przyk"ad  z powodu braku odpowied-
nich wyjaĘnieł
 opisywane w rozdzia-
W obliczu wiecznoĘci
le pierwszym zjawisko nadĘwietlnej
ekspansji w epoce inflacji wydaje si´
EWOLUCJA WSZECHÂWIATA. Fred Adams, Greg Laughlin. T"umaczy-
sprzeczne z teoriÄ… wzgl´dnoĘci. W roz-
"a Elwira Machowska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
dziale czwartym znienacka pojawiajÄ…
si´ aksjony i neutrina. Au-
utorami tej ksiąŻki są dwaj rem fantazji. To twój w"a- torzy nie objaĘniają tych
m"odzi amerykał
scy astro- sny WszechĘwiat, którego poj´ç i nie opisujÄ… okreĘla-
fizycy o uznanym juŻ (szcze- jesteĘ obywatelem. Jego lo- nych nimi cząstek elemen-
Agólnie w przypadku Adam- sy to twoje w"asne losy. tarnych.
sa) dorobku naukowym. JednÄ… ze swych TreĘç Ewolucji Wszech- Kilkakrotnie moÅ»na od-
prac, opublikowanÄ… w 1997 roku w Re- Ęwiata nie wykracza poza nieĘç wraÅ»enie, Å»e ekspan-
views of Modern Physics, poĘwi´cili praw- poziom dost´pny dla sja otwartego wszechĘwia-
dziwie koł
cowym stadiom ewolucji uczniów wyŻszych klas ta podlega przyĘpieszeniu.
obiektów gwiazdowych, w których bia- szkó" Ęrednich. Lektury W rzeczywistoĘci jest tak
"e kar"y, gwiazdy neutronowe i czarne uzupe"niajÄ…ce nie sÄ… wy- tylko wtedy, gdy ma on nie-
dziury, uwaŻane powszechnie za obiek- magane  wszystkie (no, zerową sta"ą kosmologicz-
ty trwa"e, zamieniajÄ… si´ w lekkie czÄ…st- moÅ»e niemal wszystkie) nÄ…. Ponadto mam zastrze-
ki elementarne i promieniowanie elek- poj´cia i teorie fizyczne Å»enia co do opisu mecha-
tromagnetyczne. Opisywane w tej pracy zosta"y wprowadzone w nizmu fizycznego odpowie-
procesy toczÄ… si´ w niewyobraÅ»alnie od- sposób bardzo przyst´p- dzialnego za promieniowa-
leg"ej przysz"oĘci, do której przed ny, najcz´Ä˜ciej za pomocÄ… obrazowych nie Hawkinga (jest to chyba merytorycz-
Adamsem i Laughlinem nikt si´ jeszcze analogii. W wielu miejscach czytelnik nie najs"abszy punkt ksiÄ…Å»ki). Potkni´cia
nie zapuszcza". Ewolucja WszechĘwiata to o s"abym przygotowaniu z fizyki po- autorów są jednak nielicznie, a dla ca"o-
rozbudowana, popularnonaukowa wer- czuje si´ wprawdzie zdezorientowany, Ęci ksiÄ…Å»ki  ma"o istotne.
sja artyku"u z Reviews of Modern Physics. ale jeĘli si´ nie zniech´ci  rych"o za- Dobry pomys" i równie dobre uj´cie
Do napisania ksiÄ…Å»ki sk"oni" autorów uwaÅ»y, Å»e autorzy nieodmiennie i nie- tematu kaŻą mi uznaç Ewolucj´ Wszech-
niebywa"y rozg"os, jaki ich praca zyska- zawodnie wyciÄ…gajÄ… go z opresji. Wi´- Ęwiata za jednÄ… z najlepszych pozycji po-
"a w amerykał
skich Ęrodkach masowe- cej nawet  Adams i Laughlin trzymają pularnonaukowych, z jakimi mia"em
go przekazu. si´ zasady  powtarzania materia"u . Po- okazj´ si´ zapoznaç. Niestety, jej zalety
Zgodnie z coraz wyraÄ™niejszymi lega ona na anonsowaniu zagadnienia trudno b´dzie doceniç czytelnikowi, któ-
wskazówkami obserwacyjnymi, Wszech- we wprowadzeniu do rozdzia"u (kaŻ- ry ma do dyspozycji jedynie tekst polski.
Ęwiat jest otwarty i b´dzie si´ roz- dy rozdzia" zaczyna si´ od krótkiej opo- T"umaczenie zupe"nie nie oddaje szcze-
szerza" w nieskoł
czonoĘç. Bohaterami wiastki ilustrujÄ…cej opisywanÄ… w nim gólnego klimatu, o którym wspomnia-
ksiÄ…Å»ki sÄ… galaktyki, gwiazdy i planety, epok´ WszechĘwiata) i rozwini´ciu go "em. Miejscami jest wr´cz nieporadne
których losy w otwartym, a wi´c wiecz- w kolejnych podrozdzia"ach z coraz ( Era gwiazdowa koÅ‚
czy si´ w chwili,
nym WszechĘwiecie Ęledzimy od naro- drobniejszymi szczegó"ami. Autorzy gdy galaktyki wytracają gaz... ; gdy
dzin aÅ» po nieuchronne unicestwienie. starajÄ… si´ przy tym wyraÄ™nie odgrani- tymczasem w oryginale mamy   The
We wst´pie czytamy:  BazujÄ…c na osiÄ…- czaç teorie spekulatywne od ogólnie juÅ» Stelliferous Era comes to a close when
gni´ciach naukowych ostatniego stule- przyj´tych. Jest to szczególnie dobrze the galaxies run out of gas ), a miejsca-
cia, moÅ»emy powaÅ»yç si´ na wypraw´ widoczne w miejscach, gdzie omawia- mi wprowadza niejasnoĘci merytorycz-
w przysz"oĘç, by z perspektywy przy- ne sÄ… moÅ»liwoĘci rozwoju cywilizacji ne ( Pierwsze pojawienie si´ oboj´tne-
sz"ych epok spojrzeç na nasze w"asne w poszczególnych epokach ewolucji go atomu wodoru okreĘla si´ jako
miejsce w czasie i przestrzeni. Ta ksiÄ…Å»- WszechĘwiata. rekombinacj´ ; w oryginale   The first
ka jest biografiÄ… WszechĘwiata od jego Choç WszechĘwiat opisywany przez appearance of neutral hydrogen atoms
narodzin po kres. Jest opowieĘciÄ… o tym, Adamsa i Laughlina powoli zapada si´ is known as recombination ; czy  S"oÅ‚
-
jak gwiazdy znikajÄ… z nocnego nieba, w ciemnoĘç, jego odleg"a przysz"oĘç jest ce zapad"oby si´ gwa"townie, zmienia-
ust´pujÄ…c pola dziwacznym, zmroÅ»o- tylko pozornie mroczna i beznadziejna. jÄ…c si´ w czarnÄ… dziur´ o Ęrednicy kil-
nym obiektom, parującym czarnym Ogromne skale czasowe czynią wysoce kunastu kilometrów ; w oryginale:
dziurom i atomom o rozmiarach galak- prawdopodobnym przejĘcie fazowe, po  gravity would rapidly crush the Sun
tyk. Jest naukowym spojrzeniem w którym zmienia si´ stan próŻni, a into a black hole only several kilome-
twarz wiecznoĘci. S"owa te brzmią nie- WszechĘwiat zyskuje ca"kowicie nowe ters across ).
co pompatycznie, ale znajdujÄ… pe"ne po- moÅ»liwoĘci rozwoju. Autorzy poĘwi´- Przyk"adów ĘwiadczÄ…cych o niepo-
krycie w treĘci ksiąŻki. cają temu zagadnieniu sporo miejsca; radnoĘci t"umacza i nie najlepszej pracy
Takim w"aĘnie, niekiedy nieco pom- rozpatrujÄ… teÅ» ewentualnoĘç  pÄ…czko- redakcji moÅ»na niestety podaç jeszcze
patycznym, choç jednoczeĘnie wywaÅ»o- wania ( klonowania ) nowych wszech- wiele. Stanowczo zbyt wiele. Nie bardzo
nym stylem, w którym nie ma miejsca Ęwiatów podczas formowania si´ czar- teÅ» rozumiem, jakie to wzgl´dy zadecy-
na tanie sensacje, napisana jest Ewolucja nych dziur. W zakoł
czeniu przedstawia- dowa"y o zastÄ…pieniu oryginalnego ty-
WszechĘwiata. Zarówno ów styl, jak i rze- jÄ… hipotez´ wieloĘci wszechĘwiatów, któ- tu"u i podtytu"u (The Five Ages of the Uni-
telnoĘç autorów wobec czytelnika oraz re mog"yby ewoluowaç zgodnie z pra- verse: Inside the Physics of Eternity) krótkÄ…
ich optymizm sk"adajÄ… si´ na szczególny wami doboru naturalnego. i ma"o zach´cajÄ…cÄ… EwolucjÄ… WszechĘwia-
klimat ksiÄ…Å»ki. Cz´sto, lecz nie natr´t- KsiÄ…Å»ka Adamsa i Laughlina nie jest ta. Id´ o zak"ad, Å»e tytu" Pi´ç wieków
nie, wprost lub mi´dzy wierszami po- oczywiĘcie pozbawiona usterek. Mimo WszechĘwiata: fizyka w obliczu wiecznoĘci
wtarza si´ w niej przes"anie:  To, o czym staraÅ‚
autorów w kilku miejscach czy- sprzedawa"by si´ znacznie lepiej.
czytasz, nie jest abstrakcjÄ… ani wytwo- telnik moÅ»e poczuç si´ zagubiony. Na Micha" RóŻyczka
82 ÂWIAT NAUKI StyczeÅ‚
2001
Recenzje