�ż




322 łlRSRIKTTA 1,. MOOKK
.Jakiekolwiek byłyby ich idee odnośnie do fizycznego rodzicielstwa, wszelkie kultury przywiązuje symboliczne znaczenie i do ojcostwo, i do macierzyństwa. Twierdzę, źe ojcostwo jest symbolem bardziej autonomicznym, zdolnym do przyjęcia szerszej gamy kulturowo określonych znaczeń, ponieważ jego związek ze światem naturalnym jest słabszy" (Barnes 1973: 71).
.Związki natury z ojcostwem oraz z macierzyństwem są różne" (tamże: 72).
We współczesnej antropologii tendencja do postrzegania matek i macierzyństwa jako zjawisk �śnaturalnych” jest wyraźna i stanowi bezpośrednie odzwierciedlenie poglądów na rodzinę, jakie odziedziczyliśmy po Malinowskim (Collier, M. Z. Rosaldo. Yanagisako 1982: 28; Yanagisako 1979: (99). Odzwierciedla się ona w opiniach, że matki t układy matka-dziccko cechuje pewna funkcja uniwersalna, która pozwala na łatwe oddzielenie �śdomowego" od �śpublicznego" i zachęca do dostrzegania wszędzie takich samych form i funkcji jednostek �śdomowych", co jcM podyktowane przez fakt biologicznej reprodukcji i konieczność wychowania d/.icci (Ytuiugisako 1979: 189). To właśnie tę uważaną /a oczywistą cechę, a szczególnie zaś �śnaturalność” matek i macierzyństwa oraz zależne od tego pojęcia rodziny i lego co domowe, współczesna feministyczna krytyka w antropologii kwestionuje najsilniej.
Matka i macierzyństwo
Pogląd, że sfera �śdomowa" jako różna od areny �śpublicznej" jest uniwersalną cechą społeczeństw ludzkich, praktycznie wyklucza możliwość badania tych aspektów tego co �śdomowe”, które jawią się jako najbardziej naturalne i za pomocą których definiuje się właśnie pojęcie tego co �śdomowe”, czyli wzajemnie uwikłanych pojęć �śmatki” i �śmacierzyństwa" (Harris 1981). Pojęcie ..matka” w procesach naturalnych (takich jak ciąża, poród, laktacja, karmienie) nie jest po prostu obecne, lecz jest pewną konstrukcją kulturową, którą różne społeczeństwa tworzą i dookreślają na różne sposoby. Nic jest też ono jedynie kwestią różnorodności kulturowej w tym, jak kobiety wypełniają swe role juko maiki - w pewnych kulturach matki są ciepłe, opiekuńcze i stale obecne, podczas gdy w innych są autorytarne, zdystansowane i nie zawsze obecne (Drummond 1978: 31; Collier, Rosaldo 1981: 275-276). Jest ono zarazem kwestią tego, w jaki sposób w każdej kulturze kategoria ..kobieta” jest powiązana z takimi atrybutami macierzyństwa, jak płodność, naturalność, miłość macierzyńska, karmienie, dawanie życia i reprodukcja. Istnieje wyraźna potrzeba, by badać skojarzenia, które łączą pojęcie �śkobieta” z pojęciem �śmatka", szczególnie dla tych uutorów, klór/.y chcą łączyć powszechne podporządkowanie kobiet z wyraźnie uniwersalną rolą kobiet jako matek i wychowawczyń dzieci. W społeczeństwie zachodnim kategorie �śkobieta" i �śmatka" zachodzą na siebie w namacalny i klarowny sposób1. Poglądy odnośnie do postaw wobec kobiet są istotnie związane z poglądami dotyczącymi małżeństwa, rodziny, domu, dzieci i pracy. Pojecie �śkobieta” jest tworzone poprzez przeróżne konstelacje tych idei, a indywidualne kobiety odpowiednio konstruują siebie poprzez kulturowo dane definicje kobiecości, która się dzięki temu wylania, nawet jeśli owo konstruowanie odbywa się poprzez konflikt i zaprzeczenie. Rezultatem jest definicja �śkobiety", która zawsze zależy od pojęcia �śmatka" oraz od działań i skojarzeń, jakie owo pojęcie przywołuje. Oczywiście inne kultury nic definiują �śkobiety" w ten sam sposób. Niekoniecznie też muszą ustalać ścisły związek pomiędzy �śkobietą", domem czy sferą domową, tak jak czyni to kultura zachodnia. Związek zachodzący pomiędzy �śkobietą" a �śmatką" w żaden sposób nie jest tak �śnaturalny”, jakby się mogło zdawać na pierwszy rzut oka. Najlepszym sposobem przedstawienia tego punktu widzenia jest zapewne analiza tego, co w oczach c/lowicka Zadaniu wydaje się najbardziej �śnalunilną" cechą samego macierzyństwa: wyclmwnnin dzieci i rodzenia.
Wychowanie dzieci jest czynnością, co do której /układa się, żc cechuje grupę domową we wszystkich znanych społeczeństwach ludzkich (Goody 1972). Dzieje się tak mimo widocznej gołym okiem różnorodności zarówno w strukturze grup domowych, jak i pod względem przypisywania zadań wychowania dzieci konkretnym jednostkom. W swej książce poświęconej Amerykanom żyjącym w miastach Carol Stack demonstruje, jak różnorodne są sposoby zakładania gospodarstw domowych pośród czarnych rodzin. Twierdzi ona. że 20 procent dzieci, które uczestniczyły w jej badaniu, było wychowywanych w innym gospodarstwie niż to. z którego pochodziła ich biologiczna matka - choć w większości przypadków badane gospodarstwo było związane z rodziną matki (Stack 1974). Nic chodzi tu jednak tylko o to, żeby stwierdzić, żc matki niekoniecznie są jedynymi jednostkami, które dbają o dzieci, lecz o to, by podkreślić, że (I) grupy domowe nic muszą być budowane wokół biologicznych matek i ich dzieci oraz że (2) niekoniecznie w każdym społeczeństwie pojęcie �śmatka" musi być konstruowane wokół miłości macierzyńskiej, stałej i całodziennej opieki nad dzieckiem czy bliskości fizycznej, biologiczne fakty macierzyństwa nic wytwarzają powszechnego i niezmiennego związku matka-dziccko czy lego rodzaju układu. Ten argument może zyskać ilustrację poprzez odniesienie do społeczeństwa brytyjskiego oraz do zmian, jakie zaszły tam w pojmowaniu macierzyństwa, dzieciństwa i życia rodzinnego.
Philippe Ariis wykazał (zob. 1995), że dzieciństwo - tak jak je dziś rozumiemy w kulturze zachodniej - jest zjawiskiem stosunkowo świeżym2. Pojmowanie świata dziecięcego jako różnego od świata dorosłych, cechującego się swoistością pewnych czynności, sposobów żywienia, wzorców zacltowania i wzorów ubioru, jest cechą konkretnego okresu historycznego. Jednocześnie pogląd, żc
1
M Por. Oakley (1979: 613-816) tu temM analizy spowtów powiąż unia idei kobiecoici i rozmnażania w rachodnim tpoteczeństwie.
2
" Inny pogląd ni/. Ariis prezentuje tJnda Poltock (1983). argumentując, żc odrębny etap czy kategoria dzieciństwa może być zlokalizowana w znacznie wcześniejszym okresie historii brytyjskiej, nii (o sugeruje Arita. To zagadnienie wywołuje sute żywą debatę i coraz to nowe publikacje, tęcz nie znucoia to głównej kwestii &*ycrącej historycznej i kulturowej zimennoici poglądów na macierzyństwo, dzieciństwo i życie rodzinne.