Spór o uniwersalia
Monizm i pluralizm ontologiczny
Monizm i pluralizm ontologiczny
© JarosÅ‚aw Kucharski
© JarosÅ‚aw Kucharski
Spór o uniwersalia
" Uniwersalia (powszechniki)  pojęcia
ogólne, stanowią efekt poznania świata przez
człowieka
człowieka
" Jak istniejÄ… uniwersalia?
" Co poznajemy?
" W jaki sposób tworzymy podstawę wiedzy?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Spór o uniwersalia
Platon
427  347 pne
" Skrajny realizm
«% Uniwersalia istniejÄ… niezależnie od swoich
«% Uniwersalia istniejÄ… niezależnie od swoich
egzemplifikacji, stanowiÄ… wzorce dla wszelkich
bytów partykularnych
«% Interpretacja chrzeÅ›cijaÅ„ska  uniwersalia istniejÄ…
w umyśle Boga
«% Uniwersalia sÄ… wieczne, nie sÄ… zależne od swoich
konkretyzacji
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Spór o uniwersalia
384-322 pne
" Realizm umiarkowany
«% Uniwersalia sÄ… częściÄ… bytów, ale sÄ… niezależne od
«% Uniwersalia sÄ… częściÄ… bytów, ale sÄ… niezależne od
podmiotu poznajÄ…cego
«% Uniwersalia stanowiÄ… formÄ™ bytu  element
odpowiedzialny za przynależność gatunkową
«% Formy nie mogÄ… przetrwać znikniÄ™cia wszystkich
swoich egzemplifikacji
© JarosÅ‚aw Kucharski
R. Descartes
(Kartezjusz)
Spór o uniwersalia
1596  1650
" Konceptualizm
«% Uniwersalia znajdujÄ… siÄ™ w umyÅ›le ludzkim, jako
«% Uniwersalia znajdujÄ… siÄ™ w umyÅ›le ludzkim, jako
efekty poznania
«% Nie sÄ… żadnymi zewnÄ™trznymi i niezależnymi
bytami
«% PosiadajÄ… istnienie zależne od podmiotów
© JarosÅ‚aw Kucharski
Spór o uniwersalia
św. Tomasz z Akwinu
1224-1274
" Stanowisko Tomasza z Akwinu
«% Uniwersalia istniejÄ… przed rzeczami (ante
rem)  wszystkie istnieją w umyśle Boga
rem)  wszystkie istnieją w umyśle Boga
«% Uniwersalia istniejÄ… w rzeczach (in re)  sÄ…
istotami (formami) konkretnych rzeczy, sÄ…
jednocześnie składnikiem bytu
«% Uniwersalia istniejÄ… po rzeczach (post rem)
 są efektem poznania bytów przez podmiot,
dzięki abstrahowaniu od cech indywidualnych
© JarosÅ‚aw Kucharski
Spór o uniwersalia
Wilhelm Ockham
" Nominalizm
1285 -1349
«% Uniwersalia sÄ… jedynie nazwami (nomos), nie
«% Uniwersalia sÄ… jedynie nazwami (nomos), nie
istniejÄ… jako byty realne
«% PojÄ™cia ogólne sÄ… jedynie sÅ‚owami, które posiadajÄ…
pewne znaczenie, nie mają żadnego statusu
bytowego
© JarosÅ‚aw Kucharski
Brzytwa Ockhama
Wilhelm Ockham
" Zasada prostoty wyjaśnień
1285 -1349
Nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę!
«% Jeżeli jakieÅ› zagadnienie można rozwiÄ…zać w
sposób prosty (bez komplikowania i tworzenia
dodatkowych elementów) to należy tak uczynić
«% Zasada ekonomii poznania i myÅ›lenia  odejÅ›cie
od  metafizycznych sposobów interpretowania
rzeczywistości
© JarosÅ‚aw Kucharski
Znaczenie sporu o uniwersalia
" Jak istniejÄ… byty matematyczne?
«% Dlaczego 2+2 zawsze daje 4?
«% Dlaczego 2+2 zawsze daje 4?
" Co jest efektem naszego poznania?
«% Czy poznajemy pewne byty, czy też elementy
tychże bytów?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Ile jest bytów?
" MONIZM A PLURALIZM
ONTOLOGICZNY
«% Czy byt jest jeden, czy też jest wiele bytów?
«% W jaki sposób istniejÄ… byty  czy sÄ… tego samego
rodzaju, czy może różnią się od siebie?
«% Jeżeli bytów jest wiele  w jaki sposób mogÄ… na
siebie oddziaływać?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Monizm ontologiczny
Parmenides z Elei
540  470 pne
" Parmenides z Elei
«% Jest byt, a niebytu nie ma
Byt nie może być niebytem
Byt nie może być niebytem
Niebyt nie może stać się bytem
«% Byt jest wieczny (nie mógÅ‚ najpierw nie być a
potem być)
«% Byt jest niezmienny  nie może jakiÅ› nie być
«% Byt jest nieruchomy  nie może nie być w jakimÅ›
miejscu
BYT JEST JEDEN!
© JarosÅ‚aw Kucharski
Arystoteles
Pluralizm ontologiczny
384-322 pne
" Istnieje wiele, odrębnych od siebie bytów
«% Byty istniejÄ… niezależnie od siebie
«% PosiadajÄ… pewne wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci
«% PosiadajÄ… pewne wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci
«% PowstajÄ… i ginÄ…
«% Zasada ruchu i zmiany jest w nich immanentnie
«% ZachowujÄ… tożsamość pomimo zmian
«% WchodzÄ… ze sobÄ… w interakcje
© JarosÅ‚aw Kucharski
Ile jest rodzajów bytów?
" Czy byty sÄ… tylko materialne?
" Czy istniejÄ… byty duchowe?
" Czy istniejÄ… byty duchowe?
" Czy istniejÄ… byty jakiegoÅ› innego rodzaju?
" Z czego byty się składają?
© JarosÅ‚aw Kucharski
R. Descartes
(Kartezjusz)
Kartezjusz
1596  1650
" Metoda kartezjańska:
«% WÄ…tpienie metodyczne
Należy zwątpić w każdą informacje, która dopuszcza
Należy zwątpić w każdą informacje, która dopuszcza
możliwość bycia nieprawdziwą
możliwość bycia nieprawdziwą
A
udzą nas zmysły
Możemy być w błędzie za sprawą złośliwego demona
«% Należy dążyć do wiedz pewnej i niepowÄ…tpiewalnej
«% TakÄ… wiedzÄ… sÄ… zdania typu cogito ergo sum
Nie można im zaprzeczyć
SÄ… uchwytywane za pomocÄ… intuicji
SÄ… oczywistÄ… prawdÄ…
© JarosÅ‚aw Kucharski
R. Descartes
(Kartezjusz)
Metoda Kartezjusza
1596  1650
" Analiza kartezjańska
«% WiedzÄ™ można budować wyÅ‚Ä…cznie na zdaniach
oczywistych i zdaniach, które z oczywistości
oczywistych i zdaniach, które z oczywistości
logicznie wynikajÄ…
«% Wszelkie  idee zÅ‚ożone należy rozkÅ‚adać na
prostsze zagadnienia
«% Zagadnienia zÅ‚ożone należy dzielić na zagadnienia
proste, aż do otrzymania zdań intuicyjnie
oczywistych
© JarosÅ‚aw Kucharski
Zmiana znaczenia pojęcia IDEA
Platon
427  347 pne
" IDEA (Platon)  byt niematerialny stanowiÄ…cy
wzorzec dla bytów materialnych (wieczny i
niezmienny)
niezmienny)
" IDEA (Kartezjusz i póz
niejsi filozofowie)  treść
umysłu, myśl, pojęcie, złożenie myśli,
zagadnienie, to o czym się myśli
R. Descartes
(Kartezjusz)
1596  1650
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek poznania
R. Descartes
(Kartezjusz)
(ordo cognoscendi)
1596  1650
" Podstawą poznania  cogito ergo sum  myślę
więc jestem
«% Zdanie najbardziej oczywiste z możliwych
«% Zdanie najbardziej oczywiste z możliwych
«% O innych zdaniach wÄ…tpiÄ™, aby byÅ‚y prawdziwe
«% Wiem, że jestem umysÅ‚em, który poznaje i posiada
w sobie pewne idee
«% Należy sprawdzić, czy idee te odpowiadajÄ… jakimÅ›
bytom realnym
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek poznania
R. Descartes
(Kartezjusz)
(ordo cognoscendi)
1596  1650
" Istnienie Boga
«% Posiadam w umyÅ›le ideÄ™ bytu doskonaÅ‚ego  Boga
«% Sam nie jestem doskonaÅ‚y  mogÄ™ wÄ…tpić i mogÄ™
«% Sam nie jestem doskonaÅ‚y  mogÄ™ wÄ…tpić i mogÄ™
się mylić
«% MogÄ™ wytwarzać wyÅ‚Ä…cznie idee bytów
niedoskonałych  idea doskonałości jest poza
moim zasięgiem
«% Idea doskonaÅ‚oÅ›ci musi pochodzić od bytu
doskonałego
«% Istnieje byt doskonaÅ‚y - BÓG
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek poznania
R. Descartes
(Kartezjusz)
(ordo cognoscendi)
1596  1650
" Istnienie innych bytów
«% Skoro istnieje doskonaÅ‚y Bóg, to nie jest on
złośliwym demonem
złośliwym demonem
«% Nie Å‚udzi nas zatem co do prawdziwoÅ›ci
matematyki
«% Nie Å‚udzi nas również w kwestii istnienia innych
bytów
A
udzić mogą nas zmysły pomyłka wynika z naszej
niedoskonałości
«% IstniejÄ… zatem inne byty materialne
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek istnienia
R. Descartes
(Kartezjusz)
(ordo essendi)
1596  1650
" Kartezjusz poszukuje substancji
«% SUBSTANCJA  rzecz, która tak istnieje, że
żadnej innej rzeczy nie potrzebuje do
żadnej innej rzeczy nie potrzebuje do
swego istnienia
" Podstawową substancją jest Bóg  istnieje
samoistnie
«% Może stwarzać inne substancje
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek istnienia
R. Descartes
(Kartezjusz)
(ordo essendi)
1596  1650
" Wszystkie byty stworzone są albo myślące
(umysły) albo rozciągłe (byty materialne)
«% IstniejÄ… dwa rodzaje substancji:
«% IstniejÄ… dwa rodzaje substancji:
S. myśląca
S. rozciągła
«% S. rozciÄ…gÅ‚a ma miejsce w czasie i przestrzeni, jest
rozpoznawalna zmysłowo
«% S. myÅ›lÄ…ca jest poznawalna wyÅ‚Ä…cznie umysÅ‚em,
nie posiada swojego  miejsca , pojawia siÄ™ i znika
w czasie
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek istnienia
R. Descartes
(Kartezjusz)
(ordo essendi)
1596  1650
" Modi substancjalne
«% Substancje ulegajÄ… pewnym modyfikacjom
«% S. rozciÄ…gÅ‚a  poszczególne przedmioty posiadajÄ…
«% S. rozciÄ…gÅ‚a  poszczególne przedmioty posiadajÄ…
określone kształty, masę, kolory  modi
«% S. myÅ›lÄ…ca  jej modi to myÅ›li, uczucia,
przeczucia, idee, rozsÄ…dek etc
«% Każda substancja przyjmuje na siebie okreÅ›lone
modi  atrybuty bÄ…dz
jakości
«% DziÄ™ki odmiennym atrybutom można
rozpoznawać poszczególne byty
© JarosÅ‚aw Kucharski
R. Descartes
Modi substancjalne
(Kartezjusz)
1596  1650
" Problem transsubstancjacji
«% W jaki sposób dokonuje siÄ™ przeistoczenie w
trakcie Mszy Åšw.?
trakcie Mszy Åšw.?
«% Czy zmianie ulega substancja, czy też jej modi?
«% Zmianie ulega substancja, ale bez zmian
atrybutów  przeistoczenie następuje, ale w
dalszym ciągu działa na zmysły tak, jak chleb i
wino
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek istnienia
R. Descartes
(Kartezjusz)
(ordo essendi)
1596  1650
" Czas i przestrzeń
«% Czas i przestrzeÅ„ nie istniejÄ… substancjalnie
«% PrzestrzeÅ„  jest wyznaczana przez poszczególne
«% PrzestrzeÅ„  jest wyznaczana przez poszczególne
ciała rozciągłe
«% Nie może istnieć pusta przestrzeÅ„, bez żadnego
bytu rozciągłego
«% Czas  miara ruchu i zmiany  nie jest ani bytem
rozciągłym, ani myślącym
«% Czas wyznacza jedynie zmiany dokonujÄ…ce siÄ™ w
bytach substancjalnych
© JarosÅ‚aw Kucharski
PorzÄ…dek odkrywania a porzÄ…dek
R. Descartes
(Kartezjusz)
istnienia
1596  1650
PorzÄ…dek istnienia PorzÄ…dek poznania
Bóg (substancja Ja  (cogito ergo sum) 
najdoskonalsza) substancja myśląca
Substancje: Bóg (z
ródło idei
myśląca i rozciągła doskonałej)
Modi - atrybuty i jakości
Idee niedoskonałe
substancji
Czas i przestrzeń Substancja rozciągła
© JarosÅ‚aw Kucharski
Pluralizm (dualizm)
R. Descartes
(Kartezjusz)
substancjalny
1596  1650
" IstniejÄ… dwa podstawowe rodzaje substancji:
«% Substancja myÅ›lÄ…ca
«% Substancja rozciÄ…gÅ‚a
«% Substancja rozciÄ…gÅ‚a
" Z tych substancji powstają wszystkie byty, które
mogą istnieć samodzielnie
" Byty różnią się od siebie dzięki modi 
odmiennym atrybutom i jakością