WETERYNARIA W PRAKTYCE ROZRÓD
dr. n. wet. Michał Dzięcioł, dr hab. Wojciech Niżański, dr n. wet. Grzegorz Jakub Dejneka, prof. dr hab. Jan Twardoń,
lek. wet. Ewa Stańczyk, dr n. wet. Joanna Polańska, dr n. wet. Małgorzta Ochota, dr hab. Roland Kozdrowski
Katedra Rozrodu z Kliniką Zwierząt Gospodarskich Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Schorzenia
gruczołu sutkowego
u suk i kotek
związane z laktacją poporodową
POSTPARTUM LACTATION ASSOCIATED MAMMARY GLAND
DISEASES IN DOGS AND CATS
Okres poporodowy zarówno u suk, jak nie głównie dla zdrowotności szczeniąt.
Streszczenie
i kotek, oprócz niebezpieczeństwa wy- Nie otrzymując optymalnej dawki pokar-
stąpienia komplikacji poporodowych mowej, mogą być one narażone na wtór-
Gruczoł sutkowy zarówno suk, jak i kotek
i schorzeń związanych bezpośrednio nie rozwijające się schorzenia wynikające
może być dotknięty szeregiem schorzeń
z układem rozrodczym, niesie ze sobą zarówno z osłabienia (hipotermia i hipo-
o różnym charakterze. Zmiany wytwór-
ryzyko rozwoju różnego rodzaju stanów glikemia), jak i z deficytu przeciwciał, któ-
cze, w tym również nowotwory, występu-
patologicznych dotyczących gruczołu re również w mniejszej ilości mogły być
ją głównie poza laktacją i w znacznym
sutkowego. Stany te mogą być niebez- przekazane im przez matkę.
stopniu modulowane są poziomem hor-
pieczne dla matki oraz potomstwa. Ich Ponadto, niedostateczna ilość mleka
monów, takich jak progesteron i estro-
zlekceważenie lub nierozpoznanie w porę produkowanego przez sukę powoduje,
geny. W trakcie laktacji możemy mięć
towarzyszących im objawów może skut- iż zmianie ulega zachowanie miotu. Pra-
do czynienia z takimi schorzeniami, jak
kować zaprzepaszczeniem efektów kilku- widłowo, w pierwszych dniach po po-
agalakcja, galaktostaza oraz mastitis.
miesięcznych starań hodowcy i lekarza. rodzie, szczenięta powinny na przemian
Ponadto interwencji lekarsko-wetery-
Należy bowiem pamiętać, że szeroko ro- spać i jeść, przyjmując pokarm średnio
naryjnej często wymaga występująca
zumiana opieka nad rozrodem suki lub co 2 godziny (podwojenie wagi szcze-
u niektórych suk ciąża urojona.
kotki kończy się dopiero w momencie niąt powinno nastąpić w ciągu 7-10 dni).
zakończenia aktywności gruczołu sut- W przypadku niezaspokojenia głodu pie-
Słowa kluczowe
kowego (zasuszenia) i wydania w ręce ski zamiast spać, piszczą i są niespokoj-
suka, kotka, laktacja, mastitis, ciąża
nowych właścicieli ostatniego szczenia- ne. To dodatkowo wyczerpuje ich zasoby
urojona
ka z miotu. energetyczne, stanowi również silny ele-
Wśród powikłań okresu poporodo- ment stresujący sukę, co w konsekwen-
wego związanych z dysfunkcją gruczo- cji, na skutek zwiększonego wydzielania
Abstract
łu sutkowego należy wymienić obniżoną kortyzolu i adrenaliny, może powodować
mleczność, bezmleczność, zatrzymanie zaburzenia odruchu let down i negatyw-
Different forms of the mammary gland
mleka oraz zapalenie gruczołu sutkowego nie wpływać na zdolność samicy do za-
disorders can be observed in bitches
and queens. Modulated by the sex hor- (1, 2, 5, 8). Ponadto, możemy, tak u suk, spokojenia apetytu potomstwa.
mones such as progesterone and estro- jak i u kotek, mieć do czynienia z takimi Wśród przyczyn hipogalakcji nale-
gens hyperplastic changes, including
mastopatiami, jak ektazja (ectasia duc- ży wymienić niedożywienie i złą ogólną
neoplasms, usually do not develop
tum), gruczołowatość (adenosis), łagodna kondycję matki, która zwykle idzie w pa-
in lactation period. During the lactation
proliferacja nabłonka przewodów i zra- rze ze złymi warunkami zoohigieniczny-
agalactia, galactostasis and mastitis
zików (epitelioplasia) oraz stwardnienie mi hodowli (9, 10). Przyczyną mniejszej
can be observed. Pseudopregnancy af-
włókniste (fibrosclerosis). Gruczoł sutko- produkcji mleka mogą być również zabu-
fecting bitches also requires veterinary
wy jest też narządem, w obrębie którego rzenia apetytu i mniejsze pobieranie kar-
intervention.
najczęściej rozwijają się zarówno łagod- my przez sukę na skutek stresu i ewentu-
ne, jak i złośliwe nowotwory. U suk sta- alnie bólu po ciężkim porodzie.
Key words
nem, który zwykle wymaga interwencji Z rozpoznaniem hipogalakcji nie na-
lekarsko-weterynaryjnej, choć ze wzglę- leży się jednak spieszyć, szczególnie je-
bitch, queen, lactation, pseudopre-
du na jego atawistyczny charakter nie za- śli suka wydaje się być w dobrej kon-
gnancy
wsze powinien być zaliczany do patologii, dycji i nie stwierdzamy wspomnianych
jest ciąża urojona. czynników hodowlanych predysponu-
jących do wystąpienia tego schorzenia.
HYPOGALACTIA W przypadku licznych miotów w ciągu
Hypogalactia, czyli obniżona mleczność, pierwszych dni laktacji u niektórych suk
jest zaburzeniem, które stanowi zagroże- może występować przejściowy niedobór
CZERWIEC " 6/2011
29
www.weterynaria.elamed.pl
ROZRÓD WETERYNARIA W PRAKTYCE
mleka, który zazwyczaj ustępuje około do produkcji pokarmu. Gruczoł pozosta- tem polegającym na pobudzaniu wydzie-
trzeciego dnia po porodzie. Po tym czasie je wiotki i nie jesteśmy w stanie pozyskać lania prolaktyny, co korzystnie wpływa
obserwujemy bardzo nasiloną produkcję z niego mleka. Zazwyczaj głównym obja- na proces laktogenezy i laktopoezy. Po-
pokarmu, która całkowicie zaspakaja za- wem klinicznym, który skłania hodowcę nadto zarówno jako terapeutycznie, jak
potrzebowanie miotu. Niebezpieczeń- do wizyty w gabinecie weterynaryjnym, i element profilaktyki przydatne może
stwo związane z tym okresem polega jest postępujące osłabienie miotu oraz okazać się stosowanie feromonów ko-
na tym, iż hodowcy obserwujący niespo- jego nienaturalne zachowanie, charak- jących (D.A.P.�), których działanie re-
kojne, wskazujące na niedożywienie za- teryzujące się ciągłym niepokojem i gło- laksujące może mieć korzystny wpływ
chowanie szczeniąt rozpoczynają inten- śną wokalizacją oraz brak przyrostów na matkę i na miot. U suk należących
sywne dokarmianie miotu pokarmem lub wręcz spadek masy ciała dotyczący do grupy ryzyka wskazane może być za-
zastępczym. Takie postępowanie, jak- całego miotu. stosowanie dyfuzora wydzielającego fe-
kolwiek słuszne, powinno być wsparte Przypadki bezmleczności możemy po- romony kojące, począwszy od ostatnich
przeprowadzaną skrupulatnie i na bie- dzielić na bezmleczność prawdziwą oraz dni ciąży. Środek ten w dużym stopniu
żąco kontrolą gruczołu sutkowego i ilo- rzekomą (9, 10). Bezmleczność praw- zapobiega również występowaniu ob-
ści produkowanego przez sukę mleka, tak dziwa związana jest z zaburzeniami me- jawów obniżonego instynktu macie-
aby w odpowiednim momencie przerwać chanizmów odpowiedzialnych za proces rzyńskiego.
sztuczne dokarmianie. W tym celu za- mammogenezy, laktogenezy oraz lak-
wsze w pierwszej kolejności pozwalamy topoezy. Są to zaburzenia anatomiczne GALACTOSTASIS
szczeniakom pobierać pokarm od matki, (nieprawidłowo zbudowany gruczoł sut- Stanem zgoła odmiennym od wcześniej
a dopiero póz
niej dokarmiamy je z butel- kowy) lub fizjologiczne (zaburzenia hor- opisanych przypadłości charakteryzują-
ki, jeśli nadal są głodne. Zbyt intensywne, monalne) uniemożliwiające suce pro- cych się brakiem lub niedoborem mle-
niekontrolowane dokarmianie może bo- dukcję mleka. Szczegółowe mechanizmy ka jest galaktostaza, czyli zastój mle-
wiem spowodować nasycenie szczeniąt prowadzące do rozwoju agalakcji nie zo- ka w gruczole. Stan ten obserwowany
i brak zainteresowania pobieraniem na- stały dotąd opisane, brak więc również jest zazwyczaj w trzech sprzyjających
turalnego pokarmu od matki, w momen- schematów przyczynowego leczenia tej mu okresach: w okresie poporodowym,
cie kiedy jego ilość znacznie wzrośnie przypadłości. Postępowanie terapeutycz- zasuszenia oraz w ciąży urojonej. Galak-
i będzie wystarczająca dla zaspokojenia ne opiera się na odsadzeniu miotu i do- tostaza w okresie poporodowym może
potrzeb miotu. To z kolei grozi zastojem karmianiu szczeniąt z butelki, najlepiej być spowodowana zbyt dużą produkcją
mleka i bardzo poważnymi konsekwen- przy pomocy profesjonalnych pokarmów mleka, zbyt małą liczbą szczeniąt w mio-
cjami dla stanu zdrowia matki. mlekozastępczych. cie oraz ich słabą żywotnością. Należy
Kolejnym zagrożeniem dla zdrowotno- W przypadku bezmleczności rzekomej przy tym podkreślić znaczenie odpo-
ści suki wynikającym z niedostatecznej suka jest zdolna do produkcji mleka, na- wiedniego poziomu żywienia, każdora-
ilości produkowanego przez nią pokarmu tomiast jego brak w gruczole sutkowym zowo dostosowanego do potrzeb suki
jest zbyt intensywne pobieranie pokarmu spowodowany jest zaburzeniami, które karmiącej. Zbyt bogate żywienie suki wy-
przez szczenięta. Pazurki szczeniąt do- możemy stosunkowo łatwo zdiagnozo- chowującej mało liczny miot może być,
magających się większej ilości pokarmu wać. Taka trafna diagnoza oraz podjęta choć zazwyczaj jedynie w krótkim okre-
mogą powodować poważne uszkodzenia na jej podstawie terapia zazwyczaj pro- sie, przyczyną nadprodukcji pokarmu.
skóry, które z kolei mogą stać się bramą wadzą do przywrócenia naturalnej wy- W dłuższym okresie o poziomie pro-
wejścia dla drobnoustrojów mogących dzielniczości gruczołu sutkowego. Wśród dukcji w gruczole sutkowym decydu-
spowodować zapalenie skóry gruczołu głównych przyczyn zatrzymania produk- je jakość jego opróżniania. Wystąpienie
lub mastitis. Tego typu urazy najczęściej cji mleka należy wymienić stres oraz ból. galaktostazy w okresie poporodowym
zdarzają się z kolei w końcowym etapie Schorzenie to najczęściej dotyczy mło- może również wynikać z faktu urodze-
laktacji, kiedy zmniejszona ilość produ- dych, niedoświadczonych i podatnych nia martwego miotu lub śmierci szcze-
kowanego przez sukę mleka jest wyni- na stres suk małych ras (pieski typu toy) niąt, co szczególnie niebezpieczne jest
kiem planowanego procesu stopniowe- oraz suk, u których wystąpiły kompli- w momencie, kiedy do śmierci docho-
go zasuszania matki. kacje porodowe. Ciężki poród i udzie- dzi w szczycie laktacji. Nagły brak szcze-
Postępowanie lecznicze w przypadku lana manualnie pomoc porodowa, po- niąt dotąd kilka razy dziennie opróżnia-
obniżonej mleczności powinno się sku- ród kleszczowy, cięcie cesarskie często jących gruczoł z mleka bardzo szybko
piać na racjonalnym, kontrolowanym są przyczyną silnego bólu i stresu, któ- doprowadza do galaktostazy, co może
dokarmianiu szczeniąt oraz zapewnie- re bardzo mocno wpływają na odruch być szczególnie niebezpieczne w przy-
niu suce odpowiedniej ilości komplet- ejekcji mleka. padku, kiedy uwaga hodowcy nie jest
nej i zbilansowanej karmy przeznaczonej W leczeniu agalakcji zastosowanie dostatecznie skupiona na matce. Podob-
dla suk karmiących oraz higienicznych znajdują iniekcje oksytocyny oraz ła- na sytuacja może mieć miejsce, gdy bez
i spełniających warunki dobrostanu po- godne środki uspakajające połączone, wcześniejszego stopniowego zasusze-
mieszczeń. jeśli są ku temu wskazania, ze środka- nia gruczołu właściciel oddaje/sprze-
W diagnozie różnicowej należy wziąć mi przeciwbólowymi. Oksytocyna po- daje bardzo młode szczeniaki (zwykle
pod uwagę przede wszystkim agalakcję, winna być podawana przynajmniej trzy w wieku ok. 6 tygodni). Przyczyną zasto-
a ponadto poddać dokładnemu monito- razy dziennie w dawce 2-3 UI/zwierzę ju mleka w pojedynczych pakietach gru-
ringowi ogólny stan suki. (9). Wśród środków uspokajających czołu może być nieopróżnianie go przez
szczególnie polecane są pochodne fe- szczenięta, które pomimo dobrego stanu
AGALACTIA notiazyny (np. acepromazyna dostępna ogólnego nie są w stanie pobierać mle-
W przeciwieństwie do hipogalakcji, w postaci preparatu Sedalin�). Środki ka ze względu na nieprawidłową budo-
w trakcie której samica produkuje mle- te oprócz łagodnego uspokojenia i długo wę sutków. Sutki mogą być wklęśnięte
ko w niewystarczającej ilości, w przebie- utrzymującego się efektu działania cha- lub zbyt duże (szczenięta nie są w stanie
gu agalakcji suka nie wykazuje zdolności rakteryzują się niezwykle cennym efek- ująć ich w pyszczki). W takim wypad-
CZERWIEC " 6/2011
30
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ROZRÓD
ku wskazane jest bądz
manualne opróż- dotyczyć pojedynczych gruczołów lub nieunikniony prowadzący do autoam-
nianie pakietu do czasu, kiedy szczenię- całej listwy mlecznej. Ponieważ podsta- putacji chorobowo zmienionej części
ta będą w stanie samodzielnie pobierać wową przyczyną występowania mastitis gruczołu.
pokarm z danego sutka, bądz
stopniowe u suk jest obecność chorobotwórczych Postępowanie z suką dotkniętą zgo-
zasuszenie nieprawidłowego fragmen- drobnoustrojów, można uznać, że w wy- rzelinowym zapaleniem gruczołu obej-
tu gruczołu. padku infekcji pojedynczych pakietów muje intensywną antybiotykoterapię
Objawy kliniczne galaktostazy to mamy do czynienia z zakażeniem wstę- środkami o szerokim spektrum w po-
przede wszystkim znaczne powiększe- pującym. Ten typ zakażenia wydaje się łączeniu z codziennym podawaniem
nie i wyraz
ne stwardnienie gruczołu, dominujący i zazwyczaj jest przyczyną metronidazolu (10 mg/kg). Niezbędna
bolesność oraz często zaczerwienienie zapaleń o ostrym lub nadostrym prze- jest również płynoterapia oraz stoso-
(ryc. 1). Niekiedy możemy również za- biegu. Objęcie stanem zapalnym obu li- wanie silnych środków przeciwbólo-
notować miejscowe podniesienie tem- stew mlecznych wskazuje na zstępujący wych (np. Biovetalgin�, Metamizolum
peratury. Bolesność gruczołu powoduje charakter zakażenia, do którego docho- natricum� w dawce 10-50 mg/kg m.c./1-
posmutnienie suki, a ponadto jest przy- dzi na drodze hematogennej, a pierwot- 5 ml). Dotknięty zapaleniem pakiet po-
czyną jej niechęci do karmienia, co do- nym z
ródłem infekcji jest macica objęta winien być zabezpieczony przed wyli-
datkowo może pogłębić proces i dopro- zazwyczaj subkliniczną postacią metritis zywaniem suki, zwykle przy pomocy
wadzić do nasilenia objawów. puerperalis. fartuszka, pod który możemy wpro-
Postępowanie terapeutyczne uzależ- Objawy kliniczne mastitis są różne wadzić luz
ny opatrunek nasączony np.
nione jest od okresu, w jakim występuje w zależności od typu zapalenia. Najgwał- riwanolem. Taki opatrunek w dużym
akumulacja mleka. Jeśli jest to początek towniejszym przebieg i najpoważniejsze stopniu umożliwia pochłanianie wydo-
laktacji, powinniśmy zalecić manualne konsekwencje dla ogólnej zdrowotno- bywającego się z uszkodzonych tkanek
zdojenie gruczołu lub  dostawić na siłę ści samicy ma zapalenie zgorzelinowe. wysięku i krwi, a jednocześnie pozwoli
szczenięta, tak aby przynieść ulgę sa- W trakcie jego przebiegu w pierwszym na istotny przy tego typu zakażeniu do-
micy. Dawka pokarmowa powinna być okresie obserwujemy nagłe i wyraz
- stęp powietrza do rany. Pomimo faktu,
przez kilka dni zredukowana o poło- ne pogorszenie kondycji suki z bardzo iż produkcja mleka na skutek złej ogól-
wę, co z reguły obniża poziom syntezy podwyższoną temperaturą, przekracza- nej kondycji suki ulega znacznemu ogra-
mleka. W celu poprawy stanu ogólnego jącą 40�C. Suka traci apetyt, przesta- niczeniu, proces zasuszenia, ułatwiający
w pierwszej fazie można podać jednora- je się interesować miotem, dużo pije zarówno gojenie się ran, jak i rekonwale-
zowo środki przeciwbólowe oraz ewen- i poszukuje chłodnych miejsc. Gruczoł scencję suki, powinien być wspomagany
tualnie osłonowo antybiotyk, np. amok- sutkowy, początkowo napięty, zaczer- farmakologicznie przy użyciu środków
sycylinę, aby zredukować ryzyko rozwoju wieniony i bolesny, po kilkunastu go- antyprolaktynowych.
septycznego mastitis. dzinach staje się chłodny, niekiedy cia- Ostremu zapaleniu gruczołu rów-
Jeśli do galaktostazy doszło w okre- stowaty, o zmienionej barwie. Kolejne nież towarzyszą ogólne objawy klinicz-
sie zasuszenia, usuwanie zalegającego dni powodują postępujące zasinienie ne w postaci apatii, podniesionej tempe-
mleka należy ograniczyć do minimum, oraz wytworzenie wyraz
nej linii demar- ratury, jednak są one mniej nasilone niż
bowiem opróżnianie gruczołu zawsze kacyjnej, poniżej której w dość szybkim w postaci nadostrej, a na plan pierwszy
działa pobudzająco na laktację poprzez tempie dochodzi do zupełnego sczernie- wysuwają się objawy miejscowe. Wśród
stymulację wyrzutu prolaktyny. W celu nia skóry, która staje się zimna w doty- nich dominuje obrzęk sutka, potęgo-
obniżenia i likwidacji laktacji wskaza- ku. Ta część gruczołu sutkowego ulega wany galaktostazą będącą konsekwen-
ne jest podanie leków hamujących pro- stopniowo martwicy, a kolejne godziny, cją dużej lokalnej bolesności. Często
dukcję mleka, które zostaną omówio- pomimo intensywnej terapii, niezbędnej zapalenie to ma również postać zapale-
ne w części artykułu poświęconej ciąży do uratowania życia samicy, przynoszą nia ropnego (mastitis phlegmonosa). Skó-
urojonej. postępujący rozkład tkanek, w sposób ra dotkniętej mastitis części gruczołu jest
MASTITIS
Niewątpliwie najistotniejszym zaburze-
niem laktacji jest zapalenie gruczołu sut-
kowego, czyli mastitis. Według danych bi-
bliograficznych i własnych klinicznych
obserwacji do drobnoustrojów najczę-
ściej powodujących zapalenia gruczo-
łu sutkowego u suk należą gronkowce
(w tym głównie Staphylococcus aureus),
beta-hemolityczne paciorkowce oraz pa-
łeczki E. coli (5, 7, 11).
Z praktycznego punktu widzenia masti-
tis u suk można podzielić na zapalenia na-
dostre (mastitis peracuta), zapalenia ostre
(mastitis acuta), zapalenia podostre (masti-
tis subacuta) oraz na zapalenia chroniczne,
czyli mastitis chronica. Najniebezpieczniej-
sze dla zdrowia i życia matki są zapale-
nia nadostre, które bardzo często przy-
bierają charakter zapaleń zgorzelinowych
(mastitis gangrenosa). Stan zapalny może Ryc. 1. Galaktostazą najczęściej dotknięte są tylne, najbardziej mleczne pakiety gruczołu sutkowego
CZERWIEC " 6/2011
31
www.weterynaria.elamed.pl
ryc. archiwum autorów
ROZRÓD WETERYNARIA W PRAKTYCE
zaczerwieniona i gorąca. W przeciwień- tacji uległ sutek, uniemożliwiając sku- ogólnego matki może być wywołane in-
stwie do postaci zgorzelinowej intensyw- teczne opróżnianie tej części gruczo- toksykacją, toksyny zaś mogą przenikać
na terapia stosunkowo szybko powoduje łu z mleka. W takim wypadku możliwe do mleka i stanowić zagrożenie dla zdro-
wycofanie się objawów i powrót do peł- są dwa warianty postępowania. Pierwszy wia szczeniąt) (2). Większość autorów
nego zdrowia suki. z nich polega na częściowej mastektomii zgodna jest również, iż odsadzenie ko-
W podostrej postaci mastitis domi- obejmującej swym zasięgiem pakiet do- nieczne jest w przypadku ropnego zapa-
nują objawy miejscowe. Pomimo tego, tknięty zapaleniem (po jego zaleczeniu lenia, jednakże jeżeli ropny stan zapalny
iż przebieg tego zapalenia jest znacznie i zasuszeniu). Drugi wariant postępowa- dotyczy pojedynczego gruczołu, w nie-
łagodniejszy, również i w tym wypadku nia polega na pozostawieniu tkanki gru- których wypadkach możliwe i celowe jest
konieczna jest szybka interwencja, gdyż czołowej i zasuszeniu niedrożnej części pozostawienie szczeniąt przy matce.
wzrost zawartości chlorków towarzyszą- gruczołu w początkowych dniach kolej- Ostry stan zapalny oraz zmiany kon-
cy każdemu zapaleniu gruczołu mlekowe- nej laktacji. Zasuszenie poszczególnych systencji i smaku mleka pochodzącego
go powoduje zmianę smaku mleka, które pakietów gruczołu możliwe jest dzię- z dotkniętego zapaleniem gruczołu po-
staje się słone i nie jest chętnie przyjmo- ki ich dużej autonomii. Pomimo faktu, wodują, że szczenięta nie chcą przyj-
wane przez szczenięta. Jeśli do rozwoju iż wszystkie części listwy mlecznej pod- mować takiego pokarmu, z drugiej zaś
zapalenia doszło w okresie, kiedy mleko legają tej samej odgórnej regulacji hor- strony, również suka nie pozwala na po-
matki jest jedynym pokarmem szczeniąt, monalnej, wewnętrzne mechanizmy re- bieranie zmienionej wydzieliny mlecz-
może to w szybkim tempie doprowadzić gulacyjne w poszczególnych gruczołach nej ze względu na silną bolesność sutka.
do pogorszenia stanu miotu, jak również w znacznym stopniu stanowią o ich in- Możliwe jest natomiast pobieranie mleka
poprzez rozwój galaktostazy nasilić ob- dywidualnym funkcjonowaniu. z pozostałych pakietów. Oczywiście takie
jawy kliniczne obserwowane u suki. Po- Przez pierwsze dni nowej laktacji część postępowanie dopuszczalne jest w sytu-
dostre zapalenie występujące w okresie gruczołu pozbawiona możliwości ewa- acji, kiedy matka poddana jest intensyw-
odsadzenia może przejść zarówno w za- kuacji mleka będzie dotknięta znacz- nej terapii, obejmującej również anty-
palenie ostre, jak i chroniczne. Ten ostat- ną galaktostazą. Aby zredukować obja- biotykoterapię. Leczenie zazwyczaj daje
ni typ charakteryzuje się słabo zaznaczo- wy aseptycznego zapalenia, wskazane szybkie i zadowalające rezultaty, a obec-
nymi objawami klinicznymi, a na plan jest miejscowe stosowanie maści prze- ność antybiotyku w całym gruczole przy-
pierwszy wysuwają się zmiany wytwór- ciwzapalnych (np. na przemian Oede- czynia się do zabezpieczenia miotu przed
cze w sposób istotny mogące przyczynić mosan� i Eutergel�) oraz jodynowanie ryzykiem negatywnego oddziaływania
się do ograniczenia zdolności wydzielni- skóry gruczołu. Po kilku dniach objawy pokarmu. Tego typu wariant postępowa-
czych gruczołu w kolejnych laktacjach. zapalenia ustępują, mleko ulega resorp- nia powinien być rozważany w przypadku
Chroniczny stan zapalny częściej odno- cji i gruczoł kończy swoją aktywność wystąpienia mastitis w początkowym eta-
towywany jest po przebytej i nieleczonej wydzielniczą. Ze względu na fakt, iż fi- pie laktacji. Jeśli zapalenie rozwinęło się
ciąży urojonej. zjologicznie gruczoł sutkowy może być w okresie, kiedy miot pobiera już pokarm
Rokowanie w przypadku wystąpienia zasiedlony przez drobnoustroje, wska- stały, należy poważnie rozważyć ostatecz-
mastitis uzależnione jest przede wszyst- zane jest, oprócz wspomnianych powy- ne odsadzenie szczeniąt/kociąt i zasusze-
kim od postaci zapalenia, jednak na- żej środków, przez okres około tygodnia nie gruczołu pod osłoną parenteralnie
wet w przypadku ostrego stanu zapalne- podawać suce osłonowo antybiotyk (np. podawanych antybiotyków.
go szybka diagnoza i intensywna terapia amoksycylinę). Należy jednak podkre- Leczenie mastitis zawsze powinno obej-
zwykle gwarantują pomyślne zejście pro- ślić, iż takie postępowanie jest ryzykow- mować intensywną antybiotykoterapię
cesu chorobowego. Większość autorów ne, a bezpieczne przeprowadzenie sami- oraz stosowanie środków przeciwzapal-
opisujących tego typu schorzenia u suk cy przez ten okres wymaga wiele uwagi nych i przeciwbólowych (również apli-
zgodna jest również co do incydentalne- i dbałości ze strony hodowcy. kowanych miejscowo w postaci maści).
go charakteru tej przypadłości i braku Ponadto często wskazane są okłady chło-
predyspozycji do występowania mastitis ODSADZAĆ dzące, nawadnianie oraz jeśli jest taka
w kolejnych laktacjach. CZY NIE ODSADZAĆ MIOTU? potrzeba, środki diuretyczne. W przy-
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku Omawiając schorzenia gruczołu sutko- padkach rozwinięcia się ropni wskazane
zapalenia zgorzelinowego, którego gwał- wego, należy pamiętać, aby ich przebieg, jest ich chirurgiczne otwarcie i opraco-
towny przebieg i destrukcyjny wpływ sposób terapii i konsekwencje zawsze wanie w momencie, kiedy osiągną  doj-
na gruczoł zmuszają nas do ostrożne- rozpatrywać, biorąc pod uwagę nie tylko rzałość (2). Przy doborze antybiotyku
go rokowania. Nie oznacza to jednak, matkę, ale i potomstwo. W tym kontek- powinniśmy kierować się jego skutecz-
że suka, u której wystąpiło tego typu ście należy z pewnością poruszyć kwestię nością wobec najczęściej wywołujących
zapalenie, skazana jest na eliminację postępowania ze szczeniakami/kociętami zapalenia patogenów oraz bezpieczeń-
z czynnej hodowli (choć powinno być i odpowiedzieć na często pojawiające się stwem ich stosowania dla mogących po-
to poważnie rozważone w przypadku ze strony hodowców pytanie: odsadzać bierać je wraz z mlekiem szczeniąt (jeśli
mniej wartościowych, z punktu widze- czy nie odsadzać miot od matek dotknię- nie została podjęta decyzja o ich odsa-
nia hodowli osobników). Jeśli martwi- tych mastitis? Oczywiście odpowiedz
za- dzeniu). Aczkolwiek niektórzy autorzy
cy uległa obwodowa część gruczołu, nie wsze będzie uzależniona od rodzaju za- sugerują również uwzględnienie zazwy-
musi mieć to wpływu na przebieg kolej- palenia oraz od fazy laktacji. Ze względu czaj podwyższonego pH środowiska do-
nej laktacji, aczkolwiek szczególna uwa- na konieczność zahamowania laktacji, tkniętego zapaleniem gruczołu i dobie-
ga musi być poświęcona takiemu gru- wynikającej z bardzo złego stanu ogól- ranie do leczenia środków, które lepiej
czołowi, możliwe są bowiem zaburzenia nego matki, odstawienie miotu i przej- działają w środowisku zasadowym (od-
w lokalnym krążeniu lub w odpływie ście na sztuczne dokarmianie jest zawsze czyn zasadowy  ampicylina, cefaleksy-
mleka z pewnych partii tkanki gruczo- konieczne w przypadku zapalenia zgo- na; odczyn kwaśny  linkomycyna, po-
łowej. Ze znacznie gorszą sytuacją mamy rzelinowego i w większości przypadków tencjonowane sulfonamidy), w praktyce,
do czynienia, jeśli martwicy i autoampu- zapaleń nadostrych (pogorszenie stanu zwłaszcza w zapaleniach ostrych, tego
CZERWIEC " 6/2011
32
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ROZRÓD
typu obostrzenia w doborze antybiotyku wzrastać każdorazowo w przypadku sil- nia, czyli zapalenia macicy. W związku
nie są konieczne (2). Może mieć to jednak nej galaktostazy. Natomiast rozwój stanu z tym, należy pamiętać, aby w przypad-
znaczenie w przypadku zapalenia chro- zapalnego powoduje, iż w obrazie domi- ku występowania jakichkolwiek nie-
nicznego, które częściej jest konsekwen- nują neutrofile (2, 3, 4, 6, 7). domagań szczeniąt, a w szczególności
cją nieleczonej ciąży urojonej. w przypadkach trudnych do wytłumacze-
Omówione powyżej schorzenia gru- SYNDROM TOKSYCZNEGO nia upadków, każdorazowo, oprócz ba-
czołu sutkowego mogą być również ob- MLEKA dania klinicznego gruczołu sutkowego,
serwowane u kotek, choć częstotliwość Rozpatrując kwestię patologii okresu przeprowadzać dokładne badanie USG
występowania tych przypadłości wydaje poporodowego suk, zawsze powinni- narządu rodnego. Ciężki poród, a szcze-
się być mniejsza (8). Wyjątek stanowić śmy brać pod uwagę fakt, iż szczególnie gólnie wynikający z zaburzeń kurczliwo-
może agalakcja, która stosunkowo czę- w pierwszych tygodniach po porodzie ści mięśniówki macicy (atonia pierwot-
sto występuje u kotek, u których wyko- kondycja matki i miotu powinna byś roz- na), powinien być zawsze wskazaniem
nane zostało cięcie cesarskie oraz ciąża patrywana jako system naczyń połączo- do monitoringu przebiegu inwolucji ma-
urojona (omówiona w drugiej części ar- nych. Szczególnie zaburzenia zdrowotno- cicy i powinien stanowić obowiązkowy
tykułu), która pomimo podobnej nazwy ści suki w sposób szybki i bardzo istotny element profilaktyki okresu poporodo-
cechuje się odmienną etiologią, jak rów- mogą wpłynąć na zdrowie szczeniąt. wego, mogący przyczynić się do wyelimi-
nież nie powoduje aktywacji gruczołu Przykładem potwierdzającym tę tezę jest nowania ryzyka wystąpienia zachorowań
sutkowego porównywalnej z tą obser- syndrom toksycznego mleka (8, 9). Scho- szczeniąt spowodowanych spożywaniem
wowaną u suk. rzenie to związane jest z niekorzystnym pokarmu zawierającego toksyny. q�
oddziaływaniem pokarmu pobieranego
Piśmiennictwo
MASTITIS SUBCLINICA U SUK przez szczenięta podczas ssania. Jednakże
1. Bostedt H., Gajewski Z., Boryczko Z.:
Jak już wspomniano, główną przyczyną w przeciwieństwie do mastitis, w przebie-
Schorzenia gruczołu mlekowego u suk i kotek.
rozwoju mastitis są drobnoustroje cho- gu którego zmiana składu, konsystencji
 Nowa Weterynaria , 1996, 16, 53-57.
robotwórcze. Niemniej, sama obecność i obecność chorobotwórczej mikroflo-
2. De Wayne B., Douglas M.K.: Obstetrical
bakterii w mleku nie powinna przesądzać ry może powodować chorobę szczeniąt,
emergencies.  Clinical Techniques in Small
o diagnozie. Zarówno doniesienia litera- w omawianej przypadłości nie obser-
Animal Practice , 2000, 15, 88-93.
turowe, jak i własne obserwacje autorów wujemy objawów dotyczących gruczo-
3. Dzięcioł M., Stefaniak T., Twardoń J.,
dowodzą, iż u dużej części suk bakterie łu mlekowego. W odróżnieniu od mleka
Kozdrowski R.: Wybrane wskaz
niki mleka
obecne w mleku nie powodują jakich-  mastitiowego , w przypadku omawia-
i krwi suk ze zdrowym i chorym gruczołem
kolwiek komplikacji. Stawianie diagno- nego syndromu niezmienione mleko
sutkowym.  Medycyna Weterynaryjna ,
zy i wyszczególnianie w podziale zapaleń jest chętnie pobierane przez szczenięta.
2006, 62, 59-61.
gruczołu sutkowego zapalenia o podkli- Ujemny może być również wynik badania
4. Niżański W., Dzimira S., Twardoń J.: Cyto-
nicznym charakterze na podstawie stwier- bakteriologicznego wydzieliny gruczołu. diagnostyka w rozrodzie suk. WAR, Wrocław
2003.
dzenia w mleku suki lub kotki drobno- Bezpośrednią przyczyną niedomagania
5. Olson J.D, Olson P.N.: Disorders of the canine
ustrojów nie wydaje się uzasadnione. Ten (biegunki), a w niektórych przypadkach
mammary gland. [W:] Handbook of Veteri-
typ mastitis jest niezwykle istotny w przy- również upadków poszczególnych szcze-
nary Obstetrics. W.B. Saunders, London
padku zwierząt gospodarskich, produ- niąt z miotu są obecne w mleku toksyny.
1995.
kujących mleko przeznaczone do celów y
ródłem toksyn jest w tym wypadku, czę-
6. Olson P.N., Olson A.L.: Cytologic evaluation
konsumpcyjnych dla człowieka, wpły- sto w początkowym etapie przebiegający
of panine milk.  Vet. Med. Small Anim.
wa bowiem zarówno na ogólną wydaj- subklinicznie, stan zapalny i infekcja zlo-
Clin , 1984, 5, 641-646.
ność, jak i parametry chemiczne mleka. kalizowana poza gruczołem sutkowym.
7. Seweryn T., Boryczko Z.: Bakteryjne zapa-
W przypadku suk jedynym warunkiem, Zazwyczaj toksyny drogą hematogenną
lenia gruczołu sutkowego.  Życie Wet. , 2009,
jaki stawiamy mleku, powinna być jego dostają się do mleka w wyniku rozwoju
84, 138-144.
zdolność do zapewnienia odpowiednie- poporodowego zapalenia macicy. Szcze-
8. Simpson G.M., England G.C.W. Ha-
go wzrostu i rozwoju szczeniąt. Stosunko- gólnie sprzyjającą rozwojowi tego scho- rvey M.: Manual of small animal reproduction
wo krótka laktacja, zwykle trwająca około rzenia jest sytuacja zalegania w macicy and neonatology. BSAVA 1998.
5-6 tygodni, nie predysponuje do nad- lochii poporodowych i fragmentów nie- 9. Twardoń J., Dejneka G.J.: Poporodowe za-
burzenia laktacji u suk.  Życie Wet. , 2001,
miernego wyeksploatowania gruczołu. wydalonego łożyska.
76, 267-269.
Również zaczerpnięte z diagnostyki ma- Cechą charakterystyczną syndromu
10. Twardoń J.: Schorzenia gruczołu sutkowego
stitis u bydła metody diagnostyczne oparte toksycznego mleka są upadki, biegunki
u suk. [W:] Rozród Psów. WAR, Wrocław
na określaniu ilości komórek somatycz- lub inne schorzenia obserwowane za-
2004.
nych w mleku (norma dla suk 3000 kom./ zwyczaj w pierwszej kolejności u najsil-
11. Ververidis H.N., Mavrogianni V.S., Frag-
�l mleka), nie zawsze znajdują praktyczne niejszych szczeniąt w miocie. Fakt ten
kou I.A., Orfanou D.C., Gougoulis D.A.,
zastosowania w diagnostyce zapaleń gru- wynika stąd, iż te właśnie egzemplarze,
Tzivara A.: Experimental staphylococcal
czołu u psów i kotów. dysponując największą siłą, zapewniają
mastitis in bitches: Clinical, bacteriological,
Podczas oceny rozmazu wykonane- sobie dostęp do najbardziej mlecznych
cytological, haematological and pathological
go z mleka istotniejszy wydaje się rodzaj sutków oraz pobierają największą ilość
features.  Vet. Microbiol. , 2007, 124, 95-
komórek niż ich bezwzględna liczba. Fi- pokarmu zawierającego toksyny.
106.
zjologicznie znaczny odsetek komórek Rokowanie w przypadku szybko i traf-
obecnych w mleku suki stanowią ko- nie postawionej diagnozy jest dobre, o ile dr n. wet. Michał Dzięcioł
mórki nabłonkowe oraz piankowate. szczenięta natychmiast zostaną odsa- Katedra Rozrodu
Dla okresu zasuszenia charakterystycz- dzone od matki, a właściciel rozpocznie z Kliniką Zwierząt Gospodarskich
ne są ponadto komórki żerne zawierające sztuczne dokarmianie. Dalsze postępo- Wydział Medycyny Weterynaryjnej
w swoim wnętrzu kuleczki sfagocytowa- wanie powinno obejmować intensywną Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
nego tłuszczu. Ilość tych komórek może terapię pierwotnej przyczyny schorze- 50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 49
CZERWIEC " 6/2011
33
www.weterynaria.elamed.pl