SKUTKI DZIAŁANIA PRĄDU ELEKTRYCZNEGO W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA

Należy bezwzględnie podkreślić, że zagadnienie właściwości i wpływ prądu elektrycznego na organizm człowieka leży

w obszarze wiedzy wspólnej dla medycyny i elektryki, a więc nie powinno się przypisywać wyłączności znajomości i

interpretacji faktów, którejkolwiek z ww. stron.

Skutki działania prądu elektrycznego w organizmie człowieka są różnorodne i zależą od wartości

natężenia prądu uwarunkowanego napięciem dotykowym i rezystancją (oporem, impedancją) ciała

w chwili rażenia. Wyróżniono z pośród znanych patofizjiologicznych skutków przepływu prądu

elektrycznego przez organizm człowieka trzy zasadnicze, a mianowicie: działanie na układ krążenia,

układ nerwowy i narządy wewnętrzne oraz działanie cieplne. Intensywność każdego z działań zależy

m.in. od drogi przepływu prądu rażeniowego. Początek i koniec drogi, tzw. “wejście prądu” i “wyjście

prądu” zwane “znamionami prądu” uznaje się za dowód porażenia. Droga przepływu prądu rażenia przez

organizm człowieka ma istotny wpływ na wartość rezystancji ciała. Wyjątkowo niebezpieczne stają się

przepływy prądu rażenia przez ważne dla życia organy, a zwłaszcza przez serce i mózg. Czas przepływu

prądu rażenia przez organizm odgrywa dużą rolę, bowiem im czas rażenia dłuższy, tym skutki są

groźniejsze. W zależności od natężenia wyróżniono kilka zakresów szkodliwego działania prądu na

organizm człowieka. Prąd zmienny 50 Hz staje się odczuwalny przy wartości około 1 mA

jako mrowienie. Dalszy wzrost natężenia wywołuje ból oraz skurcz włókien mięśniowych. Natężenie

prądu powyżej 10 mA powoduje ból, który może doprowadzić do wstrząsu. Prąd samouwolnienia

wynosi około 15 mA. Prąd rażenia większy od 20 mA powoduje skurcze mięśni. Skurcze mięśni

oddechowych mogą doprowadzić do niedotlenienia, wzrostu dwutlenku węgla, zakwaszenia tkanek oraz

sinicy skóry. Występuje również wzrost ciśnienia tętniczego krwi, jako skutek skurczu mięśni gładkich

naczyń krwionośnych. Skurcz naczyń wieńcowych może doprowadzić do zawału mięśnia serca. Prąd

zmienny o natężeniu 25 do 75 mA, przepływający przez serce wywołuje zaburzenia bioelektryczne typu

migotania komór serca, co prowadzi do zatrzymania czynności serca.

Duże zagrożenie migotania występuje przy przepływie prądu w czasie dłuższym od 0,5 s.

Za bezpieczną wartość graniczną przyjmuje się wartość 10 mA, co oznacza, że prąd o takiej lub

mniejszej wartości może płynąć przez organizm człowieka długotrwale (ponad 5 s).

Prąd o natężeniu większym od 5A na ogół nie wywołuje migotania komór, a jego działanie polega na

rozległych oparzeniach tkanek. W wyniku działania cieplnego i elektrolitycznego prądu elektrycznego

na organizm występują zmiany martwicze. Zmiany te dotyczą przeważnie mięśni. Nadmiar uwalnianej

mioglobiny z uszkodzonych mięśni, jako następstwo, w okresie późniejszym, może doprowadzić do

wystąpienia niewydolności nerek.

Przepływający przez organizm człowieka prąd elektryczny napotyka na rezystancję (impedancję),

która zależy od napięcia dotykowego i drogi przepływu prądu rażeniowego. Napięcie dotykowe

występuje, w razie uszkodzenia izolacji, między dwoma punktami, z którymi mogą się zetknąć

równocześnie ręce lub ręka i stopy człowieka.

Przy wyznaczaniu napięć rażeniowych przyjmuje się, że rezystancja ciała człowieka wynosi 1000

om. Wynika z tego ustalenia, że przepływ prądu o wartości 20 mA jest spowodowany napięciem o

wartości: 20 mA razy 1000 om = 20 V. Natomiast napięcie o wartości 220 V wywołuje przepływ prądu

rażeniowego o wartości: 220 V podzielone przez 1000 om = 0,22 A = 220 mA.

Niektóre warunki środowiskowe m.in. woda, hałas, wysoka temperatura, powodują znaczne

zmniejszenie wartości rezystancji organizmu człowieka, a więc i zwiększenie jego zagrożenia

porażeniowego.

PIERWSZA POMOC W WYPADKACH PORAŻEŃ I OPARZEŃ PRĄDEM ELEKTRYCZNYM

W razie wypadku porażenia prądem elektrycznym należy natychmiast udzielić poszkodowanemu pomocy. Życie

porażonych zależy od natychmiastowej i umiejętnej pomocy, udzielonej na miejscu wypadku. Czas, jaki upływa

od zatrzymania podstawowych czynności życiowych, łącznie z zatrzymaniem czynności serca (stan śmierci

klinicznej) do momentu wystąpienia w mózgu nieodwracalnych zmian (śmierć biologiczna), nie przekracza

zazwyczaj 3 do 5 minut.

Nie należy liczyć na to, aby w przypadku rażenia np. na dole kopalni, w tak krótkim czasie mogła być

zorganizowana fachowa pomoc lekarska. Zazwyczaj szybkie sprowadzenie lekarza do wypadku jest niemożliwe

i cały ciężar pierwszej pomocy (pomocy przedlekarskiej) spada na osoby przygodne. Powinny to zrobić inne osoby

obecne przy wypadku lub przywołane do pomocy. Jeżeli w czasie rażenia nastąpiło u porażonego zatrzymanie

akcji oddechowej lub nawet pracy serca, to natychmiastowa, dobrze udzielona pomoc pozwala na skuteczny

ratunek. Jeżeli jednak wystąpiła u porażonego fibrylacja (migotanie) komór serca, to wyprowadzenie go z tego

stanu wymaga zastosowania bardzo specjalistycznego aparatu medycznego tj. defibrylatora.

Dobrze udzielona pomoc w pierwszej minucie daje około 98% szans na skuteczny ratunek,

w piątej minucie już tylko 25%, a gdy nastąpi to jeszcze później, wówczas prawdopodobieństwo skutecznego

ratunku zmniejsza się bardzo szybko do zera. Pomoc powinna być udzielona przy zachowaniu zasad

zapewniających zarówno bezpieczeństwo ratującego, jak i poprawność wykonania czynności ratowniczych.

Rato

wanie rażonego powinno polegać na:

a) uwolnieniu rażonego spod napięcia,

c) rozpoznaniu stanu rażonego,

b) przygotowaniu rażonego do ratowania,

d) wykonaniu czynności ratowniczych.

Opracował mgr inż . Wacław Łucyk