Społeczne
2
I) WSTĘP
II) ROZWINIĘCIE
1) Kobieta i społeczeństwo
2) Młodzież
3) Sport
4) Kościoły i wspólnoty religijne
5) Mass media i opinia publiczna
6) Prasa
7) Radio i telewizja
III) LITERATURA
3
Społeczeństwo jest formą zbiorowości, która wytwarza
wartości kulturalne. Zapewnia integrację osobowości ludzi
uczestniczących w wielu grupach społecznych, o różnych
systemach wartości. Zastanawiając się nad celami ogólnymi, do
których powinniśmy dążyć w życiu społecznym, można
właściwie powtórzyć cele ogólne, jakie przyświecają nam w
budowaniu ładu gospodarczego. Zadaniem państwa jest
stworzyć warunki ku temu, ażeby społeczeństwo mogło się
rozwijać, aby było szczęśliwe i bezpieczne. Państwo oczywiście
nie może nikomu zapewnić szczęśliwości. Ono może jedynie
stwarzać warunki, żeby ludzie mieli szansę budować swoje
życie w spokoju i radości.
Dlatego myślimy, że poruszony temat życia społecznego jest
bardzo interesujący i w swojej pracy zajęłyśmy się taką
problematyką dwóch sąsiadujących państw- Polski i Niemiec.
Przeanalizowałyśmy tematy: kobieta i społeczeństwo, młodzież,
sport, kościoły i wspólnoty religijne, mass media, prasa oraz
radio i telewizja w tych dwóch krajach. Większą uwagę
poświęciłyśmy naszemu sąsiadowi, gdyż życie społeczne Polski
jest nam bliższe.
4
1) Kobieta i społeczeństwo.
„Mężczyźni i kobiety są równouprawnieni”, głosi Ustawa
Zasadnicza. To postanowienie konstytucyjne jest jednoznaczne.
Mimo to stanowi raczej zalecenie niż odzwierciedlenie
rzeczywistości społecznej. Dlatego też konstytucyjne i
ustawowe gwarancje równouprawnienia zostały poszerzone. Do
dziś kobiety ciągle jeszcze nie mają tych samych szans w życiu
społecznym, politycznym i zawodowym, co mężczyźni.
Stanowią one przy tym większość: w Niemczech żyje około
dwóch mln kobiet więcej niż mężczyzn.
Ustawa o równouprawnieniu kobiet z 1958r. wprowadzała
równouprawnienie kobiet na bazie podziału funkcji oraz w
małżeńskim prawie majątkowym. Ustawa ta została
zreformowana w 1977r.
Znacznie poprawił się poziom wykształcenia dziewcząt i
kobiet. Ponad połowę wszystkich maturzystów stanowią
kobiety. Ponad 43% wszystkich studentów jest płci żeńskiej.
Ponad połowa kobiet w Niemczech w wieku od 15 do 65 lat
pracuje dzisiaj zawodowo. Jednak przypadki dyskryminacji
zdarzają się w dalszym ciągu: kobiety szybciej stają się
5
bezrobotne i maja większe problemy ze znalezieniem nowego
miejsca pracy. Poza tym przeciętne płace robotników i
pracowników umysłowych płci męskiej są znacznie wyższe niż w
przypadku kobiet.
Osoby zakładające rodzinę w Niemczech, decydują się dziś
częściej niż dawniej na dwoje lub więcej dzieci. Z drugiej strony
jednak w coraz większym stopniu rezygnuje się z dzieci w
ogóle. Wspieranie rodziny jest jednym z głównych celów
społeczno-politycznych rządu.
Od 1918r. kobiety posiadają w Niemczech czynne i bierne
prawo wyborcze. Liczba kobiet aktywnych politycznie
wprawdzie rośnie, jest jednakże ciągle jeszcze znacznie niższa
niż liczba mężczyzn. Udział posłanek w Niemieckim Bundestagu
wzrósł z 8,4% w roku 1980 do 30,6% w chwili obecnej. W
gronie 15 ministrów federalnych jest obecnie pięć kobiet.
Równolegle z ustawowym równouprawnieniem rozwinął się w
Niemczech ruch na rzecz kobiet. Ruch ten występuje przeciwko
dyskryminacji. To m.in. dzięki niemu powstała idea zakładania
tzw. Domów kobiet, których jest obecnie w Niemczech ponad
300. Znajdują w nich schronienie kobiety maltretowane przez
swoich partnerów, a także ich dzieci.
Kobieta w Polsce:
• Z 38,666 mln Polaków 19,9 mln stanowią kobiety,
• 106 kobiet przypada na 100 mężczyzn,
• o 24% mniej od mężczyzny zarabia kobieta na podobnym
stanowisku,
6
• 57% bezrobotnych to kobiety,
• 66% uczniów szkół średnich i 56% studentów stanowią
dziewczęta,
• w Sejmie zasiadają 63 posłanki i 397 posłów,
• 12 kobiet i 88 mężczyzn piastuje stanowisko senatora RP.
W Polsce wielu kobietom przestała wystarczać rola matki,
żony i gospodyni domowej. Chcą realizować się w pracy
zawodowej, zaspokajając swoje ambicje, czuć się niezależne
finansowo. Na równi z mężczyznami wdrapują się na kolejne
szczeble kariery. Z powodzeniem opanowują kolejne branże
rynkowe, doskonale sprawdzają się w bankowości czy
doradztwie personalnym. Coraz częściej sięgają po mandaty
poselskie i teki ministerialne. Jednak wyrównanie szansy
kobiety w Polskiej polityce nastąpi, gdy zmieni się mentalność i
świadomość polskich kobiet. O tym, że kobiety doskonale
sprawdzają się w polityce dowodzi praca posłanek w Sejmie. W
klubie parlamentarnym SLD 20% stanowią kobiety, w UW-17%
a w AWS-10%.
W 1992r. po raz pierwszy w naszej historii, na scenie
politycznej pojawiła się kobieta- Hanna Suchocka, prawniczka z
Poznania. Obecnie w rządzie Buzka jest ministrem
sprawiedliwości i prokuratorem generalnym. Alicja
Grześkowiak- także jako pierwsza kobieta na tym stanowisku-
jest w obecnym Parlamencie marszałkiem Senatu.
Coraz częściej w Polsce zauważa się tendencję do rodziny z
jednym dzieckiem. Wynika to często z sytuacji finansowej. Rząd
7
przyjął w listopadzie 1999r. projekt „Polityki prorodzinnej
rządu”, który wyznacza kierunki działań państwa wobec rodziny
na lata 2000-2010. Program zakłada m.in. pomoc rodzinom w
uzyskaniu samodzielności finansowej, poprawę warunków
mieszkaniowych przez np. obniżanie kosztów realizacji
mieszkań, urealnianie czynszów i wzrost liczby mieszkań
czynszowych oraz poprawę sytuacji demograficznej państwa.
2)Młodzież.
Prawie, co piąty mieszkaniec RFN ma poniżej 18 lat. Z 15,9
mln dzieci i młodzieży żyjących w Niemczech prawie, co
dziesiąte ma obce obywatelstwo. Szczególnie w Niemczech
Zachodnich większość młodzieży dysponuje dobrymi
materialnymi warunkami życia. Ich możliwości finansowe są
bardzo dobre, a wyposażenie w dobra konsumpcyjne-
komfortowe.
W Niemczech istnieje około 90 ponadregionalnych organizacji
młodzieżowych, w których zrzeszona jest ¼ młodych ludzi.
Najliczniejsza jest Niemiecka Organizacja Sportowa. Są także
organizacje polityczne np. Kręg Młodzieży Politycznej. Oprócz
tego jest wiele organizacji działających pod patronem kościołów
lub związków zawodowych, uniwersytety ludowe, fundacje i
placówki dokształcające. Ich zadaniem jest przekazywanie
8
młodzieży poza szkołą informacji o społeczeństwie i państwie, o
polityce europejskiej i światowej, kulturze, gospodarce,
technice, nauce i sporcie.
Wychowanie kulturalne jest głównym elementem
pozaszkolnego kształcenia młodzieży. W związku z tym Rząd
Federalny angażuje się na rzecz aktywnej konfrontacji ze
sztuką i kulturą, tak, aby dzieci i młodzież już wcześnie zbierały
różnorodne
doświadczenia
kulturalne.
Federalne
Stowarzyszenie ds. Kulturalnego Kształcenia Młodzieży zrzesza
48 związków fachowych działających na terenie całej federacji.
W ich imprezach bierze udział ponad 12 mln młodych ludzi
rocznie.
Wychowanie dzieci i młodzieży jest w pierwszej linii prawem i
obowiązkiem rodziców i opiekunów. Do zadań państwa należy
jednak również wspieranie rozwoju osobistego i społecznego
dzieci i młodzieży. Państwo dba o to poprzez m.in. pomoc
socjalną. Centralnym instrumentem Rządu Federalnego do
wspierania polityki młodzieżowej i pracy z młodzieżą jest
Federalny Fundusz Dziecięcy i Młodzieżowy wynoszący obecnie
180 mln DM. Wspiera on np. projekty pozaszkolnego
kształcenia młodzieży w dziedzinie politycznej, społecznej i
kulturalnej pracy z młodzieżą oraz w zakresie międzynarodowej
wymiany młodzieżowej. Corocznie ponad 150 tys Niemców i
Francuzów bierze udział w około 7 tys imprez organizowanych
przez Młodzieżową Organizację Współpracy Francusko-
Niemieckiej. A na początku 1993r. podjęła swą pracę
Młodzieżowa Organizacja Współpracy Polsko-Niemieckiej. W
9
1997r. ponad 90 tys młodych ludzi z tych krajów wzięło udział
w programach wspieranych przez tę organizację. W ramach
programu „Młodzież w Europie” również Unia Europejska
wspiera wymianę młodzieży.
W Polsce, jak się okazało podczas niedawnej próby
wprowadzenia godziny policyjnej dla młodzieży, nikt tak
naprawdę nie wie, jakie prawa i wolności mają młodzi ludzie.
Konstytucja i konwencje międzynarodowe uznają za dzieci
wszystkich do ukończenia 18 lat. Z drugiej jednak strony
oczywiste są różnice biologiczne, społeczne i psychologiczne
między niemowlakami a nastolatkami. Według nas najlepszym
rozwiązaniem tych problemów społecznych i politycznych w
Polsce nie jest ograniczenie praw i wolności młodzieży, a ich
rozszerzanie i umacnianie w praktyce, np. wprowadzenie jasno
zdefiniowanej kategorii prawnej młodzieży obejmującej osoby
między 15 a 18 rokiem życia i przyznanie im innym praw.
W obszarze „Edukacja, kształcenie i młodzież” Polska
akceptuje w pełni europejskie prawo i nie zgłasza problemów
negocjacyjnych. Polityka wspólnotowa w tym zakresie ma na
celu podnoszenie jakości nauczania, upowszechnianie języków
obcych oraz intensyfikację wymiany młodzieży, uczniów i
studentów. Polska włączyła się także w realizację programów
wspólnotowych takich jak Sokrates, Leonardo i Młodzież dla
Europy. Przyjęcie przez Polskę zadań polityki edukacyjnej
wpłynie na stałe podnoszenie poziomu nauczania i pozwoli na
pełne wykorzystanie oferowanych, w ramach jednolitego rynku,
10
możliwości pracy. Jednak większość celów polityki edukacyjnej
można odnaleźć w polskiej reformie systemu oświaty.
21 XII 1999r. odbyło się w Ministerstwie Edukacji Narodowej
spotkanie Zespołu ds. Reformy Wychowania pozaszkolnego.
Celem było przygotowanie koncepcji funkcjonowania placówek
oświatowo-wychowawczych w reformie oświaty, opracowanie
zmian legislacyjnych oraz opracowanie standardów i narzędzi
pomiaru jakości pracy tych placówek.
Jedną z organizacji działających na rzecz młodzieży w Polsce
jest Europejskie Centrum Współpracy Młodzieży, które powstało
w 1994r. Jest to organizacja pozarządowa, nie działająca dla
zysku. Działalność finansowana jest ze środków pozyskiwanych
od współpracujących z fundacją władz, firm oraz darowizn od
osób indywidualnych. Organizacja podejmuje przedsięwzięcia
międzynarodowe, umożliwiające wymianę kulturalną oraz
przenoszenie doświadczeń między różnymi grupami. Natomiast
celem Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży, powołanej w 1992r.,
jest pomoc w formowaniu pokolenia odpowiedzialnych,
twórczych ludzi, aktywnie kształtujących własne życie.
11
Sport jest w Niemczech najbardziej lubianą formą spędzania
wolnego czasu. Zamiłowanie do sportu wyraża się nie tylko
poprzez oglądanie transmisji telewizyjnych, lecz przede
wszystkim z przynależności do jednego z ponad 86 tys klubów
sportowych, będących członkami zrzeszenia „Niemieckiego
Związku Sportowego” (DSB), który składa się z 16 krajowych
związków sportowych i licznych fachowych. 2,5 mln osób
pracuje w tych związkach społecznie. Prawie, co czwarty
Niemiec jest członkiem jakiegoś związku sportowego a część
osób uprawia sport nie będąc zrzeszonym w żadnym klubie.
Najliczniejszą organizacją sportową w jest Niemiecki Związek
Piłki Nożnej (DFB) który liczy 6,1 mln członków. Niemiecka
reprezentacja narodowa już trzy razy zdobyła tytuł mistrza
świata. Coraz więcej zwolenników znajduje też tenis, golf, hokej
na lodzie i koszykówka.
Sport wyczynowy dysponuje w Niemczech federalnymi
centrami sportu wyczynowego, bazami olimpijskimi oraz
wieloma centrami regionalnymi, w których atleci otrzymują
wszechstronną opiekę. Uprawianie nowoczesnego sportu
wyczynowego wymaga od sportowców intensywnego treningu,
zapewnienia im ochrony zdrowotnej i socjalnej oraz
odpowiedniego zabezpieczenia finansowego. O spełnienie tych
warunków troszczy się Fundacja Pomocy dla Niemieckiego
12
Sportu. Środki tej organizacji pochodzą z prywatnych darowizn
oraz z wpływów loterii telewizyjnej „Spirala szczęścia”.
Natomiast państwo wspiera organizacje sportowe w różnorodny
sposób. Wspieranie sportu wyczynowego ma się przyczynić do
dalszego rozwoju sportu masowego; ma także zapewnić
czołowym niemieckim sportowcom równe szanse w
mistrzostwach Europy, świata czy też na olimpiadach.
Wspierany jest również sport dla niepełnosprawnych.
Dzięki wybitnym talentom, sport polski szczycił się w okresie
międzywojennym, osiągnięciami w boksie, lekkiej atletyce,
szermierce, wioślarstwie itd. Jednak dorobek Polski
międzywojennej, wyrażający się niezłym poziomem w skali
międzynarodowej w niektórych dziedzinach sportu
wyczynowego został niemal całkowicie zniszczony podczas
działań wojennych. Mimo to dwudziestolecie Polski Ludowej
przyniosło ogromne osiągnięcia w upowszechnianiu kultury
fizycznej i ulepszeniu pozycji polskiego sportu wyczynowego. W
1960 r. Polska na Igrzyskach Olimpijskich w Rzymie zdobyła 21
medali, w 1964r. w Tokio- 23 medale. W czasach nam bliższych
złoty medal otrzymał W.Legień w judo na olimpiadzie w Seulu w
1988r. i A.Skrzypaszek za pięciobój nowoczesny w 1992r. w
Barcelonie.
Obecnie, chociaż boisk w Polsce nie brakuje, to ciągle za mało
jest basenów, stadionów i hal sportowych. Według standardów
europejskich pływalnia powinna przypadać na 50 tys.
13
mieszkańców. Na Śląsku na 40 tys. osób, ale w województwie
świętokrzyskim na 190 tys. Przy dzisiejszym poziomie nakładów
na inwestycje sportowe dopiero za 12 lat Polska osiągnie
średnią Unii Europejskiej. Budowa obiektów sportowych jest
nieopłacalna i w zasadzie z tego powodu pozostaje domeną
państwa. Pojedynczy prywatni inwestorzy budują zazwyczaj
korty tenisowe, bo, koszt ich budowy i utrzymania jest niewielki
i można na nich zarobić. Tymczasem wybudowanie
pełnowymiarowej hali (36 metrów na 18 metrów) kosztuje w
Polsce średnio ok. 4 mln zł. Na budowę krytego basenu o
długości 25 metrów i szerokości 12, 5 metrów (sześć torów)
trzeba wyłożyć ok. 7 mln zł. To średnia arytmetyczna, bo np.
50. metrowy basen na Warszawiance kosztował ok. 100 mln zł.
Budowa takich obiektów zazwyczaj trwa dwa lata. Tymczasem
niewielki budynek biurowy w Warszawie zwraca się po ok. 8 -
10 latach. - Do większości obiektów sportowych już po ich
otwarciu trzeba dokładać- mówi odpowiedzialny za inwestycje
sportowe Jan Kozłowski, wiceprezes Urzędu Kultury Fizycznej i
Sportu
(UKFiS).
Urząd dysponuje pieniędzmi z gier losowych, które przekazuje
mu Totalizator Sportowy. Te środki są głównym źródłem
finansowania inwestycji sportowych w Polsce. Na inwestycje
sportowe w 2000 roku UKFiS wyda 318 mln zł. - Sport to
wyczyn, widowisko i masowość. Pieniądze z rachunku UKFiS
trafiają na każdą z tych składowych- dodaje Jan Kozłowski.
Najwięcej, bo 202 mln zł, otrzymają w tym roku samorządy
lokalne. Warunkiem ich przekazania jest jednak własny wkład.
14
Gminy muszą same znaleźć pieniądze na przynajmniej 77 proc.
wartości inwestycji. Do 202 mln z urzędu gminy dołożą więc
600 mln zł. - Co trzecia gmina w Polsce składa do nas wniosek
o dofinansowanie. Otrzymuje je ok. 300 gmin -mówi Jan
Kozłowski. Są to zazwyczaj nieduże inwestycje, takie jak boiska
czy niewielkie hale przy szkołach. Ale w Polsce brakuje dużych
hal sportowo- widowiskowych. Dlatego w zeszłym roku dla 16
miast wojewódzkich ogłoszono konkurs na budowę takich hal.
W konkursie zwyciężyły Gdańsk razem z Sopotem, Wrocław,
Warszawa i Lublin. W Trójmieście w ciągu trzech lat powstanie
hala na 10 tys. widzów. UKFIS wyłoży na nią 100 mln zł. Tyle
samo ma wynieść dofinansowanie do budowy wrocławskiej hali
na 12 tys. widzów, w której powstanie tor kolarski. Polonia
Warszawa m. in. za pieniądze miasta i za środki z UKFiS
wybuduje za 40 mln zł halę mieszczącą 3 tys. widzów . -
Konkurs nie jest zamknięty, zakończyła się tylko jego pierwsza
edycja - powiedział Jan Kozłowski. Miasta mogą otrzymać
dofinansowanie w wysokości do 50 proc. inwestycji.
Nieco inaczej wygląda finansowanie dużych stadionów. Na
Stadion Śląski budżet państwa wyłoży w tym roku 33 mln zł. W
sprawie stadionu Wisły nie podpisano jeszcze stosownych
umów.
Źle wygląda także sytuacja Polskiej piłki nożnej. Już 10
godzin i 23 minuty bez strzelonego gola, z czego, cztery mecze
były na konto trenera reprezentacji polskiej-Jerzego Engela.
15
i wspólnoty religijne.
Ponad 55 mln osób wyznaje w Niemczech jedną z religii
chrześcijańskich. Jest wśród nich 27,6 mln ewangelików i 27,5
mln katolików. Kościół w Niemczech nie jest instytucją
państwową i nie jest kontrolowany przez państwo. Kościoły
mają status samodzielnych korporacji publiczno-prawnych.
Stosunek między państwem a kościołem jest partnerski.
Kościół Ewangelicki w Niemczech jest wspólnotą 24 kościołów
luterańskich, unickich i zreformowanych. Granice kościołów
krajowych nie pokrywają się z granicami krajów związkowych.
Najwyższym organem ustawodawczym jest synod, a
kierowniczym- Rada EKD. Współdziałanie kościołów krajowych
odbywa się w ramach Konferencji Kościelnej. Urząd Kościelny w
Hanowerze jest centralnym organem administracyjnym EKD.
Kościół ewangelicki utrzymuje ścisłą współpracę z kościołem
rzymsko-katolickim.
Do 1994r. kościół katolicki posiadał 23 diecezje, w tym 5
archidiecezji. Obecnie, po zmianach organizacyjnych
wynikających ze zjednoczenia Niemiec, istnieje 27 diecezji. W
Centralnej Radzie Niemieckich katolików reprezentowanych jest
około 140 związków i instytucji katolickich.
16
W latach 1933-1945 a także w latach poprzednich ewangelicy
i katolicy prowadzili walkę przeciwko nazizmowi. Kościoły
przyczyniły się także do pokojowego przełomu w NRD.
Kościoły w Niemczech oddziaływują na opinię publiczną w
różnorodny sposób. Czynią to przede wszystkim za
pośrednictwem memoriałów i działalności publicystycznej.
Działalnością charytatywną po stronie katolickiej zajmuje się
przede wszystkim organizacja Deutscher Caritasverband, a po
ewangelickiej Diakonisches Werk. Oba kościoły angażują się w
krajach trzeciego świata. Wielkie kościelne akcje pomocy są
finansowane z dobrowolnych ofiar wiernych.
Do innych wspólnot religijnych należą przede wszystkim
kościoły prawosławne, starokatolickie i ewangelickie kościoły
niezależne. Obecność licznych obcokrajowców sprawiła, że na
znaczeniu zyskały w Niemczech wspólnoty religijne, których
dawniej prawie nie było. Dotyczy to w szczególności islamu. W
Niemczech żyje około 2,6 mln muzułmanów.
W Polsce, wybuch II wojny światowej pociągnął za sobą
znaczne zmiany w terytorialnej organizacji Kościoła
katolickiego. Ponad 1,2 tys. Księży polskich zginęło w obozach
koncentracyjnych lub zostało rozstrzelanych. W trakcie II wojny
światowej papież Pius XII nie potępiał jednoznacznie najazdu
Niemiec na Polskę. Nie zostały też potępione zbrodnie
hitlerowskie. Narastającą krytykę wywołała nominacja biskupa
gdańskiego Carla M. Spletta w charakterze administratora
apostolskiego diecezji chełmińskiej w 1939r. gdyż odegrał on
17
czynną rolę w germanizacji Polaków. Natomiast położenie
prawne i faktyczne związków wyznaniowych mniejszości
religijnych w latach II wojny światowej, było bardzo
zróżnicowane. Szczególnie dramatycznie potoczyły się losy
Żydów. Stosunek do nich określała ideologia narodowego
socjalizmu oraz względy polityczne. Od 1941r. przystąpiono do
fizycznej likwidacji ludności żydowskiej.
Współcześnie 70% Polaków to chrześcijanie. Kościół katolicki
w Polsce odgrywa dużą rolę w życiu społeczeństwa i
oddziaływuje na opinię publiczną. Działalnością charytatywną
po stronie katolickiej zajmuje się caritas. Pomoc dla dzieci,
ubogich i potrzebujących finansowana jest przede wszystkim z
ofiar chrześcijan.
Obecnie w Polsce działa około 300 różnych ruchów
religijnych. Nie sposób usystematyzować je według jednego
klucza; w wielu z nich występuje pomieszanie różnych prądów
myślowo-religijnych, wiele z nich ukrywa swą tożsamość, są
ruchami trudnymi do opisania ze względu na to, że bardzo
mało, lub nic o nich nie wiemy. Pierwszą grupę stanowią ruchy,
które wywodzą się z chrześcijaństwa. Należą do niej:
Adwentyści Dnia Siódmego, wszystkie grupy Badaczy Pisma
Świętego, w tym Świadkowie Jehowy, Kościół
Zielonoświątkowców, Kościół Nowoapostolski. Do tej grupy
zalicza się również Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach
Ostatnich, czyli tzw. Mormoni. Jest jeszcze wiele innych ruchów
religijnych, czy też parareligijnych, które swą naukę opierają o
interpretacje Pisma Świętego, lecz w późniejszym okresie
18
indoktrynacji odchodzą od niego, na rzecz pism swego
założyciela. Tu możemy wymienić Kościół Zjednoczenia zwany
też Kościołem Moona, oraz sektę Rodzina Miłości wcześniej
zwaną Dzieci Boga. Drugą grupę stanowią ruchy wywodzące się
z nurtu antychrześcijańskiego. Przede wszystkim są to
wszystkie odmiany ruchów satanistycznych: Kościół Szatana
założony przez Antona LaVeya, Światynia Seta i wiele innych,
wliczając w to młodzieżową formę satanizmu. Jako
antychrześcijańska uznana została również organizacja
Wolnomularzy, czyli masoneria, która w swych obrzędach
wykorzystuje różne formy kultów religijnych, przede wszystkim
okultyzm. Kolejną grupę ruchów religijnych stanowią ruchy
obce nam kulturowo, przede wszystkim wywodzące się z religii
wschodnich: z islamu, buddyzmu, hinduizmu.
19
i opinia publiczna.
Artykuł 5 Ustawy Zasadniczej gwarantuje prawo do
wolności słowa, wolność prasy oraz prawo do informowania się
ze źródeł powszechnie dostępnych. Cenzura nie istnieje. RFN
jest jednym z nielicznych krajów, w których państwo respektuje
silną pozycję wolnościowej prasy.
Obywatel może dokonać wyboru spośród wielu różnych
mediów. Sama tylko prasa codzienna sprzedawała pod koniec
1997r. po 25,2 mln egzemplarzy dziennie. W Niemczech
produkowanych jest ponad 230 programów radiowych.
Przeciętna liczba programów telewizyjnych, odbieranych w
Niemczech przez każde gospodarstwo domowe, przekracza 30.
Obecnie zarejestrowanych jest ponad 33 mln odbiorników
telewizyjnych i 37 mln radiowych. Przeciętnie Niemcy powyżej
14 roku życia przeznaczają codziennie ponad 5,5 godziny na
czytanie gazet, słuchanie radia i oglądanie telewizji. Tylko do
1% nie dociera żadne z mediów.
Środki masowego przekazu czerpią swoje informacje z
krajowych i zagranicznych agencji informacyjnych. Stacje
radiowe i telewizyjne mają swoje biura we wszystkich
ważniejszych miejscach na świecie. Podobnie ma się rzecz z
wielkimi gazetami. Poza agencjami dopływ informacji dla
środków masowego przekazu zapewniają rzecznicy prasowi
20
stowarzyszeń, urzędów, przedsiębiorstw i partii. Rolę
pośrednika między rządem a opinią publiczną pełni Urząd Prasy
i Informacji Rządu Federalnego.
Ważnym instrumentem przyczyniającym się do poznania
zasadniczych postaw, oczekiwań, nadziei i życzeń
społeczeństwa jest badanie opinii publicznej. Jest ono w
Niemczech przeprowadzane wyłącznie przez instytucje
prywatne.
W Polsce instytucją publiczną powołaną przez ośrodki władzy
państwowej do kontroli systemu medialnego oraz właścicieli
podmiotów medialnych jest Krajowa Rada Radiofonii i
Telewizji. Transformacja systemu komunikowania masowego w
Polsce jest nierozerwalnie związana z przełomem politycznym,
jaki dokonał się w 1989r. Przejście do demokracji i głębokie
przeobrażenia ustrojowe wymusiły zmianę systemu medialnego
i w konsekwencji wpłynęły na procesy przeobrażeń systemu
komunikowania masowego.
Jednym z pierwszych ważnych wydarzeń, które formalnie
uruchomiły procesy zmian, były obrady Okrągłego Stołu i
zawarte tam porozumienia dotyczące środków masowego
przekazu. To, co udało się wówczas opozycji wywalczyć, to
jedynie możliwość emisji programów w ramach czasu
antenowego przeznaczonego dla organizacji opozycyjnych,
NSZZ „Solidarność”, Kościoła katolickiego i innych wyznań oraz
mniejszości narodowych.
21
Główny trend w przemianach mediów masowych w Polsce to
przejście od monopolu do pluralizmu. Środki masowego
przekazu, pomimo dziesięciu lat trwającej transformacji, dalej
znajdują się w fazie przejściowej. Można jednak już dostrzec
pierwsze objawy konsolidacji systemu medialnego.
Procesy zmian, zachodzące na rynku mediów drukowanych i
elektronicznych, przebiegały i przebiegają w różnym tempie. Od
połowy 1989r. do końca 1992r. dokonały się zasadnicze zmiany
w prasie. Dopiero wprowadzenie w życie ustawy o radiofonii i
telewizji z 29 X 1992r. spowodowało rewolucję mediów
elektronicznych.
22
Lektura gazet cieszy się w Niemczech dużą popularnością.
Pod względem ilości gazet na 1000 mieszkańców Niemcy
plasują się na siódmym miejscu w Europie. 80% obywateli
czyta gazetę codziennie, przeciętnie przez 30 min. Na rynku
prasowym dominują dzienniki lokalne i regionalne. W dni
powszednie ukazuje się 369 gazet z prawie 1580 wydaniami
lokalnymi i regionalnymi. Sprzedawany nakład ogólny wynosi
25,2 mln egzemplarzy. Gazeta „Bild” osiąga najwyższy nakład-
4,5 mln egzemplarzy.
Niemiecki rynek czasopism jest bardzo zróżnicowany,
wliczając wszystkie czasopisma fachowe oferuje się na nim
prawie 10 tys tytułów. Najsilniejszym segmentem są
czasopisma fachowe. Natomiast liczba samodzielnych gazet
stale spada.
Prawo prasowe regulują krajowe ustawy prasowe. W
punktach zasadniczych zawierają one jednakowe rozwiązania.
Należy do nich obowiązek umieszczania stopki redakcyjnej,
obowiązek rzetelności, prawo do odmawiania zeznań przez
dziennikarzy oraz prawo do sprostowania nieprawdziwych
informacji. Organem samokontroli wydawców i dziennikarzy
jest Niemiecka Rada Prasowa, która zajmuje się wykroczeniami
przeciwko obowiązkowi rzetelności i etyki dziennikarskiej. Jej
stanowisko nie jest jednakże wiążące.
23
Po wkroczeniu na teren Polski we wrześniu 1939r, Niemcy
zlikwidowali wszystkie polskie wydawnictwa prasowe. Jednak
dziennikarze i działacze konspiracyjni wydawali prasę tajną.
Była to jedna z ważniejszych form, polskiego ruchu oporu.
Ogółem znanych jest ok. 1400 tytułów czasopism powielanych
nielegalnie. Po wyzwoleniu odbudowa prasy utrudniona była
zniszczeniami bazy poligraficznej i dewastacją przemysłu
papierniczego. Pierwsze gazety na wyzwolonych terenach to:
„Trybuna Wolności”, „Rzeczpospolita”, „Życie Warszawy” i „Głos
Ludu”.
W czasach współczesnych, rynek prasowy i wydawniczy był tą
częścią systemu medialnego, która najszybciej i najefektowniej
zaczęła dostosowywać się do zmian politycznych i
ekonomicznych. W procesie transformacji prasy należy wyróżnić
trzy etapy: (1) między obradami Okrągłego Stołu a przyjęciem
ustawy o likwidacji Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-
Książka-Ruch” w dniu 22 III 1990r.; (2) od wejścia w życie
Ustawy do zakończenia prac Komisji ds. likwidacji RSW, i
procesu likwidacyjnego; (3) od początku 1992r. do chwili
obecnej.
Cechą pierwszego okresu było żywiołowe powstawanie
nowych tytułów prasowych. Do końca 1991r.sądy wojewódzkie
rejestrowały przeciętnie około 100 nowych pism miesięcznie.
Ogólnokrajowy rejestr odnotował około 7 tys. założonych
tytułów. Zdecydowany sukces odniosły pisma kobiece,
poradnicze i sensacyjne jak „Nie”, „Skandale”, „Poradnik
24
Domowy” i inne. Dużo trudniej było znaleźć swoje miejsce
dziennikom. Wyjątkiem pozostaje „Gazeta Wyborcza”, która do
chwili obecnej utrzymuje pozycję lidera na rynku w zakresie
dzienników ogólnopolskich.
Drugi okres transformacji rynku prasowego charakteryzuje
kontynuacja żywiołowego procesu powstania nowych
periodyków i proces likwidacji koncernu RSW, który miał 244
tytuły prasowe i 82 przedsiębiorstwa. „Gazeta Robotnicza” i
„Zwierciadło” trafiły do sprzedaży przetargowej. Jedną z
niewielu wzorcowych spółdzielni pracy pozostaje do dzisiaj
redakcja „Polityki”.
W trzeciej fazie transformacji rynku prasowego mamy do
czynienia już z nową jakością. Prasa zaczęła podlegać zwykłym
mechanizmom gry rynkowej, stała się towarem, który należało
jak najlepiej sprzedać. Zniknął ostatecznie monopolista. W
trzeciej fazie widać wyraźnie ustabilizowanie się rynku. Tytuły
znalazły swoich odbiorców, a ci, którym się nie udało zawiesili
swoją działalność.
7) Radio i telewizja.
25
W 1997r. na terenie RFN istnieje jedenaście krajowych
ośrodków radiowo-telewizyjnych, jedna rozgłośnia prawa
federalnego i stacja telewizyjna ZDF. Największym ośrodkiem
radiowo-telewizyjnym jest Westdeutscher Rundfunk, który
zatrudnia 4400 pracowników. Każdy krajowy ośrodek radiowo-
telewizyjny produkuje kilka programów radiowych dla różnych
grup słuchaczy. Pod koniec 1996r. oferta ośrodków
współpracujących w ARD obejmowała 51 niemieckojęzycznych
programów radiowych. Do tego doszły dwa ogólnoniemieckie
programy DeutschlandRadio. Oferują one całą gamę audycji o
charakterze informacyjnym, politycznym, rozrywkowym,
muzycznym, sportowym itd. W programach telewizyjnych ARD i
ZDF wiele miejsca zajmują przede wszystkim aktualne
informacje dnia, informacje polityczne, dokumentacja krajowa i
zagraniczna oraz teatr, film i rozrywka. Trzecie programy
telewizyjne nadawane są przez ośrodki zrzeszone w ARD
regionalnie oraz dodatkowo poprzez satelitę i kabel.
Wydatki publiczno-prawnych ośrodków radiowo-telewizyjnych
są w pierwszej linii finansowane z opłat abonamentowych
słuchaczy i telewidzów. Niektóre programy zdane są na
dochody z reklam. W publiczno-prawnych ośrodkach radiowo-
telewizyjnych czas na reklamę jest bardziej ograniczony niż w
stacjach prywatnych. Dziś prawa do audycji sportowych są
bardzo drogie i często są sponsorowane przez firmy, których
26
symbole są uwidocznione w ekranie telewizora. Do
telewizyjnych stacji prywatnych należą: PRO7, RTL i RTL2,
VOX, VIVA, SAT1 i wiele innych. Za pośrednictwem satelity i
kabla można w całym kraju odbierać szereg zagranicznych
programów.
W zakresie radiofonii w 1991r. istniało już 100 rozgłośni
prywatnych. W 1996r. ich liczba wzrosła do 180. Według
Federalnego Trybunału Konstytucyjnego rozgłośniom
prywatnym nie wolno wywierać jednostronnego wpływu na
opinię publiczną. Prywatne stacje radiowe-telewizyjne
podlegają prawnemu nadzorowi ze strony krajowych urzędów
ds. mediów.
Ośrodki publiczno-prawne i prywatne stacje telewizyjnie
oferują „wideotekst”. Jest to gazeta telewizyjna emitowana za
pośrednictwem normalnego sygnału telewizyjnego. W
programie jest dziś 26 niemieckojęzycznych ofert
teletekstowych, obejmujących około 10 tys stron. Informacje
na temat wszystkich stacji i programów oferowane są również
w Internecie.
Historia radia w Polsce sięga 1918r., kiedy Wojsko Polskie
przyjęło radiostację dowództwa niemieckiego w Cytadeli
warszawskiej. W 1925r. spółka „Polskie Radio” otrzymała
koncesję na nadawanie programu radiowego do powszechnego
odbioru. Po wojnie polska radiofonia po raz drugi rozpoczynała
pracę od podstaw. W 1944r. rozpoczęła nadawanie regularnego
programu zwanego „Pszczółką”. Natomiast pierwsza
27
eksperymentalna stacja telewizyjna w Polsce została
uruchomiona w 1938r. w Warszawie. Wybuch II wojny
światowej przerwał doświadczenia, sprzęt i urządzenia zostały
zniszczone. W 1948r. eksperymenty wznowiono w Państwowym
Instytucie Telekomunikacji. W 1956r. powstał pierwszy
terenowy ośrodek telewizyjny w Łodzi. W tym samym roku
oddano do użytku Telewizyjny Ośrodek Transmisyjny i nową
stację nadawczą z masztem na Pałacu Kultury i Nauki.
Przeobrażenia rynku radiofonicznego i telewizyjnego w
czasach współczesnych, przebiegały w innym tempie, niż to
miało miejsce w przypadku prasy. W procesie transformacji
można tu wyróżnić trzy fazy: (1) od przełomu politycznego w
1989r. do przyjęcia ustawy o radiofonii i telewizji w dniu 29 XII
1992r., (2) od wejścia w życie ustawy do końca 1994r., (3) od
początku 1995r. do chwili obecnej.
Proces wchodzenia zagranicznych nadawców na rynek
telewizyjny można było zaobserwować pod koniec 1992r. W
1993r. KRRiT podjęła działania zmierzające w kierunku
przekształcenia państwowej radiofonii i telewizji w publiczne.
We wrześniu powołano W. Walendziaka na funkcję prezesa
telewizji, K. Michalskiego zaś- na prezesa radia. 1 I 1994r.
przestała istnieć instytucja Radiokomitetu. Jej miejsce zajęły
dwie spółki akcyjne: Telewizja Polska S.A. i Polskie Radio S.A.
Żywiołowo następował rozwój telewizyjnych sieci kablowych.
Powstało także wiele programów ogólnopolskich takich jak
Polsat, RTL7, Polonia. Pod koniec 1994r. zaczęły powstawać
28
pierwsze w Polsce płatne telewizje kodowane jak Canal Plus a
następnie Wizja.
Istotne zmiany zachodziły także na rynku radiofonii.
Spontanicznie powstające lokalne rozgłośnie radiowe
skutecznie odbierały słuchaczy programu Polskiego Radia. Do
końca 1993r. Radio RMF FM z Krakowa i Radio Zet z Warszawy
otrzymały koncesje.
29
3) Urząd Prasy i Informacji Rządu Federalnego: „Niemcy w
świetle faktów i liczb”, Germany 1999.
4) Praca zbiorowa pod redakcją Sławomiry Wronkowskiej i
Marii Zmierczak: „Kompendium wiedzy o społeczeństwie,
państwie i prawie”, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa
1995r.
5) Marian Kallas: „Historia ustroju Polski X-XXw.”,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997r.
6) Wielka Encyklopedia Powszechna PWN: „Polska”, przedruk
hasła z 9 tomu, Warszawa 1970r.
7) Bogusława Dobek - Ostrowska: „Współczesne systemy
komunikowania”,
Wydawnictwo
Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1998r.
30