SŁOWNICZEK BOTANICZNY
areola - przekształcony, zredukowany poduszeczkowaty krótkopęd występujący u kak- tusów, z którego wyrastają ciernie oraz szczecinki będące przekształconymi liśćmi (patrz str. 30, także → cefalium).
bulwa - zgrubiały organ podziemny lub nadziemny rośliny pełniący role zapasowe, może mieć pochodzenie pędowe, korzeniowe lub mieszane.
bylina - wieloletnia → roślina zielna (niezdrewniała).
cebula - silnie skrócony pęd, przekształcony w organ podziemny, spichrzowy, służy także do rozmnażania wegetatywnego. Zbudowany z silnie zmięśniałych liści (łusek) osa- dzonych na skróconej łodydze tzw. piętce. Zewnętrzne łuski, często zeschnięte, spełniają rolę ochronną.
cefalium - szczytowa część pędu, wyraźnie różniąca się wyglądem od reszty rośliny, na której z areol wyrastają kwiaty, spotykana u niektórych kaktusów.
cierń - zaostrzony, szydłowaty twór, rozgałęziony lub nierozgałęziony, powstały z prze- kształcenia pędu, liści (np. u kaktusów) lub innych organów. Służy celom obronnym.
działka kielicha - patrz → okwiat.
endemit - gatunek rośliny, którego występowanie jest ograniczone wyłącznie do niewiel- kiego ograniczonego obszaru często zamkniętego naturalnymi granicami np. wysokie góry czy wyspy oceaniczne.
epifit - porośle; roślina nie rosnąca w glebie lecz porastająca inne rośliny (zwykle drze- wiaste), bez korzystania z ich substancji pokarmowych i wody.
korzeń - część osi rośliny zwykle podziemna, przytwierdzająca ją do podłoża, której podstawową funkcją jest pobieranie wody i soli mineralnych. Wyróżniamy różne typy korzeni. Korzenie palowe składają się z jednego głównego korzenia i wyrastających z niego drobniejszych korzeni bocznych; korzenie wiązkowe występują np. u traw i składają się z wiązki korzeni o jednakowej długości; korzenie przybyszowe rozwijają się na łodygach nadziemnych lub podziemnych (patrz → kłącze); korzenie powietrzne są korzeniami przybyszowymi, występującymi u niektórych epifitów służące do pobierania wody z opadów atmosferycznych lub rosy.
kserofit — rośliny przystosowane do znoszenia suszy dzięki szczególnym cechom budowy. Wyróżnia się wśród nich dwie grupy sklerofity (suchrośla) - rośliny zdolne do sprawnego pobierania wody i skutecznego ograniczania parowania; zwykle mają skórzaste, sztywne, pokryte woskiem często drobne liście oraz bardzo silnie rozbudowane systemy korzeniowe. Druga grupa to sukulenty (rośliny gruboszowate) - są roślinami mięsistymi, o płytkim systemie korzeniowym, gromadzącymi zapasy wody podczas dobrego w nią zaopatrzenia w różnych częściach swego ciała np. w łodygach, liściach lub korzeniach.
kultury laboratoryjne - zwane inaczej kulturami in vitro - noszą również nazwę kultur tkankowych; zespół metod umożliwiających utrzymanie poza organizmem żywych komórek, fragmentów tkanek i całych roślin w sterylnych ściśle kontrolowanych warunkach.
kutner - bardzo gęsta powłoka z matowych włosków na skórce rośliny. Chroni roślinę przed utratą wody wskutek parowania i nadmiernym nasłonecznieniem. Może występować na pędach, liściach i pączkach kwiatowych.
kłącze - pęd podziemny rośliny pochodzenia pędowego, zbudowany z węzłów i krótkich międzywęźli, zwykle zgrubiały, wytwarza korzenie przybyszowe oraz łuskowate, bezbarwne liście, w których kątach znajdują się pączki boczne. Pełni funkcje zapasowe i służy do rozmnażania wegetatywnego.
kolec - twarde, sztywne, ostro zakończone wyrostki zbudowane ze skórki. Nie posiadają wiązek przewodzących i dają się stosunkowo łatwo odrywać.
kultywar - odmiana uprawna, uzyskana w wyniku celowych zabiegów hodowlanych, zwykle nie istniejąca bez podtrzymywania tych zabiegów.
kwiat - skrócony pęd przekształcony w organ, którego części związane są pośrednio lub bezpośrednio z rozmnażaniem płciowym (generatywnym); występuje u wszystkich roślin nasiennych. U roślin okrytonasiennych składa się zwykle z → okwiatu, pręcików i słupka (słupków).
kwiatostan - część pędów rośliny (p. generatywne) wydająca → kwiaty, zwykle k. odróżnia się budową od reszty rośliny
listek - pojedynczy liść (blaszka liściowa) w → liściu złożonym
listek okwiatu - patrz → okwiat
liść złożony - liść składający się z wielu listków (blaszek liściowych) osadzonych na wspólnej osi i często odpadających osobno.
mieszańce - osobniki powstałe ze skrzyżowania rodziców pochodzących z różnych gatunków (m. międzygatunkowe) lub rodzajów (m. międzyrodzajowe)
odmiana uprawna - patrz → kultywar
okwiat - płonne części kwiatu, mogą być zróżnicowane na kielich - składający się z działek kielicha - zwykle zielonych, listkowatych organów o funkcji obronnej i koronę - składającą się z płatków zwykle żywo zabarwionych, pełniących funkcję powabni. W niektórych rodzinach (np. u storczykowatych i złotogłowowatych) okwiat jest niezróżnicowany na kielich i koronę - mówi się wtedy o listkach okwiatu. U wielu gatunków poszczególne części o. mogą podlegać różnym modyfikacjom: może następować wypadanie niektórych elementów lub zrastanie się ich ze sobą.
osnówka - mięsista osłona rozwijająca się wokół nasion niektórych roślin iglastych. ostroga - wydłużony wyrostek → warżki
owocolistek - zmodyfikowany liść (łuska nasienna) na którym tworzą się zalążki (każdy zalążek zawiera komórkę jajową). U roślin nagozalążkowych (m. in. sagowce i wszystkie iglaste) zalążki są nieosłonięte. U roślin okrytozalążkowych jeden lub kilka owocolistków zrasta się w słupek (→ kwiat) zamykający w środku zalążki.
płatek - patrz → okwiat
podsadka - liście wyrastające u podstawy → kwiatostanu. Są najczęściej inaczej zbudowane niż liście odpowiedzialne za fotosyntezę. Niekiedy pełnią funkcję powabni (zwabiają owady) lub tworzą ochronną okrywę kwiatostanu.
pseudobulwa - nadziemne, zgrubiałe organy o kształcie cylindrycznym, jajowatym lub kolbkowatym występujące u storczykowatych i służące do magazynowania wody.
roślina zielna - roślina o delikatnych, niezdrewniałych (bądź lekko zdrewniałych) pędach nadziemnych. Pędy r. z. są nietrwałe i w klimacie Polski obumierają na zimę. Do roślin zielnych zalicza się r. jednoroczne, r. dwuletnie i byliny.
strobil - kłos zarodniowy; szyszkowate, jednoosiowe skupienie liści zarodnionośnych (sporofili).
sukulenty - rośliny gruboszowate; r. o zdolnościach gromadzenia wody w tkankach (t. wodna, miękisz wodny), wytrzymujące długotrwały brak wody (suszę). Sukulenty charakteryzują się bardzo oszczędną gospodarką wodną. W zależności od umiejscowienia tkanki wodnej rozróżnia się s. łodygowe (t.w. w łodydze) oraz s. liściowe (w liściach).
szyszka - kwiat lub kwiatostan roślin nagozalążkowychj złożony z jednego lub wielu → strobili. Zwykle sz. utworzona jest z łuskowatych liści zarodnionośnych osadzonych na wspólnej osi (sz. prosta, np. u sagowców) lub na odgałęzieniach osi głównej (sz. złożona).
ulistnienie - filotaksja; charakterystyczne dla danego gatunku rośliny, regularne rozmieszczenie → liści na pędzie. Wyróżnia się dwa zasadnicze typy u.: okółkowe (z węzła wyrasta więcej niż jeden liść) oraz skrętoległe (z węzła wyrasta tylko 1 liść). Częstą odmianą u. okółkowego jest u. nakrzyżległe (w węźle wyrastają dwa liście, położone naprzeciwległe, kolejne pary nadległe krzyżują się pod kątem prostym).
warżka - labellum; płatek (listek → okwiatu) w kwiatach storczykowatych (zwykle położony najniżej), różniący się od pozostałych kształtem, barwą i/lub rozmiarem, często opatrzony → ostrogą, służący jako lądowisko dla owadów zapylających.