Bezpieczeństwo
Pierwsza pomoc
Krwotoki
i krwawienia
Krwotoki i krwawienia są jednymi z najczęściej występujących stanów wymagających od świad-
ków szybkiej oraz zdecydowanej reakcji. Czas działania ma w tej sytuacji znaczenie krytyczne,
gdyż opóz
nienie udzielenia pierwszej pomocy może kosztować czyjeś życie.
rwotoki można dzielić ze względu na rodzaj jednocześnie na dopasowanie odpowiednich
Maja Grzanka
Kuszkodzonych naczyń (tętnicze, żylne i miąż- działań ratowniczych. Ocena ilości utraconej
szowe) lub na miejsce gromadzenia się krwi (ze- krwi w krwotokach wewnętrznych jest zwykle
wnętrzne i wewnętrzne). Krwotoki dzieli się również bardzo trudna lub niemożliwa, dodatkowo w tym
na małe i duże. Małe krwotoki nie wymagają zwykle wypadku objętość krwi nie ma tak podstawowego
specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie, gdy znaczenia, gdyż nawet niewielki wylew krwi do
utworzy się skrzep. Z kolei krwotoki duże muszą narządów wewnętrznych, np. do mózgu, może
być natychmiast zatamowane, ponieważ w prze- powodować groz
ne dla życia następstwa.
ciwnym razie może dojść do najpoważniejszych
powikłań krwotoków  wstrząsu i śmierci w wyniku PODZIAA
KRWOTOKÓW
wykrwawienia. Ze względu na rodzaj uszkodzonego
Za niebezpieczną dla życia uznaje się utratę naczynia krwionośnego:
ąD ł objętości krążącej krwi w krótkim czasie " Krwotoki tętnicze
(u dorosłego mężczyzny jest to około 1,5-2 l). Powodem wystąpienia tego rodzaju krwotoku
Uszkodzenie takich naczyń jak tętnica ramien- jest uszkodzenie naczynia tętniczego. W naczy-
na, udowa lub szyjna może spowodować śmierć niach tych panuje wysokie ciśnienie, dlatego
w ciągu kilku minut. Natomiast jeżeli krwawienie też krew może tryskać z rany z siłą tym większą,
nie jest gwałtowne, poszkodowany może przeżyć im większą średnicę ma uszkodzone naczynie.
nawet utratę połowy objętości krążącej krwi. Krwotoki tętnicze są z tego powodu dużo bardziej
W przypadku wystąpienia krwotoków zewnętrz- dramatyczne niż żylne. Ściana tętnic jest jednak
nych niezwykle ważna jest ocena przez ratow- elastyczna i może się odruchowo kurczyć, dlate-
nika ilości utraconej krwi  jest to użyteczne go utrata krwi bywa mniejsza niż spodziewana.
szczególnie wtedy, gdy trudno jest ustalić rodzaj Wypływająca krew tętnicza jest żywoczerwona ze
uszkodzonego naczynia lub gdy równocześnie względu na dużą zawartość tlenu.
uszkodzone są różne naczynia. Ocena ta pozwala " Krwotoki żylne
Powstają w wyniku uszkodzenia żyły. Krew jest
ciemnowiśniowa (ma dużą zawartość dwutlen-
ku węgla), wypływa jednostajnym strumieniem,
Krwotok i krwawienie
którego szybkość uwarunkowana jest od wielko-
Krwotok  utrata krwi z organizmu związana
ści naczynia. Uszkodzenie dużej żyły może być
z przerwaniem ciągłości naczyń krwionośnych
bardziej niebezpieczne, niż uszkodzenie tętnicy,
na skutek urazu lub w przebiegu chorób ogól-
ponieważ ściany naczyń żylnych są wiotkie i mogą
noustrojowych, takich jak gruz
lica, rak płuc,
biernie rozszerzać się, zwiększając utratę krwi.
żylaki przełyku, wrzód żołądka lub dwunast-
" Krwotoki miąższowe
nicy oraz hemofilia (choroba polegająca na
Jeśli nastąpi uszkodzenie naczyń włosowatych,
upośledzeniu procesu krzepnięcia krwi).
przerwanie mięśni, uszkodzenie narządów
wewnętrznych, zdarcie i oddzielenie skóry, to
Krwawienie  powolny upływ krwi spowo-
dochodzi do krwotoków miąższowych. Ich cechą
dowany uszkodzeniem małych naczyń krwio-
charakterystyczną jest krwawienie na całej
nośnych.
uszkodzonej powierzchni.
34 Promotor 6/07
Bezpieczeństwo
Ze względu na miejsce gromadzenia się opatrunku, lecz dołożyć kolejny wałek i ucisnąć
wynaczynionej krwi kolejną opaską elastyczną.
" Krwotoki zewnętrzne  Ewentualne zastosowanie opaski uciskowej
Jest to krwotok łatwy do rozpoznania i dobrze Można ją stosować tylko w szczególnych oko-
widoczny. Objawami ogólnymi krwotoku są: bla- licznościach (wypadek masowy, amputacja,
dość skóry, zimny pot, przyspieszenie akcji serca, zmiażdżenie), pamiętając o tym, że: " nie wol-
ogólne osłabienie, szum w uszach, mroczki przed no jej stosować dłużej niż 2 godziny; " można
oczami i niepokój, a w przypadkach dużego krwo- ją zakładać jedynie na udo lub ramię (około
toku  utrata przytomności. 5 cm powyżej miejsca zranienia); " powinna
Pierwsza pomoc być ona możliwie szeroka. Po założeniu opaski
w krwotokach zewnętrznych: należy odnotować czas i bacznie obserwować
 Ocena stanu ogólnego pacjenta oraz badanie kończynę, aby nie dopuścić do wystąpienia
tętna (norma: 60-80/min) i ciśnienia tętnicze- nieodwracalnego niedokrwienia.
go krwi (norma: 120/80 mm Hg). " Krwotoki wewnętrzne
 W przypadkach wymagających specjalistycz- Rozpoznanie krwotoku wewnętrznego może
nej pomocy medycznej wezwanie pogotowia być znacznie trudniejsze niż zewnętrznego. Po-
ratunkowego. dejrzenie może nasuwać: opuchnięcie, siniak,
Pomocy takiej wymagają szczególnie rany bolesność przy lekkim ucisku, wydzieliny pod-
długie i głębokie oraz powstałe w wyniku po- barwione krwią (np. wymioty lub mocz), powięk-
kąsania przez dzikie zwierzę lub zabrudzone szenie obwodu brzucha i zasinienie pod łukiem
(konieczność założenia szwów, podania leków żebrowym. Krwotokom wewnętrznym ulegają
i surowicy odpornościowej). często ofiary wypadków komunikacyjnych. Poza
 Założenie opatrunku tym mogą wystąpić takie same objawy ogólne
Dla własnego bezpieczeństwa bardzo ważne jest jak w przypadku krwotoku zewnętrznego.
użycie jednorazowych rękawiczek lateksowych. Pierwsza pomoc
 Zdezynfekowanie rany, jeżeli jest niewielka. w krwotokach wewnętrznych:
 Bezpośrednie zatamowanie wypływu krwi za Doraz
na pomoc w tym przypadku ma ograniczoną
pomocą jałowego opatrunku rolę, dlatego przy każdym podejrzeniu krwotoku
W ten sposób umożliwiamy tworzenie się wewnętrznego należy bezwzględnie wezwać pogo-
skrzepu, a jednocześnie zabezpieczamy ranę towie ratunkowe. Nie wolno podawać poszkodo-
przez zainfekowaniem. wanemu żadnych leków ani nic do jedzenia i pi-
 Uniesienie zranionej kończyny powyżej pozio- cia. Należy go unieruchomić i jeżeli jest przytomny,
mu serca ułożyć w pozycji przeciwwstrząsowej (uniesione
Zmniejszamy w ten sposób ciśnienie i pośred- nogi), a gdy jest nieprzytomny  w pozycji bocznej
nio prędkość wypływu krwi. ustalonej. Konieczne jest częste monitorowanie
 Po zatamowaniu krwotoku utworzenie opa- czynności życiowych, gdyż stan pacjentów może
trunku uciskowego ulec gwałtownemu pogorszeniu. Najbardziej nie-
Tworzymy go poprzez dołożenie oraz doci- bezpieczne krwawienia wewnętrzne to: krwotok do
śnięcie do opatrunku osłaniającego wałka ze jamy czaszki, krwotok do przewodu pokarmowego
zwiniętego bandaża, ligniny lub innego mate- i krwotok do otrzewnej.
riału i umocowanie go bandażem. Jeżeli rana Ważnym rodzajem krwotoku jest krwotok po-
krwawi pomimo ucisku, nie należy zdejmować wstały w wyniku amputacji urazowej, czyli odcięcia
części ciała człowieka w wyniku wypadku. W takiej
sytuacji należy ułożyć poszkodowanego w pozycji
Miejsca ucisku w tamowaniu
przeciwwstrząsowej, unieść zranioną kończynę
i zastosować opatrunek uciskowy lub opaskę uci-
krwotoków zewnętrznych
skową tak, jak w przypadku krwotoku zewnętrzne-
" skroń powyżej ucha,
go, i opatrzyć kikut jałowym opatrunkiem. Należy
" boki szczęki,
również odnalez
ć amputowaną część kończyny,
Przydatne linki:
" twarz pod oczami,
zabezpieczyć ją jałowym opatrunkiem i włożyć do
www.prc.krakow.pl
" ramię powyżej poziomu obojczyka,
 strona Polskiej
torby foliowej, którą z kolei należy umieścić w dru-
Rady Resuscytacji
" przedramię w zgięciu łokcia,
giej torbie zawierającej wodę z lodem. Przedłuża
www.ratmed.pl
" kolano  część górna,
to czas, w którym możliwe jest przyszycie ampu-
 portal interne-
" stopa, dłoń,
towy z dostępnym
towanej części kończyny. Należy także zapewnić
" przednia część stawu skokowego, nadgarstek,
programem na
pacjentowi komfort psychiczny i termiczny.
telefon komórkowy
" udo  część górna,
Najpoważniejszym powikłaniem krwotoku jest
www.miniportal.
" pachwina.
harcerski.pl wstrząs. Rozwija się, kiedy istnieje zaburzenie
36 Promotor 6/07
Bezpieczeństwo
Niezbędne elementy wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy:
" kamizelka odblaskowa, aby być widocznym dla innych użytkowników drogi,
" rękawiczki ochronne, najlepiej nitrylowe  są trwalsze,
" okulary ochronne, zabezpieczające np. przed kontaktem z zakażoną krwią,
" materiały opatrunkowe w możliwie dużej ilości, takie jak kompresy gazowe, opaski dziane, bandaże
elastyczne, chusty trójkątne i duże plastry z opatrunkiem,
" folia NRC, czyli tzw.  folia życia ,
" nożyczki z tępym końcem do przecinania pasów bezpieczeństwa i odzieży,
" maseczka do prowadzenia sztucznego oddechu  możliwie najlepszej jakości,
" przydatna może być także latarka zakładana na czoło.
gospodarki płynami organizmu, i jest bezpośred- opatrunku osłaniającego, zacisku, opatrunku
nim stanem zagrożenia życia. Początkowe objawy wspomagającego oraz systemu zabezpieczają-
wstrząsu (bladość i ochłodzenie skóry, zimny, cego przez zsunięciem się bandaża.
zlewny pot, rozszerzenie z
renic, apatia, niepokój,
senność) występują najczęściej, kiedy poszkodo- PODSUMOWANIE
wany jest nadal przytomny, dlatego należy bacznie W postępowaniu w przypadku krwotoków niezwykle
go obserwować, aby tych objawów nie przegapić. ważną rolę odgrywa czas. Do zatrzymania krwotoku
Jeśli stwierdzimy obecność objawów wstrząsu, przystępujemy natychmiast, sprawnie i metodycz-
należy natychmiast wdrożyć postępowanie przeciw- nie, bez zbędnej paniki oraz nadmiernego zdener-
wstrząsowe, które polega na zapewnieniu spokoju, wowania. Zdecydowanie i spokój ratownika działają
ochronie przed zimnem, deszczem, wiatrem, zasto- uspokajająco także na poszkodowanego.
sowaniu pozycji przeciwwstrząsowej, uspokojeniu Tamując krwotok zewnętrzny, uciskamy bezpo-
i wsparciu psychicznym, a przede wszystkim na średnio ranę, unosimy kończynę powyżej poziomu
opanowaniu krwotoku oraz zapewnieniu komfortu serca i stosujemy ucisk, wybierając opatrunek
oddychania. uciskowy przed opaską uciskową, a jeśli istnieje
konieczność jej zastosowania, należy zadbać o to,
NOWOCZESNE ŚRODKI OPATRUNKOWE by była wystarczająco szeroka, odnotować godzi-
Ostatnio pojawiło się kilka nowoczesnych metod nę jej założenia i stosować maksymalnie przez
tamowania krwawienia, wśród których najważ- 2 godziny.
niejsze są: Krwotok wewnętrzny początkowo jest niezauwa-
" Quickclot  to preparat zawierający naturalne żalny, uwagę ratownika powinna zwrócić senność,
substancje działające jak selektywna gąbka bladość, lęk czy omdlenie; czasem krew może
absorbująca wodę, co powoduje miejscową wypływać z naturalnych otworów ciała.
koagulację oraz utworzenie skrzepu. Jest che- W przypadku dużej utraty krwi i w każdym przy-
micznie obojętny i nie wchłania się, więc może padku podejrzenia krwotoku wewnętrznego należy
długo pozostawać na ranie. Znajduje zastoso- wezwać fachową pomoc medyczną oraz zapobie-
wanie przede wszystkim w przypadkach krwo- gać rozwijaniu się wstrząsu. Podczas oczekiwania
toków urazowych i powinien być używany przy na lekarza poszkodowany powinien leżeć pod przy-
braku skuteczności środków konwencjonalnych. kryciem, najlepiej w pozycji przeciwwstrząsowej.
Preparat jest sterylny, pozwala wydłużyć czas Trzeba także pamiętać o stałym monitorowaniu
bezpiecznego oczekiwania na pomoc. czynności życiowych poszkodowanego, a w razie
" Spongostan  to porowata substancja wiążąca braku oddechu zastosować oddech zastępczy,
płyn, stosowana głównie w chirurgii ogólnej, w przypadku zatrzymania krążenia zaś pełną
Piśmiennictwo
a także w chirurgii stomatologicznej, gdy tra- resuscytację krążeniowo-oddechową. Szybkie
1. Plantz S.H. Adler J.N.:
dycyjne metody zawodzą lub ich zastosowanie i precyzyjnie ukierunkowane działanie może pomóc Medycyna ratunko-
wa. U & P 2000.
jest niemożliwe albo mało praktyczne. Poza tym uratować życie, tym bardziej, że krwotoki zdarzają
2. Konturek S.:
wychwytuje płytki krwi, prowadząc pośrednio do się w codziennym życiu stosunkowo często. Dla-
Fizjologia człowieka.
zainicjowania procesu krzepnięcia. Niezwykle tego warto zawsze nosić ze sobą parę rękawiczek
Układ krążenia.
Wyd. UJ 2001.
przydatny w przypadkach krwawienia z nosa czy ochronnych (nitrylowych lub lateksowych), a także
3. Robertson C.,
wyrwania zęba, gdy potrzebny jest mały rozmiar mieć prawidłowo skompletowane wyposażenie
Redmond A.D.:
opatrunku. Spongostan jest wchłaniany do orga- samochodowej apteczki pierwszej pomocy. Ist-
Kompendium
leczenia dużych
nizmu w ciągu 3-5 tygodni. nieje także możliwość zainstalowania informacji
urazów. WM 1994.
" Bandaż ratunkowy  to nowoczesny środek do dotyczących postępowania w razie krwotoku i in-
4. Szczeklik A.:
tamowania krwawienia, używany głównie przez nych stanach zagrożenia życia w swoim telefonie
Choroby wewnętrz-
wojsko, który łączy w sobie funkcję dwóch warstw komórkowym. ne. MP 2006.
www.promotor.elamed.pl 37