Szczepionki i surowice

Układ immunologiczny

• Odpowiedź komórkowa

• Odpowiedź humoralna

Odporność

bierna

czynna

Szczepionka

• Preparat biologiczny zawierający

antygeny, które pobudzają swoistą

odporność komórkową i humoralną

organizmu

Podział szczepionek

• Szczepionki żywe

• Szczepionki inaktywowane

• Szczepionki zawierające fragmenty

drobnoustrojów

Szczepionki żywe

•

Zawierają żywe, atenuowane (pozbawione zjadliwości) drobnoustroje, które mają znikome właściwości chorobotwórcze lub są ich całkowicie pozbawione, zachowując swoje właściwości antygenowe

•

Wchodzące w skład szczepionki bakterie są namnażane na specjalnych podłożach, a wirusy w hodowlach tkankowych

•

Po zebraniu drobnoustroje są zagęszczane, oczyszczane i zawieszane w odpowiednim nośniku o właściwościach stabilizujących

•

Gotowe szczepionki zawierają zwykle antybiotyki (reakcja alergiczna), stabilizator i niewielkie ilości obcogatunkowego białka, pochodzącego z hodowli tkankowych (szczepionki przeciwko wirusom)

– Bakteryjne - przeciwko gruźlicy (BCG)

– Wirusowe - przeciwko odrze, różyczce, śwince, wietrznej ospie, żółtej gorączce, poliomyelitis

Szczepionki inaktywowane

•

Zawierają zabite drobnoustroje. Proces przygotowania takiej szczepionki obejmuje namnożenie zazwyczaj patogennych drobnoustrojów na odpowiednich pożywkach lub w hodowlach tkankowych. Następnie drobnoustroje poddawane są działaniu czynników fizycznych (temperatura) lub chemicznych (np. Alkohol), które powodują ich inaktywację. Uzyskana zawiesina zawiera zabite i pozbawione działania toksycznego drobnoustroje, które zachowują pełne właściwości antygenowe i immunogenne.

•

Gotowa szczepionka zawiera pozostałości podłoży bakteryjnych lub hodowli tkankowych, substancje stosowane do zabicia drobnoustrojów i niewielkie ilości środka konserwującego lub stabilizujacego (odczyny poszczepiennne o charakterze alergicznym)

– Zabite szczepionki bakteryjne - szczepionka przeciwko cholerze i durowi brzusznemu

– Zabite szczepionki wirusowe - szczepionka przeciwko wściekliźnie i poliomyelitis

Szczepionki zawierające

fragmenty drobnoustrojów

• Szczepionki rekombinowane - zawierają

odpowiadający za uodpornienie antygen lub

antygeny drobnoustroju chorobotwórczego

• Wytwarzanie ich odbywa się na drodze inżynierii genetycznej, np. szczepionka przeciwko WZW

typu B i grypie

• Szczepionki polisacharydowe - zawierają

polisacharydowe otoczki danego drobnoustroju

skoniugowane z białkiem, np. szczepionka

przeciwko: Haemophilus influenzae typu b i pneumokokom

Anatoksyny (toksoidy)

• Szczepionki zawierające toksyny

drobnoustrojów pozbawione właściwości

toksycznych a zachowujące właściwości

antygenowe

• Anatoksyny przeciwko błonicy, tężcowi i

botulinowa (przeciwko jadowi

kiełbasianemu)

Podział szczepionek

• Szczepionki monowalentne

– Zawierają jeden drobnoustrój lub antygeny

pochodzące od jednego drobnoustroju

• Szczepionki poliwalentne

– Wieloważne, złożone, skojarzone

– Zawierają więcej niż jeden drobnoustrój lub antygeny pochodzące od różnych drobnoustrojów

Lub

– Połączenie drobnoustroju z antygenem pochodzącym od innego drobnoustroju

Uodpornienie bierne

•

Podanie gotowych przeciwciał pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego

•

Surowice odpornościowe - mogą być pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego. Zawierają nieoczyszczone przeciwciała; obecnie nie są powszechnie stosowane

•

Immunoglobuliny

– Preparaty otrzymywane z surowicy odpornościowej poprzez izolację i oczyszczenie frakcji gammaglobulin, zawierającej przeciwciała

– Niektóre preparaty immunoglobulin są otrzymywane z surowicy uodpornionych czynnie (hiperimmunizowanych) zwierząt, najczęściej koni lub bydła. W czasie ich stosowania obowiązuje zachowanie szczególnej ostrożności, może bowiem wystąpić reakcja na obcogatunkowe białko.

– Bezpieczniejsze jest stosowanie immunoglobuliny pochodzenia ludzkiego

•

Antytoksyny - są to immunoglobuliny przeciwko toksynom (czyli preparaty, które neutralizują toksyny)

•

Ciąża i karmienie piersią

Odporność bierna

Zalety

Wady

Gotowe przeciwciała

Krótkotrwała odporność

(kilka tygodni)

Natychmiastowe

wzmocnienie odporności

Reakcje alergiczne

Zakażenie Hepatitis Virus

• Szerzy się pozajelitowo przez przetaczanie krwi oraz w związku z zabiegami medycznymi i

innymi czynnościami z naruszeniem ciągłości

tkanek

• Potencjalnie zakaźny jest każdy materiał

zawierający krew

• Zakażenia wśród pracowników ochrony zdrowia

- najczęstszą przyczyną są przypadkowe ukłucia

igłą lub innymi ostrymi przedmiotami

zanieczyszczonymi zakażoną krwią

Możliwość zakażenia

• Podczas wykonywania zabiegów medycznych

– Chirurgicznych

– Badań endoskopowych

– Stomatologicznych

– Iniekcji

– Pobierania krwi bez zmiany rękawiczek przez

personel medyczny

– Dializ

– Przyjmowania produktów krwiopochodnych i

narządów

– Usuwania znamion

Możliwość zakażenia

•

Podczas

–

Wykonywania manikiuru, pedikiuru

–

Zabiegów u fryzjera (zranienie brzytwą, żyletką, nożyczkami)

–

Wykonywania akupunktury

–

Używania tych samych przyborów kosmetycznych przez członków rodziny

–

Wykonywania tatuaży

–

Uprawiania sportów kontaktowych (boks, judo) jeśli doszło do kontaktu z krwią, bójki

–

Stosunku seksualnego (także homoseksualny-większe ryzyko)

–

Skaleczeń, ran, zadrapań podczas naprawiania sprzętu, zwłaszcza medycznego

–

Zanieczyszczenia błon śluzowych jamy ustnej, spojówek oczu materiałem biologicznie skażonym

–

Używania dożylnie narkotyków, środków dopingujących

–

W czasie ciąży i porodu

–

Udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków bez właściwych środków ochrony

–

Praca z chorymi na HCV, bez zachowania należytego bezpieczeństwa przy kontakcie z krwią

–

Praca z materiałem zakaźnym (np. w laboratorium) bez zachowania zasad bezpieczeństwa

–

Udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków bez zachowania należytego zabezpieczenia

Możliwość zakażenia

• Zabiegi diagnostyczne

• Zabiegi lecznicze

• Zabiegi pielęgnacyjne

• Zabiegi rehabilitacyjne

• Dezynfekcja i sterylizacja sprzętu medycznego

• Transport odpadów

• Pranie bielizny szpitalnej

• Zabiegi rehabilitacyjne

Zapobieganie i zwalczanie WZW

•

1. przetoczenia krwi i preparatów krwiopochodnych ograniczyć do przypadków absolutnie koniecznych

•

2. obowiązkowe badania dawców krwi, tkanek i narządów - wykrycie osób zakażonych HCV

•

3. edukacja personelu medycznego oraz pacjentów o drogach zakażenia

•

4. kontrola źródeł zakażenia

•

5. przestrzeganie zasad sterylizacji sprzętu medycznego, przedmiotów wielokrotnego użytku i powierzchni mających kontakt z materiałem biologicznym

•

6. przestrzeganie reżimu sanitarnego w zakresie utylizacji odpadów medycznych

•

7. stosowanie procedur dezynfekcji i mycia, zachowanie i tok pracy zgodny z zasadami aseptyki i antyseptyki

•

8. używanie sprzętu jednorazowego użytku

•

9. przestrzeganie podstawowych zasad higieny – dezynfekcja i mycie rąk

•

10. przestrzeganie procedur postępowania po ekspozycji na materiał

biologicznie zakaźny

Wirus HIV