Niepodległe państwo białoruskie a bezpieczeństwo i pozycja
międzynarodowa Polski
1. Podstawowe tezy polskiej polityki wobec Białorusi
Polskę i Białoruś nie łączy obecnie dwustronny czy wielostronny sojusz polityczno-
militarny. W przeciwieństwie do innych sąsiadów, takich jak Niemcy czy Litwa, Białoruś nie
współtworzy z Polską wspólnej jednostki wojskowej, oddziały obu armii nie służą razem
w żadnej misji wojskowej oraz nie przeprowadzają wspólnych manewrów. Przeciwnie,
sąsiednie kraje dokonały w ostatniej dekadzie XX wieku odmiennych wyborów
strategicznych. Polska stała się członkiem NATO i stara się pogłębić swoje więzi
z najważniejszym krajem tej organizacji – Stanami Zjednoczonymi. Białoruś natomiast
upatruje gwarancji swojego bezpieczeństwa w bliskich stosunkach z Federacją Rosyjską.
Pomimo tych politycznych różnic Białoruś nie jest dla Polski strategicznym rywalem czy
też przeciwnikiem. Wręcz przeciwnie, państwo białoruskie postrzegane jest jako potencjalny
i zarazem pożądany partner dla polskiej polityki wschodniej. W relacjach między obu
sąsiednimi krajami nie ma bowiem fundamentalnych różnic interesów. Otwarte i nie
konfrontacyjne podejście Polski do Białorusi oparte jest na przyjętych po upadku Związku
Sowieckiego tezach:
• Niedopuszczalne jest odtworzenie Imperium Sowieckiego i ponowne
zwasalizowanie przez Moskwę swoich dawnych republik i państw satelickich;
• Istnienie niepodległy państw, w tym Białorusi, między Polską a Rosją jako
prężnych podmiotów i uczestników stosunków międzynarodowych, leży
w żywotnym interesie Polski;
1
• Bezpieczeństwu Polski i regionu sprzyjać będzie przyjęcie przez Białoruś
demokratycznych zasad ustrojowych i wartości społeczeństwa obywatelskiego.
Polityka wobec Białorusi realizowana przez rząd Donalda Tuska opierając się na
powyższych tezach akcentuje m.in. gotowość udzielenia swojemu wschodniemu sąsiadowi
pomocy w jego rozwoju oraz wsparcia dla działań na rzecz poszanowania praw człowieka.
Wyrażane jest także oczekiwanie na większe otwarcie Białorusi na Europę1. Przyjęte przez
polski rząd cele średnio - i krótkoterminowe zakładają przede wszystkim:
- utrwalenie politycznej i gospodarczej suwerenności Białorusi,
- zwiększenie ilości kanałów komunikacji i powiązań Białorusi z Europą oraz z instytucjami
gospodarki światowej,
- rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w tym niezależnych mediów,
- zagwarantowanie praw mniejszości polskiej na Białorusi oraz swobody funkcjonowania
firm z kapitałem polskim.
Osiąganie tych celów realizowane ma być poprzez dialog ze stroną białoruską. Jakość
tego dialogu strona polska uzależnia jednak od postawy władz białoruskich w zakresie „(…)
liberalizacji sytuacji wewnętrznej oraz od złagodzenia administracyjnych szykan wobec
działaczy mniejszości polskiej na Białorusi. Za podtrzymaniem kontaktów dwustronnych
przemawia również przekonanie, iż izolacja państwa białoruskiego nie leży w interesie
polskim ani nie sprzyja rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi”2.
Władze polskie często podnoszą kwestię sytemu politycznego panującego na Białorusi,
podkreślając potrzebę zbliżenia go do standardów demokracji zachodnioeuropejskich.
W przekonaniu polskiego prezydenta Lecha Kaczyńskiego ewolucja Republiki Białoruś
w kierunku demokracji liberalnej powinna była odbywać się przede wszystkim w wyniku
wewnętrznych, suwerennych decyzji politycznych. Jakakolwiek interwencja zewnętrzna,
1 Informacja Ministra Spraw Zagranicznych na temat polityki zagranicznej RP w 2008 roku, www.msz.gov.pl
2 Grażyna Bernatowicz, Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych - z upoważnienia
ministra - na interpelację nr 3393 w sprawie polskiej polityki wobec Białorusi, Warszawa, dnia 23 lipca 2008 r.,
www.sejm.gov.pl
2
łamiąca normy prawa międzynarodowego byłaby niedopuszczalna „(…) bo Białoruś jest
niezależnym państwem i musimy to uszanować”3.
2. Znaczenie granicy i sąsiedztwa z Białorusią
Rzeczpospolita Polska na długości 418 km graniczy z Republiką Białoruś. Jest to
w całości granica lądowa nie posiadająca oparcia o znaczące przeszkody geomorfologiczne.
Terytorium
Białorusi
liczące
207
tyś
km2
zajmuje
zachodnią
część
Niziny
Wschodnioeuropejskiej, która po stronie polskiej przechodzi płynnie w Nizinę
Środkowoeuropejską. Białoruś to kraj o krajobrazie w zdecydowanej mierze ukształtowanym
przez ostatnie zlodowacenie. Terytorium charakteryzuje się gęstą siecią rzeczną (główne
rzeki: Dniepr, Prypeć, Niemen, Berezyna, Dźwina) o małym spadku wody spowodowanym
nizinnym ukształtowaniem terenu (70% powierzchni poniżej 200 m n.p.m.). Białoruś leży
w strefie klimatu umiarkowanego, w którym występuje wyraźny podział na cztery pory roku.
W styczniu średnia temperatura kształtuje się w przedziale od -8° do -4°C, a w lipcu
17-19°C. Charakterystyczne dla ziem białoruskich warunki naturalne decydują o ich
otwartości na kierunku wschód-zachód. Obszary nizinne Białorusi wraz polskimi nizinami
tworzą naturalny korytarz, przez który przemieszczały się od stuleci masy wojsk: wojna
Moskwy z Rzeczpospolitą 1654-1655, wyprawa Napoleona na Rosję w 1812 r., zajęcie ziem
białoruskich przez Niemcy w czasie I wojny światowej, wojna polsko-bolszewicka z lat
1919 -1921, niemiecka operacja Barbarossa z 1941 roku, rosyjska kontrofensywa z 1944
roku. Historia konfliktów zbrojnych pokazuje jednocześnie, że ziemie białoruskie, choć łatwo
zajmowane przez różne armie, posiadają pewne walory pozwalające na prowadzenie działań
partyzanckich – asymetrycznych. Liczne i rozległe kompleksy leśne oraz obszary bagienne
(Puszcze: Białowieska, Nalibocka, Różańska, Lipczańska, Grodzieńska, lasy i błota Polesia)
pozwalały w przeszłości na stawianie oporu agresorom i okupantom. Przykładem jest tutaj:
Konfederacja Barska, powstania listopadowe i styczniowe w XIX w, polskie i sowieckie
odziały partyzanckie walczące z Niemcami w latach 1941-1944 oraz walka polskiego
podziemia antykomunistycznego po 1945 r.4.
3 Wywiad z Prezydentem RP Lechem Kaczyńskim, Program I Polskiego Radia, audycja „Sygnały Dnia”,
09.02.2006 r.
4 Na terytorium sowieckiej Białorusi najsilniejszy opór zbrojny trwał na terytorium dawnych powiatów lidzkiego
i szczuczyńskiego. Główną rolę odgrywał tam oddział ppor. Anatola Radziwonika "Olecha", który prowadził
kilkunastoosobowy oddział aż do połowy 1949 roku. Ostatnie znane starcie zbrojne miało miejsce w sierpniu
3
Granica między obu państwami nie pokrywa się w pełni z podziałem etnicznym. Na
odcinku południowym ludność białoruska stanowi znaczący procent w rejonie Hajnówki
i Białowieży, natomiast ludność polska na północy zamieszkuje w zwartej masie białoruskie
Grodno z okolicami. Linia graniczna między dwoma państwami: Polską i Białorusią, oddziela
także od siebie kilka organizacji międzynarodowych i związków państw. Odpowiednio od
1999 roku i od 2004 roku granica Rzeczpospolitej z Białorusią jest jednocześnie częścią
wschodniej granicy NATO i Unii Europejskiej, oddzielającą obie organizacje od Wspólnoty
Niepodległych Państw, od Związku Białorusi i Rosji (od 1997 r.), a także od
zorganizowanego przez Rosję sojuszu - Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym.
Przez terytorium Polski i Białorusi przebiegają ważne połączenia transportowe,
umożliwiające utrzymywanie wymiany handlowej, kontaktów gospodarczych i społecznych
pomiędzy krajami Europy Zachodniej a Rosją. Są to przede wszystkim rurociągi: Przyjaźń
(płynie przez niego 30% eksportowanej przez Rosję ropy naftowej)5 i Jamał (płynie przez
niego 20% eksportowanego do Europy Zachodniej rosyjskiego gazu), umożliwiające
zaopatrywanie zachodnioeuropejskich odbiorców (przede wszystkim Niemcy) w rosyjską
ropę i gaz ziemny. Przez terytorium Białorusi dostarczana jest oczywiście, wspomnianymi
wyżej rurociągami, ropa naftowa i gaz ziemny do Polski.
Przez Białoruś przebiegają również dwa ogólnoeuropejskie korytarze transportu
kolejowego: Pierwszy łączący Berlin– Brześć – Mińsk – Moskwę – Niżnij Nowgorod oraz
dwa odgałęzienia Kreckiego korytarza: pierwszy to Kaliningrad/Kłajpeda – Wilno – Mińsk
– Homel – Kijów (Odessa) – Kiszyniów – Bukareszt – Aleksandropulis (Grecja), drugi to
Helsinki – Sankt-Petersburg – Witebsk – Homel – Kijów (Odessa) – Bukareszt. Białoruś
stanowi „geograficzny łącznik” między krajami bałtyckimi, Ukrainą, Polską i Rosją.
3. Geopolityczne znaczenie Białorusi
Z punktu widzenia Polski najważniejszym podmiotem w jej polityce wschodniej jest
i pozostanie Rosja (niezależnie od bieżącej intensywności stosunków). Doświadczenia
historyczne ostatnich 300 lat uczą, że ten „punkt odniesienia” jest generalnie źródłem
problemów dla Polski (co najmniej od II wojny północnej z początku XVIII w.)6. Bezpośredni
1953 r., kiedy to w walce z niewielkim oddziałkiem dowodzonym przez Hryncewicza zginęło 4 funkcjonariuszy
NKWD, „Żołnierze wyklęci. Zapomniani Bohaterowie”, www.podziemiezbrojne.blox.pl
5 Rurociągi ropy naftowej, PERN „Przyjaźń” S.A., www.pern.com.pl
6 D. Gawin, Przekleństwo 1709 roku, „Rzeczpospolita”, 16.01.2009 r.
4
kontakt z o wiele silniejszym sąsiadem jest dla Polski niepożądany. Położenie geograficzne
Polski, cechy geomorfologiczne jej terytorium oraz całego regionu Europy Środkowo-
Wschodniej decydują o otwartości naszego kraju na linii wschód-zachód. Powstanie po
rozpadzie Związku Sowieckiego szeregu nowych państw przyczyniło się do osłabienia,
utrzymującej się od początku XVIII w., presji polityczno-militarnej na Polskę z kierunku
wschodniego. Obecnie Rzeczpospolita oddzielona jest od Rosji (poza granicą z Obwodem
Kaliningradzkim) obszarem rozciągającym się pomiędzy Morzem Bałtyckim a Morzem
Czarnym, na który składają się terytoria 6 państw: Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi, Ukrainy,
Mołdowy, o łącznej powierzchni 1.020.000 km2 i ludności liczącej ponad 64 mln. Taki stan
rzeczy na Wschodzie jest dla Warszawy stanem jak najbardziej pożądanym. Z tego względu
w pierwszorzędnym interesie Polski leży utrzymywanie się w tych krajach sił politycznych
stojących na gruncie zachowania podmiotowości prawno-politycznej przez owe państwa.
Równie istotne dla Polski jest intensyfikowanie wszechstronnych stosunków ze swoimi
wschodnimi sąsiadami oraz jednoczesne wspieranie rozwoju i zacieśniania więzi miedzy tymi
krajami, a zachodnimi strukturami (NATO, UE).
Przyciąganie byłych republik sowieckich w orbitę polityki euro-atlantyckiej jest i będzie
źródłem napięć w stosunkach Polski z Rosją. Dodatkowo aktywna polityka wschodnia
prowadzona przez Polskę postrzegana jest przez Moskwę jako przedłużenie polityki
amerykańskiej wobec państw dawnego Związku Sowieckiego7. Białoruś związana
politycznie, militarnie i gospodarczo z Rosją stanowi przeciwwagę dla zachodnich wpływów
w Europie Wschodniej. To specyficzne i ważne położenie geopolityczne Białorusi uwypukla
się szczególnie w obliczu uformowanego na przełomie XX i XXI w. porządku politycznego
w Europie Wschodniej. Prorosyjsko nastawiona Białoruś w tym układzie rozdziela znajdujące
się w strukturach euroatlantyckich Litwę, Łotwę i Estonię od skłonnej jeszcze niedawno do
intensywniejszej współpracy z NATO i UE Ukrainy. Jednocześnie białoruskie terytorium,
wypełniające przestrzeń między Litwą a Polską, zdecydowanie powiększa oddalenie Obwodu
Kaliningradzkiego od głównego terytorium Federacji Rosyjskiej. Separacja tej nadbałtyckiej
rosyjskiej enklawy jest jednym z głównych powodów zainteresowania Moskwy Białorusią
i dążenia do utrzymywania z nią jak najściślejszych więzi. Posiadanie przez Rosję
Kaliningradu oraz utrzymywanie bliskich związków z Białorusią, umożliwia Kremlowi
polityczne oddziaływanie na Europę Środkową i region bałtycki. Za przykład takiej
7 Ł. Polinceusz, Europa Środkowa wobec nowej koncepcji polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Biuletyn
„OPINIE”, nr 9, listopad 2008 r., s. 2-3.
5
aktywność służyć tu może zapowiedź władz rosyjskich rozmieszczenia na terytorium
Białorusi m.in. mobilnego systemu międzykontynentalnych pocisków balistycznych Topol
w odpowiedzi na elementy tarczy antyrakietowej USA w Czechach i Polsce8. Współdziałanie
w zakresie bezpieczeństwa z Białorusią oraz swą militarną aktywność w regionie, Rosja
realizuje m.in. organizując wspólnie z armią białoruską manewry wojskowe. We wrześniu
i październiku 2008 r. na terytorium Białorusi prowadzono ćwiczenia, w których udział
wzięły m.in. rosyjskie jednostki wojsk lądowych, lotnictwa oraz siły obrony powietrznej.
Manewry pod kryptonimem "Stabilność-2008", zorganizowane, bezpośrednio po kryzysie
gruzińskim z sierpnia 2008 r., miały być potwierdzeniem sprawności rosyjskiej armii oraz
prężności sojuszu z Białorusią. Miały być także sygnałem potwierdzającym determinację
Rosji w powstrzymywaniu NATO przed rozszerzeniem o Ukrainę i Gruzję9.
4. Znaczenie Białorusi dla bezpieczeństwa energetycznego Polski
Polska i Białoruś są importerami ropy naftowej i gazu ziemnego. W obu przypadkach
głównym dostawcą surowca jest Rosja. Przez terytorium Białorusi do Polski i dalej do
Niemiec biegną dwa wspomniane wyżej połączenia przesyłowe: ropociąg Przyjaźń i gazociąg
Jamał. Oba państwa nie posiadają dostępu do infrastruktury pozwalającej na otrzymywanie
gazu alternatywną drogą od innego dostawcy. W przypadku dostaw ropy naftowej sytuacja
Polski jest lepsza ze względu na posiadany nafto-port i ropociąg Pomorski, natomiast Białoruś
nie rozporządza obecnie żadnymi możliwościami odbioru ropy od innego niż rosyjski
dostawca. Z punktu widzenia Polski ważne jest utrzymanie stabilnego, pewnego tranzytu,
szczególnie gazu, przez Białoruś. Istotne znaczenie Białorusi w zakresie bezpieczeństwa
energetycznego Polski utrzymywać się będzie do czasu zrealizowania planów dywersyfikacji
źródeł i szlaków transportowych ropy i gazu. Polskie wysiłki koncentrują się przede
wszystkim na multilateralnym przedsięwzięciu umożliwiającym dostawy kaspijskiej ropy
w postaci rurociągu Odessa-Brody-Gdańsk. W przypadku gazu ziemnego koncern Polskie
Górnictwo Naftowe i Gazownictwo współuczestniczy w realizacji gazowego połączenia
z państwami skandynawskimi Skanled i Baltic Pipe. Zwiększeniu bezpieczeństwa
energetycznego służyć ma także budowa terminalu gazowego w Świnoujściu.
8 Moskwa postawi rakiety przy polskiej granicy, „Dziennik”, wtorek 23 grudnia 2008 r.
9 Wielkie manewry w Rosji i na Białorusi, 22.09.2008 r., www.kresy.pl
6
W polskich planach dywersyfikacyjnych Białoruś, wraz z Ukrainą i republikami
nadbałtyckimi, traktowana jest jako pożądany partner10. Szanse na podjęcie współpracy
energetycznej zwiększają się w wyniku postępowania władz rosyjskich zmierzających do
weryfikacji zasad handlu surowcami z Białorusią i Ukrainą. Realizowana od początku XXI w.
polityka Federacji Rosyjskiej w zakresie eksportu surowców energetycznych zmierza do
osiągnięcia dwóch podstawowych celów:
- dywersyfikacji połączeń transportowych i uzyskanie bezpośredniego połączenia ze
swoimi zachodnioeuropejskimi klientami,
- utrzymanie swej dominującej pozycji w handlu ropą naftową i gazem z byłymi
republikami sowieckimi przy jednoczesnym odejściu od stosowanych wobec nich cen
preferencyjnych na te surowce11.
Osiągnięcie przez Rosję powyższych zamierzeń pogorszy znacząco pozycję państw
tranzytowych takich jak Białoruś, Ukraina, a także Polska. Podejmowane przez Rosję w tym
zakresie działania stają się też źródłem konfliktów naftowych i gazowych. W przypadku
Białorusi od początku 2004 roku Rosja zaczyna odchodzić od preferencyjnych dla swego
wschodniego sąsiada cen za gaz, a od 2006 r. cen za ropę naftową. W białoruskie interesy
gospodarcze (tranzyt i przerób rosyjskiej ropy) uderza także systematyczne zwiększanie przez
Moskwę przesyłu ropy naftowej do terminalu w Primorsku kosztem tranzytu rurociągiem
Przyjaźń. 11 stycznia 2007 r. prezydent Władimir Putin wydaje rozporządzenie o rozpoczęciu
przygotowań do budowy rurociągu do Primorska. W konsekwencji tej decyzji tranzyt
rosyjskiej ropy przez terytorium Białorusi zmniejszyć się ma docelowo do 30 mln ton
z obecnych około 80 mln ton12. Podważenie tranzytowego znaczenia Białorusi w przesyle
rosyjskiego gazu na Zachód, następuje także w wyniku realizowanego przez Rosję projektu
bałtyckiego połączenia przesyłowego Nord Stream. Polityka rosyjska podważa więc
podstawową gwarancję bezpieczeństwa energetycznego swego zachodniego sąsiada, jakim
jest tranzyt. Działania te wywołują zrozumiałą irytację strony białoruskiej. Realizowana przez
Rosję inwestycja spotkała się z ostrą krytyką prezydenta Białorusi Aleksandra Łukaszenki.
W styczniu 2007 roku (po zakończonym z Rosją sporze naftowym) określił on powstający
10 A. Fandrejewska , B. Drewnowska, Stary Kontynent potrzebuje energetycznej współpracy, „Rzeczpospolita”,
11 września 2008 r.
11 E. Waszkiewicz, Projekt gazociągu Południowy Potok – interesy stron i implikacje dla UE, „Biuletyn”
Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, nr 3(471), 28 stycznia 2008 r.
12 PM Fradkov orders second leg of Baltic Pipeline System – 1, 21.05 2007, RIA Novosti, www.en.rian.ru
7
gazociąg jako „(…) najgłupszy pomysł w historii Rosji (…)”, który nie posiada
ekonomicznego uzasadnienia13.
Pogorszenie się warunków współpracy energetycznej z Rosją zmusza władze
białoruskie do szukania alternatywnych sposobów pozyskiwania ropy i gazu. W 2006 roku
narodowy koncern naftowy Bielnieftiechim wyraził zainteresowanie przystąpieniem do
projektu ropociągu Odessa-Brody-Płock. Podczas kijowskiego szczytu energetycznego
w maju 2008 r. przedstawiciele Bielnieftiechimu przedstawili wstępną koncepcję współpracy
zakładającą budowę łącznika między południowym fragmentem ropociągu Przyjaźń,
a północnym odcinkiem ukraińskiej magistrali naftowej. Realizacja tego projektu
umożliwiłaby transport surowca do łotewskiego terminalu naftowego w Ventspils
(niewykorzystywanego od 2002 roku po odcięciu dostaw przez Rosję). Białoruski koncern
deklaruje, że pozyskiwana w przyszłości tą drogą kaspijska ropa przeznaczona będzie na
rynek międzynarodowy, a Białoruś ma spełniać rolę kraju tranzytowego.
Wnioski
Skrajne położenie Polski na rubieżach Sojuszu Północnoatlantyckiego i Unii
Europejskiej rodzi naturalną potrzebę rozszerzania granic tych organizacji, przede wszystkim
na kierunku wschodnim. Optymalnym rozwiązaniem dla Polski byłoby przeorientowanie
polityki zagranicznej przez jej białoruskiego sąsiada. Opowiedzenie się Mińska za ścisłą
współpracą z NATO i EU (a nawet integracją) niewątpliwie poprawiłoby strategiczne
położenie Rzeczpospolitej. Związanie się Białorusi z Zachodem wypełniłoby geograficzną
lukę we wspomnianym wyżej pasie krajów między morzami: Bałtyckim i Czarnym. Jednak
w perspektywie najbliższych lat polskie władze nie przewidują zasadniczego
przewartościowania w białoruskiej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa. Przyjmowany jest
natomiast scenariusz ewolucyjnego, stopniowego otwierania się Mińska na nowych
partnerów14. Z punktu widzenia szeroko rozumianego bezpieczeństwa oraz pozycji
międzynarodowej Rzeczpospolitej, polska polityka w relacjach z Białorusią powinna
zajmować przychylną i aktywną postawę wobec:
13 Łukaszenko krytykuje gazociąg, www.gazeta.pl, 15.01.2007 r.
14 P. Żurawski vel Grajewski, Wyspa Białoruś, „Obserwator” Biuletyn Biura Bezpieczeństwa Narodowego, nr 1,
2008 r., s. 78-79.
8
• podejmowanych przez Białoruś prób zróżnicowania swoich relacji
międzynarodowych (należy dążyć do większego otwarcia Mińska na państwa
środkowo-europejskie i nadbałtyckie);
• rozszerzenia współpracy gospodarczej, podjęcia wspólnych inwestycji szczególnie
w sektorze energetycznym15;
• działań zmierzających do zmniejszenia zależności białoruskiej gospodarki od
rosyjskich surowców energetycznych;
• polityki umacniania pamięci historycznej i świadomości narodowej Białorusinów;
• podjęcia przez obecną władzę dialogu z opozycja polityczną.
W sposób zasadniczy polskie władze odnosić się natomiast powinny do problemu mniejszości
polskiej na Białorusi. W tym zakresie polskie działania muszą wyrobić w świadomości
administracji białoruskiej jednoznaczne przekonanie, że ze strony polskiej nigdy nie będzie
przyzwolenia na ograniczanie niezależności polskich organizacji mniejszościowych.
Polska będąc członkiem Unii Europejskiej powinna zmierzać także do przyjęcia takiej
koncepcji wspólnej polityki wschodniej, w której w sposób wyraźny zaznaczony zostanie
wielowymiarowy charakter tej polityki. Z punktu widzenia Polski polityka Unii nie powinna
jedynie skupiać się na relacjach z największym państwem tego regionu – Rosją.
Uwzględnianie przez czołowe państwa Unii, takie jak Francja czy Niemcy, jedynie
egoistycznych korzyści płynących ze stosunków z Rosją, niewątpliwie pogarsza
międzynarodowa pozycję Polski. Zdominowanie relacji politycznych i gospodarczych
w Europie przez oś Paryż – Berlin – Moskwa, doprowadzić może bowiem do marginalizacji
i umniejszenia podmiotowości politycznych państw Europy Środkowej i Wschodniej, a w tym
Polski i Białorusi.
15 Współpraca ta może obejmować m.in. polskie inwestycje w energetyce białoruskiej związane z modernizacją
istniejących elektrowni, budowę nowych elektrowni węglowych opartych na nowych czystych i efektywnych
technologiach, połączenie sieci energetycznych.
9