aneta Suda
Zespół do spraw Handlu Ludz
mi
Departament Polityki Migracyjnej MSWiA
Problematyka handlu dziećmi w Krajowym
Planie Działań przeciwko Handlowi Ludz
mi
Problematyka handlu ludz
mi, w tym handlu dziećmi, jest obecnie zagadnieniem szeroko podejmowa-
nym przez administrację rządową. Począwszy od 2003 r. widocznym tego przejawem jest opracowywa-
ny w systemie dwuletnim Krajowy Plan Działań przeciwko Handlowi Ludz
mi (w latach 2003 2008
noszący tytuł Krajowego Programu Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludz
mi). Ustanawia on
zestaw zadań, których celem jest stworzenie warunków skutecznego przeciwdziałania temu procede-
rowi oraz wspieranie osób nim zagrożonych.
Opracowanie Modelu wsparcia/ochrony dziecka ofiary handlu ludz
mi jest jednym z najistotniejszych,
ale jednocześnie jednym z najtrudniejszych zadań zapisanych w Krajowym Planie. Wciąż pozostaje
przedsięwzięciem niezrealizowanym i stanowi swoiste wyzwanie dla polskiej administracji publicz-
nej. Nie oznacza to jednak braku postępów w tej kwestii. Od 2006 r. na gruncie polskim sukcesywnie
wdrażany jest system wsparcia i ochrony ofiar handlu ludz
mi, głównie w odniesieniu do ofiar do-
rosłych. Pozytywne doświadczenia płynące z jego implementacji pozwalają na podejmowanie coraz
śmielszych kroków, które docelowo winny zaowocować ustanowieniem kompleksowego systemu rea-
gowania na handel dziećmi.
1. Wstęp
Handel ludz
mi jest zjawiskiem, którego Błędne byłoby jednak traktowanie współ-
korzenie sięgają starożytności. Uznając, iż czesnego handlu ludz
mi wyłącznie w kontek-
stanowi ono współczesną formę niewolni- ście praktyk niewolniczych, przede wszyst-
ctwa, nie należy zapominać, iż w przeciwień- kim z uwagi na fakt, iż jest to zjawisko nie-
stwie do zamierzchłych czasów, obecnie sta- zwykle dynamiczne, które ulegało i wciąż
nowi istotne pogwałcenie praw człowieka ulega licznym przemianom. Niewątpliwie
i tym samym zbrodnię, ściganą i penalizo- jednak, w świadomości społecznej przestęp-
waną wysokimi karami. W Polsce (zgodnie stwo to wciąż jest łączone głównie ze zmusza-
z art. 189a ż 1 kk) osoba, która  dopuszcza się niem do prostytucji i niewolnictwem1. Taki
handlu ludz
mi, podlega karze pozbawienia obraz zjawiska w opinii publicznej wynika
wolności na czas nie krótszy od lat 3. zapewne z faktu, iż handel ludz
mi w Polsce
1
Handel ludz
mi 26% Polaków kojarzy z szeroko pojętą prostytucją, w tym z wywożeniem kobiet do domów pub-
licznych i zmuszaniem do czynności seksualnych, 24% zaś z niewolnictwem (badania TNS OBOP, luty 2010 r.,
www.tnsglobal.pl/handelludzmi ).
Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010 119
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
był przez wiele lat związany niemal wyłącz- tegorię osób, która wymaga szczególnej uwa-
nie z wykorzystywaniem kobiet w celach gi, a przede wszystkim odrębnego podejścia
prostytucji. przy tworzeniu systemu wsparcia, niż ma to
Ostatnie lata dobitnie wskazują jednak, miejsce w przypadku ofiar dorosłych.
iż na terytorium Polski mamy do czynienia Mając powyższe na uwadze, jak również
nie tylko z problemem zmuszania kobiet do biorąc pod uwagę potrzebę bieżącego dosto-
prostytucji, ale także z nasilającym się zjawi- sowywania planowanych działań do rze-
skiem handlu ludz
mi do przymusowej pra- czywistych warunków, potrzeb i wyzwań,
cy, żebrania czy działalności kryminalnej. w ramy Krajowego Planu Działań przeciwko
Ofiarami zaś padają nie tylko kobiety, ale Handlowi Ludz
mi coraz liczniej włączane są
również mężczyz
ni, dzieci, a nierzadko całe zadania skierowane wyłącznie na problema-
rodziny. Przy czym małoletni stanowią tę ka- tykę handlu dziećmi.
2. Co to jest Krajowy Plan Działań przeciwko Handlowi Ludz
mi?
Krajowy Plan Działań przeciwko Handlo- czym wart uwagi jest fakt, iż zapisane zada-
wi Ludz
mi jest to dwuletni program rządo- nia mają charakter ogólnokrajowy, tj. dotyczą
wy (tj. akceptowany przez Radę Ministrów), działań leżących w kompetencjach instytucji
nakładający na poszczególne instytucje ad- centralnych (np. tworzenie regulacji praw-
ministracji rządowej zadania z zakresu zwal- nych czy też modelowych praktyk), ale rów-
czania i zapobiegania handlowi ludz
mi. Sta- nież działań podejmowanych w poszczegól-
nowi więc podstawę dla wszelkich działań nych województwach poprzez właściwe do
administracji, których celem jest stworzenie tego celu jednostki regionalne. O skuteczno-
warunków skutecznego przeciwdziałania ści działań decydują bowiem nie tylko stano-
temu procederowi oraz wspierania osób nim wione na szczeblu centralnym kierunki poli-
pokrzywdzonych. tyki, ale również ich praktyczne wdrożenia
Jest też kontynuacją Krajowych Programów na szczeblu lokalnym.
Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludz
- Przyjmując za podstawę trójstronne po-
mi, realizowanych począwszy od września dejście do problematyki handlu ludz
mi (pre-
2003 r., kiedy to pierwszy z nich został przyję- wencja, ściganie oraz wsparcie ofiar), Krajo-
ty2. Obecnie, z uwagi na fakt, iż dobiega końca wy Plan jest podzielony na trzy części. Część
realizacja Krajowego Planu na lata 2009 2010, pierwsza dotyczy działań mających na celu
zostały już podjęte prace nad kolejną jego edy- upowszechnienie wiedzy na temat zjawiska
cją przewidzianą na lata 2011 2012. wśród ofiar, przedstawicieli instytucji udzie-
Zarówno wcześniejsze Programy, jak lających im pomocy oraz podmiotów odpo-
i obecny Krajowy Plan stanowią jedyny tego wiedzialnych za ściganie tego przestępstwa.
rodzaju dokument na gruncie polskim, który Druga część opisuje przedsięwzięcia odno-
w sposób bezpośredni obliguje administra- szące się do poprawy skuteczności działań
cję do podejmowania konkretnych działań organów ścigania poprzez doskonalenie na-
w kwestii zwalczania handlu ludz
mi. Przy rzędzi prawnych, struktur oraz wdrażania
2
Zmiany w przepisach dotyczących prowadzenia polityki rozwojowej wymusiły zmianę nazwy dokumentu, nie-
mniej jego charakter i cel pozostał ten sam. W latach 2003 2008 oficjalna nazwa dokumentu brzmiała: Krajowy
Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludz
mi. Od stycznia 2009 r. obowiązuje zaś Krajowy Plan Działań
przeciwko Handlowi Ludz
mi.
120 Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
najlepszych praktyk w tej kwestii. Ostat- wiedzialny za bieżące koordynowanie reali-
nia, lecz równie istotna płaszczyzna działań zowanych zadań oraz monitorowanie ewen-
przewidzianych w Krajowym Planie prze- tualnych trudności, które mogą ograniczać
widuje zadania mające na celu wzbogacenie lub też uniemożliwiać wdrożenie przyjętych
oferty i podniesienie standardu działań słu- rozwiązań.
żących wsparciu ofiar handlu ludz
mi. Pod koniec każdego roku członkowie
Odpowiedzialność, w tym również fi- międzyresortowego Zespołu przygotowują
nansową, za wykonanie poszczególnych za- sprawozdanie z wykonania powierzonych
dań w terminie ponoszą wskazane w doku- im zadań, które następnie jest przedstawia-
mencie podmioty administracji rządowej. ne Prezesowi Rady Ministrów.
Oczywiste jednak jest, iż efektywność Wart wspomnienia jest również fakt, iż
realizacji każdego dokumentu zależy w du- od początku istnienia krajowych progra-
żej mierze od ustanowienia odpowiednie- mów zadania w nich zapisane przewidują
go systemu jego monitorowania i ewalua- aktywny udział instytucji pozarządowych.
cji. W przypadku Krajowego Planu na ów W efekcie, od 2003 r., wszelkie prace związa-
system składają się m.in.: międzyresorto- ne z projektowaniem, jak i wykonywaniem
wy Zespół do spraw Zwalczania i Zapobie- poszczególnych działań odbywają się we
gania Handlowi Ludz
mi, będący organem współpracy i porozumieniu m.in. z Biurem
opiniodawczo doradczym Prezesa Rady Rzecznika Praw Człowieka, Biurem Rzecz-
Ministrów, Grupa Robocza tegoż Zespołu, nika Praw Dziecka, a także z przedstawi-
działająca na poziomie eksperckim, a także cielami organizacji pozarządowych, w tym
Zespół do spraw Handlu Ludz
mi w Depar- m.in. Fundacji przeciwko Handlowi Ludz
-
tamencie Polityki Migracyjnej MSWiA, któ- mi i Niewolnictwu La Strada, Fundacji Dzie-
ry ze względu na wiodącą rolę resortu SWiA ci Niczyje, Centrum Poszukiwań Ludzi Za-
w tej dziedzinie, pozostaje w całości odpo- ginionych ITAKA.
3. Realizacja zadań dotyczących ochrony małoletnich ofiar
Problematyka handlu dziećmi była od dotyczących problemu zwalczania handlu
początku obecna wśród zadań zapisanych dziećmi.
w krajowych programach, a póz
niej w Kra- Przełomem w kwestii ochrony ofiar han-
jowym Planie. Początkowo jednak zadania dlu ludz
mi okazał się być rok 2006. Wów-
te dotyczyły głównie działań o charakterze czas to Decyzją Komendanta Głównego Po-
szkoleniowym i prewencyjnym. Z uwagi na licji w strukturach Komendy Głównej zo-
bardzo ograniczony zasób wiedzy o samym stał utworzony Centralny Zespół do Walki
zjawisku, opierający się przede wszystkim z Handlem Ludz
mi, Organami Ludzkimi,
na cząstkowych doświadczeniach organi- Pornografią Dziecięcą i Pedofilią, a w Wo-
zacji pozarządowych bezpośrednio udziela- jewódzkich Komendach Policji etatowe Ze-
jących pomocy ofiarom, wszelkie przedsię- społy do Walki z Handlem Ludz
mi. W Mini-
wzięcia, które wówczas mogły zakończyć sterstwie Sprawiedliwości zaś wyodrębnio-
się powodzeniem i przynosić wymierny no komórkę organizacyjną do spraw ofiar
efekt to działania prewencyjne, polegające przestępstw, w ramach której systematycz-
głównie na organizowaniu szkoleń, semina- nie opracowywano materiały informacyjne
riów, konferencji, jak również opracowywa- dotyczące ochrony pokrzywdzonych, w tym
niu materiałów szkoleniowo publikacyjnych pokrzywdzonych małoletnich. W paz
dzier-
Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010 121
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
niku 2005 r. natomiast weszła w życie zno- Policji i Straży Granicznej. Obecnie, w nie-
welizowana ustawa o cudzoziemcach, któ- co zmienionej w wersji3, stanowi zbiór wska-
ra (zgodnie z zapisami Dyrektywy Rady zówek stosowanych przez funkcjonariuszy
2004/81/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r.) przy- w przypadku ujawnienia bądz
podejrzenia
znawała cudzoziemcom prawo do legalizacji popełnienia przestępstwa handlu ludz
mi, ze
pobytu na terytorium RP bezpośrednio wy- szczególnym uwzględnieniem trybu postę-
nikające z faktu bycia ofiarą handlu ludz
mi. powania organów ścigania wobec pokrzyw-
Powyższe zmiany, zarówno strukturalne, dzonych handlem ludz
mi.
jak i prawne, spowodowały, iż możliwe było Zmiany jakie zaszły w 2006 r., a przede
opracowanie w ramach realizacji Krajowego wszystkim opracowanie w stosunku do do-
Programu na lata 2005 2006 Modelu wspar- rosłych Modelu wsparcia/ochrony ofiary/
cia/ochrony ofiary/świadka handlu ludz
mi. świadka handlu ludz
mi i pierwsze pozy-
Powyższy dokument był przełomem w bu- tywne doświadczenia płynące z jego imple-
dowaniu na gruncie polskim systemu ochro- mentacji, stały się bezpośrednim bodz
cem
ny ofiar handlu ludz
mi.. Zawierał bowiem do podjęcia dalszych prób budowania kom-
nie tylko szczegółowy opis procedur postę- pleksowego systemu wsparcia ofiar handlu
powania w stosunku do ofiar handlu ludz
- ludz
mi, uwzględniającego także psycholo-
mi, ale  co równie istotne  uwzględniał giczno prawną specyfikę sytuacji osoby ma-
metodologię ich wdrażania. W efekcie sta- łoletniej. W efekcie, w Krajowym Programie
nowił podstawę do ustanowienia praktycz- na lata 2007 2008 po raz pierwszy znalazł
nych narzędzi, mających na celu wsparcie się zapis dotyczący ustanowienia Mode-
ofiar i świadków tego przestępstwa. Jednym lu wsparcia/ochrony dziecka ofiary handlu
z tych narzędzi był uruchomiony w styczniu ludz
mi. Świeże doświadczenia z opracowa-
2006 r. Program wsparcia i ochrony ofiary/ nej modelowej praktyki w stosunku do ofiar
świadka handlu ludz
mi (cudzoziemca), któ- dorosłych dawały nadzieję, że ustanowienie
ry funkcjonuje praktycznie w niezmienio- analogicznego modelu dla ofiar małoletnich
nym zakresie do dziś, a został wdrożony jako będzie przedsięwzięciem co prawda skom-
zadanie publiczne realizowane na zlecenie plikowanym, ale możliwym do zrealizowa-
Ministra SWiA przez organizację pozarzą- nia w czasie dwuletniego okresu realizacji
dową. W ramach Programu, finansowanego Krajowego Programu.
i nadzorowanego przez MSWiA, cudzoziem- Celem wykonania powyższego zadania
cy mają zapewnioną opiekę i pomoc mate- we wrześniu 2007 r. przy Grupie Roboczej
rialną, medyczną, psychologiczny i prawną. i pod przewodnictwem MSWiA została po-
Drugim równie istotnym narzędziem wołana specjalna grupa ekspercka ds. opra-
był Algorytm postępowania funkcjonariu- cowania Modelu wsparcia/ochrony dziecka
szy organów ścigania w przypadku ujaw- ofiary handlu ludz
mi. Pierwotnie w skład
nienia przestępstwa handlu ludz
mi. Do- grupy wchodzili przedstawiciele: MSWiA,
kument ten, jako zestaw wytycznych, został KGP, KGSG, Biura Rzecznika Praw Dziecka
opracowany na początku 2006 r., a następ- oraz Fundacji Dzieci Niczyje. Pierwszym kro-
nie przekazany do wiadomości wszystkim kiem podjętym przez ekspertów było ustale-
właściwym jednostkom organizacyjnym nie, czym powinien być ów Model, aby był
3
Pierwotna wersja dokumentu ograniczała się wyłącznie do procedur postępowania w przypadku cudzoziemskiej
ofiary handlu ludz
mi. W 2007 r. w ramach Grupy Roboczej powołana została grupa ekspertów, która przygotowała
wersję Algorytmu poszerzoną o wskazówki dotyczące postępowania organów ścigania w przypadku zarówno ofia-
ry cudzoziemskiej, jak i polskiej. W kwietniu 2008 r. nowa wersja dokumentu została skierowana do stosowania we
wszystkich jednostkach organizacyjnych Policji i Straży Granicznej.
122 Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
skuteczny oraz jak dalece i w których miej- fikowanych przez Policję jako ofiary handlu
scach powinien się różnić w porównaniu do ludz
mi. Sytuacje te, co prawda potwierdziły,
funkcjonujących schematów wobec doro- że w Polsce brak jest stałej procedury postę-
słych. Na ówczesnym etapie prac, największe powania w tego rodzaju przypadkach, ale
zaangażowanie i wiedzę w tej tematyce re- zdobyte dzięki nim doświadczenia jedno-
prezentowali eksperci z Fundacji Dzieci Ni- cześnie pozwoliły na identyfikację praktycz-
czyje, którzy zaproponowali stworzenie sy- nych różnic pomiędzy opracowanym Mode-
stemu reagowania na handel dziećmi w opar- lem dla ofiar dorosłych a rozwiązaniami ob-
ciu o co najmniej cztery elementy, tj.: ligatoryjnie stosowanymi w przypadku ofiar
1) ogólne wskazówki, które wraz z rosną- małoletnich. Uświadomiły, że w kontekście
cym doświadczeniem mogłyby zostać budowania Modelu wsparcia/ochrony dzie-
rozbudowane i przekształcone w Algo- cka ofiary handlu ludz
mi, możliwe, a wręcz
rytm postępowania w przypadku podej- wskazane jest opieranie się na funkcjonują-
rzenia handlu dziećmi; cych już mechanizmach wsparcia ofiar doro-
2) kwestionariusz identyfikacyjny; słych, jeśli dodatkowo zostaną uwzględnio-
3) bazę danych koordynatorów ds. dzieci ne rozwiązania następujących kwestii:
ofiar handlu ludz
mi poszczególnych in- " zapewnienie bezpiecznego schronienia
stytucji, wraz ze szczegółowym opisem  małoletnie ofiary handlu ludz
mi nie
działań pozostających w ich zakresie; mogą korzystać ze schronisk lub ośrod-
4) informator zawierający podstawową wie- ków zwykle proponowanych ofiarom do-
dzę z zakresu zjawiska handlu ludz
mi. rosłym. Zgodnie z polskim porządkiem
prawnym, w takich sytuacjach małolet-
Dalszy harmonogram działań przewidy- ni powinni zostać skierowani do placów-
wał trzyetapowy podział prac uwarunkowa- ki opiekuńczo wychowawczej. Niestety,
ny miejscem potencjalnej identyfikacji mało- większość placówek nie zapewnia wy-
letniej ofiary (na roboczo ujęto w hasłowym starczającego bezpieczeństwa ani też nie
zestawieniu:  granica ulica placówka opie- gwarantuje takiej pomocy, jakiej potrze-
kuńczo wychowawcza ). Niestety, w trakcie bują małoletnie ofiary dotknięte tego ro-
dalszych prac okazało się, że niezwykle trud- dzaju przestępstwem. Są to bowiem pla-
ne, a w praktyce niemożliwe, jest zastosowa- cówki otwarte, na dodatek nie zawsze
nie powyższego modelu działań, jako że na dysponujące personelem odpowiednio
żadnym z wymienionych etapów nie wystę- wykwalifikowanym i przygotowanym
pują procedury postępowania ani nawet wy- do postępowania z dziećmi ofiarami
tyczne mające na celu weryfikację stopnia handlu ludz
mi;
zagrożenia dziecka tego rodzaju przestęp- " zapewnienie opieki prawnej  małoletni
stwem. Brak jakiegokolwiek doświadczenia nie posiadają pełnej zdolności do czynno-
oraz wiedzy na temat zjawiska wśród przed- ści prawnych, w tym do czynności proce-
stawicieli instytucji mogących w swej dzia- sowych. Oznacza to, że osoby te nie mogą
łalności spotykać się z przypadkami handlu reprezentować same siebie w postępo-
dziećmi, spowodowały sytuacje wręcz pato- waniach w sprawach administracyjnych
wą. W efekcie prace nad Modelem posuwały (m.in. w sprawie pobytu czy wydalenia).
się coraz wolniej. Ten impas został przerwa- W związku z tym, w przypadku dziecię-
ny latem 2008 r., kiedy to miały miejsca dwa cych ofiar handlu ludz
mi, konieczne jest
przypadki włączenia do Programu wsparcia ustanowienie dla nich przedstawiciela
i ochrony ofiary/świadka handlu ludz
mi ma- prawnego w osobie kuratora. Wytypo-
łoletnich cudzoziemców bez opieki, zidenty- wanie jednak kompetentnego reprezen-
Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010 123
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
tanta dla dziecka ofiary przestępstwa nów ścigania i wymiaru sprawiedliwości,
nie jest zadaniem prostym. Optymalnym a także z kierownictwem regionalnych
rozwiązaniem jest, gdy osoba taka posia- instytucji odpowiedzialnych za organi-
da zarówno wiedzę prawną, pozwalającą zację pomocy społecznej w wojewódz-
na jej aktywny udział w toczących się po- twie mazowieckim;
stępowaniach, jak również doświadcze- " wciąż bardzo niewielka wiedza na temat
nie w kontaktach z małoletnimi ofiarami zjawiska handlu dziećmi wśród funkcjo-
handlu ludz
mi; nariuszy organów ścigania, a co za tym
" zorganizowanie bezpiecznego powro- idzie potwierdzona statystykami mała
tu do kraju pochodzenia  w większo- wykrywalność zarówno tego rodzaju
ści przypadków najlepszym rozwiąza- przestępczości, jak i jego ofiar.
niem dla dziecka jest jego jak najszybszy
powrót do kraju pochodzenia i  jeśli to Nowy scenariusz działań zakładał więc,
możliwe  połączenie z rodziną. Prob- że dopóki zidentyfikowane trudności nie
lem pojawia się jednak w sytuacji, gdy ro- zostaną wyeliminowane, a przynajmniej
dzina małoletniego z różnych powodów znacznie ograniczone, dopóty ustanowie-
nie może odebrać dziecka z placówki nie Modelu wsparcia/ochrony dziecka ofia-
i konieczne jest zorganizowanie dla nie- ry handlu ludz
mi nie będzie efektywne,
go bezpiecznego transportu. Niewska- a przede wszystkim możliwe do praktyczne-
zane jest, aby dzieci, szczególnie ofiary go zastosowania. Za priorytet przyjęto więc:
handlu ludz
mi, odbywały taką podróż po pierwsze, ustanowienie sieci bezpiecz-
samotnie. Są bowiem wówczas narażone nych placówek opiekuńczo wychowaw-
na wiele niebezpieczeństw, w tym na po- czych przeszkolonych i przygotowanych do
nowny werbunek przez handlarzy. przyjęcia małoletnich ofiary handlu ludz
mi,
po drugie, usprawnienie procesu identyfi-
Mając na uwadze powyżej opisane prob- kacji dzieci pokrzywdzonych tym przestęp-
lemy, jak również widząc konieczność szyb- stwem, po trzecie zaś, sporządzenie rzetelnej
kiego ich rozwiązania, podjęto działania, diagnozy zjawiska handlu dziećmi w Polsce,
które w efekcie doprowadziły do ustanowie- opartej na kompleksowej analizie, uwzględ-
nia nowego harmonogramu prac nad Mo- niającej zarówno rozwiązania prawne i wy-
delem. Oficjalnie został on zaprezentowa- nikające z nich procedury, jak i wszelkie
ny w kwietniu 2009 r. na posiedzeniu grupy dane o charakterze statystycznym.
eksperckiej (poszerzonej również o przed- W efekcie, zadanie wpisane w ramy Kra-
stawicieli innych podmiotów4), przy czym jowego Programu na lata 2007 2008, a doty-
decydującą rolę w jego opracowaniu odegra- czące ustanowienia Modelu wsparcia/ochro-
ły następujące kwestie: ny dziecka ofiary handlu ludz
mi nie zostało
" doświadczenia z realizacji w 2008 r. Pro- zrealizowane w terminie i zgodnie z począt-
gramu wsparcia i ochrony ofiar handlu kowymi założeniami. Zadanie to nie zostanie
ludz
mi (cudzoziemca) oraz będące ich również wykonane w ramach obecnego Kra-
bezpośrednim rezultatem efekty ustaleń jowego Planu na lata 2009 2010. Nie ozna-
resortu SWiA z przedstawicielami orga- cza to jednak, iż w tej sprawie należy mówić
4
Od 2008 r. w pracach grupy eksperckiej do spraw opracowania Modelu wsparcia/ochrony dziecka ofiary handlu
ludz
mi na stałe uczestniczą przedstawiciele m.in. Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Urzędu do Spraw Cu-
dzoziemców, Fundacji przeciwko Handlowi Ludz
mi i Niewolnictwu La Strada. Okazjonalnie zapraszani są również
przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości (sędziowie orzekający w sprawach rodzinnych) oraz kierownictwo re-
gionalnych instytucji odpowiedzialnych za kwestie organizacji pomocy społecznej w danym województwie.
124 Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
o całkowitej porażce. W ramach prac grupy no na szczeblu centralnym, jak i regional-
eksperckiej podjęto bowiem wiele działań, nym. Dotychczasowe prace i doświadczenia
które w wymiarze praktycznym zaowocowa- są wciąż niewystarczające, aby można było
ły sukcesywnym wdrażaniem w wybranych mówić o sukcesie, jednakże stanowią istot-
województwach projektu pilotażowego Pro- ny krok, pozwalający realnie prognozować
gramu wsparcia i ochrony małoletniej ofia- możliwość stopniowego ustanowienia sy-
ry handlu ludz
mi (cudzoziemca). Program, stemu wsparcia małoletnich ofiar w ciągu
analogicznie jak w przypadku ofiar doro- najbliższych miesięcy, pod egidą kolejnej
słych, ma na celu zapewnienie komplekso- edycji Krajowego Planu Działań przeciwko
wej pomocy małoletnim cudzoziemcom, od Handlowi Ludz
mi na lata 2011 2012.
momentu ich identyfikacji jako ofiar do czasu W tym miejscu warto również podkreślić,
ich powrotu do kraju pochodzenia. Obecnie iż opracowanie Modelu wsparcia/ochrony
pilotaż funkcjonuje już w województwie ma- dziecka ofiary handlu ludz
mi nie wyczerpy-
zowieckim, łódzkim oraz małopolskim. wało problematyki handlu dziećmi zawartej
Ponadto, w ramach prac grupy eksper- w Krajowym Planie. Oprócz wspomnianych
ckiej zostały przygotowane w formie wy- prac grupy eksperckiej, nieprzerwanie rea-
tycznych materiały dla funkcjonariuszy or- lizowane były działania o charakterze pre-
ganów ścigania, które w czerwcu 2010 r. wencyjno informacyjnym. Zjawisko han-
zostały przekazane za pośrednictwem Ko- dlu dziećmi było  i wciąż pozostaje  sta-
mendy Głównej Policji i Komendy Głównej łym modułem specjalistycznych szkoleń
Straży Granicznej podległym jednostkom z zakresu handlu ludz
mi organizowanych
w województwach objętych programem pi- w ramach Krajowego Planu, a skierowanych
lotażowym. Są to: Wskazówki dla funkcjo- m.in. do kadry placówek opiekuńczo wy-
nariuszy. Identyfikacja i zasady postępowa- chowawczych, pracowników pomocy spo-
nia w przypadku podejrzenia zaistnienia łecznej oraz funkcjonariuszy Policji i Straży
przestępstwa handlu dziećmi oraz Proce- Granicznej. Z inicjatywy Departamentu Po-
dury postępowania w przypadku włącze- lityki Migracyjnej MSWiA i przy wsparciu
nia małoletniego cudzoziemca do Progra- eksperckim ze strony Fundacji Dzieci Niczy-
mu wsparcia i ochrony ofiary/świadka han- je i Fundacji La Strada możliwe także było
dlu ludz
mi. Oba dokumenty, opracowane wykonanie zadania zapisanego w Krajo-
w trybie roboczym i na użytek realizowa- wym Planie na lata 2009 2010, a dotyczącego
nego projektu, mają na celu usystematyzo- przeprowadzenia szerokiej kampanii infor-
wanie działań poszczególnych podmiotów macyjnej skierowanej do młodzieży szkolnej
 w tym organów ścigania  w przypad- na temat handlu ludz
mi. W ramach powyż-
ku gdy pokrzywdzonym jest dziecko cudzo- szego przedsięwzięcia w okresie 2009 2010
ziemskie bez opieki. Obecnie trwają również w całej Polsce zorganizowano wiele spotkań
końcowe prace nad przygotowaniem narzę- przygotowujących pedagogów szkolnych do
dzi usprawniających proces identyfikacji, przeprowadzenia zajęć z młodzieżą na temat
przeznaczonych dla pracowników placówek zagrożenia handlem ludz
mi. W 2010 r. zaś
opiekuńczo wychowawczych. MSWiA zorganizowało ogólnopolski kon-
Ustanowienie Modelu wsparcia/ochrony kurs dla szkół pt.  Handel ludz
mi naszymi
dziecka ofiary handlu ludz
mi okazało się oczami , w ramach którego uczniowie mogli
być zadaniem niezwykle skomplikowanym, zaprezentować w formie krótkiego filmiku
które wymaga zaangażowania i współpra- swoje spostrzeżenia na temat tego, czym dla
cy bardzo wielu podmiotów sektora publicz- nich jest handel ludz
mi i jak się przed nim
nego i pozarządowego, działających zarów- ustrzec.
Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010 125
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
4. Co z tym Algorytmem?
Od początku prac nad ustanowieniem postępowania organów ścigania i w efek-
kompleksowego systemu reagowania na cie miał być elementem wewnętrznej doku-
handel dziećmi istniała potrzeba opraco- mentacji Policji i Straży Granicznej. W mia-
wania dokumentu stanowiącego algorytm rę rozwoju prac grupy eksperckiej okazało
postępowania w przypadku identyfikacji się jednak, iż w przypadku ochrony mało-
małoletniej ofiary handlu ludz
mi, który  letnich ofiar konieczne jest zaangażowanie
uwzględniając specyfikę tego rodzaju prze- większej (niż przy ofiarach dorosłych) liczby
stępczości, jak i psychologiczno prawną sy- instytucji, które tylko w porozumieniu i we
tuację dziecka  określi przejrzysty tryb współpracy mogą stanowić o bezpieczeń-
postępowania instytucji bezpośrednio zaan- stwie dziecka ofiary przestępstwa. Tym sa-
gażowanych w stanowienie opieki i bezpie- mym stało się oczywiste, iż przyszły  Algo-
czeństwa nad małoletnimi ofiarami. Prze- rytm dziecięcy nie może dotyczyć procedur
dłużające się prace nad stworzeniem Mode- adresowanych wyłącznie do jednej grupy
lu wsparcia/ochrony dziecka ofiary handlu podmiotów, w oderwaniu i bez wyjaśnie-
ludz
mi spowodowały, iż tego rodzaju do- nia kompetencji pozostałych instytucji rów-
kument stał się ze wszech miar jeszcze bar- nież zaangażowanych w ochronę dziecka.
dziej pożądany i oczekiwany, zarówno przez W związku z tym przyjęto, iż przyszły algo-
przedstawicieli organów ścigania, jak i śro- rytm będzie zbiorem logicznie ze sobą po-
dowiska pozarządowe. Narastająca potrze- wiązanych procedur, wynikających zarów-
ba stworzenia jasnej i jednolitej procedury no z przepisów, jak i stosowanej praktyki.
stopniowo zamazywała pierwotne ustalenia Jednocześnie, w miarę możliwości, będzie
odnośnie jego charakteru i praktycznego za- zawierał wskazówki dotyczące pożądanego
stosowania. Obecnie więc funkcjonują róż- postępowania na poszczególnych etapach
ne opinie i interpretacje, często wzajemnie działań, tj. od momentu pojawienia się po-
sprzeczne, na temat formy, jaką powinien dejrzenia o popełnieniu przestępstwa han-
przyjąć ów dokument oraz statusu prawne- dlu dziećmi, poprzez etap interwencji kry-
go, jaki powinien zostać mu nadany. Warto zysowej, aż po ustanowienie trwałego roz-
więc przypomnieć genezę koncepcji usta- wiązania sytuacji dziecka, zgodnego z jego
nowienia Algorytmu i tym samym wyjaśnić najlepszym interesem.
jego istotę, obalając przy tym błędne wyob- W ten sposób uznano, iż przyszły Algo-
rażenia, które licznie nagromadziły się wo- rytm, kompleksowo traktujący zasady po-
kół samego dokumentu. stępowania w stosunku do małoletnich ofiar
Nazwa  algorytm , jak również jego pier- handlu ludz
mi, będzie jednym dokumen-
wotna idea pochodzi od istniejącego i stoso- tem przekazanym do wiadomości i stoso-
wanego przez Policję i Straż Graniczną Al- wania przedstawicielom różnych instytucji,
gorytmu postępowania funkcjonariuszy or- tj. funkcjonariuszom organów ścigania, pra-
ganów ścigania w przypadku ujawnienia cownikom socjalnym, jak również organiza-
przestępstwa handlu ludz
mi. Powyższy do- cjom pozarządowym aktywnie działającym
kument, o którym była już mowa w niniej- na rzecz małoletnich ofiar handlu ludz
mi.
szym artykule, dotyczy przypadków identy- Podobnie jak istniejący Algorytm dotyczą-
fikacji dorosłych ofiar handlu ludz
mi i adre- cy ofiar dorosłych, nie będzie miał charakte-
sowany jest wyłącznie do organów ścigania. ru sztywnej regulacji prawnej, ale raczej bę-
 Algorytm dziecięcy pierwotnie miał rów- dzie zbiorem miękkich wskazówek i sugestii,
nież ograniczyć się w swej treści do zasad dzięki czemu będzie łatwiejszy do zastoso-
126 Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
wania w całości lub tylko częściowo w zależ- jednej z grup zagrożonych handlem dziećmi.
ności od zaistniałego przypadku. Oczywi- Wciąż aktualna pozostaje konieczność prze-
ste jest bowiem, iż niezależnie od wysiłków analizowania i opisania procedur postępowa-
i prac żaden dokument, tym bardziej doty- nia w przypadku, gdy ofiarą jest dziecko pol-
czący zjawiska handlu ludz
mi, nie potra- skie lub dziecko, którego obywatelstwo jest
fi w sposób uniwersalny przedstawić szcze- niemożliwe do ustalenia. Jest to zadanie o tyle
gółowych i jednolitych zasad postępowania, trudne, iż wciąż na gruncie polskim brakuje
obligatoryjnie stosowanych w każdej sytu- doświadczenia i praktyki w pracy z małolet-
acji, w jakiej może znalez
ć się potencjalna nią ofiarą handlu ludz
mi, co w sumie stanowi
ofiara tego przestępstwa. bezpośredni rezultat niskiej wykrywalności
Zgodnie z aktualnym scenariuszem prac tego przestępstwa oraz powierzchownej wie-
nad Modelem wsparcia/ochrony dziecka dzy na temat samego zjawiska.
ofiary handlu ludz
mi,  dziecięcy Algorytm Opracowanie  dziecięcego Algorytmu
zostanie opracowany i wdrożony w ramach zapewne będzie dużym krokiem naprzód
realizacji Krajowego Planu Działań prze- w kontekście tworzenia systemu wsparcia
ciwko Handlowi Ludz
mi na lata 2011 2012. małoletnich ofiar handlu ludz
mi w Polsce.
Punktem wyjścia do jego ostatecznego przy- Z pewnością nie będzie to jednak oznacza-
gotowania są wspomniane dokumenty robo- ło całkowitego zakończenia prac w tej ma-
cze opracowywane na użytek projektu pilo- terii. Doświadczenia płynące z implemen-
tażowego, tj. m.in. Procedury postępowania tacji analogicznego modelu dla dorosłych
w przypadku włączenia małoletniego cudzo- pokazują bowiem, iż rozwojowy charakter
ziemca do Programu wsparcia i ochrony ofia- procederu zmusza do ciągłej analizy zjawi-
ry/świadka handlu ludz
mi. Niemniej nie nale- ska i projektowania nowych zadań adekwat-
ży zapominać, iż zarówno materiały, jak i sam nych do zmieniającego się profilu potencjal-
projekt dotyczy ochrony wyłącznie małolet- nych grup ryzyka oraz form ich wykorzysty-
nich cudzoziemców bez opieki, a więc tylko wania przez środowiska przestępcze.
Trafficking in humans, including child-trafficking, has recently been an issue receiving a lot of government
attention. Since 2003 this focus has taken the form of a biannual National Action Plan against Trafficking
in Human Beings (from 2003 to 2008 the initiative was known as the National Program for Combating
and Preventing Trafficking in Human Beings). The Plan identifies a set of tasks aimed at creating favor-
able environment to effectively counteract this phenomenon and support individuals at risk of falling vic-
tim to trafficking.
One of the most important and most demanding tasks envisaged in the National Plan is the development
of a support/protection model focusing on children-victims of trafficking. It is still unimplemented and re-
mains a challenge for the Polish public administration. That said, there has been some progress in this area.
Since 2006, a system of supporting and protecting trafficking victims (mainly adults) has been gradually
introduced into the Polish setting. Positive experience associated with its implementation allows for bolder
measures to be undertaken, eventually hopefully leading to the establishment of a comprehensive child-traf-
ficking response system.
Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010 127
p r a k t y k a
Aneta suDa " Problematyka handlu dziećmi w krajowym Planie działań...
o autorze
aneta suDa  specjalista w Zespole do spraw Handlu Ludz
mi Departamentu Polityki Migra-
cyjnej w MSWiA. Od 2007 r. zajmuje się problematyką handlu dziećmi oraz kwestiami doty-
czącymi systemu wsparcia i ochrony ofiar handlu ludz
mi, pozostającymi w kompetencjach
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.
128 Dziecko krzywdzone " nr 4 (33) 2010
p r a k t y k a