�ż




określc
1.1.3.
Cwarancją prawidłowości wnioskowani* będzie jego zgodne weta logiki.
pra-
Na podstawi* schematów �śWszystkie A są B" \ �ś Niektóre As^B” możoa odpowiednio sformułować dwa następujące prawa: .Jedli wszystkie A są B, to niektóre B są A" ,Jeśli niektóie A są B, to niektóre B są A". Wystarczy w tych schematach podstawić pod symbole A i B konkretne wyrażenia (tym razem nie wypowiedzi, a nazwyX aby uzyskać poprawne wnioskowanie. ,Jeśli prawdą jest, że wszystkie metale są przewodnikami elektryczności, to prawdą jest, że niektóre substancje przewodzące elektryczność są metalami'’. Podobnie i ze 2tlanja �śNiektórzy studenci wydziałów zaocznych pracują w wydawnictwach" bezwzględnie wynika sąd: �śNiektórzy ludzie, pracujący w wydawnictwach są studentami wydziałów zaocznych".
Wreszcie schemat oparty na analizie wnioskowania rozpatrzonego w punkcie 4) służy, za podstawę prawa, według którego buduje się liczne wnioski (tak zwane sytogizmy), a które można sformułować następująco: .Jeśli wszystkie A są B, a C jest to C jest B".
Rozpatrzonych tutaj kilka praw wyraża, jak już powiedziano, stosunek wynikania między zdaniami o określonej strukturze i przejawiający się w tym, że z jednych zdaó bezwzględnie wynikają następne. Stosunek wynikania ma ogromne znaczenie, ponieważ umożliwia przejście od jednych wiadomości do drugich i oparcie nowych oa gruncie już istniejącej wiedzy. Jednakże stosunek wynikania nie jest jedynym rodzajem związku między zdaniami rozpatrywanymi w logice formalnej. Logika uczy, że nie mogą być jednocześnie prawdziwe dwa sprzeczne ze sobą twierdzenia, to jest takie dwa zdania, z których w jednym neguje się to, co twierdzi się w drugim. Wobec (ego łączyć te dwa zdania w jedno, scalać je bez żadnych ostrzeżeń, powiedzmy spójnikiem�śi” według typu ^A i nieprawda, że A", na przykład twierdzić: �ślw�. now studiuje logikę, i Iwanow nie studiuje logiki", byłoby naruszeniem prawidło-woici myślenia. Ogólnie logikę można określić jako oaokę o prawidłowych strukturalnych (foruntnych) związkach w myśleniu, w której centralne miejsce rajauje stosunek wynikania. Przestrzeganie praw sformułowanych przez logikę gwarantuje myśleniu jego prawidłowość.
Sam charakter prawidłowości logicznej jest zjawiskiem dość interesującym. Wyrażone abstrakcyjnie za pomocą formuł prawa logiki, są jakby �śobojętne” w odniemc-mu do tej treści, którą �śwkłada się" w odpowiadające im schematy w poszczególnych aktach myślenia. Na przykład schemat �śWszystkie A są 8; Cjest A; a zatem C jest B" nie stwierdza prawdziwości ani fałszywości zdań zbudowanych według schematu �śWszystkie A są B”; �śCjest A"; �śCjest ił*’w każdym konkretnym wnioskowaniu (rzecz prosta, że każda z nich w zależności od treści może być tak samo prawdziwa, jak i fałszywa). W schemacie twierdzi się tylko, że jeśli prawdziwe są dw* zdania, odpowiadające pierwszemu i drugiemu schematowi, to bezwzględnie prawdziwe będzie także zdanie, odpowiadające trzeciemu schematowi. Schemat �śjeśli (wszystkie A są B) a (C jest A), to (C jest B)" jest sam przez się prawdziwy niezależny od konkretnej treści, którą się ten schemat �śwypełni".
Jak się dalej przekonamy, każde prawo logiki może byó w tym znaczeniu nazwane poprawnym logicznie wyrażeniem, to jest ukim twierdzeniem, które jest prawdziwe tylko dzięki swojej strukturze.
Wykrywanie prawidłowych związków strukturalnych w myśleniu, wśród których centralne miejsce zajmuje stosunek wynikania, jest głównym zadaniem logiki for-
1 ^ małncj. Warto jednak zauważyć, Łe logika była zawsze związana z filozofią, meto-�Ś * * dologią poznania naukowego, badaniem języka i niektórymi innymi drił-tfołnum; wiedzy, z którymi stanowiła niegdyś jedną całość. Następnie wyodrębniła się w oddzielną gałąź nauki, tym niemniej i nadal utrzymuje z nimi ścisłe związki. To jest naturalne, Ze na równi z badaniem związków strukturalnych między zdaniami jjjg, stanowi przedmiot logiki w dosłownym znaczeniu tego słowa) powinna ona również badać i różnorodne działania pomocoicze składające się na jasność i ścisłość myślenia i mowy. Dlatego z problemami właściwymi logice łączą się obecnie takie zagadnienia, jak badanie różnorodnych wyrażeó z punktu widzenia ich znaczenia (problemy semantyki), badanie niektórych prawidłowości procesu poznania w ogóle (teoretyczno-poznawcze, czyli problemy gnoseologicznc), badanie zasad budowy teorii naukowej (problemy ogólnej metodologii nauki).
Na zakończenie wypada zauważyć, że w mowie potocznej terminu �ślogika" i jemu pokrewnych nierzadko używa się w sytuacjach nie związanych z charakterystyką myślenia. W tym znaczeniu na przykład mówi się o �ślogice rzeczy", �śłogjce życia", lub nawet �ślogice historii". We wszystkich podobnych przypadkach ma się widocznie na uwadze �śprawidłowość”, konsekwencję (jakby wewnętrzną �śmądrość") pewnych procesów, przebiegających niezależnie od pragnienia i woli człowieka, tj. od procesów obiektywnych. Jedno obiektywne zdarzenie �śwypływa" z drugiego czy tego chcemy, czy nie. Abstrahując od pewnych aspektów filozoficznych, należy przyznać, że użycie przeczenia �śnie" w takich przypadkach, mówiąc ogólnie, jest niesłuszne, związek między rzeczami nie może być �śoielogjcmy”. Znaczenie terminu �ślogika" jest bardzo bliskie, jeśli nie tożsame z pojęciem �śprawa obiektywne".
W nieco innym znaczeniu używa się wymienionych terminów dla oceny .Jogilti postępowania" człowieka lub grupy ludzi, �ślogiki zachowania". Sytuacja ta różni się pod pewnym względem od poprzedniej, ponieważ zachowanie człowieka zależy od jego woli i w tym znaczeniu może być tak samo �ślogiczne", jak i �śnielogiczne". W swoim zachowaniu człowiek kieruje się określonymi zadaniami, jego działanie jest celowe. I jeśli przy niezmienionych warunkach zewnętrznych, za czynem zmierzającym do osiągnięcia określonego eetu następuje czyn nie prowadzący do rozstrzygnięcia danego radania, a nawet je udaremniający, to zachowanie człowieka ocenia się jako �śnielogiczne". Widocznie w tym przypadku termin �ślogiki" oznacza pewną konsekwencję i brak sprzeczności w postępowaniu, zmierzającym do osiągnięcia celu.
Oczywiście, że oceny �ślogiczne" tego rodzaju nie mają bezpośredniego związku ze znaczeniem terminu �ślogika", który określono wyżej. Związany jest on tylko z nauką, zajmującą się określonymi prawidłowościami myślenia. Można powiedzieć, 2e etymologiczne znaczenie terminu �ślogika" jest podstawowe, pierwotne. Staiogreckie logos tłumaczy się jako słowo, pojęcie, myśl. rozum, to jest to, oo ma związek z myśleniem i mową (chociaż należy zauważyć, że starogfeccy myśliciele stosowali ten termin dla oznaczenia ogólnej prawidłowości jako takiej).
To, co powiedziano, w żadnym przypadku nic oaucza, te logika myślenia (jak i logika zachowania), w odróżnieniu od �ślogiki rzeczy” nie opiera się na obiektywnej rzeczywistości znajdującej w efekcie odbicie w święcie przedmiotów. Po pierwsze, w myśleniu człowieka znajduje odbicie obiektywny świat przedmiotów z jego związkami i stosunkami, istniejącymi niezależnie od świadomości. Po drugie, myślenie stanowi część zachowania i równocześnie jego specyficzny aspekt, a to ostatnie
25