nie określają szczególnych warunków ani ciowego systemu. Czy będzie taka dzia- SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa
i brodawki sutkowej. Na jednej brodaw-
Laktacja klaczy oraz behawioryzm
ce sutkowej do wspólnego otworu ucho-
z
rebięcia
dzÄ… dwa, trzy, a czasami cztery przewody
brodawkowe. Każdy przewód brodawko-
wy otwiera się do krótkiej zatoki mlecznej,
do której mleko doprowadzane jest z ze-
Anna Włodarczyk-Szydłowska1, Andrzej Gniazdowski2,
społu przewodów mlecznych. Przewody
Maciej Gniazdowski2, Wojciech Nowacki1
mleczne i cały zespół płacików są odręb-
ne dla każdego przewodu brodawkowego
z Wydziału Medycyny Weterynaryjnej we Wrocławiu1 oraz Specjalistycznej
(2, 3, 4). Siara, a potem mleko sÄ… wydzie-
Lecznicy dla Koni w Chojnie2
lane przez specjalne komórki nabłonkowe
ułożone w pęcherzyki otwierające się do
miany w gruczole mlekowym kla- Budowa gruczołu mlekowego klaczy krótkich przewodzików. Wśród komórek
Zczy związane z wydzielaniem siary nabłonkowych pojawiają się w drugiej po-
i mleka rozpoczynają się około miesiąca Wielkość zdrowego gruczołu mlekowe- łowie ciąży nowe komórki, przez co wzra-
przed wyz
rebieniem. Klinicznie widoczne go jest cechą osobniczą klaczy, mały gru- sta powierzchnia wydzielnicza struktur, od
są około 10 dni przed porodem, tj. w cza- czoł mlekowy obserwujemy jednak najczę- których zależy ilość i jakość wydzielane-
sie, w którym w gruczole zaczyna gro- ściej u pierwiastek. Gruczoł mlekowy po- go mleka (5). Pęcherzyki i przewodziki są
madzić się wydzielina bogata w immu- dzielony jest na dwie połówki w kształcie zgrupowane w gronka nazywane płaci-
noglobuliny. Proces ten manifestuje się bocznie spłaszczonych stożków, oddzielo- kami. Płaciki są otoczone przez komór-
zmianą wielkości i konsystencji gruczo- nych bruzdą międzygruczołową podłużną ki mioepitelialne odpowiedzialne za wy-
łu mlekowego. (1). Każda z tych części składa się z sutka rzut mleka.
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(9)
548
Prace poglÄ…dowe
Wydzielanie siary i mleka nem tego procesu jest gruczoł mlekowy
kozy, w którym zaobserwowano nawet co- Lactation in the mare and foal behavior
W chwili obecnej znanych jest pięć dróg godzinną produkcję mleka jako efekt kilku-
wydzielania przez nabłonek wydzielniczy krotnego zdajania, zarówno w całym gru- Włodarczyk-Szydłowska A.1, Gniazdowski A.2,
gruczołu mlekowego substancji, które prze- czole mlekowym, jak i w odniesieniu do Gniazdowski M.2, Nowacki W.1 " Faculty of Vete-
chodzą z krwi matki do siary lub mleka jednej połówki wymienia (11). rinary Medicine, Agricultural University, Wrocław1,
(cztery drogi transcellularne i jedna miÄ™- Zdrowe z
rebię powinno zacząć ssać su- Specialistic Clinic for Horses, Chojno2.
dzykomórkowa). Do dróg transcellularnych tek w ciągu dwóch pierwszych godzin życia,
zaliczamy drogę błonową, w której sub- ponieważ po tym czasie zwiększa się ryzyko Production of the mammary secretions in mare may
stancje, takie jak: woda, mocznik, gluko- braku skutecznego biernego zabezpieczenia commence up to 4 week prepartum. Early secretions
za, jony sodu, potasu, chloru, przechodzą immunologicznego (12). Aktywność beha- resemble the straw-like colour and consistency of the
z krwi przez błonę podstawną do komórek wioralną z
rebię zaczyna przejawiać w chwi- serum from which they are derived. Usually changes
nabłonkowych gruczołu mlekowego i da- li, gdy jego miednica opuszcza drogi rodne in the content of the mammary secretion occur wi-
lej do mleka poprzez część szczytową tych matki. Bierne do tego momentu, zaczyna thin the final 2 weeks before foaling. However, the
komórek. Kazeina, białka serwatki, laktoza, intensywnie poruszać głową i kończynami rate of change may vary depending on mares age
cytrynian i wapń są transportowane i od- piersiowymi. W bardzo krótkim czasie, bo and breed, the number of pregnancies and on the
dzielane przez aparat Golgiego i wydziela- w ciÄ…gu trzech minut po narodzinach, pod- individual features of the dam. Colostrum content
ne do mleka przez komórki sekrecyjne na nosi głowę i przyjmuje pozycję mostkową. reflects the immune status of the mare. Her immu-
drodze egzocytozy. Kulki tłuszczu mleka są Dalsze ruchy przednich kończyn i szyi mają ne status is influenced by the environment and an-
natomiast wyrzucane z wierzchołka komó- ułatwić z
rebięciu wydostanie się z błon pło- tigenic challanges to which she has been exposed.
rek wydzielniczych. Otoczone są fragmen- dowych. Kolejne ruchy kończyn i tułowia Equine colostrum contains a high concentration of
tem błony komórek wydzielniczych i nie- związane są już z próbami wstania z
rebiÄ™- IgG but also IgM and IgA are present. Colostral im-
kiedy zawierają niewielką ilość cytoplazmy. cia. Przyjmuje się, że po kilku podjętych munoglobulins provide necessary passive immunity
Drogą tą, oprócz tłuszczu, wydzielane są próbach z
rebię powinno wstać przeciętnie to the offspring. They are available for absorption
też do mleka hormony i leki rozpuszczal- w ciągu godziny. U koni rasy pełnej krwi by the neonatal foal for a finite period. The levels of
ne w tłuszczach. angielskiej okres od narodzin do wstania IgG antibody in the colostrum will decline to 10%
W powstawaniu siary dominującą rolę wynosi średnio 30 140 minut. Do 24 go- of those present immediately postpartum within 24
odgrywa wewnątrzkomórkowy transport dzin po porodzie zdrowe z
rebięta porusza- hours. Therefore gradual rise in IgA level in post-co-
pęcherzykowy, w który zaangażowane są ją się stępem, kłusem, a nawet mogą galo- lostral milk is observed. Majority of normal foals will
różne organelle komórki wydzielniczej. pować. Przejawiają odruchy własnej pielę- stand and suckle the dam within 2 hours of birth ab-
TÄ… drogÄ… wydzielane sÄ… immunoglobu- gnacji i dobrze orientujÄ… siÄ™ w otoczeniu. sorbing major portion of IgG as a result. Immuno-
liny, transferryna i prolaktyna. Białka te Równolegle w tym czasie rozwijają się od- globulins are absorbed by pinocytosis in specialized
syntetyzowane są pod kontrolą genetycz- ruchy adaptacyjne noworodków, tj. ssania, epithelial cells of the terminal small intestine then
ną w organellach komórkowych z wolnych połykania, stabilizuje się temperatura ciała transferred through the lacteals to the circulation.
aminokwasów, których z
ródłem jest krew oraz reakcje na bodz
ce słuchowe i wzro- Just 22% of all available IgG may be absorbed by
matki. Każde białko mleka jest kodowane kowe. Przejawianie się tych odruchów ma any one episode of suckling. Thus the quantity and
przez DNA komórki sekrecyjnej. Droga miejsce w określonej kolejności, a odchy- quality of passive immunity depends also on the foal
międzykomórkowa (paracelularna) nato- lenia od typowego wzorca stanowią wska- vigour and behavior.
miast, to bezpośrednia wędrówka wydzie- zówkę, co do prawidłowości rozwoju no-
lanych elementów z płynu międzykomór- worodków (13). Keywords: mare, mammary gland, lactations, be-
kowego do mleka (6, 7, 8). Po osiągnięciu pozycji stojącej, zdrowe havior of foal.
Gruczoł mlekowy stymulowany jest do z
rebiÄ™ pewnie czuje siÄ™ w tej pozycji i za-
rozwoju zmianami stężeń hormonów: pro- czyna szukać matki. Bezcelowe krążenie
gesteronu, estrogenów i prolaktyny. Naj- po boksie lub też zderzanie się ze ściana- nia sutka lub ocierania nosem, trwające-
istotniejszym hormonem dla rozwoju gru- mi są sygnałem nieprawidłowości w zdro- go 44 s i zajmującego około 84 s odruchu
czołu mlekowego jest prolaktyna. Hormon wiu z
rebięcia. Po wstaniu z
rebięta podcho- właściwego ssania sutka. W trakcie picia
ten w zwiększonej ilości zaczyna być pro- dzą do przednich partii ciała matki i starają mleka z
rebię robi często krótkie przerwy
dukowany pod koniec ciąży. Receptory się odnalez
ć sutki. Klacz wieloródka naj- trwające około 12 s. Odruch szukania sut-
dla prolaktyny są rozmieszczone w tkan- częściej zachęca noworodka do powstania ka lub pocierania nosem w przypadku nie-
ce gruczołu mlekowego w sposób charakte- i naprowadza go na tylne partie swego cia- skutecznego podejścia wynosi około 17 s
rystyczny dla każdego gatunku (9). Ich licz- ła, ułatwiając mu w ten sposób znalezienie z przerwą 3-sekundową. W drugim tygo-
ba wzrasta w trakcie ciąży i po porodzie. gruczołu mlekowego, a jednocześnie skra- dniu życia spada liczba ssań w ciągu go-
Wysoki poziom prolaktyny konieczny do cajÄ…c czas od momentu wstania do mo- dziny i czas ich trwania do 3 skutecznych
stymulacji gruczołu mlekowego utrzymuje mentu ssania, który średnio wynosi 7 8 podejść i jednego podejścia nieskuteczne-
się jeszcze w pierwszym tygodniu po po- minut. Według badań Ellendorffa i wsp. go. Średni czas trwania skraca się do 131
rodzie. Potem dalsza sekrecja podtrzymy- (14) ssanie sutka przez z
rebiÄ™ odbywa siÄ™ s (39 s szukania sutka i 78 s czynnego ssa-
wana jest przez niższy poziom prolaktyny co 21 minut, a sam proces czynnego ssa- nia, z przerwą 14-sekundową).
wydzielanej do krwi w częstych wyrzutach nia trwa 79 sekund. Bardziej szczegółowe W przypadku gdy ssanie nie było sku-
i stężeniu około 15 ng/ml (10). badania dotyczące tylko tego zagadnienia teczne, okres ocierania nosem był porów-
prowadzone przez Carson i wsp. (15) po- nywalny do czasu z pierwszego tygodnia.
Ssanie gruczołu mlekowego przez z
rebię zwoliły zaobserwować, że ssanie w pierw- Natomiast, gdy z
rebiÄ™ w drugim tygodniu
szym tygodniu życia z
rebięcia przebiega przebywało z matką na pastwisku, obser-
Nie bez znaczenia dla wydzielniczej roli w rytmie: 5 skutecznych i 2 nieskutecz- wowano 4 ssania w ciÄ…gu godziny. W trak-
gruczołu mlekowego jest częstotliwość ssa- ne podejścia w ciągu godziny. Średni czas cie ssania na pastwisku nie zauważono nie-
nia przez noworodka, stymulująca gruczoł skutecznego ssania zajmuje około 140 s. skutecznych podejść z
rebiąt do gruczołu
do wydzielania mleka. Swoistym fenome- Proces ten składa się z odruchu szuka- mlekowego. Nie występowała też w sa-
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(9)
549
Prace poglÄ…dowe
mym akcie ssania faza ocierania nosem, h po oz
rebieniu. Według badań Tischnera tości białka. W wykonanych badaniach,
a sam proces skutecznego picia był wy- i wsp. (19) w siarze pobranej do badań w 2 wartość procentowa gammaglobulin wy-
raz
nie krótszy i wynosił 83 s z przerwą 8- godziny po porodzie koncentracja immu- nosiła 58,8%, co odpowiada wartości bez-
sekundową (15). noglobulin wynosiła około 110,7ą38,45 g/l, względnej 66,7ą23,1 g/l. Nie stwierdzono
Autorka tych badań rejestrowała rów- a w 24 godzinie po nim spadła do 2,06 g/l. statystycznie istotnych różnic w poziomie
nież częstotliwość picia z prawej i lewej Zmiana ta była ściśle związana ze spadkiem immunoglobulin w poszczególnych sezo-
połówki gruczołu przez z
rebię w ciągu białka całkowitego z 120 g/l do 31,75 g/l. nach wyz
rebień. Różnice osobnicze w ilości
pierwszego tygodnia życia. Na podstawie W badaniach Csapó-Kiss i wsp. (17), wy- immunoglobulin siarowych badanych kla-
badań wykonywanych w stajni i na pastwi- niki dotyczące białka całkowitego zawarte- czy były bardzo duże i wynosiły od 15,64
sku stwierdziła, że obie połówki są wyko- go w siarze pobranej natychmiast po poro- do 124,5 g/l. Analiza statystyczna znacze-
rzystywane równomiernie. Różnice poda- dzie, wynoszą 164,1ą32,1 g/l (132 220). We nia wieku klaczy i urodzenia kolejnego z
re-
wane niekiedy w piśmiennictwie są wyni- wcześniejszych badaniach z 1970 r. Rouse bięcia wykazała ich wpływ na poziom im-
kiem raczej pozycji, jaką przyjmuje klacz i Ingram (21) podają, że zawartość białka munoglobulin w siarze.
w boksie, a nie wyboru sutka przez z
re- w siarze pobranej do badań w ciągu trzech U klaczy w wieku od 5 do 9 lat analizą
biÄ™. W badanej grupie z
rebiąt zauważono pierwszych godzin po porodzie, mieści się regresji liniowej stwierdzono nieznaczny
w ciągu trzech tygodni skracanie się czasu w przedziale od 106 do 250 g/l. Te znaczne wzrost stężenia immunoglobulin w siarze,
aktywnego ssania w trakcie podejścia do różnice danych o zawartości białka całkowi- przy czym wartości średnie poszczególnych
wymienia, z równoczesnym wydłużaniem tego w siarze, a co za tym idzie o zawarto- grup wiekowych były zbliżone oraz nie wy-
czasu ocierania nosem i przerw w akcie ssa- ści immunoglobulin, związane są prawdo- kazywały znacznych różnic pomiędzy osob-
nia. Po okresie tych trzech tygodni autor- podobnie z indywidualnymi cechami osob- nikami danej grupy. Natomiast w przedzia-
ka badań odnotowała odwrotną tendencję: niczymi klaczy, ale i z różnicami techniki le wiekowym od 10 do 17 lat obserwowano
z
rebięta ograniczały czas kontaktu z matką oznaczenia i terminem pobrania  pierwszej duże różnice osobnicze w grupach, z ten-
w czasie picia na korzyść gwałtownie wzra- siary . Obserwacje te potwierdzają badania dencją do spadku ilości immunoglobulin
stającego czasu aktywnego ssania mleka. LeBlanc i wsp. (22), którzy między inny- w siarze wraz z wiekiem. Stężenie immu-
W 4 tygodniu częstotliwość karmienia spa- mi próbowali znalez
ć zależność pomiędzy noglobulin siarowych wykazywało spadek
dała do około 3 razy na godzinę, a w 6 mie- rasą klaczy a średnimi wartościami immu- wraz z rosnąca liczbą urodzonych z
rebiÄ…t.
siącu wynosiła tylko raz na godzinę. noglobulin. Zdaniem autorów, ze względu Zaobserwowano również, że większość siar
na różnice osobnicze wśród badanych pró- badanych klaczy przemiennie wykazywała
Siara bek siary danej rasy, nie udało się takiej ko- wysokie i niskie poziomy immunoglobulin
relacji potwierdzić. Jedyną zależność po- w kolejnych sezonach wychowu.
Siara jako pierwsza wydzielina gruczo- między poziomem IgG a rasą koni poda-
łu mlekowego klaczy powstaje w objęto- je ta sama autorka w badaniach z 1987 r., Mleko
ści 1,5 2 l. U klaczy wieloródek objętość wskazując wyższą zawartość przeciwciał
ta może być większa i wynosi od 3,2 do 7 l klasy IgG w siarach klaczy ras cięższych W okresie wychowu niewielkie ilości im-
(16). Przed porodem białko całkowite sta- w stosunku do klaczy ras lekkich, odpo- munoglobulin w mleku wspomagają obron-
nowi około 10% składu siary (17). Według wiednio 107,9ą45,1 i 79,2ą18,7 g/l (9). Zna- ne czynności błon śluzowych przewodu po-
badań Leadon i wsp. z 1984 r. (18) znaczny mienne badania nad zmianami ilości biał- karmowego z
rebięcia. Mleko w tym czasie
wzrost białka całkowitego i towarzyszący ka całkowitego i białek odpornościowych jest dla niego głownie z
ródłem pokarmu.
mu wzrost immunoglobulin obserwowa- w siarze prowadził zespół naukowców wło- Warunkuje jego prawidłowy wzrost i roz-
no w czwartej dobie przed porodem, a sam skich w 2000 r. (23). Wykazali oni, że naj- wój. Dostarcza białek, laktozy, tłuszczy (25,
poród był czynnikiem pobudzającym prze- gwałtowniejszy spadek białka całkowitego 26, 27), witamin (28) oraz związków mi-
kazywanie immunoglobulin do wymienia. i IgG obserwowany był u koni rasy haflin- neralnych (30).
Po 20 min od porodu w wymieniu wzrastał ger już w 6 godzinie po porodzie i postę- Szczyt laktacji przypada na 4 6 tydzień
poziom białka i immunoglobulin o 25 do pował dalej do 12 godziny, ale już z mniej- po oz
rebieniu. Klacze ras lekkich produ-
45% w stosunku do poziomu odnotowane- szym nasileniem. U angloarabów spadek kują w pierwszych 12 tygodniach laktacji
go w badaniach wydzieliny pobranej z wy- był dosyć wyrównany, natomiast najłagod- ilość mleka stanowiącą do 3% ich masy cia-
mienia na 20 minut przed porodem. Bezpo- niejszy spadek ilości IgG po porodzie ob- ła i do 2% masy ciała w trakcie 12 następ-
średnio po nim białko całkowite wydzieliny serwowano u koni pełnej krwi, zarówno nych tygodni laktacji. Klacze ras ciężkich,
wzrasta do poziomu 120,17ą35,94 g/l (19). w 6, jak i w 12 godzinie. o masie ciała np. 710 kg, produkują dzien-
Przyjmuje się obecnie, że w siarze kla- Czteroletnie badania prowadzone przez nie o 1,6 kg więcej, w porównaniu do kla-
czy występuje wysoka koncentracja IgG Włodarczyk i wsp. (24) nad zawartością czy lżejszych, jednakże procent wytwarza-
(89,12ą10,47 g/l), stosunkowo niska kon- białka całkowitego i jego frakcji w siarze nego mleka w stosunku do masy ciała jest
centracja IgM (1,23ą0,13 g/l) oraz IgA klaczy pełnej krwi, potwierdziły wcześniej- taki sam. Rekordowe ilości mleka, bo około
(9,57ą1,84 g/l). Siara powinna zawierać sze obserwacje, że poziom tych białek jest 29 kg dziennie, zdajane są z gruczołu mle-
przynajmniej 30 g immunoglobulin w li- cechą indywidualną każdej klaczy. Średnia kowego klaczy do produkcji kumysu. Przy
trze, co pozwala z
rebięciu po około 6 go- wartość białka całkowitego w 84 próbkach takiej dziennej produkcji mleka niewielka
dzinach od jej spożycia na osiągnięcie we siary wynosiła 112,4ą33,1 g/l (29,5 179,0). ilość powstającej w gruczole mlekowym sia-
krwi 4 g/l immunoglobulin (20). Odnotowane różnice w poziomie białka cał- ry wydaje się ilością prawie niezauważalną,
W miarÄ™ ssania wymienia przez z
re- kowitego pomiędzy średnimi z poszczegól- ale to właśnie ta wydzielina nazywana jest
bię zmienia się skład siary, wyrażający się nych lat były statystycznie istotne. Poziom i stanowi  eliksir życia osesków .
spadkiem poziomu białka całkowitego do białka całkowitego w siarze poszczególnych
1,7 3,0% (17). Proces ten wynika ze zmniej- osobników był bardzo zróżnicowany. Piśmiennictwo
szenia się zawartości immunoglobulin w sia- Najważniejszym dla z
rebiąt składni-
1. Ludewig T.: Occurrence and importance of glomus or-
rze. Kolejne jej porcje są więc coraz uboż- kiem siary jest frakcja gammaglobulino-
gans (Hoyer-Grosser,s Organs) in the skin of the equine
sze w przeciwciała. Jest to zmiana bardzo wa. Ma ona w siarze największy udział
and bovine mammary gland. Anat. Histol. Embriol. 1998,
dynamiczna i zachodzi głównie w ciągu 24 procentowy i bezwzględny w całej zawar- 27, 155 159.
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(9)
550
Prace poglÄ…dowe
2. Reppas G.P., McClintock S.A., Canfield P.J., Watson G.F.: 13. Tischner M., Fudali J., Kuchejda B.: Obserwacje porodu 23. Curadi M.C. Orlandi M. Greppi G.F., Toppino P.M., Ba-
Papillary ductal adenocarcinoma in the mammary glands u klaczy i pierwszych odruchów z
rebiÄ…t. Medycyna Wet. rzaghi S.: Identification of protein fractions in mare s colo-
of two horses. Vet Rec. 1996, 25, 518 519. 1985, 41, 721 724 strum and milk. Milchwissenschaft. 2000, 55, 446 449.
14. Ellendorff F. Schams D.: Characteristics of milk ejection, 24. Włodarczyk-Szydłowska A., Nowacki W., Wierzbicki
3. Ludewig T.: Histologische Untersuchungen an der Haut
associated intramammary pressure changes and oxyto- H.,: Wpływ wybranych czynników na jakość siary klaczy
der Milchdruse von Stuten. Dtsch. Tierarzti. Wschr. 1997,
cin release in the mare. J. Endocr. 1988, 119, 219 227. i poziom immunoglobulin siarowych u z
rebiÄ…t. Medycy-
104, 471 474.
15. Carson K., Wood-Gush D.G.M.: Behaviour of Thoro- na Wet. (w druku).
4. Waldridge, B.M.,Neff, Ch.: Leczenie zapalenia gruczołu
ughbred foals during nursing. Equine Vet. J. 1983, 15, 25. Doreau M., Boulot S., Chilliard Y.: Yield and composition
mlekowego u klaczy. Weterynaria po Dyplomie 1999, 1,
257 262. of milk from lactating mares: effect of body condition at
71 76.
16. Knottenbelt D.: Equine Neonatology. Saunders, Edinburgh, foaling. J. Dairy Sci. 1993, 60, 457 466.
5. Akers R.M.: Selection for milk production from a lactation
26. Forsyth I.A., Rossdale P.D., Thomas C.R.: Studies on milk
London 2004.
biology viewpoint. J Dairy Sci. 2000, 83, 1151 1158.
17. Csapó-Kiss Zs., Stefler J., Martin T.G., Makray S., Csa- composition and lactogenic hormones in the mare. J Re-
6. Larson B.L.: Biosynthesis and secretion of milk proteins:
pó J.: Composition of mares, colostrums and milk. Prote- prod. Fert. Suppl. 1975, 23, 631 635.
a review. J. Dairy Res. 1979, 46, 161 174.
in content, amino acid composition and contents of ma- 27. Ousey J.C., Prandi S., Zimmer J., Holdstock N.: Effects of
7. Larson B.L. Heary H.L., Devery J.E.: Immunoglobulin cro- and micro  elements. Int. Dairy Journal. 1995, 5, various feedind regiments on the energy balance of equ-
production and transport by we mammary gland. J Da- 393 402. ine neonates. Am. J. Vet. Res. 1997, 58, 1243 1251.
iry Sci. 1980, 63, 665 671. 18. Leadon D.P., Jeffcott L.B. Rossdale P.D.: Mammary secre- 28. Schweigert F.J., Gottwald C.: Effect of parturition on le-
tions in normal spontaneous and induced premature par- vels of vitamins A and E and of ² carotene in plasma and
8. Shennan D.B., Peaker M.: Transport of milk constitu-
turition in the mare. Equine Vet. J. 1984, 16, 256 259. milk of mares. Equine Vet. J. 1999, 31, 319 323.
ents by the mammary gland. Physiological Rev. 2000, 80,
19. Tischner M., Niezgoda J., Wieczorek E., Mękarska A., 29. Csapó J., Stefler J., Martin T.G., Makray S., Csapó-Kiss Zs.:
925 951.
Lisowska A.: Ocena jakości siary klaczy. Medycyna Wet. Composition of mares, colostrums and milk. Fat content,
9. Chavatte, P.: Lactation in the mare. Equine Vet. Educ.
1996, 52, 381 383. fatty acid composition and vitamin content. Int. Dairy J.
1997, 9, 62 67.
20. Mękarska A., Tischner M. Wieczorek E.: Zmiany cięża- 1995, 5, 403 415.
10. Neuschaefer A., Bracher V., Allen W.R..: Prolactin secre-
ru właściwego i stężenia immunoglobulin w siarze kla- 30. Grace N.D., Pearce S.G., Firth E.C., Fennessy P.F.: Con-
tion in lactating mares before and after treatment with bro-
czy. Zesz. Nauk. ART Olsztyn 1996, 23, 111 117. centrations of macro-and micro-elements in the milk of
mocriptine. J. Reprod. Fertil. Suppl. 1991, 44, 551 559.
21. Rouse B.T., Ingram D.G.: The total protein and immuno- pasture  fed Thoroughbred mares. Aust Vet J. 1999, 77,
11. Knight Ch.H., Peaker M., Wilde C.J.: Local control of
globulin profile of equine colostrum and milk. Immuno- 177 180.
mammary development and function. J. Reprod. Fertil.
logy 1970, 19, 901 907.
1998, 3, 104 112.
22. LeBlanc M.M., McLaurin B.I., Boswell R.: Relationships
12. Tischner M.: Zdrowie i jego zagrożenia podczas pierw- among serum immunoglobulin concentration in foals, co-
Dr A. Włodarczyk-Szydłowska, ul. Więckowskiego 23/16,
szych 24 godzin życia z
rebięcia. Materiały Sympozjum, lostral specific gravity and colostral immunoglobulin con-
10 11. IX Olsztyn 1993, s. 135 140. centration. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1986, 189, 57 60. 50-431 Wrocław, e-mail: [e-mail]