Ocena walorów turystycznych obiektów kultury
materialnej Żydów

Jednym z podstawowych pojęć stosowanych w geografii turystycznej są walory

turystyczne. Składają się na nie specyficzne cechy i elementy środowiska naturalnego
oraz przejawy działalności człowieka, które są przedmiotem zainteresowań turystów
(Lijewski, 1992). W literaturze przedmiotu systematyka walorów turystycznych jest
szeroko opracowana. Wydziela ona trzy podstawowe grupy walorów:
- walory wypoczynkowe,
- walory krajoznawcze,
- walory specjalistyczne.

Obiekty kultury materialnej Żydów ogólnie nazwane walorami dóbr kultury, zaliczone

zostały do antropologicznych walorów krajoznawczych [do grupy tej zalicza się obiekty
materialne lub przejawy kultury duchowej, stanowiące przedmiot zainteresowania
turystów (Lijewski, 1992)].

Problem oceny walorów turystycznych został przez wielu autorów uznany za trudny i

złożony. Jeszcze trudniejszym okazuje się dokonanie oceny atrakcyjności turystycznej
danych obiektów, gdyż oprócz wartości waloru samego obiektu, rozpatruje się stan jego
zagospodarowania (przystosowania) turystycznego oraz wpływ czynnika dostępności
komunikacyjnej. Dodatkowo ważne są tutaj nie tylko cechy samego obiektu, ale również
osoby dokonującej oceny (jej wrażliwość, zainteresowania, wykształcenie). Znaczenie
mają też warunki w których odbywa się zwiedzanie (oświetlenie, warunki klimatyczne,
kompozycja), a więc wszystko to co stanowi swoisty nastrój obiektu.

Brak naukowych metod kompleksowej oceny walorów krajoznawczych wynika z

uwzględnienia wielu zróżnicowanych, często niewymiernych czynników i kryteriów. Stąd
oceny takiej nie można dokonać w sposób jednoznaczny, zobiektywizowany, czy
matematycznie wymierny. Jedynie może mieć ona charakter przybliżony i do pewnego
stopnia subiektywny. Ponadto ocena walorów turystycznych obiektów kultury materialnej
Żydów napotyka dodatkowo poważną trudność, którą jest niedostępność, brak
zagospodarowania turystycznego, a nawet czytelności w krajobrazie wielu obiektów
(wynika to m.in. z zaniedbania, opuszczenia, przebudowania tych obiektów oraz z braku
informacji o ich pierwotnym użytkowaniu). Jako takie pozostałości te mogą nie stanowić
już waloru turystycznego, aczkolwiek ich specyfika związana z odrębnością kulturową i
turystyką sentymentalną upoważnia do potraktowania ich za takież, lub w końcowym
efekcie do uznania ich za potencjalne walory turystyczne.

Przeprowadzenie waloryzacji pozostałości kultury materialnej Żydów ma duże

znaczenie, gdyż umożliwia aktualne zweryfikowanie tych obiektów oraz dokonanie

1

pewnego ich bilansu. W powiązaniu z ruchem turystycznym wykaże ona pewne zasoby
turystyczne kraju i świadczące o nich ich wykorzystanie.

Walory turystyczne obiektów kultury materialnej Żydów spełniają wiele różnych funkcji.

Przede wszystkim mają wartość poznawczą i dydaktyczno-wychowawczą. Stanowią one
najbardziej poglądową ilustrację wiadomości z zakresu historii Żydów w Polsce, ich
kultury, religii, tradycji. Poza tym pełnią one funkcje naukowe, dokumentacyjne i
ochronne.

Przeprowadzona ocena walorów turystycznych synagog i cmentarzy żydowskich

oparta została na metodzie bonitacyjnej. Kilka wybranych cech decydowało o stopniu
atrakcyjności tych obiektów oraz zakwalifikowaniu ich do poszczególnych rang. Wykazy
obejmują wszystkie obiekty opisane w dostępnej literaturze i sporządzone są w układzie
alfabetycznym - w pierwszym rzędzie - województw i dalszym - miejscowości. Dane
przedstawiają stan z końca 1995 roku i zaczerpnięte zostały głównie z materiałów Jana
Jagielskiego i Eleonory Bergman (Gruber S., 1995). Rozmieszczenie miejscowości, z
którą związany jest dany obiekt pokazują mapki.

Należy wyraźnie podkreślić, że dokonana waloryzacja została opracowana wyłącznie

pod kątem przydatności obiektów dla potencjalnego turysty. Zostały tu więc pominięte
wszystkie niewymierne aspekty związane z uczuciowym podejściem do świątyń i
nekropolii.

2