Słowniczek ogólny

Ablaktacja – połączenie przez zaszczepienie dwóch obok siebie rosnących roślin.

Aeroponika – uprawa roślin poprzez umieszczanie ich korzeni w gazach.

Agregacja roślinna – jednogatunkowe skupienie roślin w siedlisku wyjątkowo korzystnym dla danego gatunku, który wówczas całkowicie opanowuje przestrzeń, nie dopuszczając do rozwoju roślin innych gatunków.

Akrotonia – rozwijanie się w pędy boczne przede wszystkim pączków leżących blisko wierzchołka pędu lub jego odgałęzień, charakterystyczne dla większości drzew.

Aksenia – bierna, wrodzona odporność roślin.

Allelopatia – wpływ jednego gatunku roślinnego na rosnący razem lub uprawiany po nim inny gatunek, zachodzący za pośrednictwem związków chemicznych, wydzielanych

przez roślinę lub pochodzących z jej rozkładu.

Allochoria – bierne rozprzestrzenianie się diaspor (nasion) za pośrednictwem: wiatru, wody, zwierząt lub człowieka.

Allogamia – zapylanie się kwiatu pyłkiem pochodzącym z innego kwiatu, zwykle też z innego osobnika roślinnego (obcopylność).

Alpinarium – ogród skalny – specjalnie przygotowany i ukształtowany ogród do uprawy roślin wysokogórskich.

Amigdalina – związek organiczny glikozydowy występujący w nasionach wielu owoców nadając im gorzki smak i aromat.

Anemochoria – roznoszenie zarodników i nasion roślin przez wiatr.

Anemogamia – wiatropylność – zapylanie roślin przez wiatr.

Atraktanty – substancje wabiące owady, wytwarzane głównie przez kwiaty.

Auksyny – hormony roślinne, wpływają pobudzająco na wzrost.

Bazytonia – rozwój pędów bocznych przede wszystkim z pączków leżących blisko podstawy pędu głównego, charakterystyczne dla krzewów.

Bielmo – tkanka w nasionach zawierająca materiały zapasowe, które pobiera zarodek w okresie kiełkowania.

Bindaż – berso – sklepiona aleja utworzona przez rozpięcie gałęzi drzew lub pnączy na półkolistej kratownicy.

Błonnik – celuloza – nierozpuszczalny w wodzie związek chemiczny, niestrawny, jest głownym składnikiem błon komórkowych większości roślin.

Boskiet – zwarty masyw drzew lub krzewów ujęty w ściany żywopłotów.

Chlorofil – zielony barwnik występujący w komórkach roślin zielonych. Zamienia energię świetlną w energię chemiczną i przyczynia się do zaistnienia najważniejszej reakcji chemnicznej na świecie 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2, w wyniku której wytwarza się glukoza (cukier gronowy). Chlorofil występuje w czterech wariantach, wzór jednego z nich jest następujący C55H72O5N4Mg.

Chojak – popularna nazwa sosny lub świerka.

Chrust – nazwa gałęzi odłamanych od drzew, uschniętych i leżących pod nimi.

Czapeczka – kaliptra – warstwa komórek miękiszowych okrywająca stożek wzrosu korzenia.

Darń – zwarta okrywa roślinna łąk, pastwisk i trawników. Gęste korzenie roślin (głównie traw) zazębiające się ze sobą i silnie związane z wierzchnią warstwą gleby.

Wykorzystywana jest do uzupełniania ubytków w trawnikach, do zabezpieczania skarp.

Defoliacja – sztuczne wywoływanie opadania liści u roślin uprawnych (np. u bawełny) przed zbiorami, w celu ułatwienia sprzętu plonów.

Dendarium – ogród, w którym uprawia się w celach naukowych lub badawczych różne gatunki drzew lub krzewów.

Dichogamia – nierównoczesne dojrzewanie pręcików i słupków w kwiatach,

uniemożliwiające zapylenie własnym pyłkiem.

Drewno – ksylem – tkanka roślinna o bardzo złożonej budowie, wytwarzana przez miazgę po jej wewnętrznej stronie.

Drewnienie – lignifikacja – proces przesycania ścian komórkowych roślin ligniną (drzewnikiem), wytwarzaną przez cytoplazmę.

Dziczka – młode drzewko owocowe lub ozdobne, wyrosłe z nasienia, używane do szczepienia odmian szlachetnych jako podkładka.

Egzot – roślina pochodząca z innej strefy klimatycznej.

Ekotop – przestrzeń zajmowana przez dane środowiska roślinne w określonym układzie warunków klimatycznych i glebowych.

Eksudacja – aktywne wydzielanie soku z przekroju po odcięciu łodygi, spowodowane parciem korzeniowym.

Elita – najlepsze okazy roślin otrzymywne z hodowli przez selekcję i ich materiał siewny.

Elongacja – wydłużanie się niektórych komórek roślin wskutek ich wzrostu.

Entomogamia – zapylanie kwiatów przez owady.

Epifitoza – epifitia – masowe występowanie na określonym obszarze i w ciągu ograniczonego czasu zachorowań roślin.

Fellogen – miazga korkotwórcza, wytwarza się w pierwszym okresie wegetacji danej części organu, łodygi i korzenia.

Filotaksja – ulistnienie, rozmieszczenie liści na łodydze rośliny.

Fitocenoza – płat roślinności – naturalne, rzeczywiste skupienie gatunków zajmujące pewną przestrzeń, jednolite pod względem składu florystycznego, wchodzące w obręb określonego zespołu roślinnego (powierzchnia od kilku cm2 do kilku a nawet kilkuset tysięcy m2).

Fitohormony – auksyny – hormony roślinne wytwarzane przez rośliny, regulatory wzrostu, które w niskich stężeniach pobudzają lub hamują różne procesy fizjologiczne.

Fitoklimat – klimat lokalny wytworzony pod wpływem określonego zbiorowiska roślinnego, np. klimat lasu sosnowego, torfowiska.

Fitoncydy – substancje wydzielane przez rośliny hamujące procesy życiowe innych organizmów zagrażających roślinie. Są wykorzystywane przez człowieka do konserwacji żywności.

Flora – rośliny żyjące w określonych granicach przestrzeni (kontynent, kraina).

Fotomorfoza – zmiany zachodzące w kształcie, zabarwieniu i wewnętrznej budowie oraz w czynnościach rośliny wyrosłej w świetle lub w ciemności.

Fotoperiodyzm – zależność procesu fizjologicznego od długości dobowego okresu świetlnego. Występują tu podziały na rośliny krótkiego dnia i rośliny długiego dnia.

Fotosynteza – złożony proces wytwarzania przez żywe komórki roślinne zawierające chlorofil, węglowodanów z dwutlenku węgla i wody przy udziale energii świetlnej.

Fototropizm – zdolność skierowywania się rośliny lub jej części, w stronę źródła światła lub w kierunku przeciwnym.

Fytonozy – choroby roślin wywoływane przez drobnoustroje, które w zasadzie nie są chorobotwórcze dla człowieka i zwierząt.

Galasy – patologiczne twory różnego kształtu powstające na roślinach w wyniku zaatakowania ich przez pasożyty roślinne oraz pod wpływem nakłucia i złożenia w ranie jaj owadów.

Gametofit – pokolenie płciowe roślin przechodzących przemianę pokoleń, wytwarzające płciowe komórki rozrodcze.

Garbniki – taniny – substancje chemiczne mające właściwości przeciwgnilne i impregnujące, zwiększające trwałość roślin, mogą ochraniać przed zjadaniem przez zwierzęta.

Geokarpia – zjawisko dojrzewania owoców pod ziemią.

Geotropizm – ruchy roślin, np.:

– Autonomiczny – bez bodźców np. owijanie się.

– Geotropizm – ruch w kierunku przyciągania Ziemi.

– Heliotropizm – ruch w kierunku Słońca.

– Hygroskopijne – wykonują nieżyjące części roślin.

– Nastie – ruchy pod wpływem bodźca lecz bez związku z kierunkiem działania.

– Plagiotropizm – ruch poprzeczny.

– Taksja – ruch całym ciałem.

– Tropizm – ruch w określonym kierunku.

Gołożer – całkowite ogołocenie roślin z liści przez żerujące owady, podczas masowych pojawów, np. szarańcza.

Gonidia – glony, będące obok grzybów składnikiem porostów.

Grzybnia – wegetatywna, czyli służąca do odżywiania się część grzybów nie wytwarzająca komórek rozrodczych.

Gumoza – objaw chorobowy drzew, wyciek gumy z gałęzi lub pni (głównie drzewa owocowe).

Gutacja – aktywne wydzielanie wody przez rośliny.

Helotyzm – w przypadku porostów; niewolnicze uzależnienie jednego symbionta od drugiego (glonu od grzyba).

Herbarium – zbiór, kolekcja zasuszonych i ułożonych systematycznie roślin.

Heterofilia – występowanie u tej samej rośliny liści różnego kształtu.

Higromorfizm – zespół cech budowy anatomicznej roślin, siedlisk wilgotnych.

Histogeny – części merystemu wierzchołkowego, mające własne komórki inicjalne i dające początek określonym częściom organu rośliny.

Huby – potoczna nazwa grzybów żagiowatych.

Hybryd – mieszaniec – osobnik powstały ze skrzyżowania roślin różniących się dziedzicznie.

Hydroponika – bezglebowa uprawa roślin wyższych na pożywkach wodnych.

Izydia – wyrostki – sadzonki zwykle kilkuletnie, używane do uzupełnienia starszych upraw lub młodych pokoleń drzew.

Jaryzacja – wernalizacja – procesy biochemiczne zachodzące w nasionach wielu roślin ozimych, dwu i wieloletnich i wpływające na ich zakwitanie. Proces jaryzacji zachodzi w temperaturze od –10oC do nieco powyżej 0oC.

Jarzyna – część jadalna rośliny warzywnej, przeważnie przyrządzana w formie dodatku do innych potraw bardziej kalorycznych lub spożywana jako potrawa ze względu na swoje wartości odżywcze.

Kallus – tkanka regeneracyjna powstająca na powierzchni roślin głównie drzewiastych i ma duże znaczenie w gojeniu sią ran.

Kapilary – włoskowate naczynia roślin.

Kari – curry – mieszanina zmielonych przypraw korzennych.

Kauliforia – wyrastanie kwiatów lub skróconych kwiatostanów, bezpośrednio na pniu drzew lub na starszych gałęziach z uśpionych pączków.

Kiełkowanie – pierwsza faza wzrostu roślin nasiennych i zarodnikowych w warunkach dostępu wody, tlenu i odpowiedniej temperatury (przejście ze stanu spoczynku do fizjologicznego).

Klejstogamia – samozapylenie występujące u niektórych roślin, a odbywające się w pąkach kwiatowych przed ich otworzeniem się.

Klon – potomstwo jednego osobnika, identyczne pod względem właściwości

dziedzicznych, powstałe z rozmnożenia wegetatywnego (podział, pączkowanie, rozłogi, bulwy, cebule, sadzonkowanie).

Knieja – wielki, gęsty obszar leśny, w którym przebywa zwierzyna.

Komórczak – wielojądrowa struktura stanowiąca jedną komórkę (niektóre zielenice, pleśniaki, pełzatka).

Komysz – nazwa krzaków, zarośli, zwykle w miejscach podmokłych.

Konidofor – szczytowa część strzępków grzybów, na której powstają zarodniki.

Krystaloid – produkt przemiany materii w komórce roślinnej – występuje w postaci bryłki zawierającej białko, czasem inne składniki.

Kserochazja – mechaniczne rozsiewanie nasion przez rośliny.

Kseromorfizm – ogół cech życiowej postaci, świadczących o przystosowaniu do życia w warunkach skąpego uwilgocenia.

Lignit – niezwęglone całkowicie kawałki drewna występujące w węglu brunatnym –

nadają się do akwariów.

Łyko – floem – złożona tkanka roślin naczyniowych, przewodząca substancje organiczne.

Makuchy – nazwa wyciśniętych nasion roślin oleistych stanowiących cenną paszę.

Mentor – roślina starsza o utrwalonych cechach, na której zaszczepia się młody pęd aby nabrał tych cech.

Merystem – tkanka twórcza – składająca się z komórek inicjalnych i powstałych z nich komórek dzielących się w zarodkach roślin i w określonych częściach roślin dojrzałych.

Miazga – kambium – warstwa komórek roślinnych zachowujących stale zdolność podziału. Mnożąc się wytwarza łyko i drewno.

Mikoryza – współżycie niektórych grzybów z roślinami.

Miksameba – nieobłoniona komórka śluzowców, mogąca wykonywać ruchy

pełzakowate.

Monoginia – zjawisko występowania u roślin jednego słupka i znamienia, z możliwością wykształcenia się wielu owoców.

Monokultura – uprawianie jednego gatunku rośliny na tym samym miejscu przez wiele lat.

Mozaika – wirusowa choroba roślin objawiająca się w postaci jasnozielonych lub żółtawych plam na tle zdrowej zieleni liścia.

Murawa – niskie zbiorowisko trawiaste, często pochodzenia sztucznego (np. parki, zieleńce, boiska).

Nard – przyjemnie pachnące organy u niektórych gatunków roślin.

Nasiennik – roślina dwuletnia, wyrosła w drugim roku wegetacji z sadzonki, uprawiana dla uzyskania nasion.

Nastie – reakcje ruchowe roślin związane ze zmianą bezkierunkowo działającego bodźca:

– Termonastie – wpływ temperatury,

– Fotonastie – wpływ oświetlenia,

– Chemonastie – działanie chemiczne,

– Haptonastie – działanie mechaniczne,

– Sejsmonastie – pod wpływem wstrząsów.

Naturalia – płody rolne lub ogrodowe.

Nektarium – miodnik – zazwyczaj występujący w kwiatach narząd roślinny (gruczoł), który wydziela słodki sok będący przynętą dla zwierząt biorących udział w zapylaniu kwiatów.

Nowalia – nowalijki – młode warzywa ukazujące się po raz pierwszy w danym roku.

Nutacje – ruchy autonomiczne roślin, wywołane procesami wewnętrznymi wywołanymi w roślinie np. ruchy wijące fasoli ułatwiają pędowi znalezienie podpory.

Nyktynastie – ruchy senne – ruchy organów roślinnych odbywające się w rytmie dnia i nocy (np. liście fasoli wieczorem opadają i ponownie wznoszą się rano).

Ornitogamia – zapylanie kwiatów przez ptaki.

Panmiksja – możliwość dowolnego rozmnażania się w obrębie danej zbiorowości.

Parch – objaw chorobowy roślin w postaci plam z szarooliwkowym lub czarniawym nalotem na liściach, owocach i pędach, albo krostowatych wzniesień lub zagłębień na bulwach i korzeniach.

Partenokarpia – wytwarzanie owoców bez nasion, bez procesu zapłodnienia komórki jajowej, np. banan, ananas.

Płonność – niepłodność kwiatów (brak pręcików, słupków) występuje głównie u licznych roślin ozdobnych.

Prolifikacja – wypuszczenie pędów – rozwój jakiegoś organu z organu innego, który zakończył swój okres rozwoju (np. wyrastanie pędu z kwiatu u pomidorów).

Rafidy – igiełkowate kryształki (np. szczawiany wapnia) w komórkach roślin, najczęściej jednoliściennych.

Rekultywacja – przywrócenie do użytku terenów pod uprawę roślin, a zniszczonych wskutek działalności gospodarczej.

Roszenie – proces wydzielania włókna z roślin łykodajnych.

Rozsiewanie – nasion roślin jest czynnikiem współdecydującym o możliwościach ekologicznej i geograficznej ekspansji gatunków. Typy rozsiewania:

– autochory

– rozrzucają nasiona,

– barochory

– opadają wskutek siły ciężkości,

– anemochory – rozsiewają się przez wiatr,

– hydrofory

– rozsiewają się przez wodę,

– zoochory

– rozsiewają się z wykorzystaniem zwierząt.

Runo – przyziemna warstwa roślinności w lasach, o wysokości od kilku cm do 1 m.

Ruń – zwarty porost roślinny o różnorodnym składzie, pokrywający łąkę, także młody zieleniejący się zasiew, np. pszenicy, żyta.

Ryzosfera – strefa korzeniowa – bezpośrednie otoczenie powierzchni młodych korzeni, podlegające w silnym stopniu ich wpływom. Ryzosfera przesycona wydzielinami korzenia odznacza się większą bujnością flory bakteryjnej i grzybowej, która wywiera duży wpływ na pobieranie przezeń substancji pokarmowych.

Sadzonka – odnóżka – odcięta część pędu lub korzenia, liść lub część liścia używana do wegetatywnego rozmnażania rośliny.

Samopylność – autogamia – zdolność rośliny do wytwarzania nasion po zapyleniu pyłkiem z tego samego kwiatu. Odmianę samopylności jest klejstogamia – wytwarzanie kwiatów, które się nie otwierają i muszą być zapylane własnym pyłkiem.

Samożywność – autotrofizm – charakterystyczny dla roślin zielonych sposób odżywiania się prostymi związkami nieorganicznymi, z których przy udziale energii słonecznej, syntezują one swe ciało.

Skleromorfizm – kseromorfizm objawiający się zdrewnieniem większości organów rośliny.

Skleroty – przetrwalniki niektórych grzybów wyższych, zbudowane ze ściśle splecionych strzępek.

Soliter – drzewo lub krzew rosnące pojedynczo, charakteryzujące się oryginalnym kształtem, kolorem itp., kontrastujące z otoczeniem.

Sporofit – bezpłciowe pokolenie roślin.

Synuzja – część składowa fitocenozy, zwykle tworząca jedną z jej warstw złożoną z roślin o podobnych wymaganiach życiowych i podobnej formie wzrostowej.

Transpiracja – wydzielanie wody w postaci pary wodnej przez rośliny lądowe.

Turgor – napięcie błon komórek roślinnych powodowane ciśnieniem wody od wewnątrz na ściany komórki. Jest dla wielu roślin zielnych najważniejszym czynnikiem

usztywniającym. Utrata wody powoduje spadek ciśnienia protoplazmy i w następstwie zanik sztywności (więdnięcie).

Ulistnienie – filotaksja – sposob rozmieszczenia liści na łodydze, może być:

– skrętoległe – liście wyrastają z węzłów pojedynczo, a linia łącząca ich nasady obiega łodygę spiralnie,

– okółkowe – z węzła wyrasta po dwa lub wiecej liści.

Więdnięcie – proces zwiotczenia tkanek roślinnych związany z obniżeniem torgoru komórek. Bezpośrednią przyczyną jest niedobór wody.

Wirescencja – u roślin przybieranie zielonej barwy, zazielenianie się.

Wykrot – drzewo powalone wraz z korzeniami.

Wypłonienie – etiolacja – zmiany fotomorficzne zachodzące w roślinie wyrosłej w ciemności (zanik chlorofilu, dużo wody, słaby rozwój).

Zarośla – zbiorowisko krzewiaste nazywane agregacją roślinną.