarzenia) dowodzi ich na miejsce przestępnego zdarzenia nej w ramach opinii biegłego. Za do-
wspólnego pochodzenia. Z formalne- po to, aby niesłusznie skierować na wód genetyczny można zatem uznać
go punktu widzenia nie dowodzi to nią podejrzenia organów S
cigania. opinię z zakresu genetyki wykonaną
jednak ich identycznoS
ci, gdyż inter- Wyniki analizy S
ladów genetycznych w procesie karnym przez biegłego
pretacja wartoS
ci takiego dowodu wy- należy zatem interpretować w powią- powołanego przez organ procesowy.
maga podejS
cia probabilistycznego. zaniu z innymi dowodami w sprawie. Będzie to dowód S
cisły, który może
Opinia genetyczna opiera się zatem Sam dowód genetyczny może nie stanowić podstawę orzeczenia
na rachunku prawdopodobieństwa. wystarczyć organowi procesowemu w przedmiocie odpowiedzialnoS
ci
Zastosowanie zaS
rachunku prawdo- do rzetelnego i zgodnego z zasadą karnej oskarżonego. Ustalenie wyni-
podobieństwa do oceny wartoS
ci do- prawdy materialnej dokonania szcze- ku analizy S
ladów genetycznych pro-
wodu z ustalonej zgodnoS
ci wyklucza gółowych i precyzyjnych ustaleń fak- wadzone poza procesem karnym,
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 253/06 13
będzie można poddawać go bada- Kraków 2002, s. 340 341; D. Cza-
a w szczególnoS
ci w fazie działań
niom w celu ustalenia profilu DNA; plicka, I. Sołtyszewski: Zabezpie-
operacyjnych, może być uznane co
4
Z. Czeczot, T. Tomaszewski: Kry- czanie S
ladów biologicznych na po-
najwyżej za dowód swobodny, który
minalistyka ogólna, Wydawnictwo trzeby badań genetyczncyh i bazy
należałoby traktować jak informację
Comer, Toruń 1999, s. 398; DNA, [w:] Procesowo-kryminali-
o możliwoS
ci dopuszczenia, przepro-
5
I. Sołtyszewski, R. Płoski, M. Li- styczne czynnoS
ci dowodowe. Ma-
wadzenia i wykorzystania dowodu
siecki: Praktyczne aspekty postę- teriały pokonferencyjne, red. M. Li-
S
cisłego już w procesie karnym,
powania w sprawach o przestęp- siecki, M. Zajder, Wydawnictwo
a z pewnoS
cią jako cenną wskazów-
stwo seksualne ze szczególnym Wyższej Szkoły Policji, Szczytno
kę ukierunkowującą dalsze działania
uwzględnieniem znaczenia nowo- 2003, s. 22 29;
operacyjne lub procesowe.
8
czesnych badań biologicznych, A. Filewicz, W. Kargol, J. Pol: Tak-
 Problemy Kryminalistyki 2005, nr tyczne znaczenie ekspertyzy krymi-
249, s. 19 20; nalistycznej w procesie wykrywczym
PRZYPISY
6 J. Wójcikiewicz: Polska registratu- sprawcy seryjnych zgwałceń, [w:]
ra DNA,  Prokuratura i Prawo 2002, Procesowo-kryminalistyczne czyn-
1
DzU, nr 33, poz. 299;
nr 11, s. 14; noS
ci& op.cit., s. 33;
2
W Wielkiej Brytanii na przykład Poli-
9
7 Por. R. Pawłowski: Ekspertyza ge- P. Wolańska-Nowak: Interpretacja
ce and Criminal Evidence Act roz-
netyczna, [w:] Ekspertyza sądowa, wyników ekspertyzy, [w:] Eksperty-
różnia tzw. próbki intymne (krew,
red. J. Wójcikiewicz, Zakamycze, za& op.cit., s. 566 i 576.
sperma, mocz) oraz nieintymne (S
li-
na, włos); w przypadku pobierania
próbki nieintymnej możliwe jest od-
W Bibliotece CLK KGP
stąpienie od pisemnej zgody podej-
rzanego na pobranie próbki. Police
można skorzystać
and Criminal Evidence Act 1984,
z następujących czasopism zagranicznych
Code D  Code of Practice for the
Identification of Persons by Police
Officers (D5);
3
Ustalony na podstawie badań mate-
Archiv f�r Kryminologie
riału dowodowego profil DNA będzie
Computers and Security
zatem można porównać z profilem
Fingerprint Whorld
DNA ustalonym na podstawie mate-
Forensic Science International
riału biologicznego pobranego od tej
osoby powtórnie, już z zachowa-
Forensic Science Review
niem wymogów ustawowych. Oczy-
Foto Magazin
wiS
cie może się zdarzyć, że nie za-
Guns and Ammo
chowano wymogów proceduralnych
International Journal of Legal Medicine
przy zabezpieczaniu S
ladów biolo-
gicznych na miejscu zdarzenia. Wy-
Internationales Waffen-Magazin  Visier
daje się jednak, że należałoby
International Defense Review
ostrożnie w tym wypadku stosować
Journal of Forensic Identification
tę najostrzejszą sankcję, jaką jest
Journal of Forensic Sciences
eliminacja tak zgromadzonego ma-
teriału. Warto pamiętać, że ujawnie-
Kriminalistik
nie i zabezpieczenie S
ladów biolo-
Masterruzhie
gicznych na miejscu zdarzenia nale-
Science and Justice
ży w zasadzie do czynnoS
ci niepo-
Verkehrsunfall und Fahrzeugtechnik
wtarzalnych. W wyniku eliminacji ta-
kich S
ladów z powodu wad procedu-
Wirtschaftsschutz und Sicherheitstechnik
ralnych powstałych przy ich zabez-
pieczeniu traci się przecież cenny
materiał dowodowy. OczywiS
cie mo-
że się też zdarzyć, że w wyniku nie-
prawidłowego zabezpieczenia bądx

Biblioteka czynna jest codziennie
przechowywania lub z uwagi na
w godz. 8.15 12.15, tel. [phone]
upływ czasu materiał biologiczny
ujawniony na miejscu zdarzenia ule-
gnie degradacji, i z tego powodu nie
14 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 253/06