International Conference Międzynarodowa Konferencja
CURRENT WSPÓA
CZESNE
PROBLEMS PROBLEMY
IN FOREST EKONOMIKI
ECONOMICS LEŚNICTWA
organized under the patronage organizowana pod patronatem
of the President Przewodniczącego
of the Polish Forest Society Polskiego Towarzystwa Leśnego
and oraz
the Director General Dyrektora Generalnego
of the State Forests Lasów Państwowych
Puszczykowo, 7 9.06.2011
Rada Programowa
Przewodniczący:
Prof. dr hab. Stanisław Zając  Instytut Badawczy Leśnictwa
w Sękocinie Starym
Członkowie:
Mgr inż. Leszek Banach  Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze
Prof. dr hab. Tomasz Borecki  Wydział Leśny SGGW w Warszawie
Dr inż. Janusz Dawidziuk  Dyrektor Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej
Mgr inż. Piotr Grygier  Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu
Dr inż. Krzysztof Janeczko  Dyrektor Departamentu Leśnictwa w Ministerstwie Środowiska
Prof. dr hab. Andrzej Klocek - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Prof. dr hab. Piotr Maria Paschalis-Jakubowicz  Przewodniczący Stowarzyszenia Inżynierów i
Techników Leśnictwa i Drzewnictwa
Dr Anna Paszkiewicz  Zastępca Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych ds. Ekonomicznych
Dr inż. Marcin Piszczek  Wydział Leśny Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie
Dr hab. Lech Płotkowski - Wydział Leśny Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Dr inż. Kazimierz Szabla  Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach
Prof. dr hab. Hubert Szramka  Wydział Leśny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Prof. dr hab. Tomasz Zawiła-Niedz
wiecki  Dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa w Sękocinie
Starym
Komitet Organizacyjny
Przewodniczący:
Dr hab. Janusz Kocel - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Sekretarz:
Mgr Danuta Lotz - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Członkowie:
Dr inż. Krzysztof Adamowicz - Wydział Leśny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Dr inż. Adam Kaliszewski - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Dr inż. Mieczysław Kasprzyk  Nadleśniczy Nadleśnictwa Babki
Mgr inż. Jacek Kokociński  Zastępca Dyrektora ds. Ekonomicznych Główny Księgowy Regionalnej
Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu
Mgr inż. Wojciech Młynarski - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Mgr inż. Adam Sikora - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Mgr inż. Krzysztof Szwartz  Nadleśniczy Nadleśnictwa Jarocin
Instytut Badawczy Leśnictwa
Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn
Tel. [phone], Fax [phone]
www.ibles.pl
Spis treści
5 Program konferencji
Streszczenia referatów
I. Blok tematyczny: Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej
11 Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy
Państwowe
Marian Pigan
14 Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników wartościowania nieru-
chomości leśnych do poprawy gospodarowania lasami
Konrad Tomaszewski
17 Problemy ekonomiki leśnictwa w Unii Europejskiej
Krzysztof Janeczko
18 Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej jednostek organizacyjnych
lasów państwowych
Anna Paszkiewicz
20 Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania
Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski
21 Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu
Janusz Dawidziuk
22 Lasy państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności
Krzysztof Kannenberg
24 Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa
Birger Solberg
25 Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy
Ernest Ulrich Koepf
27 Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką leśnictwa  usługi ekosystemowe ?
Arto Naskali
31 Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej. Problemy zagospodarowania lasu w la-
sach o szczególnej formie własności
Albrecht Milnik
32 Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu
Ludek `
ia
ak
36 Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia brandenburskiej admini-
stracji lasów
Panka Stefan, Noack Thilo
37 Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej
Stanisław Parzych
39 Absolutne i względne wskaz
niki wartości dodanej leśnictwa w latach 1997 2009
Lubow Andruszko
41 Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich
Paweł Staniszewski
II. Blok tematyczny: Ekonomiczne uwarunkowania produkcyjnej funkcji gospodarstwa
leśnego
47 Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach
Kazimierz Szabla
49 Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji LP
w Krośnie
Artur Królicki
51 Ekonomiczne skutki orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska
Maria Kuc
52 Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego
Hubert Szramka
54 Klastry a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu
Tomasz Studzieniecki, Jerzy Fijas
III. Blok tematyczny: Ekonomiczne aspekty publicznych funkcji lasu
59 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego na przykładzie Regio-
nalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie
Anna Janusz
61 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego
Piotr Gołos
62 Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasów
Michał Kalinowski
IV. Blok tematyczny: Rozwiązania organizacyjno-funkcjonalne gospodarstwa leśnego
65 Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego gospodarstwa leśnego
Andrzej Klocek
66 Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej
Piotr Grygier
67 Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie
Arkadiusz Gruchała
68 Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa prac leśnych
Leszek Banach
70 Znaczenie kontroli wewnętrznej w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych i nowocze-
snym przedsiębiorstwie
Monika Starosta, Piotr Szyszko
72 Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem nieprzetworzonym
Marcin Piszczek
74 Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym handlu drewnem wybranych
krajów europejskich
Krzysztof Adamowicz
77 Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów
Marek Geszprych
79 Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych
Janusz Kocel
PROGRAM
międzynarodowej konferencji
 Współczesne problemy ekonomiki leśnictwa
Puszczykowo, 7 9 czerwca 2011 r.
6 czerwca 2011 r. (poniedziałek)
1800 2100 Kolacja zjazdowa
DZIEC
I (wtorek, 7 czerwca 2011 r.)
800 900 Śniadanie
900 1000 Rejestracja uczestników
1000 1020 Powitanie
I. Blok tematyczny: Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej
Obrady prowadzi Kazimierz Szabla i Hubert Szramka
1020 1035 Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe
Marian Pigan  Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych
1035 1050 Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników
wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania
lasami
Konrad Tomaszewski  Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów
Państwowych w Bedoniu
1050 1110 Przerwa na kawę
1110 1125 Problemy ekonomiki leśnictwa w Unii Europejskiej
Krzysztof Janeczko  Ministerstwo Środowiska
1125 1140 Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej
jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych
Anna Paszkiewicz  Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych
1140 1155 Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki
jej działania
Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski  Instytut Technologii Drewna
w Poznaniu
1155 1210 Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu
Janusz Dawidziuk  Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej
1210 1225 Lasy Państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności
Krzysztof Kannenberg  Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w
Tucholi
1225 1300 Dyskusja
1300 1400 Obiad
Obrady prowadzi Piotr Grygier i Leszek Banach
1400 1430 Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa
Birger Solberg  Katedra Ekologii i Zarządzania Zasobami
Przyrodniczymi, Norweski Uniwersytet Nauk Przyrodniczych
1430 1500 Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor
finansowy
Ernest Ulrich Koepf  Uniwersytet Techniczny w Drez
nie
1500 1530 Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką leśnictwa  usługi
ekosystemowe ?
Arto Naskali  Fiński Instytut Leśnictwa METLA w Rovaniemi
1530 1600 Problemy zagospodarowania lasu w lasach o szczególnej formie
własności
Albrecht Milnik  Landowe Centrum Kompetencyjne Forst
w Eberswalde
1600 1620 Przerwa na kawę
1620 1650 Finansowanie niedrzewnych funkcji lasów
Ludek `
ia
ak  Czeski Uniwersytet Rolniczy w Pradze
1650 1710 Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia
brandenburskiej administracji lasów
Panka Stefan, Noack Thilo  Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w
Eberswalde
1710 1800 Dyskusja
1800 2400 Uroczysta kolacja
DZIEC
II (środa, 8 czerwca 2011 r.)
800 900 Śniadanie
I. Blok tematyczny (c.d.): Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej
II. Blok tematyczny: Ekonomiczne uwarunkowania produkcyjnej funkcji
gospodarstwa leśnego
Obrady prowadzi Anna Paszkiewicz i Stanisław Zając
900 915 Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej
Stanisław Parzych  Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w
Warszawie
915 930 Absolutne i względne wskaz
niki wartości dodanej leśnictwa w latach
1997 2009
Lubow Andruszko  Politechnika Świętokrzyska w Kielcach
930 945 Klastery a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu
Tomasz Studzieniecki  Akademia Morska w Gdyni, Jerzy Fijas
 Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
945 1000 Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach
Kazimierz Szabla  Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w
Katowicach
1000 1015 Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie
Artur Królicki  Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie
1015 1030 Ekonomiczne skutki Orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska
Maria Kuc  Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
1030 1045 Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego
Hubert Szramka  Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
1045 1100 Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich
Paweł Staniszewski  Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie
1100 1120 Przerwa na kawę
1120 1200 Dyskusja
III. Blok tematyczny: Ekonomiczne aspekty publicznych funkcji lasu
Obrady prowadzi Jan Kraczek i Witold Koss
1200 1215 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego
na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie
Anna Janusz  Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
1215 1230 Wartość wybranych pozaprodukcyjnych dóbr i usług lasu i gospodarki
leśnej
Piotr Gołos  Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
1230 1245 Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji gospodarstwa
leśnego
Michał Kalinowski  Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
1245 1315 Dyskusja
1315 1415 Obiad
IV. Blok tematyczny: Rozwiązania organizacyjno-funkcjonalne gospodarstwa
leśnego
Obrady prowadzi Janusz Dawidziuk i Adam Wasiak
1415 1425 Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego
gospodarstwa leśnego
Andrzej Klocek  Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
1425 1440 Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej
Piotr Grygier  Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu
1440 1455 Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie
Arkadiusz Gruchała  Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie
1455 1510 Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa
prac leśnych
Leszek Banach  Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej
Górze
1510 1525 Znaczenie kontroli w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych i
nowoczesnym przedsiębiorstwie
Monika Starosta, Piotr Szyszko  Uniwersytet Przyrodniczyw Poznaniu
1525 1540 Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem
nieprzetworzonym
Marcin Piszczek  Uniwersytet Rolny w Krakowie
1540 1600 Przerwa na kawę
1600 1615 Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym
handlu drewnem wybranych krajów europejskich
Krzysztof Adamowicz  UP w Poznaniu
1615 1630 Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów
Marek Geszprych  Ministerstwo Środowiska
1630 1645 Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych
Janusz Kocel  Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
1645 1800 Dyskusja
1800 2400 Spotkanie przy ognisku
DZIEC
III (czwartek, 9 czerwca 2011 r.)
 Sesja terenowa
800 900 Śniadanie
I trasa: Nadleśnictwo Babki   Rogalin
Ważniejsze informacje:
915 wyjazd autokaru z Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie
1300 1400 powrót do Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie
1400 1500 obiad i zakończenie konferencji
II trasa: Nadleśnictwo Jarocin
Ważniejsze informacje:
Uczestnicy powinni być wyposażeni w obuwie terenowe i ew. płaszcz
przeciwdeszczowy.
915 1045 przejazd autokaru z Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie
do m. Czeszewo (gm. Miłosław)
1400 1500 obiad w terenie i zakończenie konferencji
1500 1630 powrót do Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie
I. Blok tematyczny
Makroekonomiczne aspekty
gospodarki leśnej
z Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa
Leśnego Lasy Państwowe
z Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników
wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania lasami
z Problemy ekonomiki leśnictwa w Unii Europejskiej
z Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej jednostek
organizacyjnych lasów państwowych
z Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej
działania
z Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu
z Lasy państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności
z Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa
z Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy
z Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką leśnictwa  usługi
ekosystemowe ?
z Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej. Problemy
zagospodarowania lasu w lasach o szczególnej formie własności
z Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu
z Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia
brandenburskiej administracji lasów
z Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej
z Absolutne i względne wskaz
niki wartości dodanej leśnictwa w latach 1997 2009
z Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 11
Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury
Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Lasy Państwowe
Marian Pigan
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych
Lasy Państwowe swoją ponad osiemdziesięciopięcioletnią historią zapisały się pozy-
tywnie w polskim społeczeństwie, zyskując powszechną akceptację. Zajmując około
jednej trzeciej powierzchni kraju, Lasy Państwowe wyznaczają standard gospodarki
leśnej w Polsce. Obecnie zarządzają lasami o powierzchni 7,1 mln ha, przy całkowitej
powierzchni lasów w Polsce sięgającej 9,2 mln ha. Zatem w gestii PGL LP znajduje się
78% polskich lasów.
Fakt, że ogromna większość polskich lasów stanowi własność publiczną, a także
forma organizacyjna i prawna zarządzających nimi LP, czyni polski model leśnictwa
wyjątkowym w Unii Europejskiej.
Dzięki dobremu planowaniu, zarządzaniu i prowadzeniu racjonalnej gospodarki,
sytuacja finansowa LP jest dziś dobra. W publikowanym za 2010 roku rankingu  500
najbardziej dochodowych firm w Polsce, PGL LP znajdują się na 28 miejscu. Przycho-
dy sięgają w ostatnich latach ponad 5 mld zł rocznie, corocznie wykazują też dodatni
wynik finansowy netto (wyjątkiem w ostatniej dekadzie był rok 2001). Przekłada się to
na możliwość właściwego wypełniania wszystkich ustawowych zadań.
Gospodarka leśna w LP prowadzona jest na podstawie planów urządzenia lasu,
które sporządzane są dla każdego nadleśnictwa na okresy 10-letnie. Profesjonalną
i odpowiedzialną realizację tych wielostronnych i nie zawsze spójnych obowiązków
i oczekiwań, bez szkody dla stabilności i trwałości lasu, można nazwać współczesną
formą służby polskiemu leśnictwu. Należy jednak podkreślić, że polskie leśnictwo
nigdy nie kreowało tzw. modelu surowcowego leśnictwa, który rzekomo miał obowią-
zywać do 1989 r. Przecież do realizowania takiego modelu niezbędne byłoby inten-
sywne pozyskiwanie drewna, co nie znajduje potwierdzenia w historii rozwoju zaso-
bów leśnych. W rzeczywistości w Lasach Państwowych nastąpił w okresie ostatniego
50-lecia znaczny wzrost tych zasobów, od około 5,9 mln ha powierzchni leśnej i oko-
ło 780 mln m3 miąższości grubizny drewna na początku 1956 roku, do około 7 mln
ha i około 1865 mln m3 miąższości grubizny drewna na koniec 2010 r. Ogółem nasze
zasoby drewna w ciągu ostatnich 50 lat zwiększyły się dwa i pół raza.
Co roku Lasy Państwowe wykonują odnowienia (posadzenie na gruntach, na
których las już rośnie albo wcześniej rósł) i zalesienia (posadzenie na gruntach
dotychczas rolnych, przemysłowych itp.) na powierzchni około 50 tys. ha. Blisko
12 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
740 szkółek leśnych LP produkuje rocznie 755 mln sadzonek drzew liściastych
i iglastych
Sposób prowadzenia przez LP hodowli lasu uwzględnia warunki przyrodnicze
i naturalne procesy. Leśnicy dążą przy tym  na podstawie wieloletnich doświadczeń
oraz dorobku nauk leśnych  do tego, aby dostosować skład gatunkowy danego lasu
do charakteru siedliska. Dlatego lasy są bardziej różnorodne biologicznie, zdrowsze
i odporniejsze na różne zagrożenia. Racjonalna gospodarka leśna pozwala z kolei na
to, by jednocześnie rósł wiek drzewostanów, co ma ogromne znaczenie przyrodnicze.
Od 1990 r. średni wiek drzew w lasach zarządzanych przez Lasy Państwowe wzrósł
z 53 do 61 lat. Drzewostany o średnim wieku ponad 100 lat (VI kl. i starsze) zajmują
dziś 14,5% powierzchni lasów w zarządzie LP.
Funkcja ekologiczna lasów realizowana jest m.in. poprzez tworzenie różnych form
ochrony przyrody. W lasach zarządzanych przez LP znajduje się, np. prawie 1220 re-
zerwatów przyrody, 120 parków krajobrazowych, prawie 11 tys. pomników przyrody.
Europejska sieć obszarów Natura 2000 objęła ponad 2,8 mln ha lasów na gruntach LP
(38% wszystkich), strefy ochrony wokół gniazd to prawie 160 tys. ha, użytki ekologiczne
to blisko 30 tys. ha.
Narastającym, wraz z postępem cywilizacyjnym, zagrożeniem są śmieci wyrzu-
cane do lasów. W latach 2007 2009 LP uprzątnęły z lasów 236 tys. m3 śmieci. Tylko
w 2010 r. koszt uprzątania śmieci przez leśników wyniósł około 11 mln zł. LP przezna-
czają duże środki na edukację w tym zakresie
Funkcja społeczna lasów realizowana jest przede wszystkim poprzez udostępnia-
nie ich obywatelom w możliwie najszerszym, bezpiecznym dla lasów zakresie. Trasy
i ścieżki rowerowe, szlaki konne, trasy do nordic walking, platformy i tarasy widokowe
dla miłośników fotografowania, kładki czy mostki umożliwiające dotarcie w najciekaw-
sze zakątki leśne, bezpieczne miejsca do urządzenia ogniska czy pikniku  to przykła-
dy projektów infrastrukturalnych realizowanych przez Lasy Państwowe.
Jedną z podstawowych funkcji lasu jest także funkcja produkcyjna. O jej wadze
świadczy to, że sektory polskiej gospodarki związane z leśnictwem  głównie przemysł
tartaczny, meblarski i papierniczy  dają pracę 375 400 tys. osób. Wytwarzają one,
według szacunków, około 8% PKB.
Polski model leśnictwa, umiejętnie godzący różne funkcje lasu, sprawdził się w cią-
gu kilkudziesięciu lat, także w ostatnim dwudziestoleciu. Jest chwalony i stawiany za
wzór przez wielu ekspertów, zwłaszcza zagranicznych, którzy porównują go niekiedy
z całkowicie odmiennymi rozwiązaniami w innych krajach. Po przemianach ustrojowych
lat 90-tych, tylko nasz model leśnictwa zachował się w niewiele zmienionej strukturze
i organizacji.
Dobrze zarządzane organizacje, zarówno non profit, jak i gospodarcze, budują
swoją przyszłość na podstawie przyjętej strategii i wyznaczonych celów. Dotychczas
rolę drogowskazu w leśnictwie  poza oczywiście ustawą o lasach  pełniła przyjęta
przez Sejm RP  Polityka leśna państwa z 1997 r. oraz nieco póz
niej uchwalony doku-
ment  Polityka ekologiczna państwa . Niemniej w obszarze zarządzania tak dużą orga-
nizacją jaką są Lasy Państwowe niezbędna jest bardziej szczegółowa strategia. Stąd
aktualnie trwają prace nad jej sformułowaniem. Główne kierunki działalności pozostają
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 13
niezmienne, dalej mocno osadzone w art. 7 ustawy o lasach, gdzie działalność Lasów
Państwowych podporządkowana jest ustawowemu obowiązkowi zachowania trwałości
lasów i ich stabilności.
W osiągnięciu celów przyjętych w strategii już dziś, organizacja Lasy Państwowe
zmierzać musi do doskonalenia swoich struktur i procesów zarządzania. Przy czym
zachowując właściwy stopień zorganizowania struktur, za priorytetowe trzeba uznać
dążenie do:
1) ekonomizacji działalności gospodarczej, w tym racjonalizowania kosztów i zwięk-
szania przychodów, poszukiwania dochodów ze z
ródeł innych niż tylko sprzedaż
drewna,
2) optymalnego planowania i zarządzania zasobami, poprzez właściwe rozpoznanie
stanu lasu i zasobów drzewnych w cyklicznych pracach urządzania lasu oraz in-
wentaryzacjach wielkoobszarowych oraz takiej zmiany w prawie aby plan urządze-
nia lasu był jedynym dokumentem planistycznym integrującym zadania gospodarki
leśnej oraz potrzeby ochrony przyrody,
3) optymalnego dostosowania poziomu zatrudnienia oraz struktur do faktycznych
obowiązków, zadań i odpowiedzialności poszczególnych szczebli zarządzania,
4) wdrażania długoletnich programów działania w obrębie gospodarki leśnej, wdraża-
nia innowacji i inwestycji,
5) wdrażania nowych technologii we wszystkich kierunkach gospodarki leśnej,
6) kreowania skutecznej polityki informacyjnej oraz komunikacji ze społeczeństwem,
7) systematycznego kształcenia i rozwoju pracowników,
8) eliminacji niepotrzebnej biurokracji, w tym uproszczenia sprawozdawczości i dzia-
łań administracyjnych, które utrudniają pracownikom pełnienie funkcji gospodarza
lasu.
Misją Lasów Państwowych jest, działając w sposób odpowiedzialny, profesjonalny
i otwarty, sprawowanie pieczy nad dobrem wspólnym wszystkich Polaków, jakimi są
lasy, gwarantując jednocześnie trwałość ekosystemów leśnych, powiększanie i ochro-
nę zasobów przyrodniczych, a także doskonalenie ich do pełnienia różnorodnych funk-
cji zgodnych z oczekiwaniami społeczeństwa.
14 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości
wykorzystania wyników wartościowania nieruchomości
leśnych do poprawy gospodarowania lasami
Konrad Tomaszewski
Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu
Wstęp
Opracowanie:
1) stanowi analizę norm prawnych regulujących szacowanie nieruchomości, przede
wszystkim w aspekcie znaczenia tych regulacji dla rozwiązań, jakie powinny być
stosowane przy szacowaniu lasów,
2) wykazuje brak standardu zawodowego wyceny nieruchomości leśnych,
3) porusza problem niezgodności stosowanych sposobów określania wartości lasów
z regulacjami prawnymi, ponadto ujawnia w nich podstawowe błędy metodyczne,
bo:
 wykazują one największe podobieństwo do określania wartości nieruchomości
w podejściu mieszanym według metody likwidacji, pomimo że odnoszą się do
lasów w fazie wypełniania funkcji produkcyjnych oraz pozaprodukcyjnych a nie
w stanie  likwidacji ,
 posługują się tzw. tabelami wartości drzewostanów, które mogą być stosowane
wyłącznie na potrzeby ustalania kwoty środków pieniężnych, jaką podmiot, do-
konujący wyłączenia lasu z produkcji, jest obowiązany wpłacić na rzecz Skarbu
Państwa na rachunek funduszu leśnego pozostającego w zarządzie dyrektora
generalnego Lasów Państwowych,
4) określa projekt metodyki wartościowania lasów jako gruntów pokrytych drzewosta-
nem i innych nieruchomości wchodzących w skład wielkoobszarowego gospodar-
stwa leśnego,
5) charakteryzuje przydatność wartościowania zasobów leśnych w procesie poprawy
efektywności i racjonalności gospodarowania lasami.
Tezy wyjściowe
Zgodnie z regulacjami obowiązującymi w polskim systemie prawnym formalna wyce-
na nieruchomości gruntowych jest możliwa pod warunkiem funkcjonowania standardu
zawodowego rzeczoznawcy. Standard ten wyczerpuje znamiona ogólnego aktu sto-
sowania prawa w rozumieniu linii orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. W Polsce
Standard V.6., w odniesieniu do nieruchomości leśnych, został opracowany dopiero na
początku obecnego wieku i nie ma mocy obowiązującej. Ponadto zasługuje na krytykę
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 15
z merytorycznego punktu widzenia, po pierwsze zawiera trudną do zaakceptowania
metodykę wyceny gruntu leśnego jako powierzchni ziemskiej na czas przejściowy po-
zbawionej roślinności leśnej, po drugie powiela wszystkie błędy metodyczne popełnia-
ne w odniesieniu do lasów w dotychczasowej praktyce rzeczoznawczej.
Zakres tematyczny opracowania
Opracowanie ma charakter kompleksowy i kończy się postulatem adresowanym do
kierownictwa Lasów Państwowych:
1) wydania zarządzenia w sprawie ustalania wartości lasów (z ewentualnym wyko-
rzystaniem projektu tego zarządzenia, które stanowi część składową niniejszego
opracowania),
2) zinformatyzowania procesu wyceny nieruchomości leśnych (z ewentualnym wy-
korzystaniem dokumentacji ontologicznej opisującej językiem naturalnym proces
wartościowania nieruchomości leśnej; dokumentacja ta stanowi część składową
niniejszego opracowania),
3) podjęcia działań inicjująco-inspirujących w celu usankcjonowania wyceny nieru-
chomości leśnych w formie standardu zawodowego rzeczoznawcy (z ewentualnym
wykorzystaniem projektu takiego standardu przygotowanego w ramach niniejsze-
go opracowania).
Rozwiązanie problemu wartościowania nieruchomości leśnych zostało poprzedzo-
ne m.in:
1) zdefiniowaniem:
 wartości obiektu jako części składowej rzeczywistości (wartość zjawiska jako
miara jego przydatności w wykonywaniu praw i obowiązków podmiotu, do któ-
rego dany obiekt należy),
 naturalnej zewnętrznej funkcji lasu oraz jej wypełniania,
 produktów wyjściowych działalności leśnej na gruncie teorii użyteczności niein-
stytucjonalnej,
 nierzeczowych produktów wyjściowych działalności leśnej jako szczególnego
przykładu produktów wyjściowych działalności leśnej,
2) zaprojektowaniem oryginalnego podziału nieruchomości leśnych na części funk-
cjonalne, wchodzące lub mogące wchodzić w skład gospodarstw leśnych, wraz ze
sformułowaniem definicji tychże części; do ewentualnego usankcjonowania w for-
mie zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych,
3) zaprojektowaniem oryginalnego podziału terytorium Polski na obszary funkcjonal-
ne wyodrębniane z punktu widzenia zapotrzebowania na produkty wyjściowe go-
spodarki leśnej; do ewentualnego usankcjonowania w formie zarządzenia dyrekto-
ra generalnego Lasów Państwowych,
4) zaprojektowaniem oryginalnego podziału naturalnych zewnętrznych funkcji lasu
wraz z ich szczegółowymi definicjami i działaniami, mającymi na celu ich modyfiko-
wanie oraz wraz ze szczegółowymi definicjami produktów wyjściowych gospodarki
leśnej, powstającymi w wyniku tejże modyfikacji; do ewentualnego usankcjonowa-
nia w formie zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych.
16 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Częściami składowymi opracowania są m.in.:
1) analiza regulacji prawnych dotyczących wyceny nieruchomości wraz z oceną ich
wpływu na szczegółowe rozwiązania metodyczne, jakie powinny być przyjmowane
przy określaniu wartości nieruchomości leśnych,
2) krytyczna analiza praktyki wartościowania nieruchomości leśnych z użyciem tablic
wartości drzewostanów,
3) projekt metodyki określania wartości nieruchomości leśnych, z punktu widzenia
uprawnień Skarbu Państwa jako właściciela lasów, uwzględnia obowiązujący po-
rządek prawny w zakresie szacowania nieruchomości i zawiera elementy:
a) podejścia dochodowego według metody zysków (a w pewnym zakresie według
metody inwestycyjnej) z zastosowaniem:
 techniki kapitalizacji prostej,
 techniki dyskontowania strumieni dochodów,
b) podejścia kosztowego do szacowania wartości lasów sensu stricto w początko-
wych fazach rozwojowych drzewostanu,
c) zmodyfikowanej metody kosztów likwidacji służącej szacowaniu wartości po-
wierzchni ziemskich (wraz z częściami składowymi), nie będących lasami sen-
su stricto i nieruchomościami wykorzystywanymi do prowadzenia działalności
dodatkowej (zarobkowej),
4) szczegółowa procedura postępowania przy wartościowaniu nieruchomości leś-
nych zgodnie z metodyką, o której mowa w ppkt. 3),
5) projekt metodyki określania wartości nieruchomości leśnych z punktu widzenia wy-
konywania praw i obowiązków Skarbu Państwa jako właściciela lasów (wartość
lasu jako dobra wspólnego),
6) szczegółowa procedura postępowania przy wartościowaniu nieruchomości leś-
nych z zastosowaniem metodyki, o której mowa w ppkt. 5,
7) projekt zarządzeń oraz projekt dokumentacji wdrożeniowej (uwzględniającej zin-
formatyzowanie procesu wartościowania nieruchomości leśnych),
8) projekt standardu zawodowego rzeczoznawcy przy wycenie nieruchomości leś-
nych,
9) przykłady wykorzystania wiedzy o wartości nieruchomości leśnych w procesie po-
prawy efektywności oraz racjonalizacji działalności leśnej.
Opracowanie zawiera oryginalną koncepcję metodyczną ustalania wartości gruntu
leśnego jako powierzchni ziemskiej pozbawionej na czas przejściowy roślinności leś-
nej, a także oryginalne podejście do ustalania leśnej stopy procentowej.
Zakończenie
W trakcie konferencji w Puszczykowie, ze względu na ramy czasowe, omawiane opra-
cowanie zostanie zaprezentowane w sposób skrótowy, przy czym pełna wersja opra-
cowania będzie dostępna na stronie internetowej, której adres zostanie przekazany
uczestnikom konferencji po wygłoszeniu referatu.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 17
Problemy ekonomiki leśnictwa
w Unii Europejskiej1
Krzysztof Janeczko
Ministerstwo Środowiska
1
Nie nadesłano materiałów konferencyjnych.
18 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Rola parametrów ekonomicznych
w ocenie podstawowej działalności
jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych
Anna Paszkiewicz
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych
Działanie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP) w wa-
runkach rynkowych charakteryzujących się dużą zmiennością, wymaga od osób za-
rządzających podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Decyzje te, aby mogły być
podjęte prawidłowo i szybko, muszą mieć podstawę w pełnych i rzetelnych infor-
macjach: syntetycznych i szczegółowych. Uzyskane informacje powinny umożliwić
sformułowanie zarówno działań strategicznych, tj. określających położenie podmiotu
gospodarczego w istniejącym układzie gospodarczym, jak i operacyjnych (taktycz-
nych) pozwalających na zlokalizowanie i likwidację niepożądanych odchyleń od za-
planowanych parametrów.
Informacje o różnym stopniu złożoności i szczegółowości otrzymuje się m.in. w wy-
niku analiz wskaz
ników ekonomicznych, dlatego też prawidłowe prowadzenie analiz
ekonomicznych jest istotnym warunkiem skutecznego zarządzania firmą, prowadzenia
działań naprawczych czy restrukturyzacyjnych. Dane dotyczące sprawności poszcze-
gólnych procesów zachodzących w organizacji, sytuacji majątkowo-finansowej, czy
zyskowności są cennym z
ródłem wiedzy dla kadry zarządzającej oraz wielu instytucji
zewnętrznych. W zależności od zaistniałej sytuacji oraz dla lepszego zobrazowania
zachodzących zjawisk parametry te mogą być przedstawiane w sposób liczbowy lub
graficzny.
W Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe parametry ekonomicz-
ne, tak jak w każdym podmiocie gospodarczym działającym na rynku, służą do oceny
sytuacji całej organizacji, jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych. A w szcze-
gólności do:
 rocznej analizy działalności prowadzonej przez poszczególne jednostki RDLP oraz
całe PGL LP (analiza wskaz
nikowa),
 opłacalności inwestycji  m.in. do podejmowania decyzji o wydatkowaniu środków
funduszu leśnego,
 bieżącej oceny  istotnej przy podejmowaniu aktualnych decyzji związanych z pro-
wadzoną działalnością.
W referacie zostaną omówione parametry ekonomiczne stosowane w ocenie pod-
stawowej działalności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, osiągnięte
w ostatnich latach przez regionalne dyrekcje Lasów Państwowych. Przy ocenie kon-
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 19
dycji finansowej Lasów Państwowych zaprezentowane zostaną trzy wskaz
niki płynno-
ści finansowej obrazujące stosunek środków obrotowych o różnym stopniu płynności
do zobowiązań bieżących, a mianowicie: wskaz
nik bieżącej płynności (current ratio),
wskaz
nik szybkiej płynności (quick ratio), wskaz
nik wypłacalności gotówkowej (super
quick ratio). Prezentacja wyników badania płynności finansowej jednostek organizacyj-
nych Lasów Państwowych, oprócz oceny osiągniętych wskaz
ników finansowych, obej-
mie również analizę funduszu obrotowego. W tym celu w referacie zostanie przedsta-
wiony wskaz
nik rotacji należności (wyrażony w dniach), który informuje o czasie w ja-
kim dany podmiot gospodarczy kredytuje swoich odbiorców i wskazuje czas zamroże-
nia w należnościach środków pieniężnych firmy. Analiza funduszu obrotowego zostanie
uzupełniona o wskaz
nik rotacji zapasów (wyrażany w dniach) informujący, ile dni trwa
odnawianie zapasów dla osiągnięcia sprzedaży na określonym poziomie. Z kolei na
podstawie wartości wskaz
nika rotacji zobowiązań (wyrażany w dniach) zaprezentowa-
na zostanie sytuacja jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych w zakresie spłaty
przez nie własnych zobowiązań krótkoterminowych. Dodatkowo w analizie poświęconej
płynności finansowej Lasów Państwowych zostanie przedstawiony wskaz
nik trwałości
struktury finansowania, którego wartość świadczy o stopniu finansowania zapasów lub
aktywów trwałych zobowiązaniami krótkoterminowymi.
Prezentacja parametrów ekonomicznych wykorzystywanych w ocenie podstawo-
wej działalności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych obejmie także wskaz
-
niki rentowności, a więc mierniki informujące, zarówno o szybkości zwrotu zaangażo-
wanego w firmie kapitału, jak i oceniające zdolność jej kierownictwa do generowania
zysków z zaangażowanych środków. Ocena rentowności zostanie dokonana na pod-
stawie wskaz
nika zyskowności netto sprzedaży, wskaz
nika rentowności majątku (ROA)
(stopa zwrotu z aktywów) oraz wskaz
nika rentowności kapitału własnego (ROE) (stopa
zwrotu z kapitału własnego).
20 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Koncepcja platformy technologicznej
sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania
Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski
Instytut Technologii Drewna w Poznaniu
Platformy technologiczne są wielkim przedsięwzięciem Komisji Europejskiej i określo-
nych podmiotów gospodarczych oraz instytucji z otoczenia biznesowego państw UE.
Powstanie Europejskich Platform Leśno-Drzewnych poprzedziły odpowiednie
przedsięwzięcia polityczno-ekonomiczne. Polska była do 2004 roku praktycznie nie-
obecna w inicjatywach Europejskich Platform Technologicznych (European Technology
Platform).
W roku 2004 z inicjatywy Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badaw-
czych powołano w Polsce pierwsze Platformy Technologiczne, których zadaniem była
integracja i mobilizacja polskiego przemysłu, połączenie sił przemysłu i zaplecza ba-
dawczego oraz wprowadzenie silnych reprezentantów do Europejskich Platform Tech-
nologicznych. Działanie to było sukcesem krajowego Punktu Kontaktowego Progra-
mów Badawczych UE, gdyż podpisał on umowy o współpracy z ponad 500 najlepszymi
polskimi przedsiębiorstwami.
 Dotychczasowa praktyka potwierdza fakt, że diametralnie różnie przebiega proces
wdrażania Platform Technologicznych w państwach o gospodarkach postplano-
wych w stosunku do pozostałych państw UE.
 Platformy Technologiczne niosą ze sobą nowe wyzwania, ale też nowe szanse
i nadzieje. W krajach europejskich muszą powstać nowe struktury umożliwiające
pełniejsze wykorzystanie istniejących zasobów surowca drzewnego.
 Proponowane w Krajowym Programie Badań (SRA) propozycje dotyczące innowa-
cji w sektorze leśno-drzewnym są bardzo interesujące, ale ich realizacja wymaga
ścisłej współpracy przemysłu z lasami.
W warunkach całkowitej dezintegracji leśnictwa i przemysłów opartych na drewnie
Polska Platforma Technologiczna Sektora Leśno-Drzewnego stanowi szansę podjęcia
i realizowania partnerskiej współpracy przemysłu z lasami. Efekty tej współpracy, które
będzie można osiągać, wymagają dłuższego horyzontu, który można znacznie skró-
cić poprzez zastosowane po stronie przemysłu innowacji. Jednakże całkowity sukces
będzie wówczas, jeżeli dojdzie do rzeczywistej współpracy. Kraje skandynawskie i za-
chodnioeuropejskie bardzo szybko doszły do porozumień w tym zakresie. Świadczy
o tym duża liczba realizowanych aktualnie projektów badawczych przez sektor leśno-
-drzewny tych państw.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 21
Zagadnienia ekonomiczne
w planach urządzenia lasu
Janusz Dawidziuk
Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej
W całym powojennym okresie instrukcje urządzenia lasu przewidywały ujmowanie za-
gadnień ekonomicznych w planach urządzenia lasu, chociaż w różnym stopniu szcze-
gółowości. Pierwsza powojenna Instrukcja urządzania lasu z 1957 r. (na okres definityw-
nego urządzania lasu) zobowiązywała do przedstawiania tylko ogólnej charakterystyki
czynników ekonomicznych wpływających na kształtowanie warunków produkcji leśnej,
z uwzględnieniem powiązania leśnictwa z innymi gałęziami gospodarki narodowej.
W następnych cyklach urządzeniowych ekonomiczne warunki produkcji leśnej były
charakteryzowane coraz szerzej w formie określonych instrukcjami zestawień wskaz
-
ników. Najszerzej ujmuje te zagadnienia obecna Instrukcja urządzania lasu (z 2003 r.),
która obok syntetycznej oceny uwarunkowań ekonomicznych oraz zestawień wskaz
ni-
ków gospodarki leśnej przewiduje sporządzanie ramowego planu ekonomicznego na
10 lat. Instrukcja ta dopuszcza również załączanie do planu urządzania lasu eksper-
tyzy ekonomicznej nadleśnictwa, po wcześniejszym opracowaniu oraz zatwierdzeniu
odpowiednich wytycznych do jej wykonywania.
Wytyczne takie  opracowane w Instytucie Badawczym Leśnictwa  zostały wdro-
żone w 2009 r. (poprzez sporządzenie aneksu ekonomicznego do Planu urządzenia
lasu dla nadleśnictwa Krynki na lata 2008 2017) przez Biuro Urządzania Lasu i Geo-
dezji Leśnej, na zlecenie dyrekcji generalnej Lasów Państwowych. Z analiz przepro-
wadzonych w trakcie realizacji tego tematu wynika, że w aneksie ekonomicznym nie-
odzowne jest zaprojektowanie wskaz
ników dotyczących przychodów i nakładów po-
wiązanych z 10-letnim okresem planowania, co pozwoli także na racjonalny rozdział
środków funduszu leśnego.
W ramach aneksu, który powinien stanowić integralną część planu urządzenia
lasu, należy ująć trzy cele szczegółowe, a mianowicie:
 wycenę majątku nadleśnictwa,
 ocenę ekonomiczną gospodarki leśnej za ubiegły okres gospodarczy,
 program ekonomiczny dla nadleśnictwa, w tym prognozę przychodów, nakładów
oraz wyniku finansowego w okresie obowiązywania nowego planu urządzenia lasu.
Przy opracowaniu powyższych zagadnień wykorzystano dane i wyniki uzyskane
dla nadleśnictwa Krynki przy sporządzaniu aneksu ekonomicznego do Planu urządze-
nia lasu obejmującego okres 2008 2017.
22 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Lasy państwowe
a koncepcja społecznej odpowiedzialności
Krzysztof Kannenberg
Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi
Społeczna odpowiedzialność biznesu to jedna z najbardziej dynamicznych, zło-
żonych i stanowiących wyzwanie kwestii, z którymi mają obecnie do czynienia liderzy
biznesu, a i nie wykluczone, że jest to jeden z najbardziej istotnych problemów1. Wiel-
kie ponadnarodowe korporacje zasobne w potężny kapitał mają często większą siłę
oddziaływania niż rządy państw. To powoduje, że stają się one odpowiedzialne nie
tylko za efektywne gospodarowanie dostępnymi dla nich zasobami, ale również za
relacje zachodzące z wszystkimi podmiotami bliższego i dalszego otoczenia. W litera-
turze przedmiotu jest wiele definicji społecznej odpowiedzialności. Dobrze rozumiana
odpowiedzialność społeczna oznacza w praktyce, że menedżerowie muszą:
 być wrażliwi na sprawy, które oddziałują na życie osób, z którymi żyją i pracują,
 zrozumieć warunki panujące w społeczeństwie, aby wywierać na nie pozytywny
wpływ,
 rozważać społeczne skutki wynikające z podejmowanych decyzji finansowych
i biznesowych, a mające wpływ na szerokie grupy wyborców, interesariuszy i na
środowisko,
 mieć świadomość nie tylko tego, co firma produkuje, ale także jak to produkuje.
Co najważniejsze, bycie odpowiedzialnym społecznie oznacza wykraczanie poza
uświadomienie sobie tych skutków społecznych- oznacza dobrowolne podejmowanie
działań w tym zakresie2.
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe to państwowa jednostka or-
ganizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Jak zapisano w statucie, Lasy Pań-
stwowe nie są przedsiębiorstwem w rozumieniu prawa. Posiadając tzw. zdolność praw-
ną zarządzają pozostającym w ich dyspozycji majątkiem Skarbu Państwa3.
W 2010 r. rząd zamierzał włączyć Lasy Państwowe do sektora finansów publicz-
nych. Oznaczałoby to w praktyce konieczność przekazywania do dyspozycji Ministra
Finansów wypracowanych w danych latach nadwyżek finansowych. Biorąc pod uwagę
kłopoty rządu ze sfinansowaniem deficytu budżetowego, takie rozwiązanie stanowiło-
by ogromne zagrożenie dla dalszego funkcjonowania Lasów Państwowych. Z drugiej
strony, nie będąc przedsiębiorstwem  Lasom trudno jest i będzie rywalizować z ar-
1
Jim  Gus Gustafson, Czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu?, w: Biznes, tom 1, PWN, Warszawa
2007, s. 190.
2
Tamże, s. 191.
3
Wikipedia, Lasy Państwowe, http;//pl.wikipedia.org/Wiki/Lasy_Panstwowe
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 23
gumentem nadrzędności interesu państwa. Część ekonomistów jest zdania, że Lasy
Państwowe powinny stać się ponownie przedsiębiorstwem państwowym1 o konstytu-
cyjnie chronionej własności, co skutkowałoby tym, że interes przedsiębiorstwa byłby
zawsze nadrzędnym w stosunku do interesu państwa. Można mieć jednak wątpliwości,
jak w takiej sytuacji wyglądałaby realizacja pozaekonomicznych funkcji lasu.
Organizacja państwowa, niezależnie od przyjętej formy organizacyjno-prawnej,
musi realizować cele określone przez właściciela. Ustawowym obowiązkiem PGL LP
jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej poprzez działania na rzecz
realizacji podstawowych funkcji lasu, do których zalicza się funkcje ekologiczne, pro-
dukcyjne i społeczne. Realizacja tych funkcji wprost wpisuje się w koncepcję społecz-
nej odpowiedzialności. Analizując działalność Lasów Państwowych na przestrzeni
ostatniego półwiecza można dojść do wniosku, że jest to bez wątpienia organizacja
kreująca nowoczesny i przyszłościowy model działalności oparty na prawidłach zrów-
noważonego rozwoju. Ten zrównoważony rozwój - definiowany przez przyrodników
jako zdolność zdrowych ekosystemów do nieograniczonego czasowo funkcjonowania
- stał się niedawno dla biznesu kategorycznym nakazem2. Przyroda - jak się oka-
zuje - dysponuje doskonałymi modelami tworzenia, reprodukcji i zachowania trwało-
ści relacji pomiędzy biotycznymi i abiotycznymi elementami ekosystemów. Analizując
efektywność tych modeli menedżerowie powinni czerpać z nich wzorce dla rozwiązań
biznesowych, wszak skomplikowana i samoregulująca się biosfera ziemi jest w istocie
genialnym systemem operacyjnym, który bez przerwy  produkuje różne formy życia
już od 3,5 miliarda lat3.
W referacie przeanalizowana zostanie realizacja przez Lasy Państwowe funkcji
lasu pod kątem koncepcji społecznej odpowiedzialności. Dokonana będzie również
próba zaadaptowania praw rządzących przyrodą do systemowych rozwiązań ekono-
micznych.
1
Powstałe w 1924 r. przedsiębiorstwo  Polskie Lasy Państwowe utraciło swój status w wyniku nacjona-
lizacji po II wojnie światowej.
2
Gregory C. Unruh, Biosfera górą! Czyli czego biznes może się nauczyć od przyrody, Harvard Business
Review, marzec 2010, s. 73.
3
Tamże, s. 74.
24 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa
Birger Solberg
Norweski Uniwersytet Nauk Przyrodniczych
Prezentacja skupi się na następujących zagadnieniach: przede wszystkim, czym jest
ekonomika leśnictwa i co cechuje analizy w tej dyscyplinie. Następnie bardziej szcze-
gółowo omówione zostaną wyzwania związane z preferencjami czasowymi (jak pod-
chodzić do kosztów i korzyści pojawiających się w różnym czasie), niedoskonałościami
rynku, nierynkowymi dobrami i usługami, efektami dystrybucyjnymi, integracją aspek-
tów ekologicznych i społecznych oraz aspektami etycznymi. Trzeci problem stanowić
będzie modelowanie bioekonomiczne i dyskusja nad norweskimi doświadczeniami
w analizowaniu kwestii związanych z leśnictwem i łagodzeniem zmian klimatu. Ostat-
nia część zostanie poświęcona omówieniu priorytetów w zakresie poprawy obecnej
sytuacji oraz sformułowaniu głównych wniosków.
Challenges in forest economics
by Birger Solberg, Norwegian University of Life Sciences
The presentation will focus on the following main points.: First, a brief account is given
of what forest economics is and what are main characteristics of analyses in this disci-
plin. Then I will go more specifically into challenging related to time preference (how to
deal with costs and benefits accruing at different points in time), market imperfections,
non-marketed goods and services, distributional impacts, the integration of ecological
and social aspects, and ethical aspects. Third, I will elaborate on bio-economic model-
ling and discuss my experiences from Norway in analysing issues related to forestry
and climate change mitigatio. Finally, I will discuss main priorities ahead to improve the
present situation, and draw main conclusions.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 25
Zrównoważone leśnictwo
w czasach zdominowanych przez sektor finansowy
Ernest Ulrich Koepf
Uniwersytet Techniczny w Drez
nie
Trwałość jest przyjętą od dwustu lat zasadą gospodarki leśnej w Europie. W dzisiej-
szych czasach leśnictwo musi stawiać opór warunkom porządku gospodarczego, nie-
zgodnym z zasadą trwałości.  Granice wzrostu globalnej cywilizacji są nieuniknione,
co zostanie zaprezentowane w referacie. Nie oznacza to jednak, że nic nie powinno
wzrastać.
Pieniądze pozwalają na zróżnicowanie produkcji i wymianę dóbr na rynkach. Firmy
leśne (jak wszystkie firmy) są zobowiązane do osiągania przychodów przewyższają-
cych koszty produkcji. W XIX w. kalkulacja inwestycyjna była po raz pierwszy opraco-
wana przez leśników, ponieważ produkcja leśna z konieczności zależy od przyrody, co
z finansowego punktu widzenia oznacza inwestycję długoterminową. Dyskusje na te-
mat  teorii renty gruntowej oraz wysiłki w celu zmaksymalizowania zysków z produkcji
leśnej skończyły się całkowitym niepowodzeniem. Dlaczego? Fizyczny świat (rzeczy-
wistość) jest kształtowany według praw przyrody, poprzez postęp technologiczny oraz
postępowanie ludzi. Myślenie kategoriami finansowymi może informować o fizycznych
warunkach gospodarki, które nie mogą być jednak zmienione inaczej niż przez inteli-
gentną technologię. Interes finansowy nie powinien rządzić myśleniem gospodarczym.
W istocie potrzebna jest koncepcja nowego trwałego porządku gospodarczego.
Przyroda, praca i technologia muszą być uznane za równorzędne czynniki produkcji.
 Kapitał (który w tradycyjnej ekonomii jest czynnikiem produkcji) daje pierwszeństwo
interesowi monetarnemu. Politycznie deklarowanym celem ekonomii w demokracji jest
jednak interes ludzki, a warunkiem trwałej produkcji jest ochrona przyrody lub interes
ekologiczny. Niedawny krach finansowy i jego konsekwencje uświadomiły nam niebez-
pieczeństwa ideologii monetarnej.
Co rozumie się pod pojęciem  czasów zdominowanych przez sektor finansowy ?
To, że wielcy biznesmeni oraz politycy ogólnie przeceniają monetarną charakterystykę
gospodarki, co w istocie zaburza spojrzenie na rzeczywistość oraz interes społeczny
i ekologiczny. Bankowość musi wspierać wysoko wyspecjalizowaną produkcję i rynko-
wą wymianę dóbr. Tak zwana branża finansowa (ang. financial industries) oferuje wąt-
pliwe  produkty , które nie są dobrami czy usługami, ale po prostu  robieniem pienię-
dzy . Jej zyski i wygórowane zarobki uszczuplają dochody z pracy ludzi i stosowanych
technologii.
Rozwiązań należy szukać poza leśnictwem i polityką leśną. Istnieją pewne kon-
cepcje i dwie z nich zostaną naszkicowane w niniejszym referacie, mimo niewielkiej
26 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
szansy ich realizacji w ramach europejskiego systemu politycznego. Trwały rozwój stał
się oficjalną propozycją po Konferencji ONZ w Rio de Janeiro w 1992 r., więc powinni-
śmy nadal podejmować nad nim dyskusję.
Sustainable Forestry in Financial Times
by Ernst Ulrich Koepf, Dresden University of Technology
Sustainability has been an established principle of forestry in Europe for the last two
hundred years. Its history will be lined out. Forestry at present must resist conditions of
the economic order in the world which are not in line with sustainability. It will be shown
that  limits to growth are unavoidable in the global civilization. But it does not mean
nothing should grow.
Money permits to differentiate production and exchange goods and services at
the markets. Forest firms (as all firms) are bound to earn more money than their costs
of production. In 19th century investment calculation was first developed by foresters
because forestry production necessarily depends on nature which, in financial terms,
means long-term investment. Discussions on  soil rent theory and efforts to maximize
profits from forestry production turned out a complete failure. Why? We can learn from
forest history that the physical world (reality) can only be shaped within the limits of
nature, technology and men s behaviour. Financial thinking may inform on physical con-
ditions of the economy, they cannot be changed but by intelligent technology. Money
interest shouldn t govern economic thinking.
In fact, a concept is needed for a new sustainable economic order. Nature, labour,
and technology must be considered as production factors of equal weight.  Capital
(which in traditional economics has been a production factor) is favouring monetary in-
terest. The politically declared aim of economics in democracy however is human inte-
rest. And the condition of sustainable production is conservation of nature or ecological
interest. The late financial crash and its consequences have taught us the dangers of
the monetarian ideology.
What is meant by  financial times ? That business leaders as well as politicians
generally overvalue the monetary description of the economy, which in fact troubles
the view on reality, people s and ecological interest. Banking must support highly spe-
cialized production and market exchange of goods. So called financial industries of-
fer questionable  products , which are not goods or services but just  money-making .
Their profits and exorbitant wages are depriving revenues from working peoples and
technological efforts.
Solutions are to be found outside forestry and forest policies. Concepts are availa-
ble, and two of them will be sketched in spite of little chance of realization in the Euro-
pean political system. However, sustainable development has been an official proposal
since UNCED 1992, and we should continue to discuss it.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 27
Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką leśnictwa
 usługi ekosystemowe ?
Arto Naskali
Fiński Instytut Leśnictwa METLA w Rovaniemi
Egzystencja człowieka zależy od wielu usług ekosystemowych (ecosystem services),
mających swoje z
ródło w ekosystemach i ich funkcjach. Koncepcja ta wydaje się prze-
łamywać bariery pomiędzy ochroną przyrody a użytkowaniem zasobów naturalnych.
Idea usług ekosystemowych wykazuje bliski związek z innym nowym podejściem do
zagospodarowania i użytkowania przyrody, jakim jest podejście ekosystemowe (eco-
system approach). Niektóre globalne inicjatywy mające na celu ochronę przyrody, jak
Milenijna Ocena Ekosystemowa (Millenium Ecosystem Assessment, MEA) oraz inicja-
tywa  Ekonomika Ekosystemów i Bioróżnorodności (TEEB), opierają się na modelu
 usług ekosystemowych .
Przyjęcie podejścia lub zagospodarowania ekosystemowego jako przewodniej fi-
lozofii leśnictwa XXI wieku jest znakiem zmiany paradygmatu w odniesieniu do zago-
spodarowania zasobów leśnych. Nie tylko powinniśmy widzieć lasy, ale ekosystem(y)
z drzew. Ten nowy paradygmat gospodarki leśnej przekształcił ją z gospodarki drew-
nem w gospodarkę ekosystemami leśnymi lub, innymi słowami, z gospodarki opartej na
trwałej produkcji drewna (sustained yield timber management, SYTM) w trwałą i zrów-
noważoną gospodarkę leśną (sustainable forest management, SFM).
Teraz przyszła kolej ekonomiki leśnictwa, by odpowiedzieć na nowe wyzwania go-
spodarki leśnej. S. Kant (2003) w swoim pionierskim artykule  Poszerzanie granic eko-
nomiki leśnej wykazał, że istniejące leśne modele ekonomiczne, zakorzenione w sys-
temach gospodarki opartej na trwałej produkcji drewna oraz ekonomii neoklasycznej,
mają wiele ograniczeń. Według niego holistyczna natura SFM wymaga przejścia od
ekonomii neoklasycznej do ekonomii ekologicznej. Konstrukcja trwałej i zrównoważo-
nej gospodarki leśnej wymaga pluralistycznych, adaptacyjnych oraz uzależnionych od
kontekstu ram analitycznych.
Ekonomia ekologiczna (Ecological Economics, EE) wprowadziła niejasność odno-
śnie stanowiska wobec ekonomii środowiska i zasobów naturalnych (Environmental
and Resource Economics, ERE), opartej na ekonomii neoklasycznej. Jedno ujęcie EE
ma na celu rozwinięcie koncepcji i metod ERE na usługi ekosystemowe i różnorodność
biologiczną, natomiast drugie ujęcie, oparte o ekonomię socjo-ekologiczną (Socio-Eco-
logical Economics, SEE), stworzyło trzon krytycyzmu etycznego (Douai 2009).
Ogólnie ujmując, potrzebne są ujęcia bardziej pluralistyczne, a także nieprawo-
myślne. Według C. Spash (2009) zrozumienie wymaga wielorakości interpretacji oraz
28 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
form wyjaśniania. Potrzebna jest bardziej jasna podstawa pojęciowa w dyskusji opartej
na pluralizmie metodologicznym.
Musimy zdefiniować usługi ekosystemowe w nowym kontekście. EE odsłoniła nowy
obszar badań, skupiający się na etyce, badaniach inter- i transdyscyplinarnych oraz
osadzeniu ekonomii w przyrodzie. Faktycznie ramy badawcze ekonomistów ERE w za-
kresie określania wartości środowiska przyrodniczego są bardzo ograniczone (Bha-
gwat 2009). Tak więc ekonomiści muszą poszerzyć swoją koncepcję wartości przyrody
poza ramy określone przez wymianę rynkową.
SEE odniosła sukces, wzbudzając podejrzliwość do pieniężnej wyceny przyrody
oraz uwrażliwiając na nieproporcjonalność tych wartości. Douai (2009) przyjmuje  róż-
ne języki wyceny . Omawia on trzy szczególne kwestie: 1) alternatywne spojrzenie
osoby szacującej wartość; 2) etyczne granice komodyfikacji (utowarowienia), oraz 3)
potrzebę dyskursywnych instytucji. Teraz poszczególni aktorzy mogą być postrzegani
jako kierujący się etyką z motywacjami innymi niż poszukiwanie przyjemności, nasta-
wionymi na potrzeby społeczne (przeobrażenie z Homo Economicus na Homo Politi-
cus lub Homo Ecologicus) (Becker 2006, Vatn 2004). Istnieją także etyczne granice
komodyfikacji, a dyskursywne instytucje są właściwymi formami do zajmowania się
 dobrem wspólnym .
Należy w szczególności zauważyć, że instytucje mają bardzo duże znaczenie.
Z tego powodu trzeba zwrócić większą uwagę na instytucjonalne przyczyny ekologicz-
nych problemów ekonomii. Pytanie nie dotyczy już kwestii, kto jest właścicielem zaso-
bu naturalnego, ale tego, czyją własnością są struktury ekosystemu oraz jego funkcje
i usługi. W obszarze usług ekosystemowych znacznie szerszy jest zakres  dóbr , które
można posiadać. Prawami własności objęte zostaną nowe elementy. Na ogół przed-
miotem dyskusji są usługi konkretnego krajobrazu lub ekosystemu.
What new challenges  ecosystem services framework will offer
to forest economics
by Arto Naskali, Finnish Forest Research Institute Metla
The human existence is based on a number of ecosystem services, which are benefits
to humans generated by ecosystems and their functions. Application of this concept
appears to break the barriers between nature conservation and use of natural resour-
ces. The idea of ecosystem services relates closely to a new kind of an approach to the
management and use of nature  the ecosystem approach. Some global conservation
initiatives, such as the Millenium Ecosystem Assessment (MEA), and the  The Econo-
mics of Ecosystems and Biodiversity (TEEB) initiative, have adopted the  ecosystem
services framework.
The adoption of ecosystem approach or management as a guiding philosophy for
21st  century forestry is a mark of a paradigm shift that is occurring in the management
of forest resources. We should not only see forests but ecosystem(s) from the trees.
This new forest management paradigm has transformed forest management from tim-
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 29
ber management to forest ecosystem management, in other words from sustained yield
timber management (SYTM) to sustainable forest management (SFM).
At the latest, it is now the turn of forest economists to respond to these new chal-
lenges of forest management. Shashi Kant (2003) demonstrated in his trail-blazing ar-
ticle  Extending the boundaries of forest economics that the existing forest economic
models, rooted in sustained yield timber management systems and neo-classical eco-
nomic framework, are subject to many limitations. According to him the holistic nature
of SFM requires a shift from the neo-classical approach to the ecological economics
approach. The economics of SFM should especially orient to interdisciplinarity, plural-
ism and integration. SFM construction needs then an analytic framework that is plural,
adaptive and contextual.
Ecological Economics (EE) has generated ambiguity about the position of it in rela-
tion to Environmental and Resource Economics (ERE), which is based on neo-classical
economics. One approach of EE aims to expand the use of the concepts and methods
of ERE to ecosystem services and biodiversity, while another approach, Socio-Eco-
logical Economics (SEE) has generated a substantial body of ethical criticism (Douai
2009).
In general, more plural and also heterodox approaches are needed. According to
Clive Spash (2009) understanding requires a plurality of explanations and modes of ex-
planation. What is needed now is a clearer conceptual foundation for a discourse based
upon methodological pluralism.
We need to define ecosystem services in a new context. EE has opened up a new
area of research that focuses on ethics, inter- or transdisciplinary research, and the
embeddedness of the economy in nature. In fact, ERE economists framework for valu-
ing nature suffers from a number of limitations (Bhagwat 2009). So economists need
to broaden their concept of nature value beyond that determined by market exchange.
SEE has been successful in making many suspicious of efforts to value nature
in monetary terms and in making them sensitive to the incommensurability of values.
Douai (2009) recognizes  different languages of valuation . He discusses three special
issues: 1) An alternative view of the valuing agent; 2) The ethical limits to commodi-
fication and 3) The need for discursive institutions. Now, actors can be seen as ethi-
cal agents with motivations that are different from pleasure  seeking and are socially
constructed (transformation from Homo Economicus to Homo Politicus or to Homo
Ecologicus) (Becker 2006, Vatn 2004). There also are ethical limits to commodification
and discursive institutions are the appropriate forms of dealing with the  common good .
In particular, it should be noted that the institutions are of great importance. There-
fore more attention should then be paid to the institutional causes of the ecological
problems of the economy. The question is no longer about who owns the natural re-
source, but the fact of who owns the ecosystem structures, functions and services. In
the era of ecosystem services there are much more things to own. New issues will be
covered by the rights of ownership. Typically the discussion concerns the services of
a specific ecological landscape or ecosystem, a certain place.
30 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
References:
Bhagwat, S.A. 2009. Ecosystem services and sacred natural sites: Reconciling material and non-ma-
terial values in nature conservation. Environmental Values 18: 417 427.
Douai, A. 2009. Value theory in ecological economics: The contributiom of a political economy of we-
alth. Environmental Values 18: 257 294.
Kant, S. 2003. Extending the boundaries of forest economics. Forest Policy and Economics 5: 39 56.
Spash, C.L. 2009. The new environmental pragmatists, pluralism and sustainability. Environmental Va-
lues 18: 253 256.
Vatn, A. 2004. Environmental valuation and rationality. Land Economics 80(1): 1 18.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 31
Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej.
Problemy zagospodarowania lasu
w lasach o szczególnej formie własności
Albrecht Milnik
Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w Eberswalde
W wyniku historycznych przemian w Niemczech powstała (sięgająca znacznych roz-
miarów) drobna prywatna własność leśna. W niektórych regionach, przede wszyst-
kim na południu Niemiec, właściciele silnie identyfikują się ze swoimi lasami, co ma
korzystny wpływ na wyniki gospodarki leśnej. Właśnie tam utworzone zostały przed
setkami lat pierwsze stowarzyszenia właścicieli lasów. Jednak w przeważającej części
drobna własność leśna popadała z czasem w coraz bardziej beznadziejny stan, spo-
wodowany przede wszystkim niską wydajnością. W tych lasach nierzadko prowadzona
była trywialna gospodarka rabunkowa.
We wschodniej części Niemiec, wraz z reformą ziemskiej własności doszło
w 1946 r. do gruntownych zmian kondycji prywatnej własności leśnej. Początkowo
wzrósł znacznie udział drobnej leśnej własności prywatnej. Mniej więcej ok. 1960 r. na-
stąpiła jednak kolektywizacja tych lasów, a gospodarowanie w nich przejęła na siebie
państwowa administracja leśna. Po połączeniu się obu państw niemieckich zaczął się
proces intensywnej prywatyzacji lasów. Powstawały nowe zrzeszenia właścicieli lasów
na wzór tych, które już od dawna istniały na terenie wcześniejszej Republiki Federalnej
Niemiec. Zrzeszenia owe umożliwiały przeważającej części drobnych właścieli lasów
pozyskanie drewna i jego sprzedaż dużym przedsiębiorstwom przemysłu drzewnego.
W przyszłości nieodzownym będzie tworzenie jeszcze większych stowarzyszeń
właścicieli lasów. Las wszelkich form własności jako niewyczerpalne z
ródło surowca
odnawialnego, jako decydujący czynnik regulujący klimat, jako miejsce wypoczynku
czy też w końcu jako obiekt o niepowtarzalnej wartości kulturowej, będzie w przyszło-
ści coraz to bardziej zyskiwać na znaczeniu. Interesy jednostek będą musiały zostać
w końcu podporządkowane nadrzędnym potrzebom społeczeństwa.
32 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu
Ludek `
ia
ak
Czeski Uniwersytet Rolniczy w Pradze
Leśnictwo jest ogólnie uważane za ważną wielofunkcyjną działalność, mającą ekono-
miczny, ekologiczny i społeczny wpływ na społeczeństwo, pomnażającą i zabezpie-
czającą zarówno rynkowe, jak i nierynkowe funkcje lasów. Wspieranie wielofunkcyjnych
działań leśnictwa, a szczególnie pomoc finansowa, pochodzi z różnych z
ródeł: krajo-
wych i zagranicznych.
W wielofunkcyjnej koncepcji leśnictwa efektywność ekonomiczna rynkowej pro-
dukcji drewna jest znacząco obciążona żądaniami intensyfikacji niedrzewnych funkcji
lasów. Gospodarka leśna, jako działalność służąca produkcji drewna, może być znacz-
nie ograniczana z różnorodnych przyczyn, jednak przede wszystkim dzieje się to dla
celów wzmożenia funkcji środowiskowych lasów.
Coraz bardziej oczywiste jest, że leśna produkcja rynkowa (szczególnie produkcja
drewna, a także innych tradycyjnych leśnych produktów rynkowych) nie będzie w sta-
nie sfinansować wzrastającego popytu społecznego na pozaprodukcyjne funkcje la-
sów w poszczególnych krajach. Podaż tych funkcji wpływa zazwyczaj na podniesienie
kosztów produkcji i zmniejszenie przychodów ze sprzedaży drewna. Z tego powodu
właściciele i dzierżawcy lasów muszą poszukiwać innych możliwości włączenia w ramy
rynkowe tradycyjnych niedrzewnych produktów i funkcji leśnych.
Istnieje kilka podstawowych rodzajów instrumentów finansowych, zarówno bezpo-
średnich, jak i pośrednich, wykorzystywanych do wspierania pozaprodukcyjnych funkcji
lasów. Są to dotacje, rekompensaty, ulgi podatkowe, nieoprocentowane pożyczki, wy-
kup gruntów leśnych, zakup funkcji leśnych oraz wspieranie badań, wymiana informa-
cji i doradztwo. Sytuacja wspierania wielofunkcyjnego leśnictwa jest raczej skompliko-
wana. Istnieje wiele instrumentów różnego rodzaju wzajemnie ze sobą powiązanych.
Środki finansowe napływają do leśnictwa z różnych z
ródeł, zarówno krajowych, jak
i zagranicznych. Dlatego też bardzo trudno jest stworzyć jeden efektywny przejrzysty
system wspierania leśnictwa wielofunkcyjnego oparty na wszystkich tych z
ródłach.
Środki finansowe powinny być rozliczane i traktowane osobno, z uwzględnieniem
ich odmiennej istoty społecznej i ekonomicznej, jako:
 właściwe subsydia, zachęty (w odróżnieniu od rekompensat za utratę dochodów),
 rekompensaty pokrywające straty finansowe na skutek ograniczenia produkcji
drewna, wynikającego z realizacji funkcji społecznych i środowiskowych;
 płatności za niekomercyjne użytkowanie lasów korzystne dla społeczeństwa (jak
przyrodnicze użytkowanie lasów).
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 33
Pożądane jest, by rekompensaty za straty ekonomiczne spowodowane realizacją
funkcji środowiskowych oraz płatności za nabycie nierynkowych dóbr i funkcji społecz-
nych były jasno oddzielone od subsydiów (dotacji, darowizn) oraz osobno księgowa-
ne. Przyczyniłoby się to znacząco do podniesienia standardów podejmowania decyzji
w zakresie alokacji zasobów i zwiększenia przejrzystości finansowania leśnictwa, nie
tylko w Republice Czeskiej.
W przypadku Czech środki finansowe przekazywane leśnictwu są generalnie
uznawane za subsydia. Jednak ogólnie można powiedzieć, że tylko niewielką część
środków finansowych przeznaczanych przez Ministerstwo Rolnictwa stanowią praw-
dziwe subsydia. Ze średniej kwoty 657 mln CZK1, przekazywanych corocznie w latach
2004 2009 leśnictwu za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa i określanych jako
subsydia, jedynie 279 mln CZK stanowią rzeczywiste subsydia trafiające do leśnic-
twa, co stanowi tylko 42,5% całkowitej kwoty. Jednak nawet te ograniczone środki nie
są przeznaczane wyłącznie na pomoc właścicielom, dzierżawcom i zarządcom lasów
w utrzymaniu się na rynku, ale służą także motywowaniu ich do utrzymania lasów
w pożądanym stanie, a więc, innymi słowy, realizacji interesu społecznego.
Poza wsparciem przekazywanym za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa ist-
nieją również inne z
ródła finansowania leśnictwa ze środków krajowych. W latach
2004 2009 dofinansowanie odsetek od pożyczek na cele związane z działalno-
ścią gospodarczą (średnio około 5 mln CZK/rok) oraz gwarancje kredytów (średnio
ok. 2 mln CZK rocznie) oferował Rolny i Leśny Fundusz Wspierania i Gwarancji.
Dofinansowanie ze strony Ministerstwa Obrony, skierowane na zagospodarowanie
lasów należących do wojska, wynosiło w latach 2007 2009 średnio 44 mln CZK rocz-
nie. Wsparcie finansowe udzielane przez Ministerstwo Środowiska ze środków Pań-
stwowego Funduszu Środowiska w tym samym okresie sięgało średnio 4 mln CZK/rok
i wykazywało wyraz
ną tendencję malejącą.
Oprócz przedstawionych powyżej z
ródeł krajowych istnieją również ważne z
ródła
międzynarodowe, współfinansowane przez UE w ramach Programu Rozwoju Obsza-
rów Wiejskich Republiki Czeskiej na lata 2007 2013. Kwoty pochodzące z tego fundu-
szu wynoszą w ciągu roku średnio około 145 mln CZK. Nawet jeżeli są one zasadniczo
uznawane za subsydia (w sensie darowizn, w tym przypadku nie tylko z budżetu Re-
publiki Czeskiej, a głównie ze środków UE), jasne jest, że faktycznie środki te powinny
być częściowo traktowane jako pieniądze na zakup funkcji lasów, pożądanych przez
społeczeństwo (reprezentowane przez rząd i stosowne instytucje), a częściowo jako re-
kompensaty za straty finansowe, będące konsekwencją realizacji funkcji społecznych.
Jedynie stosunkowo niewielka część pieniędzy może być uznana za czyste subsydia,
darowizny dla właścicieli lasów.
W zakresie rozwoju systemu wspierania leśnictwa ze z
ródeł publicznych wydaje
się, że wciąż niewystarczający jest poziom organizacji i współpracy pomiędzy różnymi
regionalnymi, krajowymi i europejskimi z
ródłami finansowania. Ponadto niejasne jest
rozróżnienie pomiędzy subsydiami, refundacją a płatnościami za realizację funkcji po-
zaprodukcyjnych. Wyraz
niejsze rozdzielenie tych środków finansowych przyczyniłoby
1
1 CZK (korona czeska) H" 0,16 PLN [przyp. tłum.]
34 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
się znacząco do podniesienia standardów podejmowania decyzji w zakresie dystrybu-
cji zasobów oraz zwiększenia przejrzystości finansowania.
Financing of Non-wood Forest Services
by Ludek `
ia
ak, Czech University of Agricultural Sciences Prague
Forestry is generally considered as an important multifunctional activity with economic,
ecological and social impacts on the society, reproducing and securing both market and
non-market forest services. Support of multifunctional forestry activities, and especially
financial aid, comes from different public sources both national and international.
Under multifunctional concept of forestry and forest management, the economic
effectiveness of forestry based on market timber production is considerably affected
by claims of intensification of non-market forest services. Forestry, as a timber produc-
tion activity, can be restricted to a great extent from different reasons, but especially for
enhancement of non-market forest environmental services.
It becomes more and more evident that forest market production (especially timber
production) and occasionally other traditional forest market products will not be able to
finance increasing demand of societies (public) for non-market forest services in indi-
vidual countries. The supplying of such services usually enhances costs of production
and reduces incomes from timber supplies. Therefore, forest owners and tenants have
to look for other possibilities on how to include traditional non-market forest products
and services into the market frame.
There are several basic types of financial instruments used for supporting of non-
market forest services, both direct and indirect, like grants, compensations, tax conces-
sions, soft loans, purchase of forestland, purchase of forest services, research, infor-
mation and advisory. The situation in supporting multifunctional forestry is rather com-
plicated. There are many instruments of different kinds mutually interrelated. Financial
means are coming to forestry from various sources and subsidy titles, both of national
and international origin. Therefore, it is very difficult to create one effective transparent
system supporting multifunctional forestry and consisting of both national and interna-
tional sources.
Financial means should be accounted and treated separately by their different so-
cial and economic essence, as:
 subsidies proper, incentives as opposed to compensation for loss of profit;
 compensations reimbursing financial losses due to a reduction in timber production
as a result of social and environmental demands;
 payments for the non-commercial uses of forests which benefit society, such as the
environmental uses of woods and forests.
It is desirable that reimbursements of economic loss caused by delivering of en-
vironmental services, and payments for purchase of non-market goods and services
demanded by the society, are clearly separated from the subsidies (gifts, charity) and
accounted for separately. This would contribute to a substantially higher standard of
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 35
decision-making on resource allocation and to a greater transparency of forestry fund-
ing not only within the Czech Republic (CR).
As for the CR, financial means going to forestry are generally considered as sub-
sidies. But overall it can be stated that only a small part of the financial sources going
to forestry via the Ministry of Agriculture are real subsidies. Out of the annual average
of the values from the years 2004 2009 amounting to 657 million CZK of financial
sources going to forestry through the mediation of the Ministry of Agriculture, indicated
as subsidies, only 279 million CZK are real subsidies flowing into forestry itself, which is
only 42.5% of the indicated funds  significantly less than the generally stated amount.
And even these considerably constrained funds are not provided only to help the forest
owners, tenants and forest managers assert themselves in the market but also to moti-
vate them to maintain the forests in desired condition, thus, in other words, serve to the
public interest, to the public demand.
Out of financial means via the Ministry of Agriculture, there are other finances going
to forestry from national sources. Between the years 2004 and 2009, there was support
provided from a Supporting and Guarantee Agricultural and Forestry Fund subsidising
interest rates on loans to business subjects (on average about 5 mil. CZK per year), and
paid for the credit guarantees (on average about 2 mil. CZK annually).
Contributions via the Ministry of Defence to the management of military forests, in
period 2007 2009, amounted on average 44 mil. CZK per year. The financial support
from the State Environment Fund by the Ministry of Environment varied about annual
average 4 mil. CZK in 2007 2009; having a significantly downward trend.
Apart from the above presented national sources there are important also interna-
tional financial sources co-financed by EU within the Rural Development Programme
of the Czech Republic for the period 2007 2013. On average, the amounts varied in
2007 2009 around 145 mil. CZK per year. Even if the finance are considered gener-
ally as subsidies in the sense of gifts, charity (in this case not only by the CR budget
but mostly by EU budget), it is clear that in fact the financial means should be treated
partially as purchase of forest services needed and demanded by the society (repre-
sented by government and respective bodies), and partially as compensations of finan-
cial losses caused by delivering of needed, demanded, forest services by the society.
Only comparatively small part of finances can be taken as pure subsidies, gifts, to forest
owners.
As for the development in financing forestry from public sources, it seems that
the level of organisation and co-operation between various regional, national and Eu-
ropean sources of financing is still inadequate. Furthermore the distinction between
subsidies, reimbursement and the payments for services is vague. A clearer separation
of these financial means would contribute to a considerably higher level of decision
making with regards to the distribution of resources as well as helping to make funding
more transparent.
36 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Aktualna sytuacja
na rynku drzewnym Brandenburgii
z punktu widzenia
brandenburskiej administracji lasów
Panka Stefan, Noack Thilo
Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w Eberswalde
Rynek drzewny Brandenburgii, kraju związkowego Niemiec graniczącego bezpośred-
nio z Polską, jest w znacznej mierze uzależniony od sytuacji panującej na polskim
rynku drzewnym. Także ceny polskiego surowca drzewnego, szczególnie w rejonie
przygranicznym, mają wpływ na rozwój koniunktury na rynku drzewnym Brandenbur-
gii. Owa wzajemna zależność, w obliczu coraz to bardziej wzrastającego znaczenia
drewna jako odnawialnego surowca energetycznego, ma znaczący wpływ na sytuację
ekonomiczną wielu przedsiębiorstw sektora leśno-drzewnego po obu stronach Odry.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 37
Powiązania międzysektorowe
w obszarze produkcji leśno-drzewnej
Stanisław Parzych
Szkoła Głowna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Rozwój wielu sektorów gospodarki narodowej warunkowany jest przez las. Dotyczy to
zwłaszcza przemysłu drzewnego, gdyż surowce pochodzenia leśnego stanowią po-
czątkowe ogniwo w łańcuchu produktów leśno-drzewnych. Artykuł ten przybliża eko-
nomiczne powiązania branży leśnej i drzewnej oraz ich rolę i znaczenie w gospodar-
ce narodowej. Przedstawione dane oparte są na analizie input-output. Dzięki czemu
poszczególne branże rozpatrywane są z jednej strony jako dostawca, a z drugiej jako
odbiorca produktów i usług.
Jednostki zaliczane do działu: leśnictwo, prowadząc działalność gospodarczą, są
dostawcami dóbr i usług na rynek, a z drugiej strony odbiorcami produktów i usług ofe-
rowanych przez inne podmioty. Z danych statystycznych wynika, że bezpośrednio do
odbiorcy końcowego trafia produkcja stanowiąca 31%. Pozostała część jest zużywana
w innych sekcjach gospodarki narodowej. I tak największym odbiorcą produktów i usług
leśnych jest samo leśnictwo (35,4%). Niewiele mniejszy udział mają zakłady zaliczane
zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) do sekcji przetwórstwa przemysłowe-
go, a zwłaszcza podsekcji produkcji drewna i wyrobów z drewna (35,1%).
Nieprzetworzone surowce leśne mają początkowo niską wartość. Tylko nieliczna
ich część trafia bezpośrednio do odbiorcy końcowego. Większość trafia do odbiorców
pośrednich, którzy ten surowiec przetwarzają. W wyniku wielokrotnie większej warto-
ści surowców po ich przetworzeniu, większe dochody uzyskują jednostki zajmujące
się jego przerobem. Z dokonanych wyliczeń wynika ponadto, że przemysł meblarski
korzysta w znacznie większym stopniu z przerobionego już surowca pochodzącego
z zakładów przemysłu drzewnego niż bezpośrednio z leśnictwa (ponad 21-krotnie).
Z kolei wartość sprzedawanego produktu końcowego przetworzonego w tym sektorze
jest ponad 14-krotnie większa niż wartość popytu końcowego w leśnictwie (w przypad-
ku podsekcji produkcji drewna i wyrobów z drewna ponad 5-krotnie).
Dobrym odzwierciedleniem roli jaką pełnią lasy, zwłaszcza na lokalnym i regional-
nym rynku pracy, jest liczba osób znajdująca zatrudnienie w leśnictwie. Ponieważ to
małe lokalne społeczności, oddalone od ośrodków przemysłowo-urbanistycznych, sta-
nowią zazwyczaj zaplecze naboru robotników do prac leśnych. Oferowanie miejsc pra-
cy nie dotyczy tylko zatrudnienia w leśnictwie, ale również w innych sektorach gospo-
darki narodowej. Z przeprowadzonych badań wynika, że dochody uzyskiwane z pracy
w nadleśnictwach stanowią główne (a nawet jedyne) z
ródło utrzymania całych rodzin,
a nie tylko osób tam zatrudnionych.
38 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Działalność jednostek gospodarczych zaliczanych do sektora leśno-drzewnego
oprócz tworzenia miejsc pracy stanowi także z
ródło zasilania budżetów samorządów
lokalnych oraz budżetu państwa z tytułu pobieranych  na każdym etapie produkcji
 opłat i podatków. Z zebranych danych wynika, że budżety typowo wiejskich gmin, na
terenie których znajdują się lasy nadleśnictw, osiągnęły tylko z tytułu ich działalności
5,6% ogólnych dochodów, co stanowiło 18% ich dochodów własnych. Znaczne korzy-
ści płynące z działalności sektora leśno-drzewnego uzyskują również handlowcy oraz
sektor transportowy. Z kolei te przemysły mają również udział w działalności sektorów,
z usług których korzystają w ramach własnej działalności.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 39
Absolutne i względne wskaz
niki wartości dodanej
leśnictwa w latach 1997 2009
Lubow Andruszko
Politechnika Świętokrzyska w Kielcach
Celem referatu jest przedstawienie informacji, uzyskanych na podstawie obliczonych
względnych wskaz
ników wartości dodanej brutto, dotyczących efektywności wykorzy-
stania zasobów gospodarczych w leśnictwie. Podstawę obliczeń stanowią dane opubli-
kowane przez Główny Urząd Statystyczny w dziale  Leśnictwo w latach 1997 2009.
W wyniku obliczeń otrzymano informacje dotyczące powstania wartości dodanej w po-
szczególnych latach w przeliczeniu na: 1 ha powierzchni zalesionej, jednego zatrudnio-
nego pracownika, koszty pracy oraz wartość środków trwałych.
Udział wartości dodanej brutto leśnictwa w Produkcie Krajowym Brutto stanowi
zaledwie 0,3%. Naukowcy i praktycy, badający racjonalność wykorzystania żywych za-
sobów przyrody, często upatrują przyczynę tak niewielkiego udziału wartości dodanej
w niedoskonałości samego miernika, tj. PKB (Gołos 2009; Rykowski 2006). Uważają,
że nieuwzględnienie efektów zewnętrznych w Produkcie Krajowym Brutto obniża po-
ziom tego wskaz
nika, zwłaszcza w leśnictwie.
Najogólniej koncepcja wartości dodanej zakłada, że sprzedaż osiągnięta przez
przedsiębiorstwo jest rezultatem zakupu surowców, materiałów i usług, pracy wyko-
nanej w celu ich przekształcenia w produkt finalny oraz zaangażowania kapitału (wła-
snego i obcego). Jeśli chce się obliczyć, ile wartości dodano do wartości pochodzącej
z zewnątrz, należy od wartości sprzedaży odjąć wartość kosztów zewnętrznych po-
twierdzonych dokumentami.
Wartość dodana w przedsiębiorstwie jest oceną wartości produkcji wynikającej
z działalności danej firmy. Jest ona równa (gdy cała produkcja przedsiębiorstwa jest
sprzedana) obrotom, pomniejszonym o pośrednie zużycie produkcyjne (surowce, ener-
gia i inne produkty kupione przez firmę i zawarte w dobrach sprzedanych w czasie pro-
cesu produkcji). Wartość wytworzonych przez przedsiębiorstwo dóbr, która jest utoż-
samiana z wartością dodaną, dzielona jest między pracowników najemnych, właścicieli
kapitału i państwo. Pierwsi otrzymują płace, drudzy zysk, a państwo pobiera podatek.
Uzyskane wyniki badań mają praktyczne zastosowanie w działalności gospodar-
czej w szerokim zakresie:
 wskaz
niki absolutne i względne wartości dodanej mogą pomagać przy podejmo-
waniu różnego rodzaju decyzji gospodarczych w przedsiębiorstwach publicznych
oraz prywatnych posiadających zasoby leśne;
 w celach naukowych, w relacjach wskaz
ników ekonomiczno-finansowych w dzia-
łach gospodarki wykorzystujących zasoby leśne jako czynniki wytwórcze;
40 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
 w udoskonaleniu kryteriów i wskaz
ników zrównoważonego zarządzania zasobami
leśnymi;
 wskaz
nik wartości dodanej, przypadający na 1 ha powierzchni zalesionej, może
oceniać poziom wytworzonego produktu na 1 ha powierzchni podmiotu gospodar-
czego;
 w opracowaniu strategii gospodarczych, przy uwzględnieniu kompleksowości
wszystkich kryteriów i wskaz
ników z systemu SFM (Sustainable Forest Manage-
ment);
 w ocenie dobrobytu społecznego.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 41
Znaczenie ubocznego użytkowania lasu
w rozwoju obszarów wiejskich
Paweł Staniszewski
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Polityka rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej na lata 2007 2013 skupia się na
trzech tzw. osiach tematycznych:
 poprawie konkurencyjności sektora rolnego i leśnego,
 poprawie stanu środowiska i terenów wiejskich,
 poprawie jakości życia na obszarach wiejskich oraz wspieraniu dywersyfikacji go-
spodarki wiejskiej.
Na podstawie regulacji unijnych priorytety i kierunki rozwoju obszarów wiejskich
w Polsce zostały określone w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarów
Wiejskich. Zakres i formę wsparcia określa Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na
lata 2007 2013 (PROW 2007 2013).
Spośród gałęzi gospodarki leśnej, które mają istotne znaczenie w kontekście
rozwoju obszarów wiejskich, na szczególną uwagę zasługuje użytkowanie leśnych
surowców i produktów niedrzewnych, w Polsce określane zwykle jako uboczne użyt-
kowanie lasu.
Od setek lat, ale także współcześnie, setki milionów ludzi  głównie z krajów roz-
wijających się, ale także z rozwiniętych  zaspokajają znaczącą część swoich podsta-
wowych potrzeb poprzez korzystanie z leśnych surowców i produktów niedrzewnych,
takich jak rośliny lecznicze, materiały konstrukcyjne czy produkty spożywcze. W odnie-
sieniu do rozwoju regionalnego, znaczenie leśnych surowców i produktów niedrzew-
nych przewyższa niekiedy znaczenie produkcji drzewnej. Dotyczy to w szczególności
tych dóbr, które są, na określonych warunkach, powszechnie dostępne, a więc tych,
które w istocie wynikają z pełnienia przez las funkcji publicznych.
Powszechna dostępność nie oznacza, a w każdym razie nie powinna oznaczać,
akceptacji pozyskiwania tych dóbr na zasadzie prymitywnej eksploatacji. Przez stule-
cia korzystaniu z leśnych surowców i produktów niedrzewnych nie towarzyszyła żad-
na idea regulacji, polityki czy też ograniczeń dotyczących ich użytkowania. Koniecz-
ność uwzględnienia zmieniającego się otoczenia leśnictwa, zarówno w kontekście
uwarunkowań socjalnych, rynkowych i powiązań międzysektorowych, jak i w kontek-
ście rozwoju regionalnego wymaga przejrzystej kodyfikacji leśnego postępowania
w tym zakresie.
Aktualnie na świecie obserwuje się wzrost zainteresowania problematyką ubocz-
nego użytkowania lasu. Dostrzega się, że w leśnictwie wielofunkcyjnym intensywne
42 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
i racjonalne użytkowanie leśnych surowców niedrzewnych powinno być integralnym
elementem trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej. Podczas Konferencji UNCED
w Rio de Janeiro w 1992 r. określono produkty leśne  inne niż drewno jako obszar
wielkiej wagi, ze względu na rolę, jaka odgrywają w trwałym i zrównoważonym rozwoju.
Podkreślono, że użytkowanie tych zasobów należy postrzegać jako wymierne z
ródło
dochodów.
W ostatnich kilkudziesięciu latach nastąpił dynamiczny rozwój badań nauko-
wych w zakresie ubocznego użytkowania lasu w wielu instytucjach badawczych na
całym świecie. Zdecydowana większość spośród tych ośrodków należy do IUFRO
(Międzynarodowej Unii Leśnych Organizacji Badawczych) lub utrzymuje ścisły kon-
takt z instytucjami stowarzyszonymi z IUFRO. Promocja i rozwój użytkowania leśnych
surowców niedrzewnych jest także istotnym elementem programu Departamentu
Leśnego FAO.
W zakresie ubocznego użytkowania lasu obserwuje się chyba największy wśród
dziedzin leśnych rozdz
więk pomiędzy teorią a praktyką. W Polsce i w większości kra-
jów mamy do czynienia z jednej strony ze wzrastającym zainteresowaniem leśnymi su-
rowcami niedrzewnymi, z drugiej natomiast  z poważnymi niedostatkami dotyczącymi
regulacji użytkowania tych surowców. Niezależnie od tych problemów, znaczenie użyt-
kowania zasobów runa leśnego (zwłaszcza owoców i grzybów) na tle innych surow-
ców niedrzewnych jest współcześnie dominujące. Pozyskiwanie tych dóbr dla znacznej
części społeczeństwa jest bowiem ważnym, a niekiedy głównym z
ródłem dochodów.
Skup tych produktów, a także prowadzenie plantacji roślin użytkowych, stymuluje roz-
wój lokalnej przedsiębiorczości.
W kontekście rozwoju obszarów wiejskich, celowość promocji leśnych surow-
ców niedrzewnych należy traktować jako oczywistą. Możliwości tej promocji oraz jej
skuteczność to problem bardziej złożony. Należy tu uwzględniać takie aspekty, jak:
gospodarowanie i zarządzania zasobami; zasady pozyskiwania, które zapewniają sa-
tysfakcjonującą wydajność, uwzględniając również wpływ użytkowania na środowi-
sko; możliwość stosowania zabiegów hodowlanych skierowanych na promocję okreś-
lonych gatunków dostarczających cennych surowców; uprawa plantacyjna; edukacja
leśna; ochrona gatunkowa i obszarowa. Sukces komercyjny leśnych surowców nie-
drzewnych zależy niewątpliwie od polityki rządu, przede wszystkim dotyczącej prze-
twarzania, marketingu i handlu. Działania mające na celu wspomaganie tworzenia
małych przedsiębiorstw, rozwoju technologii i jej dostępności, programy szkoleniowe,
inicjatywy fiskalne oraz promocję eksportu produktów, są kluczowe dla rozwoju tej
dziedziny gospodarki leśnej.
Nowoczesne, dominujące aktualnie w Europie spojrzenie na szeroko pojmowane
uboczne użytkowanie lasu, jest aktualnie skierowane głównie na korzystanie z rekre-
acyjnych i turystycznych funkcji lasu. Wzrastające zainteresowanie społeczeństwa wy-
poczynkiem na terenach leśnych stwarza konieczność rekreacyjnego udostępnienia
lasu. To z kolei nie stojąc w sprzeczności z publicznymi funkcjami lasu, stwarza wy-
mierne możliwości stymulowania rozwoju regionalnego.
W referacie przedstawiono aktualne problemy użytkowania leśnych surowców nie-
drzewnych. Zaprezentowano dostępne dane dotyczące wielkości i wartości pozyskania
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 43
tych dóbr, krytycznie odnosząc się do ich wiarygodności. Zwrócono uwagę na poten-
cjalne możliwości i komercyjne znaczenie leśnych surowców ubocznych, porównując
ich wartość z produkcją surowca drzewnego. Podkreślono wzrastające znaczenie, ja-
kie współcześnie ma korzystanie z pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Przeanalizowano
możliwości rozwoju ubocznego użytkowania lasu, szczególnie w kontekście rozwoju
obszarów wiejskich.
II. Blok tematyczny
Ekonomiczne uwarunkowania
produkcyjnej funkcji
gospodarstwa leśnego
z Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach
z Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw
Regionalnej Dyrekcji LP w Krośnie
z Ekonomiczne skutki orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska
z Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego
z Klastry a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 47
Ekonomiczne konsekwencje
klęsk żywiołowych w lasach
Kazimierz Szabla
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach
Klęski żywiołowe w lasach Polski wywoływane są zarówno przez siły przyrody, jak
i przez człowieka, a więc zależą od czynników abiotycznych i antropogenicznych.
Do najczęstszych abiotycznych czynników sprawczych należą: silne lub huraga-
nowe wiatry, trąby powietrzne, intensywne opady mokrego śniegu, szadz
i spowodo-
wana nią okiść, powodzie lub długotrwałe deszcze powodujące znaczne i utrzymujące
się przez dłuższy okres podniesienie poziomu wód gruntowych a także długotrwa-
łe susze. Do najczęstszych klęsk żywiołowych w lasach, spowodowanych czynnika-
mi antropogenicznymi, należą pożary. Wpływ na ich ilość i rozległość oprócz pogody,
uwarunkowań przyrodniczych, takich jak rodzaj siedliska, skład gatunkowy i struktura
drzewostanów ma także położenie lasów względem osiedli ludzkich i aglomeracji, gę-
stość zaludnienia a także nasycenie infrastrukturą komunikacyjną czy przesyłową. Do
czynników antropogenicznych pośrednio inicjujących zjawiska klęskowe w lasach lub
wpływające na ich rozległość i skutki, należy degradacja gleb leśnych wywołana imi-
sjami przemysłowymi.
Klęski żywiołowe są powodem dużych strat w gospodarce leśnej. Ich najczę-
ściej nagły i trudny lub niemożliwy do przewidzenia charakter jest przyczyną całko-
witego lub częściowego zniszczenia drzewostanów, często na dużych obszarach.
Straty powodowane klęskami podzielić możemy na bezpośrednie i pośrednie. Straty
bezpośrednie dotyczą utracenia spodziewanych korzyści w wyniku przedwczesnego
wyrębu, obniżenia jakości technicznej drewna a tym samym jego wartości a także
dodatkowych kosztów wynikających z potrzeb uporządkowania i dodatkowych zabie-
gów agromelioracyjnych powierzchni poklęskowych, zwiększonych kosztów pozyska-
nia i zrywki drewna, nakładów na ponowne założenie i pielęgnację upraw, młodników,
a także ich ochrony.
Straty pośrednie to m.in. zakłócenia w ładzie przestrzennym, przerzedzenia
drzewostanów i wpływ na przyrost z 1 ha, dodatkowe koszty dosadzeń i uzupełnień,
wpływ zwiększonej podaży drewna na obszarze klęsk na ich ceny, konieczność po-
niesienia dodatkowych nakładów na remont czy odtworzenie infrastruktury drogowej
i wodnej, dodatkowe koszty zabezpieczenia drewna i drzewostanów przed szkodni-
kami owadzimi. Ponoszonych jest także wiele kosztów związanych z organizacją usu-
wania skutków klęsk. Nadleśnictwa dotknięte klęskami w okresie pozyskania i sprze-
daży drewna z klęsk uzyskują z reguły znaczne nadwyżki przychodów nad kosztami.
W następnym jednak okresie stają się często trwale( na dziesiątki lat) deficytowe,
48 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
stąd tak ważną cechą jest wielkoobszarowość i zasady finansowe polskiego leśnic-
twa pozwalające nie tylko na szybkie usuwanie klęsk ale i wieloletnie finansowanie
gospodarki leśnej na terenach dotkniętych zjawiskami klęskowymi. Innym aspektem
klęsk żywiołowych w lasach jest ich wpływ na rozwój Lasów Państwowych jako or-
ganizacji gospodarczej. Rozległość i skutki klęsk ( uznając części z nich naturalny
charakter) w lasach zagospodarowanych ma także w analizach elementy poznawcze
i mogą być stymulatorem korekt zasad gospodarowania lub technicznego i technolo-
gicznego rozwoju gospodarki leśnej.
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 49
Analiza dochodów, kosztów i rentowności
produkcji drewna nadleśnictw
Regionalnej Dyrekcji LP w Krośnie
Artur Królicki
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie położona jest w południowo
wschodniej części Polski, na terenie województwa podkarpackiego i małopolskiego.
Powierzchnia zasięgu terytorialnego działania wynosi tu 140 82 km2. Powierzchnia
lasów i innych gruntów własności Skarbu Państwa, pozostających w zarządzie nad-
leśnictw zgrupowanych w RDLP w Krośnie, obejmuje 418 250,29 ha. Pod względem
udziału lasów ochronnych, wynoszącym 82,2%, RDLP w Krośnie plasuje się na drugim
miejscu, po RDLP w Krakowie, przy średniej krajowej wynoszącej 47,5%. Największy
udział powierzchniowy w drzewostanach nadleśnictw RDLP w Krośnie mają następu-
jące gatunki: sosna (So), która zajmuje 38,3%, następnie buk (Bk) - 25,1%, jodła (Jd)
- 17,9% i olsza (Ol) - 6,5%.
Nadleśnictwa zgrupowane w RDLP w Krośnie położone są na różnej średniej wy-
sokości n.p.m.: 10 nadleśnictw znajduje się na nizinach (34% powierzchni leśnej RDLP
w Krośnie), 7 zostało zaliczonych do nadleśnictw wyżynnych (26% powierzchni leśnej),
9 nadleśnictw należy do nadleśnictw górskich - zajmują one 40% powierzchni leśnej
całej RDLP. W nadleśnictwach nizinnych na terenie RDLP w Krośnie dominuje So  od
68% w Nadleśnictwie Jarosław do 93% w Mielcu. W drzewostanach pozostałych nad-
leśnictw największy udział mają Bk i Jd, (w trzech nadleśnictwach położonych najdalej
na południowym wschodzie So stanowi mniej niż 2% miąższości drzewostanów.
W 2010 r. przychody osiągnięte przez nadleśnictwa zgrupowane w Regionalnej
Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie zamknęły się kwotą 288,9 mln zł. Przychody
z działalności leśnej stanowiły 94,6% przychodów ogółem (273,2 mln zł). Największy
procentowy udział w kosztach ogółem (287,2 mln zł w 2010 r.) stanowiły koszty dzia-
łalności podstawowej  58,7% (168,6 mln zł). Koszty prowadzenia gospodarki leśnej
wyniosły 278,1 mln zł (96,8% kosztów ogółem).
Analizie poddano koszty przeliczone na 1 ha powierzchni leśnej oraz na 1 m3 drew-
na. Rozkład kosztów bezpośrednich zagospodarowania lasu w przeliczeniu na 1 ha
powierzchni leśnej na terenie RDLP w Krośnie ma układ zbliżony do układu geogra-
ficznego (a tym samym odzwierciedlający podział na nadleśnictwa nizinne, wyżynne,
górskie). Najniższe koszty ponoszone są przez nadleśnictwa położone w północno-
-zachodniej części RDLP, najwyższe - w nadleśnictwach położonych w Bieszczadach
i na Pogórzu. Analizując koszt własny poszczególnych nadleśnictw w przeliczeniu na
50 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
1 ha powierzchni leśnej można stwierdzić, że najwyższe koszty ponoszą nadleśnictwa
położone w środkowo wschodniej części RDLP w Krośnie. Główne przychody nadle-
śnictw uzyskiwane są z działalności podstawowej (sprzedaż drewna). Najwyższe przy-
chody z 1 ha powierzchni leśnej osiągają nadleśnictwa położone w części środkowej
i wschodniej RDLP w Krośnie.
Koszty bezpośrednie pozyskania drewna związane są wprost z układem: katego-
rii cięć, gatunków, sortymentów oraz z odległością, na jaką wykonywana jest zrywka
drewna.
Najwyższe koszty ścinki drewna występują w nadleśnictwach położonych na połu-
dniu RDLP, a najniższe - w nadleśnictwach na północy RDLP.
Koszt zrywki uzależniony jest od istniejącej sieci dróg oraz od warunków tereno-
wych danego nadleśnictwa, w związku z tym zrywka w nadleśnictwach RDLP w Kro-
śnie należy do najdłuższych w Polsce. Bezpośredni koszt zrywki 1 m3 drewna w 2010 r.
wahał się od 18 zł/m3 do 43 zł/m3 (średnio wynosił 31 zł/m3). Maksymalne odległości
zrywki w nadleśnictwach górskich dochodzą do 4000 m, koszt zrywki na takie odległo-
ści jest znaczny  przy drewnie stosowym niekiedy przekracza 80 zł/m3.
Rozkład przestrzenny wysokości kosztów ścinki i zrywki 1 m3 drewna (liczony łącz-
nie) jest zbieżny z ukształtowaniem terenu i wysokością nadleśnictwa n.p.m. Przeciętny
koszt ścinki i zrywki w RDLP w Krośnie w 2010 r. wynosił 60 zł/m3. Najniższy koszt po-
niesiony został w Nadleśnictwie Tuszyma (40 zł/m3), najwyższy w Nadleśnictwie Cisna
 83 zł/m3.
Średnie ceny surowca drzewnego są zależne głownie od układu gatunkowo-sorty-
mentowego oraz odległości od szeroko rozumianych rynków zbytu. W przypadku nad-
leśnictwa zgrupowanych w RDLP w Krośnie najwyższe średnie ceny drewna uzyska-
ły nadleśnictwa nizinne, najniższe nadleśnictwa górskie. Ceny wahały się od 120 do
166 zł/m3. Ceny uzyskiwane w 2010 r. za drewno średniowymiarowe liściaste miękkie
przy sprzedaży do dużych odbiorców kształtowały się na poziomie 80 90 zł/m3.
Dochód  bezpośredni wyrażony w zł/m3, liczony jako różnica pomiędzy osiągniętą
ceną a kosztami pozyskania w nadleśnictwach RDLP w Krośnie, wahał się od 34 zł/m3
(Nadleśnictwo Cisna) do 119 zł/m3 (Nadleśnictw Tuszyma).
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 51
Ekonomiczne skutki orkanu Cyryl
w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska
Maria Kuc
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
W wystąpieniu przedstawione zostaną ekonomiczne skutki Orkanu Cyryl, który w nocy
z 18 na 19 stycznia 2007 r. przeszedł przez teren Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska
(RDLP w Krakowie). Prezentowane wyniki dotyczą dwóch leśnictw  Bielcza i Biado-
liny. W tych jednostkach, w pasie drzewostanów leżących wzdłuż linii kolejowej, skon-
centrowana była przeważająca część szkód.
Analizie zostały poddane wielkość i koszty (ogólne oraz jednostkowe) wybranych
zadań z zakresu hodowli oraz ochrony lasu, a także struktura sortymentowa pozyskane-
go drewna sosnowego. Wzięto po uwagę ich wartości z okresu po wystąpieniu Orkanu
Cyryl i porównano je z danymi z kilkuletniego okresu wcześniejszego. Uzyskane wyniki
wskazują na gwałtowny i chwilowy wzrost wielkości oraz kosztów zadań związanych
z odnowieniem lasu, pielęgnacją upraw oraz ich ochroną przed zwierzyną i owadami.
W Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska koszty ogólne wzrosły od 161% w przypadku
wyprzedzającego przygotowania gleby, do 1551% przy porządkowaniu powierzchni
pozrębowych. Nakłady na grodzenia w roku najwyższych wydatków (2008) wzrosły
o 180% w stosunku do średniej z lat poprzednich. Na skutek zaistnienia dużej ilości
wiatrowałów w pozyskanym drewnie sosnowym wzrósł udział drewna wielkowymiaro-
wego, a w nim zwiększył się udział sortymentu WC. Wzrost udziału sortymentu niskiej
jakości (WC) wiązał się ze spadkiem udziału drewna cennego (klas WA, WB). W grupie
sortymentów średniowymiarowych zaobserwowano wzrost udziału sortymentu S2b,
kosztem udziału S3b oraz S4.
Uzyskane wyniki pozwalają spodziewać się na obszarach dotkniętych huraga-
nowymi wiatrami zwiększonych nakładów finansowych na zadania z zakresu hodow-
li i ochrony lasu. Poza kosztami pielęgnacji upraw, wzrost kosztów jest krótkotrwały.
Kształtowanie się struktury sortymentowej jest mniej przewidywalne. Zależy bowiem
od tego, czy szkody przybierają charakter wiatrołomów czy wiatrowałów, a to z kolei
w dużej mierze związane jest z warunkami siedliskowymi i warunkami atmosferycznymi
panującymi podczas huraganu. Na strukturę sortymentową wpływa także wiek uszko-
dzonego drzewostanu.
52 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Rozwój dodatkowych kierunków produkcji
gospodarstwa leśnego
Hubert Szramka
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Poszukiwanie dodatkowych kierunków produkcji, a tym samym dodatkowych przycho-
dów, jest ciągle aktualnym wyzwaniem wszystkich jednostek gospodarczych. Znacze-
nie dodatkowej produkcji a właściwie dodatkowych z
ródeł finansowania gospodarki
leśnej wzrasta w sytuacji kryzysowej, w której dochody ze sprzedaży drewna, które są
głównym z
ródłem dochodów w leśnictwie, tracą swoje znaczenie, ze względu na spa-
dek cen drewna lub w sytuacji, w której ceny na drewno są już tak wysokie, że dalszy
ich wzrost jest niemożliwy a zatem ceny nie mogą udz
wignąć dalszego wzrostu kosz-
tów działalności. Wydaje się, że w niedalekiej przyszłości w gospodarce leśnej Pol-
ski, wystąpią obie sytuacje. Z sytuacją pierwszą mieliśmy do czynienia w kryzysowym
2001 roku. Obecnie zbliża się podobna sytuacja, gdyż znajdujemy się w końcowym
okresie koniunktury na drewno, więc należy spodziewać się załamania rynku drzewne-
go. Ponadto zbliża się drugi scenariusz, w którym dalszy wzrost kosztów działalności,
z tytułu pełnienia różnych funkcji a tym samym dalszy wzrost cen na drewno, stanie
się niemożliwy. Na sytuację finansową w Lasach Państwowych, oprócz oddziaływania
cyklów koniunkturalnych, nakładają się dodatkowe wyzwania gospodarcze wynikające
z pełnienia przez lasy funkcji ochronnych i społecznych oraz wdrażanej w całej Europie
sieci ekologicznej Natura 2000. Według szeregu autorów wprowadzenie dodatkowych
obszarów chronionych spowoduje dalsze niekorzystne konsekwencje finansowe i spo-
łeczne. Nieuchronne będą znaczne ograniczenia w prowadzeniu gospodarki leśnej na
wybranych obszarach, a tym samym zmniejszą się przychody finansowe. Regulacje
prawne Unii Europejskiej przewidują otrzymanie pewnych rekompensat za ogranicze-
nia gospodarki leśnej ale tylko dla prywatnych właścicieli lasów. W tym miejscu pojawia
się też problem nierównego traktowania prywatnych i państwowych właścicieli lasów.
Podjęte działania zmierzające do ograniczenia kosztów, takie jak redukcja zatrudnie-
nia, optymalizacja organizacyjna jednostek lasów Państwowych, okażą się zapewne
niewystarczające. Jak wiadomo, na Lasach Państwowych w Polsce spoczywa obowią-
zek samofinansowania się. Stąd też ratunkiem dla Lasów Państwowych mogą okazać
się dodatkowe z
ródła przychodów. Istnieje zatem potrzeba ich rozpoznania i nakreśle-
nia możliwości ich rozwoju. Wstępem do określenia potencjalnych dodatkowych z
ródeł
przychodów w nadleśnictwach jest analiza i ocena aktualnie istniejących. Badania pro-
wadzone w Katedrze Ekonomiki Leśnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
wskazują, że przychody ze sprzedaży produktów innych niż drewno w nadleśnictwach
stanowią od kilku do ponad dwudziestu procent przychodów. Ponadto bardzo duże jest
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 53
zróżnicowanie wśród nadleśnictw w pozyskiwaniu dotacji, np. na edukacje ekologiczną.
Nasuwa się oczywisty wniosek o różnym angażowaniu się nadleśnictw w pozyskiwanie
nowych środków oraz o uznaniowym ich charakterze. Dodatkowych z
ródeł finansowa-
nia gospodarstwa leśnego należy upatrywać w trzech grupach działalności, tj.:
1) bardziej efektywnym wykorzystaniu posiadanego majątku,
2) komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasu,
3) w pozyskiwaniu środków z funduszy zewnętrznych.
Każda z wymienionych potencjalnych grup przychodów ma swoje ograniczone
możliwości i bariery. Celem pracy jest wskazanie możliwości rozwoju dodatkowych
kierunków produkcji gospodarstwa leśnego oraz możliwości uzyskania dodatkowych
przychodów przez nadleśnictwa w Polsce.
54 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Klastry a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu
Tomasz Studzieniecki*, Jerzy Fijas**
* Academia Europa Nostra, **Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku
W każdym państwie lasy są ważnym zasobem zarówno dla gospodarki, jak i społe-
czeństwa. Oznacza to konieczność poszukiwania konsensusu między funkcją ekono-
miczną a społeczną gospodarowania tym zasobem. Odpowiedzi wymaga pytanie, czy
 w idealnej gospodarce każdy miałby prawo wykorzystywać wszelkie zasoby 1. Las na-
leży traktować jak kapitał, a  kapitał to siła która podnosi wydajność pracy i tworzy bo-
gactwo narodów 2. Największym kapitałem jest ziemia, jednak gospodarka centralnie
sterowana uczyniła z niej martwy kapitał3. Sprawa lasu jako zasobu jest dużo bardziej
złożona niż sprawa ziemi. Złożoność ta wynika z relatywizmu priorytetów stawianych
gospodarce leśnej oraz z rozbieżności koncepcji zarządzania zasobami leśnymi.
Proces transformacji ustrojowej państwa, w tym rozwój administracji samorządo-
wej, w istotny sposób wpłynęły na funkcjonowanie gospodarki leśnej w regionie. Lasy
Państwowe jako państwowa jednostka organizacyjna nie posiadając osobowości praw-
nej, prowadzi działalność ustawową we współpracy z samorządem terytorialnym i na
obszarze samorządu terytorialnego, który taką osobowość prawną posiada. Stan taki
generuje złożony układ współpracy pomiędzy Regionalną Dyrekcją Lasów Państwo-
wych i grupą interesariuszy, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorców i jedno-
stek samorządu terytorialnego. Wyniki ekonomiczne RDLP w Gdańsku dowodzą, że
możliwe jest wypracowanie kompromisu pomiędzy działalnością rynkową a działalno-
ścią społeczną. Rodzi się jednak ciekawy problem badawczy, czy promowana przez
Samorząd Województwa Pomorskiego idea klastrów jest w stanie wygenerować war-
tość dodaną dla regionalnej gospodarki leśnej.
W systemie gospodarki wolnorynkowej dwa niezależne od siebie procesy decen-
tralizacji i internacjonalizacji zaowocowały złożonym konceptem wielopoziomowej po-
lityki zwanej polityką klastrową. Wobec braku regulacji międzynarodowych polityka ta
realizowana jest odmiennie w 27 państwach Unii Europejskiej. Prowadzone analizy
porównawcze pozwolą dopiero w przyszłości zaproponować najbardziej optymalne
rozwiązania4. Zdaniem przedstawicieli rządu RP polityka klastrowa nie stanowi w Pol-
1
D.R. Kamerschen, R.B. Mc Kanzie, Clark Nardinelli, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarnosc,
Gdańsk 1991, s. 90
2
H. de Soto, Tajemnica kapitału, Fijor Publishing Company, Warszawa 2007, s. 25
3
Ibidem, s. 15
4
S.Borras D. Tsagis, Cluster Policies in Europe: Governance and Learning, Edward Elgar Publishing, EU
2008, s. 3.
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 55
sce odrębnej gałęzi polityki i nie ma osobnego dokumentu który mówiłby o niej wprost.
Traktuje się ją jako część polityki innowacyjnej1.
Doświadczenia realizatorów projektu IN2WOOD wykazują, że jednym z elemen-
tów mających wspierać rozwój leśnictwa i przemysłu drzewnego jest tworzenie kla-
strów oraz ich sieciowanie, co ma nie tylko ułatwić budowanie wspólnej polityki roz-
woju, ale również inicjować i zachęcać do podnoszenia poziomu innowacyjności oraz
konkurencyjności2.
Można założyć, że w dobie globalizacji, jednolitego rynku europejskiego, czyli
w sytuacji funkcjonowania na znacznie większym rynku gospodarczym niż tylko rynek
lokalnyczy regionalny, należy poszukiwać takiej formy działania, która z jednej strony-
pozwala zachować konkurencję między przedsiębiorstwami, a z drugiej pozwala ko-
rzystać z zalet współpracy. W tym kontekście coraz częściej promuje się koncepcję
łączącą kooperację i konkurencję3. Analizując uwarunkowania koopetycji w gospodar-
ce leśnej, poprzez utworzenie regionalnego klastra leśnego, autorzy poddadzą analizie
czynniki tworzące klaster, bazując na modelu interesariuszy klastra (rys).
Przedsiębiorstwa Rząd
Instytucje
współpracujące
Społeczność Instytucje
badawcza finansujące
Rys. Model interesariuszy klastra
y
ródło: O Sovell, G. lindqvist, C. Ketels, The cluster Initiative Grennbook,
O Sovell, G. lindqvist, C. Ketels, Stokholm 2003, s. 18
Władze województwa wsparły projekt  Stymulowanie innowacyjności gospodarki
województwa pomorskiego przez wspieranie klastrów  koncepcja polityki i działania
pilotażowe . Koncentruje się ona na rozwoju następujących inicjatyw:
 Gdańska Delta Bursztynu,
 Żywność z Pomorza,
 Biotechnologia, Farmacja i Kosmetyki4.
Autorzy podejmą próbę odpowiedzi na pytania, którzy z wymienionych intersariu-
szy i w jakim stopniu zyskaliby w przypadku utworzenia pomorskiego klastra leśnego.
1
K. Gulda, Klastry jako szansa dla przedsiębiorczości [w:] M. Dzierżanowski, S. Szultka, Wspieranie rozwo-
ju klastrów w Polsce i zagranicą  doświadczenia i wyzwania.
2
http://connectionpoint.com.pl/newsy/items/in2wood-rozwoj-lesnictwa-przez-klastry.html
3
K. Gulda, op. cit., s. 8
4
http://www.pomorskie.klastry.pl/content/pages.php?id=456
III. Blok tematyczny
Ekonomiczne aspekty
publicznych funkcji lasu
z Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego na
przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie
z Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego
z Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasów
EKONOMICZNE ASPEKTY PUBLICZNYCH FUNKCJI LASU 59
Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym
gospodarstwa leśnego na przykładzie
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie
Anna Janusz
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP) prowadzi działalność
w oparciu o rachunek ekonomiczny, pokrywając koszty działalności z przychodów po-
chodzących przede wszystkim ze sprzedaży drewna. Prowadząc gospodarkę leśną
w ostatnich dziesięcioleciach, podjęto pod wpływem zmiany uwarunkowań zewnętrz-
nych (przyrodniczych i społecznych) realizację modelu wielofunkcyjnej gospodarki leś-
nej. Oznacza to, że leśnictwo w jednakowym stopniu rozwija potencjał produkcyjny
(zwiększa zasobność drzewostanów oraz rozmiar pozyskania drewna), jak również ja-
kość oraz zakres świadczenia społecznych i ekologicznych funkcji lasu. Intensyfikacja
pozaprodukcyjnych funkcji lasu (publicznych świadczeń gospodarki leśnej) łączy się
z rosnącymi ograniczeniami w realizacji funkcji produkcyjnej oraz nakładami obciąża-
jącymi gospodarkę leśną, a przede wszystkim produkcję surowca drzewnego. Dostar-
czane dobra publiczne (najczęściej są to pozytywne efekty zewnętrzne gospodarki
leśnej) wymagają ponoszenia dodatkowych kosztów (bezpośrednich i pośrednich), jak
również kosztów alternatywnych (utraconych korzyści gospodarki leśnej). Niejednokrot-
nie użytkowanie dóbr i usług w zakresie pozaprodukcyjnych funkcji lasu jest z
ródłem
strat gospodarki leśnej.
W wystąpieniu przedstawione zostaną koszty realizacji wybranych pozaprodukcyj-
nych funkcji lasu na przykładzie nadleśnictw położonych w zasięgu administracyjnym
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Analizowane nadleśnictwa róż-
nią się warunkami przyrodniczo-leśnymi, uwarunkowaniami ekonomicznymi gospoda-
rowania, w związku z tym podjęto próbę określenia czynników, które wpływają na po-
ziom oraz koszty świadczonych publicznych funkcji lasu. Podstawą do oceny poziomu
zaangażowania w proces kształtowania pozaprodukcyjnych funkcji lasu była identyfi-
kacja działań nadleśnictw w tym zakresie oraz informacje dotyczące nakładów finanso-
wych poniesionych przez jednostki Lasów Państwowych, w szczególności określenie
kosztów dodatkowych i oszacowanie wartości kosztów alternatywnych. W opracowa-
niu dokonano porównania aktywności nadleśnictw należących do Regionalnej Dyrekcji
Lasów Państwowych w Krakowie w zakresie kształtowania społecznych i ekologicz-
nych funkcji lasu, a przede wszystkim edukacji przyrodniczo-leśnej społeczeństwa, za-
gospodarowania lasu dla potrzeb rekreacji i ochrony przyrody w lasach. Podjęto także
60 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
próbę określenia wpływu działań podejmowanych w związku z kształtowaniem poten-
cjału tychże funkcji na sytuację finansową nadleśnictw.
Materiały empiryczne, dotyczące działalności nadleśnictw w zasięgu administra-
cyjnym Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie, uzyskano poprzez ana-
lizę dokumentacji finansowo-księgowej oraz sprawozdań nadleśnictw i biura RDLP
w Krakowie za lata 2005-2009. Podstawowym z
ródłem danych dotyczących kosztów
były zawarte w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP) raporty w zakre-
sie ochrony lasu, hodowli lasu oraz sprawozdania z wykonania planów rocznych. Cen-
ne informacje uzyskano z badań ankietowych, przeprowadzonych wśród pracowników
Służby Leśnej w zasięgu administracyjnym RDLP w Krakowie.
W okresie badań wydatki środków własnych nadleśnictw RDLP w Krakowie oraz
utracone korzyści w związku z realizacją pozaprodukcyjnych funkcji lasu wzrastały
i osiągnęły wartość ponad 18,8 mln zł. W strukturze kosztów realizacji tychże funkcji
lasu najniższy 25% udział stanowiły koszty dodatkowe bezpośrednie, 31% koszty po-
średnie, natomiast najwyższy udział przypadł kosztom alternatywnym - 44%. Z prze-
prowadzonych badań wynika, że koszty dodatkowe bezpośrednie poniesione w związ-
ku z działalnością edukacyjną w latach 2005-2009 na obszarze RDLP w Krakowie
wyniosły 6,75 zł/ha, a koszty pośrednie oszacowano na kwotę 5,10 zł/ha. W zakresie
kształtowania funkcji wypoczynkowo-rekreacyjnej wydatkowano 10,50 zł/ha. Natomiast
przeciętne koszty dodatkowe ochrony przyrody i zachowania różnorodności biologicz-
nej w zasięgu RDLP w Krakowie wyniosły 38,45 zł/ha.
EKONOMICZNE ASPEKTY PUBLICZNYCH FUNKCJI LASU 61
Publiczne funkcje lasu
w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego
Piotr Gołos
Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Model wielofunkcyjnej gospodarki leśnej zakłada, a regulacje ustawowe w Polsce zo-
bowiązują właścicieli lasów (niezależnie od formy własności lasów) do dbałości o roz-
wój najważniejszych pozaprodukcyjnych dóbr i usług lasu i gospodarki leśnej. Koszty
realizowanych w tym zakresie zadań mogą być sfinansowane w zasadzie tylko ze środ-
ków pochodzących ze sprzedaży drewna. Oznacza to, że gospodarstwo leśne:
1) przenosi część kosztów związanych z realizacją publicznych świadczeń na war-
tość surowca drzewnego;
2) w jednakowym stopniu musi rozwijać potencjał produkcyjny (zwiększać zasobność
drzewostanów oraz rozmiar pozyskania drewna), jak również jakość oraz zakres
społecznych, ochronnych i ekologicznych funkcji lasu;
3) musi optymalizować proporcję między dwiema sferami działalności w warunkach
ograniczonych zasobów leśnych, co sprawia, że produkcja surowca drzewnego
jest mniej lub bardziej konkurencyjna, a w skrajnych przypadkach konfliktowa
w stosunku do nierynkowych świadczeń.
Można więc zadać pytanie, czy jeśli intensyfikacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu
(publicznych świadczeń gospodarki leśnej) łączy się z rosnącymi ograniczeniami w re-
alizacji funkcji produkcyjnej oraz nakładami obciążającymi podstawowe z
ródło docho-
dów  produkcję drewna, to czy gospodarstwo leśne może oczekiwać, że straty z tego
tytułu zostaną zrekompensowane z innych z
ródeł spoza gospodarki leśnej?
Na tak postawione pytanie nie można odpowiedzieć nie uwzględniając różnorod-
ności pozaprodukcyjnych dóbr i usług pod względem ich cech ekonomicznych oraz nie
znając ich wartości ekonomicznej, jak również rzeczywistych kosztów ich świadczenia.
W publikacji przedstawione zostaną:
1) teoretyczne sposoby umożliwiające urynkowienie wybranych pozaprodukcyjnych
dóbr i usług lasu i gospodarki leśnej,
2) koszty realizacji wybranych pozaprodukcyjnych funkcji lasu na przykładzie dwóch
regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych: w Katowicach oraz w Krakowie,
3) wartość wybranych publicznych dóbr i usług lasu oraz gospodarki leśnej ustalona
na podstawie badań ankietowych z wykorzystaniem metody wyceny warunkowej
(Contingent Valuation Method  CVM).
62 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Możliwości komercjalizacji
pozaprodukcyjnych funkcji lasów
Michał Kalinowski
Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
W referacie przedstawione i przeanalizowane zostaną możliwości komercjalizacji
pozaprodukcyjnych funkcji lasów.
Na wstępie przytoczony zostanie jeden z wniosków opracowanych przez prof. dr.
hab. Andrzeja Klocka na podstawie nadesłanych streszczeń i wygłoszonych tekstów
referatów oraz dyskusji na I Sesji Zimowej Szkoły Leśnej przy IBL (Sękocin Stary, dn.
19.03.2009 r.): Realizacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu w coraz większym stopniu
obciąża dochody z produkcji drewna i zbliża PGL LP do granicy utraty rentowności.
W tej sytuacji świadczenie tych funkcji, zgodnie z ich ekonomiczną klasyfikacją (do-
bra publiczne), powinno być finansowane ze środków budżetowych. Nie wyklucza
to jednak dążenia w przyszłości do komercjalizacji zwłaszcza tych funkcji, których
 konsumpcja jest organizowana przez inne podmioty gospodarcze (turystyka, za-
opatrzenie w wodę itp.). Urynkowieniu funkcji pozaprodukcyjnych, niezależnie od ze-
wnętrznych z
ródeł ich finansowania, sprzyjałoby również podporządkowanie PGL LP
zasadom przedsiębiorstwa.
Następnie scharakteryzowane zostaną podstawowe dla poruszanego zakresu
tematycznego pojęcia:  komercjalizacja ,  pozaprodukcyjne funkcje lasu i  dobro pu-
bliczne .
Omówione też będą możliwości komercjalizacji w rozbiciu na poszczególne funk-
cje lasu (m.in. rekreacyjną, wodochronną, glebochronną, ochrony przyrody) oraz ro-
dzaje własności leśnej (lasy państwowe, gminne, prywatne), a także konflikty wynikają-
ce z braku komercjalizacji pomiędzy poszczególnymi grupami użytkowników zasobów
leśnych.
Na zakończenie referatu podane zostaną przykłady pozytywnej komercjalizacji po-
zaprodukcyjnych funkcji lasu.
IV. Blok tematyczny
Rozwiązania
organizacyjno-funkcjonalne
gospodarstwa leśnego
z Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego
gospodarstwa leśnego
z Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej
z Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie
z Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa prac
leśnych
z Znaczenie kontroli wewnętrznej w jednostkach organizacyjnych Lasów
Państwowych i nowoczesnym przedsiębiorstwie
z Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem
nieprzetworzonym
z Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym handlu
drewnem wybranych krajów europejskich
z Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów
z Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 65
Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania
państwowego gospodarstwa leśnego1
Andrzej Klocek
Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
1
Nie nadesłano materiałów konferencyjnych.
66 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Problemy zarządzania konfliktami
w gospodarce leśnej
Piotr Grygier
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu
Homo est animal sociale
[Człowiek jest zwierzęciem społecznym]
Cycero,106-43 r. p.n.e.
Pełniąc różne role w społeczeństwie uwikłani jesteśmy w relacje z innymi ludz
mi. Aby
realizować swoje zamierzenia i oczekiwania musimy z nimi współdziałać, a przynaj-
mniej współistnieć.
Lasy zapewniają ludziom liczne dobra, zarówno materialne, jak i niematerialne.
Jednak do wielu z tych dóbr dostęp jest ograniczony. Czasami ograniczenie to skutkuje
racjonalnym współzawodnictwem, ale nierzadko może ono wywoływać konflikty za-
równo w podejściu do sposobów prowadzenia gospodarki leśnej, jak i w podziale tych
dóbr.
Zrozumienie roli konfliktu jest kwestią nie tylko prowadzenia jakieś polityki. Kon-
flikty na tle środowiskowym mogą bowiem wpływać na wizerunek przedsiębiorstwa
(organizacji, instytucji) w zależności od sposobów wykorzystywania zasobów natural-
nych. Od lat dziewięćdziesiątych konflikty w leśnictwie wpływają na poważne decyzje
zarówno w sferze zarządzania lasami, jak i w handlu produktami, a nawet w lokalizacji
zakładów produkcyjnych czy też w wyborze partnerów do współpracy.
Konflikty nie muszą być negatywne. Problem leży raczej w sposobie, w jaki są
one rozwiązywane. Zatem celem zarządzania konfliktami nie jest unikanie konfliktów,
ale skupienie się na umiejętnościach, które mogą pomóc ludziom w wyrażeniu różnic
i rozwiązaniu ich problemów.
W referacie podjęto próbę identyfikacji obszarów konfliktowych w gospodarce leś-
nej w Polsce oraz problemów zarządzania tymi konfliktami.
Wykorzystano dostępne materiały z
ródłowe, zwłaszcza z zakresu teorii konfliktu,
a także oparto się na konkretnych przykładach z działalności gospodarczej Lasów Pań-
stwowych i innych zarządców lasów.
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 67
Style kierowania
we współczesnym nadleśnictwie
Arkadiusz Gruchała
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Skuteczność realizacji zadań na różnych płaszczyznach funkcjonowania każdej orga-
nizacji jest w decydującym stopniu uzależniona od jakości, formy i rodzaju komunikacji,
zachodzącej pomiędzy różnymi podmiotami procesu zarządzania.
Komunikowanie rozumiane jako międzyludzkie interakcje, w trakcie których nastę-
puje przepływ informacji, w tym w szczególności wytyczanie celów funkcjonowania, or-
ganizowanie pracy zespołów, motywowanie czy wreszcie ocenianie, stanowi integralny
element każdej z czterech funkcji zarządzania, jakimi są: planowanie, organizowanie,
kierowanie i kontrolowanie.
Niewątpliwie intensywność komunikowania nie rozkłada się równomiernie na
wszystkie etapy wspomnianego procesu zarządzania. Funkcją zarządzania, dla któ-
rego komunikacja - rozumiana jako relacje międzyludzkie - to  podstawa istnienia ,
jest kierowanie. Kierowanie w swej istocie to powodowanie, by członkowie organizacji
postępowali w sposób, który zapewni osiągnięcie wytyczonych celów. Zatem efektyw-
na realizacja założonych zadań nie jest możliwa bez właściwych powiązań interperso-
nalnych. Przy czym zaznaczyć trzeba, że w odniesieniu do procesu kierowania należy
mieć na uwadze w zasadzie jedynie nieinstytucjonalne podmioty komunikacji (konkret-
ne osoby) oraz wewnętrzny kierunek komunikacji (do wewnątrz organizacji).
To powodowanie określonych, oczekiwanych zachowań podmiotów, członków or-
ganizacji, szczególnie w relacjach przełożony podwładny, wyrażane (ilustrowane) jest
zachowaniami kierowniczymi, zwanymi również stylami przywództwa, stylami zarzą-
dzania lub najczęściej stylami kierowania. Style kierowania odzwierciedlają zatem naj-
częściej wykorzystywany sposób komunikowania w organizacji.
W referacie przedstawiona zostanie problematyka stylów kierowania w ujęciu dwu-
wymiarowym (zorientowanie na zadania bądz
na ludzi) i trójwymiarowym (zorientowa-
nie na zadania bądz
na ludzi oraz efektywność stylu) na płaszczyz
nie podstawowej
i (zdaniem autora) najważniejszej jednostki Lasów Państwowych, jaką jest nadleśnic-
two. Podjęta zostanie również próba wskazania możliwych (właściwych) kierunków po-
stępowania w przedmiotowym zakresie.
68 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia
usługowego wykonawstwa prac leśnych
Leszek Banach
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej Górze
Niniejsze wystąpienie ma na celu dokonanie charakterystyki i oceny rozwoju firm leś-
nych od momentu rozpoczęcia procesu prywatyzacji prac leśnych na terenie RDLP
w Zielonej Górze. Przedstawiony zostanie zatem stan zakładów usług leśnych po wej-
ściu w nową rzeczywistość, tj. ich struktura, wyposażenie w środki techniczne itp. Po-
nadto wskazane zostaną działania Lasów Państwowych  podejmowane od 1997 roku
 sięgające do różnych form uczestnictwa w stymulowaniu rozwoju sektora usług leś-
nych, głównie poprzez wspomaganie logistyczne oraz zapewnienie frontu robót za-
kładom świadczącym usługi leśne. Przywołane zostaną akty prawne mające istotne
znaczenie dla wspierania rozwoju usługowego wykonawstwa zadań gospodarczych
w Lasach Państwowych.
Następnie dokonana zostanie ocena współpracy LP ze Stowarzyszeniem Przed-
siębiorców Leśnych oraz Stałej Komisji ds. Współpracy z Przedsiębiorcami Leśnymi,
która jest zespołem opiniująco-doradczym dyrektora RDLP, a w jej skład wchodzą
przedstawiciele RDLP i przedsiębiorców leśnych.
W dalszej kolejności przedstawiona zostanie analiza wsparcia finansowego skiero-
wanego do zakładów usług leśnych od roku 1997, z uwzględnieniem wielkości udzie-
lonych dotacji, celów oraz kryteriów udzielania pomocy finansowej. Dodatkowo wska-
zane zostaną formy wsparcia pozafinansowego i działania w ramach programów ope-
racyjnych województwa lubuskiego oraz koncepcje bieżące.
Wzrost ilości specjalistycznych maszyn wielooperacyjnych do pozyskiwania
drewna powoduje, a raczej wymusza zmianę technologii prac, zatem przedstawione
zostaną działania i mechanizmy umożliwiające szerokie zastosowanie maszyn wielo-
operacyjnych, tu szczególnego znaczenia nabierają szkolenia kadry technicznej nad-
leśnictw. Sukcesem firmy jest dziś dobrze wyszkolony i merytorycznie przygotowany
pracownik, co przy jednoczesnym braku szkolnictwa zawodowego o profilu leśnym,
stwarza duże problemy kadrowe przedsiębiorców. Na tym tle przedstawiona zosta-
nie koncepcja RDLP w Zielonej Górze podjęta wraz z Technikum Leśnym w Rogo-
zińcu dotycząca kształcenia zawodowego, gdyż oczekiwania w kwestii zatrudniania
wykwalifikowanych drwali i operatorów maszyn nabierają szczególnego znaczenia
w perspektywie propozycji przyznawania licencji lub certyfikatów dla zakładów usług
leśnych.
W dalszej kolejności przedstawiona zostanie ocena procedury wyłaniania usługo-
dawców leśnych, ze szczególnym uwzględnieniem stanu obecnego. Dokonane zostaną
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 69
porównania kwot szacunkowych przeznaczonych na realizację zadań gospodarczych
oraz cen uzyskiwanych w postępowaniach przetargowych, głównie tych z ostatnich
pięciu lat. Przedstawione zostaną trudności i uwagi obu stron.
Wystąpienie zakończy analiza porównawcza firm świadczących usługi leśne  ma-
łej i dużej  szczególnie w aspekcie ich kondycji finansowej. Dodatkowo podjęta zosta-
nie próba weryfikacji poziomu zadowolenia pracodawców, oceny realizacji współpracy
w zakresie podpisanej umowy i egzekwowania zapisów zawartych umów przez obie
strony. Na koniec przedstawione zostaną wnioski oraz konkluzje na przyszłość gwaran-
tujące właściwe relacje pomiędzy stronami.
70 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Znaczenie kontroli wewnętrznej
w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych
i nowoczesnym przedsiębiorstwie
Monika Starosta*, Piotr Szyszko**
* Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ** Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu
W literaturze przedmiotu kontrolowanie wymieniane jest zazwyczaj jako ostatnia z funk-
cji zarządzania. Nie oznacza to jednak, że jest najmniej ważne. Kontrola powinna być
prowadzona nie tylko w odniesieniu do produktu finalnego (kontrola końcowa, ex post),
ale także na każdym etapie jego realizacji (kontrola bieżąca)  również w początkowej
fazie. Powinna odbywać się także przed rozpoczęciem zadania (kontrola wstępna, ex
ante), by mieć pewność, że wszystko jest odpowiednio zaplanowane. Spełnia ona swo-
je zadanie wówczas, gdy  sprawdzenie zostało przeniesione na  sterowanie .
Kontrola rozumiana jako kontrola instytucjonalna, w jednostkach organizacyjnych
Lasów Państwowych, odgrywa ważniejszą rolę niż w jednostkach sektora prywatne-
go m.in. ze względu na wielkość i zakres działań PGL LP. Lasy Państwowe poprzez
wyspecjalizowane komórki i stanowiska, zobligowane transparentnością wydatkowania
środków finansowych, kładą duży nacisk na kontrolę ex post. Komórki kontroli LP za-
zwyczaj nie zajmują się zdarzeniami przyszłymi, lecz ograniczają się do sprawdzenia
podstaw podjętych decyzji, w ramach realizowanych przez jednostki lub stanowiska
działań. Zdarzeniami przyszłymi zajmują się wydziały, w których obszarze działania
znajduje się tematyka planowania i analiz oraz wydziały merytoryczne w ramach kon-
troli funkcjonalnej.
W jednostkach sektora prywatnego kontrola ukierunkowana jest na działanie
ex ante i rozumiana bardziej przez pryzmat celu, jaki jednostka sobie postawiła. Dla-
tego każde działanie z kontrolą włącznie, służy realizacji tego celu, a ten z reguły ma
swoje przełożenie na konkretny efekt ekonomiczny i wyraża się poprzez maksyma-
lizację wartości firmy. Kontrola w nowoczesnym przedsiębiorstwie utożsamiana jest
często z pojęciami: budżetowanie i prognozowanie kosztów, optymalizacja kosztów,
planowanie nakładów z uwzględnieniem dostępnych metod rachunku inwestycyjnego,
procedura SOX (Sarbanes-Oxley Act), identyfikacja i zarządzanie wąskimi gardłami,
etc. Zatem w jednostkach tych zagadnienie kontroli dotyczy przede wszystkim działal-
ności ekonomiczno-finansowej.
W jednostkach Lasów Państwowych działalność ekonomiczno-finansowa stanowi
tylko jeden z 15 działów wyróżnionych w metodyce kontroli kompleksowej. W załącz-
niku do zarządzenia nr 38/2008 dyrektora generalnego Lasów Państwowych  Zasady
funkcjonowania kontroli instytucjonalnej w jednostkach organizacyjnych Lasów Pań-
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 71
stwowych wymieniono 7 celów kontroli. Po ich szczegółowej analizie okazuje się, że
prawie wszystkie sprowadzają się do kategorii prawnych  naruszenia ogólnie przyję-
tych regulacji lub zasad współżycia społecznego. Wyjątek stanowi fragment jednego
z nich (cel 4):  & oraz ujawnienie niewykorzystanych rezerw&  . Cel ten, typowo ekono-
miczny, ukierunkowany jest na realizację kontroli ex ante i rzadko bywa bezpośrednim
tematem lub punktem kontroli.
Ujawnienie niewykorzystanych rezerw ma natomiast strategiczne znaczenie dla po-
dejmowania decyzji w jednostkach sektora prywatnego, wiążąc się wprost z istnieniem
 wąskich gardeł , czyli obszarów lub punktów w procesie produkcji zmniejszających pręd-
kość produkcji oraz wstrzymujących część produktów tego obszaru.
Celem niniejszego opracowania jest analiza funkcjonowania kontroli wewnętrznej
realizowanej w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych oraz przedsiębior-
stwach sektora prywatnego. Artykuł jest także próbą znalezienia kompromisu pomię-
dzy efektywnym i skutecznym systemem kontroli, a jej deprecjacją opisywaną termi-
nem  inflacja kontroli .
72 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania
handlu drewnem nieprzetworzonym
Marcin Piszczek
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Organizacja działań marketingowych na rynku drewna okrągłego, ze względu na
wtórność popytu na drewno wobec popytu na wykonane z niego wyroby finalne, musi
uwzględniać oczekiwania nabywców tych produktów, jego przetwórców i gospodar-
stwa leśnego.
Celem opracowania jest charakterystyka instrumentów marketingowych i organi-
zacji sprzedaży na rynku drewna nieprzetworzonego oraz czynników warunkujących
ich wdrażanie.
Dla przedstawienia obrazu rynku drzewnego scharakteryzowano oferowane na
nim produkty, zaprezentowano drogi ich kreacji i rozwoju oraz stosowane wobec nich
strategie. Bardzo ważnym elementem rynku jest cena jaką osiąga surowiec drzewny.
Dokonano analizy składowych kształtujących ceny drewna okrągłego. Scharakteryzo-
wano zjawisko różnicowania cen oraz przedstawiono elastyczność dochodową i ce-
nową popytu na drewno nieprzetworzone. Istotnym instrumentem marketingowym jest
dystrybucja, która w odniesieniu do wielkogabarytowego drewna nabiera szczególnego
znaczenia. Dokonano analizy: czynników wpływających na proces dystrybucji, kana-
łów dystrybucyjnych oraz celów stawianych temu procesowi przez gospodarstwo leśne
i nabywców drewna. Zarysowano możliwości promocji drewna.
Dla pełnej prezentacji organizacji sprzedaży drewna przedstawiono charakterysty-
kę działań w zakresie zakupu surowca drzewnego. Dokonano analizy procesów decy-
zyjnych towarzyszących nabywaniu drewna przez jego przetwórców, koncentrując się
na potrzebach, wpływających na tworzenie kryteriów, warunkujących selekcję wariantu
optymalnego przez nabywców. Procesy decyzyjne są ściśle powiązane z negocjacjami
prowadzonymi w procesie sprzedaży drewna. Przedstawiono czynniki pozwalające na
kształtowanie i utrzymywanie przewagi negocjacyjnej, umożliwiającej wpływ na wy-
bór składników procesu wymiany. Kolejnym, ważnym, scharakteryzowanym zjawiskiem
obecnym na rynku drzewnym są procesy konkurencyjne. Omówiono działania prowa-
dzące do powstawania  korzystnych dla gospodarstwa leśnego  procesów konku-
rencyjnych, pomiędzy nabywcami drewna oraz sposoby unikania konkurencji pomiędzy
jego producentami. Na zakończenie przedstawiono drogi stymulacji popytu na rynku
drzewnym.
W podsumowaniu stwierdzono, że ważnym zagrożeniem dla wielkości obrotów na
rynku surowca drzewnego jest proces jego substytucji. Z perspektywy gospodarstwa
leśnego niebezpieczna jest także możliwość postępowania integracji pionowej sektora
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 73
leśno-drzewnego. Dla osiągania lepszych wyników w sprzedaży należy intensyfikować
działania marketingowe w celu tworzenia trwałej przewagi negocjacyjnej nad nabyw-
cami i podejmować działania zmierzające do zmniejszania oddziaływania procesów
konkurencyjnych między wytwórcami drewna.
74 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej
w międzynarodowym handlu drewnem
wybranych krajów europejskich
Krzysztof Adamowicz
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Teoria przewagi komparatywnej opiera się na założeniu, że wymiana międzynarodo-
wa może być korzystna dla różnych partnerów także w sytuacji, gdy jeden z partnerów
wytwarza większość towarów taniej niż drugi. Do uzyskania korzyści z handlu mię-
dzynarodowego wystarczy bowiem istnienie względnych różnic w kosztach wytwa-
rzania (wydajności produkcji) w różnych krajach. Z uwagi na zmiany zachodzące na
rynku drzewnym, wydaje się konieczne prowadzenie badań z zakresu konkurencyj-
ności obejmującej m.in. porównanie międzynarodowych uwarunkowań handlowych.
W opracowaniu dokonano analizy miąższościowych i finansowych zmian importu
i eksportu grubizny drzewnej w latach 2001 2007 w wybranych krajach europejskich
( Austria, Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, A
otwa, Niemcy, Nor-
wegia, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rosja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja,
Węgry). Na podstawie badań określono rolę poszczególnych państw w kreowaniu
rynku drzewnego w Europie oraz wskazano te, które posiadały przewagę kompara-
tywną.
W latach 2001 2007 z analizowanych krajów wyeksportowano łącznie
480 112 tys. m3 grubizny drzewnej, a zaimportowano 360 435 tys. m3. Należy zwró-
cić uwagę na dominującą rolę eksportu drewna z Rosji, który stanowił przeszło 62%
całkowitego eksportu z rozpatrywanych krajów europejskich. Zaobserwowano wyraz
-
ną dysproporcję między rosyjskim eksportem drewna, a eksportem grubizny drzewnej
z pozostałych analizowanych państw. Drugim krajem pod względem wielkości wyeks-
portowanego drewna (41348 tys. m3) były Niemcy. Eksport niemieckiej grubizny drzew-
nej stanowił zaledwie 9% całkowitego eksportu i ok. 14% eksportu rosyjskiego.
W latach 2001 2007 największym importerem drewna była Finlandia
(94 979 tys. m3). Import grubizny drzewnej przez fińskie przedsiębiorstwa przemysłu
drzewnego stanowił 30% całkowitego, rozpatrywanego importu drewna. Należy zwró-
cić uwagę, iż importowa przewaga Finlandii nad innymi rozpatrywanymi krajami jest
znacznie mniejsza niż przewaga eksportowa Rosji.
Na podstawie wykonanych badań dotyczących oceny wewnętrznej przewagi
komparatywnej w międzynarodowym handlu drewnem wszystkich analizowanych
krajów stwierdzono przewagę eksportową tych krajów (CRk=1,09). Z uwagi na domi-
nujący wpływ jednego państwa (Rosji) na wielkość eksportu drewna, wykonano su-
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 75
maryczną analizę wskaz
nika CRk dla wszystkich rozpatrywanych krajów poza Rosją.
Uzyskane wyniki były zgoła odmienne, ponieważ wskaz
nik przewagi komparatywnej
wyniósł 0,29.
Drugi etap badań obejmował analizę finansową międzynarodowego handlu drew-
nem. W całym badanym okresie finansowa wielkość eksportu drewna w analizowanych
państwach wynosiła ok. 33 983 mln USD, co stanowiło 64% całkowitego europejskie-
go eksportu grubizny drzewnej. W poszczególnych latach roczne wartości analizo-
wanego eksportu drewna oscylowały w granicach od 3262,4 mln USD w 2002 r. do
7891,6 mln USD w roku 2007.
W ujęciu finansowym dominującą rolę w kształtowaniu europejskiego eksportu
miał eksport drewna z Rosji. W rozpatrywanym okresie wielkość rosyjskiego eksportu
wynosiła 17 777 mln USD, co stanowiło 52% całkowitego rozpatrywanego eksportu..
Biorąc pod uwagę szacunkowe dane z całej Europy, przeciętny eksport rosyjskiego
drewna wynosił 34% całkowitego europejskiego eksportu grubizny drzewnej. Spośród
rozpatrywanych państw najmniejszy udział, poniżej 1%, w eksporcie europejskiego
drewna miały Hiszpania, Luksemburg, Norwegia i Słowenia.
Wielkość rosyjskiego eksportu w okresie objętym badaniami wahała się w gra-
nicach od 1651,8 mln USD w 2002 r. do 4142,4 mln $USD w roku 2007. Wówczas
dwukrotnie odnotowano spadek udziału eksportu rosyjskiego drewna w porównaniu
z całkowitym eksportem w Europie. Rozpatrując cały okres, stwierdzono jednak wy-
raz
ny trend wzrostowy udziału eksportu rosyjskiego drewna w całkowitym europejskim
eksporcie grubizny surowca drzewnego.
Finansowa wielkość importu drewna w analizowanych państwach wynosiła
ok. 28 598,2 mln USD, co stanowiło 95% całkowitego (30 131,8 mln USD) euro-
pejskiego eksportu grubizny drzewnej. W poszczególnych latach roczny import
drewna oscylował w granicach od 3159,8 mln USD w 2002 r. do 6301,1 mln USD
w roku 2007.
W ujęciu finansowym dominującą rolę w kształtowaniu europejskiego importu
miał import drewna przez Finlandię (4758 mln USD), Austrię (4046 mln USD) i Wło-
chy (3686 mln USD). Na uwagę zasługuje fakt, że struktura wartościowa trzech do-
minujących pod względem importu drewna państw odpowiada strukturze ilościowej.
W ujęciu względnym finansowa wielkość importu grubizny drzewnej przez Finlandie,
stanowiła 15,79% importu europejskiego (16,64% w analizowanej grupie). Austriacki
import drewna stanowił 13,43% (14,15% w grupie), a włoski 12,23% (12,83% w grupie)
europejskiego importu drewna. Próg 10% udziału przekroczył również import drewna
do Szwecji (10,83% w Europie i 11,41% w grupie).
Stwierdzono, podobnie jak w przypadku analizy miąższościowej, przewagę eks-
portową tych krajów (CRk=1,31). Z uwagi na dominujący wpływ jednego państwa (Ro-
sji) na wielkość eksportu drewna wykonano sumaryczną analizę wskaz
nika CRk dla
wszystkich rozpatrywanych krajów poza Rosją. Uzyskany wynik był odmienny, ponie-
waż wielkość wskaz
nika przewagi komparatywnej wyniosła 0,58.
Spośród rozpatrywanych państw 8 zaliczono do krajów posiadających przewagę
eksportową, jedno neutralne (Francja), gdzie eksport równoważył import, a pozostałe
do krajów nieposiadających przewagi komparatywnej. Do państw charakteryzujących
76 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
się przewagą eksportową grubizny drzewnej zaliczono Estonię, A
otwę, Niemcy, Portu-
galię, Republikę Czeską, Rosję, Szwajcarię i Węgry.
W odróżnieniu do analiz miąższościowych w ujęciu finansowym eksportowa prze-
waga komparatywna ulegała zmianie w takich państwach, jak Estonia, Francja, Niem-
cy, Polska, Portugalia i Słowenia.
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 77
Uwarunkowania prawne zrzeszeń
prywatnych właścicieli lasów
Marek Geszprych
Ministerstwo Środowiska
W Polsce sukcesywnie wzrasta udział lasów prywatnych w ogólnej powierzchni leś-
nej. Tym niemniej, grunty leśne należące do osób fizycznych mają bardzo niekorzyst-
ną konfigurację przestrzenną, przejawiającą się w dużym rozdrobnieniu powierzchni
indywidualnych gospodarstw leśnych1. Praktycznie jedynym sposobem na likwidację
istniejących niekorzystnych uwarunkowań powierzchniowych, nie licząc trudnych do
przeprowadzenia postępowań scaleniowych, jest prowadzenie zbiorowej gospodarki
leśnej w ramach działalności zrzeszeń leśnych.
Obecnie funkcjonującymi w Polsce formami zrzeszeń leśnych są stowarzysze-
nia właścicieli lasów prywatnych2, spółki do zagospodarowania wspólnot gruntowych
oraz spółdzielnie rolno-produkcyjne użytkujące grunty leśne. W celu zwiększenia
efektywności gospodarki leśnej prowadzonej przez zrzeszenia leśne, utworzono
ogólnopolską organizację o nazwie Polski Związek Zrzeszeń Leśnych, z siedzibą
w Sękocinie Starym.
Konstrukcja prawna Związku umożliwia przystępowanie do jego struktur różnych
organizacji działających w sferze leśnictwa niepaństwowego legitymujących się oso-
bowością prawną. Zważywszy powyższe, pożądane jest, aby do Związku przystąpiły
wszystkie działające w Polsce stowarzyszenia prywatnych właścicieli lasów, spółki do
zagospodarowania wspólnot gruntowych oraz spółdzielnie rolno-produkcyjne użytku-
jące grunty leśne. Istnienie w ramach Związku różnych organizacji zajmujących się
problematyką leśną prywatnych gospodarstw leśnych pozwoli na wzmocnienie sku-
teczności działania poszczególnych zrzeszeń w stosunku do działań podejmowanych
przez pojedyncze organizacje.
Dzięki Związkowi użytkownicy prywatnych gruntów leśnych będą mogli konsulto-
wać zmiany prawa krajowego dotyczącego ich sfery działalności. Działalność Związku
powinna przyczynić się do zwiększenia dochodów z użytkowania lasów, wprowadzenia
jednolitego systemu certyfikacji za pozyskane drewno, rozszerzenia możliwości prowa-
dzenia własnej działalności szkółkarskiej, zwiększenia możliwości pozyskania dodat-
1
Szerzej Gołos P., Analiza prywatnych gospodarstw rolno-leśnych i leśnych w Polsce  projekt sieci gospo-
darstw testowych. Warszawa 2006, s. 20.
2
Obecnie w Polsce funkcjonuje 13. stowarzyszeń właścicieli lasów prywatnych: zawojskie, gorczańskie,
słopnickie, wielickie, włościańskie (z siedzibą w Bukowsku), regionalne (z siedzibą w Radomiu), niebyleckie, bu-
skie, jędrzejowskie, nadmorskie (z siedzibą w Lęborku), sidzińskie (Inicjatywa Społeczna w Sidzinie), kołobrzeskie
oraz podlaskie [z
ródło: badania własne].
78 WSPÓA
CZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA
kowych środków z UE oraz korzystania z szerokiej gamy doradztwa specjalistycznego
i usługowego.
Tym niemniej, dla efektywnej działalności Polskiego Związku Zrzeszeń Leśnych
konieczne będzie przeprowadzenie zmian dotyczących:
 uregulowania w prawie powszechnie obowiązującym (ustawa i rozporządzenie)
mechanizmów finansowania Związku,
 wprowadzenia regulacji prawnych dotyczących organizatorskiej działalności pań-
stwa przy tworzeniu zrzeszeń leśnych oraz rozwiązań systemowych zapewnia-
jących racjonalne wsparcie gospodarki leśnej w indywidualnych gospodarstwach
leśnych, zwłaszcza w kontekście realizacji funkcji ekologicznych i społecznych,
 poszukiwania nowych form prawnych realizujących zadania publiczne w leśnictwie
niepaństwowym; należy rozważyć uaktywnienie w tym zakresie spółdzielni pro-
dukcyjnych, oraz tworzenie nowych form organizacyjnych, takich jak przedsiębior-
stwa społeczne i środowiskowe organizacje partnerstwa publiczno-prywatnego1,
 rozważenia możliwości przystąpienia Związku do struktur Europejskiej Federacji
Lasów Prywatnych tzw. CEPF 2,
 umocowania ministra właściwego do spraw leśnictwa do prowadzenia działań nad-
zorczych nad utworzonym Związkiem. W wielu krajach europejskich, w tym w Es-
tonii i Republice Czeskiej, minister właściwy do spraw leśnictwa sprawuje nadzór
nad krajowym związkiem zrzeszeń leśnych. Należy również pamiętać, że zgodnie
z przepisami polskiej ustawy o Radzie Ministrów, Minister Środowiska (jako mi-
nister właściwy do spraw leśnictwa) realizując Politykę Leśną Państwa ustaloną
i przyjętą przez Radę Ministrów zobowiązany jest do współdziałania z samorzą-
dem terytorialnym, organizacjami społecznymi i przedstawicielstwami środowisk
zawodowych i twórczych.
1
Zob. Ura E., Partnerstwo publiczno-prywatne jako prawna forma działania administracji. [w:] Księga
Jubileuszowa prof. dr hab. S. Jędrzejewskiego. Toruń 2009, s. 495 507.
2
Europejska Federacja Lasów Prywatnych (Confederation of European Forest Owners - CEPF) z siedzi-
bą w Brukseli jest organizacją międzynarodową reprezentującą interesy indywidualnych użytkowników gospo-
darstw leśnych zrzeszonych w krajowym związku zrzeszeń leśnych. Polska dotychczas, jako jeden z nielicznych
krajów w Unii Europejskiej, nie współtworzy CEPF.
ROZWI
ZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 79
Stan i uwarunkowania rozwoju
zakładów Lasów Państwowych
Janusz Kocel
Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
Do roku 1989 powoływane były w ramach organizacyjnych Lasów Państwowych jed-
nostki produkcyjne, których celem było zapewnienie samowystarczalności wykonaw-
czej. W wyniku wejścia do ustawy o lasach aktów wykonawczych większość z nich
- poddana grze rynkowej - uległa likwidacji lub połączeniu z innymi jednostkami, zaś
nieliczne, po głębokiej restrukturyzacji (głównie redukcji zatrudnienia), funkcjonuje do
dnia dzisiejszego. W okresie analitycznym (w 2009 r.) funkcjonowało 19 zakładów La-
sów Państwowych o zasięgu regionalnym, które są jednostkami organizacyjnymi nie-
posiadającymi osobowości prawnej. Zasady funkcjonowania oraz procedury tworzenia,
łączenia, dzielenia i ich likwidacji określają: ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r.,
Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz Zasady gospodar-
ki finansowej w PGL LP.
W referacie zostaną przedstawione wyniki oceny efektywności funkcjonowania
18 z 19 zakładów Lasów Państwowych o zasięgu regionalnym. Wszechstronną oce-
nę działalności zakładów Lasów Państwowych oraz określenie potencjalnych możli-
wości podjęcia działalności poprawiającej ich efektywność ekonomiczną oparto na
konstrukcji typowego biznes planu. Utworzono pięć grup zakładów Lasów Państwo-
wych o zasięgu regionalnym. Kryteriami klasyfikacji zakładów Lasów Państwowych
była nadwyżkowość finansowa zakładu oraz stopień realizacji działalności niezbędnej
do funkcjonowania Lasów Państwowych. Przy klasyfikowaniu zakładów uwzględnio-
no również wyniki analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz przedstawione przez
ich kierownictwo zamierzenia krótko- i długoterminowe (strategiczne). Określono grupy
zakładów mające dla Lasów Państwowych znaczenie strategiczne oraz te, które zmu-
szone są podjąć działania poprawiające efektywność ekonomiczną, aby nadal mogły
funkcjonować w strukturze organizacyjnej Lasów Państwowych.
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI