Opracowanie to stanowi teoretyczną podstawę do przeprowadzenia zajęć o obiektach turystycznych. Należy dodać do niego treści związane z konkretnymi przykładami obiektów naszego regionu.
Podczas naszych wędrówek, niemal na każdym kroku będziemy mieć do czynienia z obiektami turystycznymi. Są one obecne w każdym województwie, w każdej gminie i świadczą o jakże bogatej historii naszego kraju oraz o jego walorach przyrodniczych. Niniejszy materiał
przedstawia w sposób skrótowy i ogólny temat obiektów turystycznych z uwagi na jego rozległość i ograniczenia objętościowe. Reszta należy do Was. Mam nadzieję, że rozbudzi w Waszych głowach mnóstwo ciekawych pomysłów!
Obiektem turystycznym nazywamy zabytek architektury (kościół, zamek, kamienica itp.), obiekt współczesny (wieżowiec, most itp.), obiekt walki i męczeństwa (grób, mogiła, tablica pamięci itp.), muzeum, cmentarz zabytkowy, pomnik, obiekt przyrodniczy (park narodowy, pomnik przyrody, osobliwość przyrody), miejsce bitwy, inny obiekt (wodomierz, słup graniczny etc.), które posiadają unikatowe i znane powszechnie walory poznawcze, historyczne, krajoznawcze lub inne. Obiektem turystycznym jest, zatem każdy obiekt popularny wśród turystów i przez nich odwiedzany. Stanowi część programu imprezy turystycznej.
1. R
odzaje obiektów turystycznych:
•
Zabytek architektury: budowla historyczna, udostępniona do zwiedzania z zewnątrz lub wewnątrz. Nosi cechy określonego lub kilku stylów architektonicznych.
•
Zabytek inny: budowla historyczna związana z jakimś wydarzeniem, bądź wybitną postacią.
•
Obiekt przyrodniczy: park narodowy, krajobrazowy, pomnik przyrody, rezerwat, osobliwość przyrodnicza (patrz - materiał "Ochrona przyrody")
•
Muzeum: instytucja zajmująca się zbieraniem, dokumentacją i udostępnianiem do zwiedzania zabytków ruchomych.
•
Obiekt współczesny: budowla, założenie urbanistyczne lub architektoniczne, stanowiące ogólnodostępną atrakcję turystyczną danego regiony, miejscowości, kraju.
•
Inne - wszelkie obiekty stanowiące atrakcję turystyczną.
2.
O
chrona zabytków i opieka nad zabytkami:
Kwestie związane z ochroną zabytków na terenie Rzeczypospolitej reguluje "Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami" z dnia 23 lipca 2003 r. Na początek kilka podstawowych definicji:
Zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg.
Historyczny zespół budowlany - powiązana przestrzennie grupa budynków wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi.
Krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze.
www.wedrownik.net
1
Otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego tereny do rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
W świetle ustawy w Polsce ochronie i opiece podlegają bez względu na stan zachowania:
• Zabytki nieruchome będące, w szczególności: krajobrazami kulturowymi, układami ruralistycznymi i urbanistycznymi oraz zespołami budowlanymi, dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego, obiektami techniki (a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami, innymi zakładami przemysłowymi), cmentarzami, parkami, ogrodami, innymi formami zaprojektowanej zieleni, miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
• Zabytki ruchome
• Zabytki archeologiczne
•
Niektóre nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.
FORMY OCHRONY ZABYTKÓW:
1) Wpis do rejestru zabytków;
2) Uznanie a pomnik historii;
3) Utworzenie parku kulturowego;
4) Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
ORGANY OCHRONY ZABYTKÓW:
1) Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego - w jego imieniu Generalny Konserwator Zabytków;
2) Wojewódzki Konserwator Zabytków;
3) Społeczni opiekunowie zabytków.
JAK PODJĄĆ SŁUŻBĘ W OPIECE NAD ZABYTKIEM:
Żeby podjąć taką służbę, należy uzyskać status społecznego opiekuna nad zabytkami lub pozwolenie na wykonywanie zadań społecznego opiekuna zabytków, bądź też podjąć współpracę z komisją ochrony zabytków PTTK.
Społeczny opiekun zabytków współpracuje z wojewódzkim konserwatorem zabytków i starostą w sprawach ochrony zabytków. Może nim zostać osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i nie była karana. Zadania społecznego opiekuna może wykonywać jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej.
Pierwszym krokiem będzie skontaktowanie się z instytucją sprawującą prawną opiekę nad danym zabytkiem (muzeum, gmina) i zgłoszenie chęci działania w tym kierunku. Tam otrzymamy dalsze wskazówki.
Społeczny opiekun zabytków uprawniony jest do pouczania osób naruszających przepisy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
3.
G
dzie szukać informacji o obiektach turystycznych
Informacje takie znajdziemy w wielu źródłach, które w dzisiejszych czasach są łatwo dostępne dla każdego:
•
P
rzewodniki, mapy - tutaj znajdziemy podstawowe informacje o obiektach turystycznych w Polsce a także w poszczególnych regionach. Zakupić je można w każdej księgarni.
•
F
oldery promocyjne - wydawane są przez ośrodki informacji turystycznej, urzędy gminy, instytucje centralne (POT). Znajdziemy w nich najbardziej nam potrzebne i w tym celu przygotowane informacje: nazwa, historia obiekty, lokalizacja, godziny otwarcia, telefon, cennik. Dostępne w punktach informacji turystycznej.
www.wedrownik.net
2
G
azety - w wielu gazetach branży turystycznej lub krajoznawczych znajdziemy opisy obiektów, relacje z wycieczek, wypraw, dobre rady (m.in. "Poznaj swój kraj", "N.P.M.", "Podróże" i innych)
•
P
unkty informacji turystycznej - tutaj udzielone nam zostaną informacje, których potrzebujemy (cena wstępu, dojazd, lokalizacja etc.). Punkty taki obecna są w miejscach popularnie odwiedzanych przez turystów, atrakcyjnych miastach i miejscowościach.
•
S
trony www - większość atrakcyjnych obiektów turystycznych posiada własne strony, które odnajdziemy wpisując nazwę obiektu lub regiony w wyszukiwarce. Możemy też zajrzeć na strony regionu, miasta.
4. W
ybrane atrakcje turystyczne Polski:
1) Miejsca związane z budową geologiczną:
• W
ąwozy lessowe:
Królowej Jadwigi w Sandomierzu;
Małachowskiego w Kazimierzu Dolnym.
• W
ąwozy górskie i wyżynne:
Wąwóz Kraków w Tatrach Zachodnich;
Wąwóz Homole w Jaworkach koło Szczawnicy (Pieniny);
Wąwóz Bolechowicki koło Krakowa;
Borowy Jar w Kotlinie Jeleniogórskiej;
Jar rzeki Raduni w Żukowie koło Gdańska
Wąwóz rzeki Wałszy koło Pieniężna.
• D
oliny:
Kościeliska w Tatrach Zachodnich;
Mnikowska koło Krakowa;
Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym.
• P rzełomy rzeczne:
Dunajca w Pieninach;
Sanu przez pasmo Otrytu;
Biali w Krempachach koło Nowego Targu;
Rzek Sopot i Szum na Roztoczu;
Nysy Kłodzkiej przez Góry Bardzkie.
•
W
odospady, źródła, wywierzyska:
Wodogrzmoty Mickiewicza w Dolinie Roztoki w Tatrach;
Wielka Siklawa w Tatrach;
Wilczki w Międzygórzy - Kotlina Kłodzka;
Kamieńczyka w Karkonoszach;
Szklarki w Karkonoszach;
Ciężkowicki na Pogórzu Karpackim;
Potoku Sopotniańskiego koło Jeleśni w Beskidzie Śląskim;
Wywierzysko Olczyskie na Jaszczurówce w Tatrach;
Bystre na Kalatówkach;
Lodowe Źródło w Kirach;
Źródła rzeki Łyny koło Nidzicy;
Źródło Zygmunta w Ostrężniku na Jurze;
Niebieskie źródła w Dolinie Pilicy koło Tomaszowa.
• J askinie i groty:
Mroźna w Tatrach;
Mylna w Tatrach;
Grota Łokietka w Ojcowskim Parku Narodowym;
Groty pod Olsztynem koło Częstochowy;
www.wedrownik.net
3
Wierzchowska Górna koło Ojcowa;
Nietoperzowa koło Ojcowa;
Ciemna w Ojcowskim Parku Narodowym;
Niedźwiedzia i Radochowska w Kotlinie Kłodzkiej;
Raj w Górach Świętokrzyskich;
Skorocicka w Niecce Nidziańskiej;
Grota Kryształowa w złożach soli w Wieliczce;
Grota w złożu piaskowca w Mechowej koło Gdańska.
• G
łazy i głazowiska:
Bachanowo w Suwalskim Parku Krajobrazowym - głazowiska;
Fuledzki Róg koło Giżycka – głazowisko
Głaz Trygława w woj. Pomorskim
Głaz w Zawadach Mszczonowskich
Diabelski Kamień w Bisztynku na Pojezierzu Mazurskim
Królewski Głaz w wodach Dziwnej koło Kamienia Pomorskiego
Kamień Św. Jadwigi koło Kalisza
Tatarski Kamień w Nidzicey
Głazy 12 apostołów w Pucku
• I nne obiekty związane z budową geologiczną:
Jez. Hańcza – najgłębsze jezioro w Polsce w Suwalskim Parku Krajobrazowym
Morskie Oko w Tatrach
Czarny Staw w Tatrach
Śnieżne Kotły w Karkonoszach
Wielki i Mały Staw w Karkonoszach
Jeziorka Duszatyńskie na Jurze powstałe 90 lat temu przez zatarasowanie potoku górskiego
Kadzielnia i Śluchowice w Kielcach – odsłonięte profile geologiczne
Góra Ślęża na południe od Wrocławia
Góra Św. Anny
Ruchome wydmy w Słowińskim Parku Narodowym
Przylądek Rozewie – wysoki klif
Chotel Czerwony koło Wiślicy – pokłady gipsu z wielkimi kryształami 2) Miejsca pielgrzymkowe:
• K
atolicyzm – miejsca narodzin świętych lub błogosławionych:
Gniezno – kościół katedralny
Kraków – katedra wawelska, kościół na Skałce (Św. Stanisław Szczepanowski)
Trzebnica – św. Jadwiga Śląska
Stary Sącz – klasztor Klarysek (św. Kinga)
Niepokalanów – klasztor Franciszkanów – Maksymilian Kolbe
Warszawa – kościół na Żoliborzu (św. Stanisław Kostka)
• K
atolicyzm – kult Maryjny:
Częstochow
Kalwaria Zebrzydowska
Kalwaria Pacławska koło Przemyśla
Chodeń nad Bugiem
Św. Lipka na Mazurach
Gietrzwałd – jedyne miejsce w Polsce uznane oficjalnie przez Watykan za miejsce objawienia Maryi
Piekary Śląskie
Góra Św. Anny
Bardo
Wambierzyce
www.wedrownik.net
4
Góra Grabarka koło Siemiatycz
Jabłeczna nad Bugiem – Klasztor
Supraśl – klasztor
• I slam:
Kruszyniany, Sokółka
3) Judaika – Żydzi w Polsce:
• O
bozy zagłady:
Chełmno koło Koła
Treblinka koło Małkini
Sobibór koło Włodawy
Bełżec koło Lublina
Płaszów w Krakowie
Oświęcim
Rogoźnica
Sztutowo
Majdanek
• M
iejsca związane z kulturą żydowską:
Cmentarze w Warszawie przy ul. Okopowej i św. Wincentego
Synagoga Nożyków w Warszawie
Instytut żydowski w Warszawie
Pomnik Bohaterów Getta w Warszawie
Umslagh Platz
Dzielnica Kazimierz w Krakowie
Cmentarze w Łodzi i we Wrocławiu
Synagogi w Zamościu i w Rzeszowie
4) Obiekty wojskowe i militarne:
• Ś redniowiecze:
Pole bitwy pod Cedynią
Głogów
Psie Pole pod Wrocławiem
Legnickie Pole – muzeum bitwy
Płowce na Kujawach (Łokietek z Krzyżakami)
Grunwald – pole bitwy i muzeum
• K
oniec XVIII wieku:
Insurekcja Kościuszkowska – rynek w Krakowie, Racławice, Połaniec, Maciejowice, Praga warszawska
• O
kres napoleoński:
Cmentarz w Bolesławcu nad Bobrem – miejsce śmierci Kutuzowa
• P owstanie listopadowe:
Olszynka Grochowska
Dębe Wielkie
Stoczek Łukowski
Iganie koło Siedlec
Ostrołęka
Warszawa – Podchorążówka, kościół św. Wawrzyńca na Woli (Reduta Ordona, śmierć Sowińskiego)
• P owstanie styczniowe:
Kampinos
Krzykawka koło Olkusza
www.wedrownik.net
5
Cmentarze na linii frontu od Przemyśla do Nowego Sącza
Cmentarz w Skierniewicach i Łowiczu
• W
ojna 1920 r:
Radzymin
Ossów
• I I wojna światowa:
Krojanty w Borach Tucholskich
Mokra koło Częstochowy
Hel i Westerplatte
Modlin
Łęczyca, Kutno, Sochaczew – bitwa nad Bzurą
Granica, Mława, Ołtarzew
Studzianki
• T wierdze i umocnienia:
Wisłoujście
Kłodzko i Srebrna Góra
Kołobrzeg
Modlin, Dęblin, Cytadela Warszawska
Osowiec, Przemyśl, Kraków
Poznań, Toruń, Grudziądz
Międzurzecki Rejon Umocniony
„Wilczy Szaniec”
• M
uzea wojskowe:
Marynarki wojennej w Gdyni z obiektami na Helu
Wojska Polskiego w Warszawie i Poznaniu
5) Obiekty archeologiczne i etnograficzne:
• M
iejsca kultu, osiedla produkcyjne, osady, cmentarzyska:
Góra Ślęża, Łysa góra koło Kielc, Odry w Borach Tucholskich
Biskupin
Pruszków, Nowa Słupia, Brwinów – starożytne hutnictwo żelaza
Szwajcaria koło Suwałk, Ostrów Lednicki, Wiślicza, Giecz
• S kanseny archeologiczne:
Biskupin
Krzemionki Opatowskie
Mrówki koło Konina
Częstochowa
Grodzisko na wyspie Wolin
• M
uzea archeologiczne:
Gdańsk, Kraków, Łódź, Poznań, Warszawa, Wrocław
• S kanseny i muzea etnograficzne:
Wasilków koło Białegostoku
Lublin, Opole, Sierpc, Radom, Tokarnia koło Chęcin
Kraków, Łódź, Toruń, Tarnów, Poznań, Warszawa, Wrocław, Gdańsk, Łowicz, Płock, Wisła, Zakopane, Olsztyn, Sieradz, Sanok
• P arki etnograficzne:
Górnosląski w Chorzowie
Wielkopolcki – Lednogóra
Kolbuszowa koło Rzeszowa
Sądecki – Nowy Sącz
Nadwiślański – Wygiełzów koło Krakowa
www.wedrownik.net
6
Kujawski – Kłubka, Ciechanów, Bogdaniec
• Z agrody i izby:
Kurpiowska w Kadzidle
Słowińska w Kukaczu
Łowicka w Złakowie Borowym
Zalipie koło Tarnowa
Pszczyn i Szymbark
Sitorska w Biłgoraju
• O
środki twórczości ludowej:
Chmielno na Kaszubach
Bolimów koło Łowicza
Istebna w Beskidzie Żywieckim
Wojciechów koło Kazimierza Dolnego
6) Muzea sztuki i zbiory artystyczne:
• Z amki królewskie:
Wawel, Warszawa, Lublin, Piotrków, Sucha Beskidzka, Płock
• Z amki krzyżackie:
Malbork, Radzyń Chełmiński, Kwidzyń, Reszel, Kętrzyn
• Z amki biskupów warmińskich:
Lidzbark Warmiński, Olsztyn
• I nne zamki:
Pieskowa Skała, Darłowo, Słupsk, Ciechanów, Liw, Oporów
• R
ezydencje królewskie i magnackie:
Nieborów, Gołuchów, Rogalin i Kórnik koło Poznania, Kozłówka, Łańcut, Baranów Sandomierski, Pszczyna, Brzeg, Książ
• Z biory sztuki i muzea sztuki:
Kraków, Warszawa, Poznań, Kielce, Wrocław
7) Muzea biograficzne:
• M
ikołaja Kopernika:
Toruń i zamek we Fromborku
Kraków – tu studiował
Lidzbark Warmiński – bywał na zamku
Olsztyn, Grudziądz, Malbork
• F . Chopin:
Żelazowa Wola – miejsce narodzin
Brochów – miejsce chrztu
Warszawa – Pałac Czapskich (miejsce zamieszkania), pałac Ostrogskich, kościół św.
Krzyża
Sanniki, Szafarnia – wakacje
Antonin
Duszniki Zdrój
•
S
ienkiewicz: Oblęgorek, Wola Okrzejska
•
M
. Konopnicka: Żarnowiec koło Krosna, Suwałki
•
F
eliks Nowowiejski: Barczew – muzeum autora „Roty”
•
M
ickiewicz: Śmielów koło Jarocina
•
M
. Dąbrowska: Russów koło Kalisza, Warszawa ul. Polna 42
•
M
atejko i Wyspiański: Kraków, Bronowice
•
Ż
eromski: Kielce, Nałęczów
•
B
.Prus: Nałęczów
www.wedrownik.net
7
K
ornel Makuszyński: izba w Zakopanem
•
K
arol Szymanowski: Zakopane – Willa Atma
•
J an Kasprowicz: Harenda w Zakopanem, Inowrocław
•
J ózef Wybicki: Będomin na Kaszubach – Muzeum Hymnu Narodowego
•
I gnacy Kraszewski: Romanów na Podlasiu
•
J an Kochanowski: Czarnolas
•
J an Paweł II: Wadowice
•
I gnacy Paderewski: Łazienki Warszawskie
•
J ózef Piłsudski: Sulejówek
8) Zabytki i muzea związane z techniką:
• Kanał Augustowski
• Kanał elbląsko – ostródzki
• Bóbrka koło Krosna – najstarsza na świecie kopalnia ropy naftowej
• Chmieliska, Maleniec, Nietulisko, Samsonów, Sielpia Wielka – obiekty przemysłowe
• Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
• Baranów Sandomierski – przemysł siarkowy
• Gdańsk – muzeum morskie + statek „Sołdek”
• Hel – muzeum rybołówstwa
• Kamienna Góra – muzeum włókiennictwa
• Maurzyce koło Łowicza – najstarszy w Europie most spawany
• Sochaczew, Chabówka,, Wenecja, Warszawa – muzea kolejnictwa
• Poznań, Szydłowiec, Rozewie, Warszawa, Wrocław – muzea instrumentów muzycznych
• Chorzów, Olsztyn, Toruń, Grudziądz, Warszawa – planetaria
Opracowanie:
phm. Maciej Czapski
www.wedrownik.net
8