1
MATERIAAY DO ZAJĆ
WSPÓACZESNE PROBLEMY PSYCHOLOGII
SPOAECZNEJ I ROZWOJOWEJ
STUDIA STACJONARNE II STOPNIA / ROK AKAD. 2012/2012 / SEM. ZIMOWY
OPRACOWAAA ®: dr Anna Dominiak (kontakt: adominiak@uni.opole.pl)
I. PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZAOWIEKA
1. Czy rozwój jest dziełem natury czy kultury?
Gesell początek XX w. skłaniał się do wyjaśnienia rozwoju w kategoriach
biologicznych, Watson - środowisko, dziś to i to.
2. Czy rozwój ma charakter ciągły czy skokowy
Watson rozwój jest ciągły, człowiek cały czas gromadzi skutki uczenia się. Teoretycy
dojrzewania (Freud, Piaget) rozwój to zjawisko nieciągłe, następuje poprzez zmiany
jakościowe
3. Omów stadia rozwoju psychospołecznego wg Erika Eriksona .
a). Niemowlęctwo (o-1) zaufanie nieufność: nawiązanie przyjaznych relacji z
otaczajÄ…cymi ludzmi
b).wczesne dzieciństwo (1-3) autonomia wstyd/zwątpienie: rozwój samodzielności
(podejmowanie decyzji) i samokontroli
c). okres przedszkolny (4-5): inicjatywa poczucie winy : podejmowanie decyzji i
planowanie, aktywność
d) okres wczesnoszkolny (6-12) przedsiębiorczość poczucie niższości: zaobserwowanie
zadaniami, opanowywanie podstawowych technologii
e) dorastanie - tożsamość rozmycie ról: umiejętność nawiązywania kontaktu z innymi,
nabycie ról, tworzenie planów życiowych
f) wczesna dorosłość intymność izolacja: zaangażowanie własnego Ja w innego
człowieka, zaangażowanie się w miłość seksualną
2
g) średni okres dorosłości - twórczość stagnacja: chęć bycia potrzebnym, kierowanie
młodszymi i zachęcanie ich do bycia twórczym
h) pózny okres dorosłości - twórczość stagnacja
4. Czym jest przywiÄ…zanie:
Jest to więz emocjonalna, która wykształca się między dwoma konkretnymi osobami
a) jakie zachowania składające się na przywiązanie
- próby utrzymania kontaktu i fizycznej bliskości
- okazywanie lęku w przypadku odzielenia od drugiej osoby
b) wymień i omów style przywiązania jakie wyróżniła Ainsworth
style na podstawie obserwacji jak dziecko zachowa siÄ™ w sytuacjach nowych (kiedy matka
wychodzi i dziecko pozostaje z opiekunkÄ…
- styl bezpieczny: umiarkowany protest gdy matka wychodzi, poszukujÄ… kontaktu gdy
powraca
- styl unikający: nie protestują kiedy matka wychodzi, nie zwracają uwagi gdy powróci
- styl lękowo ambiwalentny: ujawniają najsilniejsze emocje, lękowo gdy opuszcza,
ambiwalentnie gdy powraca, na przemian odpychajÄ… siÄ™ vs przytulajÄ…
c) wymień i omów stadia rozwoju przywiązania jakie wyróżniła Ainsworth
- stadium sprzed przywiązania (0-3-m-ce) cechuje się przywiązaniem niezróżnicowanym
-stadium wykształcania się przywiązania (3-4 m-ce) preferowanie osób znanych dziecku
- stadium przywiązania wyrazistego (6-7 m-c) silna zależność od opiekuna dziecka
5. Wyjaśnij na czym polega instynkt poszukiwania ukojenia przez kontakt fizyczny.
Na czym polega przywiązanie: behawioryści zaspokojenie potrzeb fizjologicznych
- eksperyment Herry-ego Harlowa - sam kontakt fizyczny może być ważniejszy od
nabywania doświadczeń (np. karmienia) - małe rezusy karmione przez matkę druciana
wolały się przytulić do puszystej matki z miękkiego materiału, jest to instynkt
poszukiwania ukojenia przez kontakt fizyczny.
6. Czym wg. Lorenza jest instynkt - wdrukowanie?
3
Instynkt- to niezmienne wzorce reakcji wyzwalane pojawieniem siÄ™ w otoczeniu
określonego rodzaju bodzca
- wdrukowanie to przywiÄ…zanie zaobserwowane u zwierzÄ…t do pierwszego poruszajÄ…cego
się obiektu i kończy się w chwili strachu przed obcymi
7. Na czym polega kompetencja instrumentalna?
Diana Baumirid zauważyła, że dzieci są dzieci, które potrafią wpływać na środowisko w
sposób pozwalający im na realizację celów , co nazwała kompetencją instrumentalną.
Dzieci kompetentne sÄ… zazwyczaj energiczne, asertywne, samowystarczalne,
zorientowane na współpracę i osiągnięcia, ciekawe świata,
To czy rozwinie się ta kompetencja, zależy od stylu wychowawczego
8. Style wychowawcze wyróżnione przez Baumrind
a). autorytatywny rodzice dzieci najbardziej kompetentnych, sÄ… restryktywni i
wymagają od dziecka dojrzałego postępowania; mają zdolności komunikacyjne, są
zaangażowani uczuciowo, wymagają wiele, ale wyjaśniają, dzięki czemu dziecko chętnie
spełnia ich prośby, dzieci traktują z miłością i szacunkiem (dzieci są często
samowystarczalne i mają wysoką samoocenę, kompetencje społeczne i motywację
osiągnięć)
b). autorytarny wymagają lub często wymuszają posłuszeństwo wobec reguł , słabo
komunikują się z dziećmi i dają im wsparcia, nie szanują indywidualności dziecka, często
są chłodni i odrzucający (dzieci są często zahamowane i agresywne)
c). przyzwalajÄ…cy przyzwalajÄ… na wszystko, sÄ… ciepli i wspierajÄ…cy, ale nie komunikujÄ…
się (dzieci mało dojrzałe, często impulsywne, nastrojowe)
ROZWÓJ POZNAWCZY
Rozwój poznawczy rozwój procesów myślenia. Tego dotyczy Teoria stadiów rozwoju
poznawczego Piageta. Rozwój jest uporządkowany, można w nim wyróżnić cztery główne
stadia rozwoju poznawczego: sensomotoryczne, przedoperacyjne, operacji konkretnych i
operacji formalnych. Dzieci podobnie jak naukowcy poznają świat, są aktywne, celowo
wykształciły sobie pewne reprezentacje umysłowe, aby skutecznie manipulować
otaczająca ich rzeczywistością.
4
9. Na czym polega asymilacja a na czym akomodacja wg. Piageta.
Podstawowe pojęcia w teorii: asymilacja to reagowanie na bodziec za pomocą odruchu
lub wykształconego już nawyku. dziecko asymiluje nowe info do schematu
zorganizowanej struktury umysłowej umożliwiającej nabywanie wiedzy.
Akomodacja to to wtorzenie nowych sposobów reagowania na świat przekształcania
schematów np. ptaki latają struś nie
10. Omów sensomotoryczne stadium (do 2 roku) rozwoju poznawczego wg. Piageta
Asymilacja nowych bodzców do posiadanych już odruchów np. odruch ssania.
3- 4 m-c dziecko odkrywa , że może wpływać na środowisko w celu wywołania efektów.
4-8 m-c poznaje związki przyczynowo skutkowe np. jak zrobi to, to będzie to
do 6 m-ca zasada czego nie wiać, tego nie ma , dlatego nie podejmuje prób
poszukiwania obiektu, robi to między 8-12 m-cem wówczas kieruje się stałością obiektu
ok. 2 r. interesują się przedmiotami, tym jak są skonstruowane. Ogólnie jest to stadium
zdominowane procesem uczenia się koordynacji bodzców z zewnętrz z własną
aktywnością motoryczną. Kończy się nabyciem języka
11. Przedoperacyjne stadium (2- 7 lat)) rozwoju poznawczego wg. Piageta
Używanie słów i symboli do reprezentowania obiektów i relacji między nimi . Myślenie
cechuje:
- jednowymiarowość: - czyli tendencja do koncentrowania się na jednym tylko aspekcie
problemu w określonym momencie.
- egocentryzm dzieci nie mogą zrozumieć, że innu ludzie widzą sprawy z własnej
perspektywy czyli w inny sposób niż one
-animizm: - przypisują świadomość i wolę nieożywionym obiektom np. słońcu (Dlaczego
świeci słońce: żeby mi było ciepło)
- artyficjalizm zdarzenia naturalne np. niebo, deszcz pioruny są dziełem człowieka
(dlaczego niebo jest niebieskie bo mama je pomalowała)
- odpowiedzialność obiektywna dzieci oceniają na podstawie wielkości wyrządzonej
szkody a nie intencji
12. Stadium operacji konkretnych (7-12 lat) rozwoju poznawczego wg. Piageta
5
Dziecko opanowuje myślenie logiczne na obiektach konkretnych. Zdolne jest do
decentracji (potrafi jednocześnie uwzględnić 2 aspekty problemu). W ocenach moralnych
zdolne jest do subiektywizmu moralnego. Rozumie zasadę zachowania stałości i
odwracalności (np. z plasteliny itp.). Staja się mniej egocentryczni, rozwija się ssytem
wartości.
13. Stadium operacji formalnych (od 12 roku) rozwoju poznawczego wg. Piageta
Nie wszyscy wkraczają w to stadium. Charakteryzuje się ono myśleniem abstrakcyjnym,
potrafią rozważać wiele aspektów rzeczy jednocześnie. Potrafią myśleć dedukcyjnie jes
to dorosły sposób myślenia
14. Ocena trafności teorii Piageta.
- główny problem dotyczy granic czasowych poszczególnych stadiów. Krytycy uważają, że
przedszkolaki potrafią wyjść pozna egocentryzm Piaget ich nie docenił, Poza tym chociaż
rozwój bazuje na wcześniejszych etapach, proces ma raczej charakter ciągły (np. rozwój
decnetracji) niż skokowy. Trafna natomiast jest chronologia zmian rozwojowych (stała
kolejność np. myślenie konkretne a potem abstrakcyjne)
15. Rozwój poznawczy z punktu widzenia badaczy procesów przetwarzania informacji
- rozwój selektywności uwagi dzieci młodsze są w stanie skupić uwagę tylko na jednym
aspekcie w jednym momencie a dzieci starsze na kilka elementach jednocześnie
- automatyzacja dzieci starsze potrafią więcej, bo automatyzują czynności.
metapamięć zdawanie sobie sprawy z tego jak przebiegają procesy pamięciowe np. 3
latki nie stosują strategii powtarzania , 5 latki potrafią to zrobić, gdy się ich o to poprosi,
a 7 latki czynią to już spontanicznie, następuje więc rozwój strategii zapamiętywania
16. Rozwój moralny
" Lowrence Kohleberg (1981)
" W opraci o sposoby (racje) rozwiązania różnych dylematów moralnych uworzył teorię
rozwoju moralnego
" w rozwoju człowieka wyodrębniać możemy stadia odzwierciedlające zmiany w
strukturach poznawczych , których funkcją jest logiczne lub moralne rozumowanie
6
" w rozumowaniu moralnym możemy wyodrębnić trzy poziomy etapy rozwoju
moralnego i po dwa stadia, w każdym ze stadiów człowiek w inny sposób uzasadnia
swoje sÄ…dy moralne
" I POZIOM MORALNOÅšCI PRZEDKOWENCJONALNEJ
" Moralność unikania kary
" Podmiot uzasadnia sÄ…dy z punktu widzenia irrocjanonego strachu przed karÄ…
" Moralność własnego interesu
" Podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści
osobistych - moralność instrumentalna
" II POZIOM MORALNOÅšCI KOWENCJONALNEJ
" Moralność harmonii interpersonalnej - bycie dobrym dzieckiem
" Podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia braku aprobaty ze strony bliskich osób lub
grup i na podstawie wyobrażeń o znaczących i grzecznych osobach
" Moralność prawa i porządku
" Podmiot uzasadnia sądy z punku widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących
norm i pełnionych ról społecznych
" III POZIOM MORALNOÅšCI POKOWENCJONALNEJ
" Chociaż podmiot odwołuje się do norm i praw uniwersalnych stosuje zasadę
zindywidualizowaną wg. własnych wartości tj. godność jednostki, świętość życia
ludzkiego
" Moralność umowy społecznej
" Podmiot uzasadnia sądy z punku widzenia ogólnych norm wartości społecznych,
które są uznane i zweryfikowane przez ogół społeczeństwa przy uwzględnieniu
relatywnej wartości osobistych opinii jednostek
" Moralność uniwersalnych zasad etycznych
" Podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie
zasad etycznych
" weryfikacja empiryczna -pomiar rozwoju moralnego prezentacja dylematów w
postaci historyjek, następnie pytał dzieci jak rozwiązać problem
" Mama obiecuje Ali, że może iść na zabawę w sobotę pod warunkiem, ze przez cały
tydzień będzie zmywać naczynia. Ala zmywa naczynia, ale w sobotę jej mama mówi,
że zmieniła zdanie i mimo wykonanego zadania nie pozwoli jej pójść. Ala po cichu
7
wykrada siÄ™ z domu i idzie na zabawÄ™, a potem zwierza siÄ™ z tego swojej siostrze Zosi.
Czy Zosia powinna powiedzieć o tym matce.
Stadia to raczej wskazówki wnioskowania moralnego , a nie sztywne kategorie.
17. Ocena teorii Kohlebrga
- większość ludzi nie osiąga poziomu konwencjonalnego
- istotne są wpływy społeczne chociaż rozwój zwykle przebiega z dołu w wzwyż może
się zdarzyć, że dziecko na skutek wpływów może spaść na niższy poziom
- seksizm mężczyzni osiągają wyższe poziomy (Freud ze względu na kompleks Edypa)
Gilligan różnice płci są pozorne, wynikają z odmiennych wzorców socjalizacji chłopców
(myślenie lpgiczne, to dobre dziewczynek to złe) i dziewczynek (empatia -
skoncentrowane sÄ… na potrzebach innych).
18. Rozwój społeczny i osobowości okresu dorastania
a). jaki jest zasadnicze wyzwanie rozwojowe okresu dorastania wg. E. Eriksona
- tożsamośc ja rozmycie ról: wykształcenie dojrzałego poczucia własnej tożsamości jest
głównym wyzwaniem rozwojowym , obejmuje ona poświęcenie jakiejś roli życiowej,
ukształtowanie poglądów politycznych, religijnych, seksualnych,
- tożsamość, to głębokie przekonanie kim się jest pozwala ona nadać sens własnym
osiągnięciom.
19. Omów rozwój człowieka dorosłego
a). jakie dylematy (wg. Eriksona) i dążenia pojawiają się we wczesnej dorosłości (20- 30
lat)
-intymność czy izolacja : silne poczucie tożsamości pozwala na zlanie się w jedno z innymi
ludzmi
b). na czym polega zasadzka trzydziestki zwiÄ…zana z przekroczeniem trzydziestki
- tendencja do ponownej oceny własnego życia
c). jaki jest główny kryzys rozwojowy wieku średniego (40 60) wg. E. Eriksona
8
-twórczość a stagnacja: twórczość, to robienie rzeczy sensownych np. wychowywanie
dzieci, dobre wykonywanie pracy zawodowej, kształtowanie przyszłego pokolenia,
działalność społeczna)
d). mistrzostwo wg Sheehy
- wiek między 45- 60 lat, to czas kiedy ludzie osiągają szczyt swoich możliwości, pojawia
się pytanie, co zrobić z resztą życia, jeśli wybierze się wartościowe cele można
doświadczyć wielu sukcesów i szczęścia
20. Na czym polega syndrom opuszczonego gniazda?
- poczucie straty po wyjezdzie najmłodszego z dzieci z domu i usamodzielnieniu się przez
niego
- wiele kobiet wówczas aktywnie angażuje się w zycie zawodowe lub społeczne,
polityczne
- czasami następuje odwrócenie ról kobiety aktywnie działają poza domem, a mężczyzn
w domu
21. Starość
a) funkcjonowanie poznawcze osób starych
- opróżnienie czasów reakcji, pogorszenie pamięci i funkcjonowania intelektualnego
b) teorie starzenia siÄ™
- teoria zaprogramowania genetycznego (zegara biologicznego) rolę genów
potwierdzają badania długowieczność jest cechą rodzinną
- teoria zużycia i niszczenia (promieniowanie, choroby, zanieczyszczenie wyniszcza ciało
- starzenie się zależy od stylu życia (1 i 2 teoria dop.)
c) jakie dylematy (wg. Eriksona) pojawiają się w okresie pózniej dorosłości
- integralność Ja - rozpacz: integralnośc to utrzymanie wiary w sensonoś c i wartość
życia, wywodzi się z mądrości zaakceptowania, że życia ma swój początek i koniec
22. Psychospołeczne koncepcje starzenia się:
a) teorie rezygnacji z zaangażowania
jednostka wycofuje się z kontaktów, aktywność się zmniejsza i zawęża do wąskiego
kręgu
9
b) teorię aktywności
- satysfakcja z życia jest uzależniona od pozostania w aktywności , chociaż jest ona
redukowana zaprzestaniem pracy zawodowej
c) teoriÄ™ kontynuacji
- ludzie radzą sobie z wyzwaniami starości w taki sam sposób w jaki radzili sobie do tej
pory, różnice indywidualne wyznaczają zadowolenie z życia
23. Jakie czynniki sprzyjajÄ… udanemu starzeniu siÄ™?
a) W jaki sposób przekształcać własne życie , aby skoncentrować się na tym co istotne
i sensowne
- Laura Carstensen (1997) badania nad osobami po 70 udaną starość mają ludzie
stawiający sobie cele, których realizacja przynosi im przyjemność, mądrze zarządzają
czasem, poszukują zadań, które zapewniają im poczucie kontroli, nie dążą natomiast do
rywalizacji, starają się skompensować ubytki np. używają aparaty słuchowe
b) omów w jaki sposób kształtować pozytywne poglądy
- przypisywania pojawiajÄ…cym siÄ™ problemom ze zdrowiem czynnikom specyficznym i
niestałym (a nie w samym starzeniu się tacy co tak robią umierają wcześniej)
c) omów kwestię znaczenia stawiania sobie wyzwań w życiu ludzi starych
- eksperyment Crinel (1995) grupie 72 latków biorących udział w programie
przybranych dziadków dla dzieci z neurologicznym upośledzeniem (np., wychodzili z
dziećmi na spacer) w porównaniu do grupy kontrolnej poprawiło się funkcjonowanie
intelektualne (np. pamięć) zmniejszył się także problem z bezsennością
24. WymieÅ„ oraz omów przez jakie etapy umierania wg Kübler Ross przechodzi
osoba czująca, że nadchodzi śmierć
-zaprzeczanie: to nie może mi się wydarzyć, diagnoza jest błędna
gniew: niechęć do młodych (w tym personelu) dlaczego ja
targowanie siÄ™: z Bogiem, obiecujÄ… poprawÄ™
depresja: poczucie przegranej i beznadziejności, żal z powodu opuszczenia bliskich i
siebie
ostateczna akceptacja tego co nieuchronne, ambiwalencja, wewnętrzny spokój
10
Shneidman bada ludzi podejmujących próby samobójcze, etapy występują chociaż
niekoniecznie w tej samej kolejności, są różne reakcje poznawcze i emocjonalne, rodzaj
reakcji przeżywanych zależy od wyznawanej filozofii życia
DODATKOWO :
Osobowość dojrzała Osobowość niedojrzała
I. wg Rogersa 1. proste formy wyrażania emocji
1. otwarcie na doświadczenia i nowe wrażenia 2. niezdolność do modulowania reakcji
emocjonalnych (gwałtowność, niedostosowanie
reakcji do bodzców)
2. doświadczanie życia w każdym jego momencie 3. silna i słabo zróżnicowana ekspresja emocji
3. zaufanie do siebie i swojego organizmu 4. nieufność i niemożność odraczania zaspokajania
potrzeb (popędów)
4. poczucie wewnętrznej wolności, autonomii i 5. postawa żądań i roszczeń wobec otoczenia
swobody społecznego
5. zdolność i skłonność do przejawiania postawy 6. brak tolerancji na ujemne długotrwałe bodzce
twórczej związane z realizacją długodystansowych celów (brak
odporności na bodzce zakłócające)
II. wg Allporta 7. prymitywna koncepcja na terazniejszość
1. stałe poczucie rozszerzania własnego ja ; pełne, 8. zniekształcony obraz rzeczywistości pod względem
aktywne uczestnictwo w rzeczywistości; autentyczne doraznych emocji (myślenie katatoniczne)
uczestnictwo osoby (ludzkiej) w pewnych znaczÄ…cych
sferach ludzkiego wysiłku i aktywności ;
2. utrzymywanie ciepłych stosunków emocjonalnych z 9. nietrwałość i słabość związków uczuciowych z
innymi ludzmi innymi
3. poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa (poczucie 10. niski poziom rozwoju struktur poznawczych,
własnej wartości, przynależności emocjonalnej); przewaga emocji i struktur popędowo-emocjonalnych
nad poznawczymi brak kontroli emocjonalnej;
4. realistyczna percepcja siebie i innych (nie
zniekształcona przez lęki, obawy, fobie, nieustanne
poczucie zagrożenia);
5. umiejętność przeżywania i osiągania sukcesów w
wybranej sferze aktywności (związanej z własnymi
uzdolnieniami);
6. samoobiektywizacja poprzez własne wytwory
7. posiadanie zintegrowanej filozofii życiowej
Allport model zdrowej osobowości;
·ð najważniejsze w ksztaÅ‚towaniu osobowoÅ›ci sÄ… relacje dziecko-matka;
·ð cechy prawidÅ‚owo uksztaÅ‚towanej osobowoÅ›ci:
11
- stałe poczucie rozszerzania własnego ja ; pełne, aktywne uczestnictwo w
rzeczywistości; autentyczne uczestnictwo osoby (ludzkiej) w pewnych
znaczących sferach ludzkiego wysiłku i aktywności ;
- utrzymywanie ciepłych stosunków emocjonalnych z innymi ludzmi;
- poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa (poczucie własnej wartości,
przynależności emocjonalnej);
- realistyczna percepcja siebie i innych (nie zniekształcona przez lęki, obawy,
fobie, nieustanne poczucie zagrożenia);
- umiejętność przeżywania i osiągania sukcesów w wybranej sferze aktywności
(związanej z własnymi uzdolnieniami);
- samoobiektywizacja poprzez własne wytwory;
- posiadanie zintegrowanej filozofii życiowej;
·ð istnieje 7 faz rozwoju czÅ‚owieka:
osobowość dojrzała (Rogers, Allport) a niedojrzała (Hare, Schallin)
Koncepcja rozwoju osobowości dojrzałej i niedojrzałej Erikson
1. zaufanie nieufność (1 rok życia)
a) kryzys rozwiązany pomyślnie pojawia się nadzieja i zaufanie do siebie i
własnego ciała;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się lęk, obawa i głęboka nieufność;
2. autonomiczność zwątpienie (1-3 lata)
a) kryzys rozwiązany pozytywnie pojawia się samokontrola i poczucie własnej
odrębności jako nagroda;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się samozwątpienie a następnie
wstyd jako kara;
3. inicjatywa wina (4-5 lat)
a) kryzys rozwiązany pomyślnie pojawia się orientacja na cele oraz inicjatywa;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się poczucie małej wartości,
niezaradność, poczucie winy
4. pracowitość niższość (6-11 lat)
a) kryzys rozwiązany pomyślnie pojawia się poczucie kompetencji
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się kompleks niższości;
5. tożsamość pomieszanie ról i tożsamości (12-20 lat)
a) kryzys rozwiązany pomyślnie pojawia się wierność sobie i większa pewność
siebie;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się poczucie niepewności i braku
tożsamości osobowej;
granica interwencji
6. intymność izolacja (20-24 lat)
a) kryzys rozwiązany pomyślnie pojawia się zdolność do miłości bez utraty
poczucia tożsamości;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się promiskuityzm (przypadkowe
zwiÄ…zki)
7. generatywność zaabsorbowanie własną osobą (25-64 lat)
a) kryzys rozwiązany pomyślnie pojawia się potrzeba opiekowania się innymi,
niesienie im pomocy;
12
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się egoizm i egocentryzm;
8. integralność rozpacz (od 65 lat)
a) kryzys rozwiązany pomyślnie pojawia się postawa mądrości życiowej;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie pojawia się poczucie rozpaczy, braku
zrozumienia i gorycz;
Skala Sullivan, Grant teoria rozwoju dojrzałości interpersonalnej i system diagnostyczny
I-level classification
istnieje 7 stadiów rozwojowych ze względu na osiągnięty poziom dojrzałości do kontaktów
interpersonalnych
·ð jednostka zatrzymujÄ…ca siÄ™ na danym etapie (II, III, IV) nieuchronnie skazana
na trudności adaptacyjne
·ð zródÅ‚o zaburzeÅ„ bÅ‚Ä™dne różnicowanie bodzców;
poziom 2
podtypy:
·ð aspoÅ‚eczny agresywny
·ð aspoÅ‚eczny pasywny
charakterystyka drugiego poziomu dojrzałości integracja różnic między elementami
otoczenia: osobami i rzeczami:
1. dostrzega otoczenie społeczne w kategoriach osobistych korzyści, zysków i strat, jako
teren eksploracji;
2. jest całkowicie egocentryczny w myśleniu i działaniu;
3. ludzi postrzega jako bariery w zaspokajaniu potrzeb, a ich działanie jako
przypadkowe, nie podlegające żadnym prawidłowościom;
4. jego relacje z innymi sÄ… niezwykle ubogie, w zwiÄ…zku z czym czuje siÄ™ wyalienowany;
5. czuje siÄ™ ofiarÄ…;
6. nie dostrzega związków między swym zachowaniem a uczuciami i reakcjami innych
7. czuje niechęć lub wrogość w stosunku do tych, którzy frustrują jego potrzeby, chociaż
jest bardzo zależny od osób (zwłaszcza obdarowujących go prezentami);
8. słabo kontroluje swoje potrzeby popędowe impulsywny, nieopanowany;
9. nie wykazuje autokrytycyzmu, aktywności w osiąganiu długodystansowych celów,
minimalizujÄ…c wydatkowanie energii
10. w reakcji na frustrację zachowuje się agresywnie, próbuje się przypodobać lub
uskarża się i wycofuje;
11. zródeł jego zachowań dewiantywnych i przestępczych należy dopatrywać się w
niedorozwoju mechanizmów kontroli (bierze, nienawidzi, atakuje, obawia się,
ucieka) oraz w nieumiejętności przeciwstawienia się presji podkultury i
kryminogennym czynnikom otoczenia społecznego;
12. różnice między aspołecznym agresywnym a pasywnym dotyczą:
- wrażliwości na dezaprobatę;
13
- sposobu reakcji na frustracjÄ™ (aktywny atak jawny i otwarty; pasywny wycofanie,
bierny opór, uskarżanie się);
poziom 3
podtypy:
·ð niedojrzaÅ‚y konformista
·ð podkulturowy konformista
·ð manipulator (pragmatyk)
charakterystyka trzeciego poziomu dojrzałości integracja percepcji wzorów zachowania:
niedojrzały konformista:
1. postrzega się jako ktoś gorszy, zdominowany przez potrzebę aprobaty społecznej;
2. jego podstawowe problemy emocjonalne wynikają z lęku przed odrzuceniem;
3. sztywno trzyma się raz wyuczonych reguł zachowania; podstawowymi sposobami
wpływu na innych są:
- przekupienie uległością;
- szantaż, zastraszenie;
4. w trudnych sytuacjach reaguje wycofaniem, żąda pomocy, wsparcia, opieki;
5. pragnie mieć przyjaciół, ale boi się odrzucenia; nie identyfikuje się z wartościami i
normami podkultur przestępczych, lecz nie jest w stanie przeciwstawiać się wzorom
dewiantywnego zachowania;
6. zachowania dewiacyjne pojawiają się u niego jako próba poszukiwania aprobaty u
innych;
podkulturowy konformista:
1. w pełni zadowolony ze swego życia, oporny na jego zmianę; wyraznie docenia a
nawet przecenia własne możliwości wpływu na innych i kontrolowania ich
zachowania; dba o stwarzanie pozorów;
2. odczuwa silny lęk w sytuacjach, gdy jego strategie opanowywania i
podporządkowywania soie otoczenia okazują się nieskuteczne; nie przeżywa
konfliktów wewnętrznych typowych dla neurotyka;
3. opisuje siÄ™ w kategoriach konwencjonalnych; dostrzega cudze motywacje, uczucia i
potrafi je zrozumieć, a także jest w stanie zaakceptować ich odmienność;
4. sztywno stosuje przyswojone stereotypy zachowań, bez ich różnicowania; krańcowo
uległy wobec własnej grupy odniesienia; jego stosunki interpersonalne są
powierzchowne i krótkotrwałe;
5. zachowania antyspołeczne stanowią integralną część jego osobowości;
6. motywami jego antyspołecznej i przestępczej działalności są:
- poszukiwanie aprobaty społecznej;
- zaspokajanie potrzeb materialnych;
- uniezależnienie od dorosłych;
7. odrzuca swoją emocjonalność; nie mówi o swoich problemach emocjonalnych;
zwierzanie się traktuje jako słabość; unika związków zależnościowych opartych na
miłości, choć wyraża ich pragnienie
manipulator:
1. jest zadowolony ze swego trybu życia, nie przejawia skłonności do zmian;
minimalizuje swoje trudności i problemy życiowe; nie przeżywa głębokich konfliktów
wewnętrznych a raczej z otoczeniem;
14
2. ma pełną świadomość swego wpływu na innych, a nawet go przecenia; gdy
manipulacja nie odnosi pożądanego efektu uważa, że nadal jest możliwa (potrzebna
jest zmiana techniki); swoje zachowania traktuje jako środki do osiągania
zamierzonych celów i kontrolowania innych; jest przekonany że ma do tego prawo;
3. przeżywa kryzysy tylko wtedy, gdy doznaje niepowodzeń manipulując innymi, samym
sobą, sytuacjami; stosuje trzy techniki manipulacji: krętactwo, konformizm i
zastraszanie;
4. zachowanie dewiacyjne jest mu obce i bywa traktowane jako środek
podporządkowania sobie innych; nie identyfikuje się z określoną podkultura
dewiacyjnÄ…;
5. postrzega się jako cyniczny, zręczny, silny, zrównoważony;
6. odrzuca potrzebę zależności i wstydzi się okazywania uczuć; relacje z innymi są
powierzchowne i krótkotrwałe;
poziom 4
podtypy:
·ð neurotyk aktywny
·ð neurotyk lÄ™kowy
·ð zidentyfikowany z podkulturÄ…
·ð reaktywny w sytuacjach traumatyzujÄ…cych
charakterystyka czwartego poziomu dojrzałości integracja sytuacji konfliktowych:
neurotyk aktywny
1. charakteryzuje się znaczną ilością zinternalizowanych wartości i norm społecznych;
zdolny jest do wyrzutów sumienia i poczucia winy; odczuwa lęk związany z konfliktem
wewnętrznym gdy łamie uwewnętrznione normy; eliminuje lęk poprzez zachowania
agresywne;
2. postrzega siÄ™ jako niekonwencjonalny, niestereotypowy, niepowtarzalny,
nieprzystosowany; potrafi dokonywać autooceny; pragnie by go podziwiano za
przypisywane przez siebie samego ambicje, zainteresowania i zdolności;
3. oczekuje od wychowawców podejmowania za niego decyzji; przyjmuje rolę dziecka;
nieustannie prowokuje do pomocy i opieki; przekonany jest jednak że takiej pomocy
nie potrzebuje, gdyż jest wystarczająco samodzielny;
4. jeśli popełnia czyny przestępcze to nie dla zysków materialnych;
neurotyk lękowy
1. internalizuje nieadekwatne, negatywne wyobrażenie o sobie, co prowadzi do
nieustannego lęku i niepokoju; przejawia skłonności do rozwiązywania
samodzielnego problemów;
2. pragnie kontaktu z rówieśnikami i dorosłymi, ale werbalnie przeciwstawia się
dorosłym; przeżywa konflikty identyfikacyjne;
3. kompensuje percepcjÄ™ samego siebie przez waloryzacjÄ™ tego kim jest i tego czego
dokonał;
4. jest przesadnie samokrytyczny; postrzega się czasami jako nikczemnika; przeżywa
więc stany depersonalizacji, pozwalające mu traktować przeszłość i występki jako
cudze;
5. jego zachowania przestępcze mogą być sygnałem nierozwiązanych problemów
rodzinnych lub konfliktu spowodowanego interioryzacją któregoś z rodziców;
15
zidentyfikowany z podkulturÄ…
1. odrzuca wartości społeczeństwa globalnego; żyje zgodnie z własnym systemem
wartości; uważa się za niezależnego, samowystarczalnego, zdolnego do
funkcjonowania w różnych środowiskach;
2. pozostaje w jawnej opozycji do norm i wartości konwencjonalnych; jest podejrzliwy w
stosunku do oficjalnych przedstawicieli społeczeństwa; z całą ostrością dostrzega
nierównośći społeczne i inne czynniki różnicujące ludzi; nienawidzi hipokrytów, ceni
uczciwość i szczerość, lojalność;
3. nie przeżywa konfliktów wewnętrznych typowych dla neurotyków; jest niezwykle
plastyczny w przystosowywaniu się do ról społecznych; jego problemy adaptacyjne
wynikają z porażek w osiąganiu celów za pomocą wyuczonych stereotypów i
konfliktów zewnętrznych;
4. identyfikuje się z osobami z kręgów podkulturowych (społecznicy, przestępcy,
kryminaliści)
5. jego zachowania przestępcze lub dewiacyjne są następstwem internalizacji wartości
sprzecznych z wartościami i normami społeczeństwa globalnego oraz wynikiem walki
z władzami;
reaktywny w sytuacjach traumatyzujÄ…cych
1. ma raczej pozytywny obraz siebie; czasem surowo ocenia własne postępowanie;
Å‚atwo je jednak usprawiedliwia obarczajÄ…c winÄ… innych;
2. odrzuca przestępczość jako styl życia i nie widzi się w kategoriach przestępczych;
wypiera się dewiantywnych cech zachowania, uważa je za niezrozumiałe i nie
pasujÄ…ce do niego;
3. łatwo nawiązuje i podtrzymuje kontakty społeczne; potrafi selektywnie dobierać
przyjaciół;
4. na konflikty wewnętrzne i zewnętrzne oraz problemy osobiste reaguje zachowaniami
przestępczymi lub agresywnymi;
ROZWÓJ WARTOŚCI
FRANKLA KONCEPCJA WARTOÅšCI
" człowiek jest jednością trzech niesprowadzalnych do siebie warstw: fizycznej,
psychicznej i duchowej .
" na każdym z poziomów dokonuje się rozwój, ale obecność warstwy duchowej w
człowieku decyduje o jego człowieczeństwie,
" w sferze ducha człowiek może być wolny i zdolny do przyjmowania
odpowiedzialności za swoje istnienie,
" w sferze ducha tkwi także wola sensu -rozumienia sensu swego życia
" człowiek nie jest w stanie zrozumieć sensu swojego życia bez wartości
16
" Frankl nawiązuje do filozofii Scheler a: wartości są absolutne, istniejące idealnie są
odwieczne i niezmienne, wolne od świata rzeczy i procesów psychofizycznych i są
wolne od wszelkich empirycznych relatywizacji
" uniwersalna jest też hierarchia wartości dobra materialne przemijają -wartości
wyższe (duchowe) są trwalsze w czasie i dają głębsze duchowe zadowolenie
" SACRUM
" (absolut, logos)
" WARTOÅšCI DUCHOWE
" (to co piękne, dobre, sprawiedliwe, słuszne)
" WARTOÅšCI WITALNE
" (to co zdrowe i silne)
" WARTOÅšCI UTYLITARNE
" (to co użyteczne)
" WARTOÅšCI HEDONISTYCZNE
" (to co przyjemne)
" człowiek jako istota otwarta kieruje się ku Logosowi ku światu obiektywnych wartości
i sensów
" Logos ma swoje zródło w Nadosobie w najwyższej wartości w Bogu, który stanowi
punkt odniesienia dla wszystkich wartości
" wartości jako byty idealne, powszechne i wieczne wspólne są wszystkim ludziom,
niezależnie od czasu i miejsca
" człowiek stojąc wobec wobec Logosu - stoi w ramach wartości i sensów, które tkwią
w danej sytuacji
" wartości to pewne wymagania zawołania, którym w poczuciu własnej wolności i
odpowiedzialności może powiedzieć tak lub nie
" każda chwila ma swoje wymagania płynące od obiektywnych wartości w niej
zawartych, każda domaga się odkrycia sensu, jaki w niej potencjalnie tkwi
" człowiek żyjąc w świecie obiektywnego Logosu buduje swój konkretny,
niepowtarzalny logos spełnia swój indywidualny sens istnienia
" na wartości człowieka otwiera serce kierujące się logiką miłości, miłość to ruch ku
wartością wyższym,
" nienawiść ruch w stronę wartości niższych, nienawiść czyni człowieka zamkniętym
17
" poznanie wartości umożliwia sumienie, które ma charakter wrodzony, intuicyjny i
instynktowny, dzięki niemu człowiek może odczytywać niepowtarzalne sensy i
wartości jakie niesie ze sobą każda chwila
" z poznania wartości absolutnych płynie radość, która może być udziałem każdego
człowieka
" sumienie jest wolnością, człowiek zawsze może odkrywać aksjologiczne wymiary
rzeczywistości,
" zagłuszyć sumienie może jedynie człowiek, poprzez obecną na niższych poziomach
wolę przyjemności
" człowiek jest nie tylko wolny nadajemy sens swojemu życiu poprzez
urzeczywistnienie wartości
" człowiek może realizować wartości poprzez trzy drogi:
" - w przeżywaniu świata np. w miłości, w przyjazni np. w obecności czegoś lub kogoś
" - w działaniu np. oddaje się jakiemuś twórczemu zadaniu
" - w cierpieniu ( osobiste osiągnięcie )
" człowiek nigdy nie urzeczywistni w pełni wartości ponieważ nie osiągnie absolutnej
wartości, urzeczywistniając wartości człowiek może jedynie zbliżać się do ideału do
logosu
" ale także odpowiedzialny za to co zrobi, ma potencjalną zdolnością do poznawania i
realizowania wartości
" nadajemy sens swojemu życiu poprzez urzeczywistnienie wartości
" człowiek może realizować wartości poprzez trzy drogi:
- w przeżywaniu świata np. w miłości, w przyjazni np. w obecności czegoś lub kogoś
- w działaniu np. oddaje się jakiemuś twórczemu zadaniu
- w cierpieniu ( osobiste osiągnięcie )
" człowiek nigdy nie urzeczywistni w pełni wartości ponieważ nie osiągnie absolutnej
wartości, urzeczywistniając wartości człowiek może jedynie zbliżać się do ideału do
logosu
" są w życiu pewne wydarzenia, które przemieniają człowieka i otwierają człowieka na
świat wartości wyższych, może to być np. spotkanie pomiędzy dwojgiem ludzi
" budujące dla człowieka są te przemiany, które prowadzą do coraz lepszego poznania
obiektywnego porządku wartości ku wartościom wyższym
18
" jeśli człowiek podporządkuje niższe wartości wartościom wyższym (tj. duchowym i
Sacrum) , to jego życie będzie zmierzało ku spełnieniu istoty egzystencji ludzkiej - do
wypełnienia jej sensu
" sens, jaki płynie z realizacji wartości najwyższych jest najtrwalszy, najgłębszy i
nieograniczony
DYSLEKSJA
KTO I W JAKI SPOSÓB MOŻE POMÓC UCZNIOM Z DYSLEKSJ?
Czym jest dysleksja?
Niektóre zródła donoszą, że ok. 20 % dzieci nie potrafi dostosować się do wymagań
programu nauczania powszechnie obowiązującego w szkole. Do tej grupy należą dzieci,
których rozwój przebiega nietypowo i dlatego mają większe trudności w uczeniu się niż ich
rówieśnicy. Dzieci ze specjalnymi potrzebami w uczeniu mogą kontynuować naukę w tzw.
szkołach masowych, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu i
metod nauczania dostosowanych do ich potrzeb, ograniczeń i możliwości.
W grupie dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych znajdują się też takie, których
niepowodzenia szkolne nie są uogólnione o i dotyczą tylko niektórych dziedzin. Mówimy
wówczas o specyficznych trudnościach w nauce. Ich trudności mają charakter wybiórczy i
przejawiają się najczęściej niepowodzeniem w uczeniu się czytania, pisania, czy liczenia.
Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności/zaburzenia w nauce czytania, którym często
towarzyszą trudności w pisaniu.
Określenie ,,rozwojowa oznacza, iż opisane trudności występują od początku nauki szkolnej.
Termin ,,dysleksja wywodzi się z języka greckiego i łacińskiego, w których przyrostek dys-
oznacza brak czegoś, niemożność, trudność.
Przykłady:
Dysortografia- to specyficzne trudności/zaburzenia w komunikowaniu się za pomocą
pisma, szczególnie w opanowaniu poprawnej pisowni (występują błędy ortograficzne)
Dysgrafia - to specyficzne trudności/zaburzenia w opanowaniu właściwego poziomu
graficznego pisma.
19
Termin dysleksja jest więc nadrzędny, choć czasami w literaturze autorzy posługują się tymi
trzema terminami.
A więc podstawą rozpoznania dysleksji jest występowanie wybiórczych niepowodzeń w
nauce czytania, czy też poprawnej pisowni i poziomu graficznego pisma.
Jakie sÄ… jej przyczyny dysleksji?
Jest kilka punktów widzenia na patogenezę, czyli przyczyny występowania dysleksji.
1.Zaburzenia rozwojowe niektórych funkcji poznawczych
·ð rozwoju jÄ™zyka dziecka (zaburzenia fonologiczne)
·ð percepcji sÅ‚uchowej dzwiÄ™ków mowy
·ð funkcji ruchowych
·ð integracji wszystkich funkcji leżących u podstaw pisania i czytania
2. Specyficzne zaburzenia o podłożu językowym uwarunkowane konstytucjonalnie np.
zmianami w centralnym układzie nerwowym powodujące dysharmonię.
Zmiany mogą powstać
·ð genetycznie (niedoksztaÅ‚cenie kory mózgowej w okolicach zwiÄ…zanych z mowÄ…)
·ð w okresie prenatalnym
·ð na skutek mikrouszkodzeÅ„ c.u.n w okresie porodu lub wczesnego dzieciÅ„stwa
Wiedza na temat przyczyn i mechanizmów specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu
umożliwia zrozumienie wielu paradoksów np. gdy dziecko dużo czyta i zna zasady ortografii,
a popełnia błędy.
Omawiane problemy dotyczą 10- 15% populacji. Poważniejsze przypadki występują u 2-4%
populacji.
Jaka jest rola nauczyciela, rodzica, pedagoga i psychologa w rozpoznaniu dysleksji?
Diagnozę formuje psycholog na podstawie opinii pedagoga i informacji o występowaniu
ewentualnych symptomów dostarczonych od rodzica, nauczyciela.
Dysleksje rozpoznaje się tylko w przypadku stwierdzenia prawidłowego rozwoju umysłowego
Symptomy dysleksji rozwojowej, Jakie problemy towarzyszÄ… dzieciom z dysleksjÄ…?
Informacje od rodzica i nauczyciela
1. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy;
- opóznienie w rozwoju mowy i rozwoju ruchowym:
20
pózniej wypowiadają pierwsze słowa, zdania, pózno zaczynają chodzić, są mało zręczne
manualnie, często są nieporadne w samoobsłudze np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu
łyżką, nie lubią rysować.
2. Wiek przedszkolny (3-5 lat)
·ð - maÅ‚a sprawność ruchowa ciaÅ‚a: sÅ‚abo biega, ma problem z utrzymaniem równowagi,
z trudem uczy się jezdzić na rowerku,
·ð - maÅ‚a sprawność ruchowa rÄ…k: trudność w zapinaniu guzików, sznurowaniu butów,
zle trzyma ołówek lub za słabo albo za mocno go naciska przy rysowaniu
·ð sÅ‚aba koordynacja wzrokowo- ruchowa: budowanie z klocków sprawia mu trudność,
rysuje niechętnie i nieładnie np. nie umie narysować: ,,koła jako 3 latek, ,,kwadratu
jako 4 latek, trójkąta jako 5 latek.
·ð brak przejawów preferencji jednej z rÄ…k
·ð ma trudnoÅ›ci w skÅ‚adaniu ukÅ‚adanek i puzzli
·ð trudnoÅ›ci z wypowiadaniem zÅ‚ożonych wyrazów, zapamiÄ™tywaniu nazw, znieksztaÅ‚ca
nazwy
3. Wiek 6-7 lat (to co przedtem i)
·ð - trudność ze wskazaniem na sobie części ciaÅ‚a, okreÅ›lajÄ…c je terminami prawe-lewe,
nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na lewo)
·ð - trudność w rysowaniem figur geometrycznych i szlaczków
·ð - trudność z wyodrÄ™bnianiem szczegółów różniÄ…cych dwa obrazki, z odróżnianiem
kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t, b-d)
·ð trudność poprawnym używaniem wyrażeÅ„ przyimkowych w zakresie stosunków
przestrzennych: nad-, pod-, itp.
·ð - wadliwa wymowa, przekrÄ™canie niektórych wyrazów (sosa zamiast szosa)
·ð -trudność trudność nauczeniem wiersza, zapamiÄ™tywaniem materiaÅ‚u
uszeregowanego w serie i sekwencje (np. nazwy dni tygodnia, pór roku, posiłków)
·ð - trudność w orientacji w czasie (okreÅ›leniu godziny)
·ð - trudność w nauce czytania (wolno czyta, sylabizuje, przekrÄ™ca, czÄ™sto nie rozumie)
·ð - czÄ™sto pisze ,,zwierciadlane litery lub od prawej do lewej
4. Wiek szkolny (klasa I- III)
·ð niechÄ™tnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wf
·ð trudność odróżnieniem prawej i lewej rÄ™ki
·ð pisze koÅ›lawo, rÄ™ka szybko siÄ™ mÄ™czy
·ð trudność z zapamiÄ™tywaniem np. wierszy
·ð trudność z opanowaniem poprawnej pisowni, popeÅ‚nianie bÅ‚Ä™dów podczas
przepisywania tekstów
21
·ð mylenie gÅ‚osek nosowych Ä…- om, Ä™-en, nagminne opuszczenie liter i sylab, pisanie
wyrazów bezsensownych
·ð wolno czyta (gÅ‚osuje lub sylabizuje)
5. Wiek szkolny (powyżej IV klasy)
·ð niechęć do czytania zwÅ‚aszcza gÅ‚oÅ›nego (problem z intonacjÄ…)
·ð nieprawidÅ‚owa pisownia, bÅ‚Ä™dy ortograficzne,
·ð trudność w przedmiotach szkolnych wymagajÄ…cych dobrej percepcji wzrokowej,
przestrzennej np. geografii- zła orientacja na mapie,
·ð trudność w przedmiotach szkolnych wymagajÄ…cych dobrej percepcji i pamiÄ™ci
słuchowej dzwięków mowy: w historii w zapamiętaniu nazwisk i nazw, uczenie się
wieszam, tabliczki mnożenia
·ð trudność w nauce jÄ™zyków obcych, którÄ… cechuje znaczna rozbieżność miÄ™dzy
wymową a pisownią wyrazów
·ð nierówna koncentracja uwagi i wolne tempo pracy
Wyróżnia się dwa główne typy dysleksji
1. Związana z zaburzeniem spostrzegania i pamięci wzrokowej (spostrzeganie
przestrzeni)
2. Związana z zaburzeniem spostrzegania i pamięci słuchowej dzwięków mowy i
funkcji językowych
Każde dziecko może mieć nieco inne objawy zaburzeń i problemy szkolne, co wskazuje na
udzielnie mu pomocy z uwzględnieniem indywidualnych specjalnych potrzeb edukacyjnych.
DysleksjÄ™ diagnozuje psycholog (z poradni pedagogiczno-psychologicznej) po dokonaniu
badań diagnostycznych, oraz uzyskaniu opinii nauczyciela i pedagoga szkolnego.
Pedagog robi test cichego czytania, określa poziom rozwoju czytania i pisania.
Co powinna zawierać opinia nauczyciela: z jakiej rodziny pochodzi (z jakiego środowiska
pochodzi dziecka- warunki materialne, jak siÄ™ uczy, jakiego typu ma problemy, jakie jest-
cechy charakteru, czy ma problemy emocjonalne, jakie są kontakty z rówieśnikami, w jaki
sposób funkcjonuje w klasie, jakie są mocne strony dziecka, zainteresowania) czytam
opiniÄ™.
Kto i w jaki sposób może pomóc dzieciom z dysleksją?
Pomoc specjalistyczną udzielaną dzieciom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu
nazywa się terapią pedagogiczną. Oddziaływania mają charakter korekcyjno-
kompensacyjny. Ukierunkowane sÄ… na ulepszanie zaburzonych funkcji (korekcjÄ™) oraz
22
wspomaganie funkcji dobrze rozwijajÄ…cych siÄ™.
Poziomy terapii
1. Pomoc udzielana przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela. W opinii z poradni
psychologiczno-pedagogicznej sÄ… wskazania dotyczÄ…ce terapii i sposobu
postępowania z dzieckiem. Nauczyciel może się także zwrócić do doradcy w
Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym. Nauczyciel powinien zapewnić dziecku
dyslektycznemu indywidualny program oraz wskazać dodatkowe ćwiczenia do
wykonywania w szkole i w domu, pozostając w ścisłej współpracy z rodzicami.
2. Zajęcia w zespole korekcyjno-kompensacyjnym w szkole prowadzone pod
kierunkiem pedagoga.
3. Terapia indywidualna udzielana w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
4. Klasy terapeutyczne (realizowane są w nich autorskie programy dydaktyczne, które
obok obowiązującego programu nauczania, zawierają oddziaływania o charakterze
terapii pedagogicznej
5. Stacjonarne odziały terapeutyczne dla dzieci, które mają poważne i wtórne
zaburzenia emocjonalne (nerwicowe)
Pomoc na każdym etapie rozwoju jest potrzebna. Najbardziej w wieku przedszkolnym. U
dzieci starszych pierwsze efekty oddziaływania terapeutycznego mogą pojawić się dopiero
po 2 latach.
Jednym z najpoważniejszych problemów jest powstawanie wtórnych zaburzeń
emocjonalnych i nieprawidłowego rozwoju osobowości na skutek
wieloletnich niepowodzeń szkolnych.
Co wynika z rozporządzeń prawnych:
1.W szkole na wniosek ucznia i rodzica umożliwia się objęcie kompleksowa opieką
dzieci, które ze specyficznymi trudnościami w nauce (zajęcia korekcyjne, kompensacyjne z
pedagogiem, logopedą itp.)Istnieje też możliwość przyznania zajęć indywidualnych
finansowanych z budżetu szkolnego.
3. Nauczyciel może obniżyć wymagania programowe ucznia, u którego stwierdzono
deficyty rozwojowe.
4. Kolejne rozporządzenie pozwala na dowolność w uznawaniu przez szkołę opinii
poradni psychologiczno-pedagogicznej. Nie daje on przywalenia na indywidualny
system oceniania w przypadku przedmiotów wiodących, związanym z profilem
nauczania w liceum ogólnokształcącym. (uczeń może przejść do klasy o innym
profilu niż humanistyczny). Dokument dotyczy procesu oceniania z języka polskiego
podczas egzaminów wstępnych do szkół ponadpodstawowych oraz egzaminu
dojrzałości. Dokument wskazuje, że ocena poziomu ortograficznego jest jednym z 5
aspektów oceny pracy pisemnej.
23
Świadomość zjawiska dysleksji w społeczeństwie pozwala na szybką interwencję i skuteczne
oddziaływanie terapeutyczne.
Przykłady zaleceń i ćwiczeń do wykonywania w szkole i w domu
1.Indywidualny sposób oceniania z uwzględnieniem szczególnie strony merytorycznej
2.Skoncentrowaniu się na nauce tylko jednego języka obcego.
3.Wydłużenie limitu czasu na pisanie sprawdzianów, prac itp.
4.Nie odpytywanie z czytania na głos przed innymi uczniami
5.Na lekcjach wychowawczych wprowadzanie zabaw ruchowych i integracyjnych,
(podniesienie nastroju, rozwijanie empatii)
6.Zezwolenie na nagrywanie lekcji na dyktafon
7.W przypadku dysgrafii pisanie prac na komputerze.
8.ZastÄ…pienie prac pisemnych odpytywaniem ustnym
9.Zgoda na korzystanie kalkulatora, palmptopa
10.Rodzice mają pomóc dziecku kierować jego procesem samokształcenia i samokontroli:
systematyczna praca ze słownikiem ortograficznym, codzienna czytanie min. 20 minut
dziennie i stopniowo coraz więcej
11.Wspracie i wyrozumiałość, rozwijanie zainteresowań, twórczego myślenia i
wszechstronnego myślenia poprzez zadawanie pytań, rozmowa z dzieckiem o jego
potrzebach i trudnościach
12. Docenienie dziecka poprzez pochwałę, uśmiech, werbalne nagradzanie poprawnych
odpowiedzi
13. Zachęcanie do kontaktów z rówieśnikami służące rozwijaniu kompetencji społecznych,
zachęcanie do zabaw na powietrzu, uprawianie sportu lub sztuk walki
II. PSYCHOLOGIA SPOAECZNA
1. AGRESJA
" Zachowanie, którego celem jest spowodowanie cierpienia - fizycznej lub
psychicznej szkody
" Najczęściej wywołane i będące gniewem lub inną emocją negatywną
24
RODZAJE AGRESJI
" Agresja wroga poprzedzana silnym gniewem, jej celem jest zadanie bólu
lub zranienie
" Agresja instrumentalna akt agresji służy innemu celowi poza zadaniem bólu
lub zranienia, chociaż zadanie bólu lub zranienie może stanowić jej efekt
uboczny
" Np.?
FORMY AGRESJI
" Interpersonalna - skierowaną do drugiego człowieka np. przekleństwa,
wyzwiska, grozby , napaści, kradzieże, rozboje, okaleczenia drugiego
człowieka i zabójstwa.
" Z przemieszczeniem - skierowaną na obiekty zastępcze np. niszczenie
przystanków, budek telefonicznych, ławek w parku itd. , czyny chuligańskie i
wandalizm..
" Autoagresja - agresjÄ™ skierowanÄ… ku sobie, przede wszystkim z poczucia
bezsilności, bezradności, z niedostrzegania sensu życia, odrzucenia
wszelkich wartości np. samookaleczenie się, podejmowanie prób
samobójczych lub dokonywanie samobójstw , wyraz protestu, wołanie o
pomoc, o miłość.
INNE FORMY AGRESJI
" fizyczna
" symboliczna
" bierna
" usankcjonowana prawnie
CELE ZACHOWAC AGRESYWNYCH
" wpływanie na innych w celu uzyskania władzy i dominacji
" autoprezentacja stworzenie wrażenia, że jest się twardym
" rozładowanie nieprzyjemnych emocji np. złość , gniew, zazdrość, kiedy nam
się coś nie udaje nie możemy zrealizować celu (np. rzuciła nas dziewczyna)
" korzyści materialne i społeczne chęć zyskania pieniędzy lub uznania
społecznego
" psychologiczna obrona siebie własnego ja, poczucia własnej wartości i
samooceny (osobowościowo) niektórzy ludzie odczuwają nieuzasadniony lęk
związany z poczuciem zagrożenia ze strony innych ludzi, ludzie tacy myślą o
innych jako o potencjalnym zródle zagrożenia, obawiają się, że jeśli sami nie
zaatakujÄ…, to sami stanÄ… siÄ™ ofiarÄ… agresji, osoby takie majÄ… nastawienie
rywalizacyjne interpretujÄ… zachowanie innych jako wrogie i nieprzyjazne
WRODZONA CZY WYUCZONA?
" ROUSSEU człowiek z natury to szlachetny dzikus (rodzi się dobry)
" HOBBES - człowiek z natury jest barbarzyńcą
" FREUD mamy dwie siły:
- Eros - energia życia
25
-Tanatos - energia śmierci (wrogość do siebie - akty samobójcze lub do innych
tendencje niszczycielskie oraz mordercze)
WRODZONA CZY WYUCZONA?
" Jest dziedziczna (30-50%)
" Najsilniejszym wyznacznikiem jest prowokacja + pobudzenie emocjonalne
" Równie silnym czynnikiem jest gorący klimat
" Umiarkowanym stresory (zimno, tłok) i alkohol
" Umiarkowanym płeć chociaż wyższa jest u mężczyzn (testosteron)
MECHANIZMY AGRESJI
" Agresja jako instynkt (Buss D.M Morderca za ścianą )
" Agresja jako popęd Teoria frustracji agresji (zablokowanie na cel
uaktywnionej czynności), bezpośrednio lub przemieszczenie
- tak, ale frustracja musi być zamierzona b. ważne wyznaczniki prowokacja -
pobudzenie
- są ważne wyzwalacze (efekt broni Berkowitza)
- wystarczy negatywne pobudzenie (trzymanie ręki w lodówce)
- tłumienie emocji np. złości (regresja, apatia, depresja)
MECHANIZMY AGRESJI
" Sampospełniające się proroctwo zamknięte koło agresji osoby
postrzegające świat jako niebezpieczny częściej atakują jako pierwsze- co
faktycznie powoduje odwet ze strony otoczenia, co w efekcie potwierdza ich
błędne (wyjściowe) przekonania, że świat jest niebezpieczny
" Społeczne uczenie się agresji: warunkowanie - nagradzanie,
modelowanie*, naśladownictwo - uczymy się agresji jako sposobu
rozwiązywania problemów i zdobywania korzyści
" czytaj Hock R. R. red. (2003). 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze
psychologii ( Agresja patrz i uczuć się s. 116 -124). Gdańsk: GWP.
MECHANIZMY AGRESJI
" Media (związek jest, ale jest słaby lub umiarkowany)
" Bajki
" Gry komputerowe i inne
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY
26
" Uczenie się zachowań alternatywnych do zachowań agresywnych
- nagradzanie zachowań nieagresywnych np. opartych na współpracy,
- koncentrowanie się na komunikatach, które stosujemy w kierunku innych
stosowanie komunikatów przyjaznych np. próśb zamiast grózb
- rozwijamy relacji przyjaznych opartych na współpracy z innymi ludzmi i wzajemnej
pomocy
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY
" Kontrolowanie własnych emocji poprzez pozytywne myślenia o sobie i
innych
- hamowanie pobudzenia poprzez wewnętrzną mowę i sposób myślenie typu:
Agresję stosują osoby słabe, nie potrzebuję sobie niczego udowadniać, są inne
sposoby rozwiÄ…zania tego konfliktu
- myślenie o innych w sposób przyjazny: być może jego negatywne zachowanie i
prowokacje wynikają z jakiś jego problemów, może uda mi się z nim
porozmawiać i mu jakoś pomóc
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY
" Kontrolowanie własnych emocji poprzez pracę z ciałem
- hamowanie pobudzenia poprzez ćwiczenie oddychania
- sztuki walki i świadome uprawianie sportu
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY
" Wzmacnianie poczucia własnej wartości i poczucia wartości innych ludzi
- poznanie siebie, swoich potrzeb i wartości: w czym mogę być dobry, co mogę
rozwijać, co mogę trenować np. sport, gry zespołowe lub sztuki walki (nie
mówimy o przeciwniku tylko partnerze)
- rozwijanie pozytywnych zainteresowań i aktywna organizacja czasu
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY
Trening Zastępowania Agresji
" skillstreamingu - profilowania, kształtowania umiejętności
" jest interwencją psychoedukacyjną, której korzenie wywodzą się z psychologii i
pedagogiki.
" wprowadzony w 1976 roku w USA jako jedna z metod treningu umiejętności
społecznych w zakresie leczenia zaburzeń psychicznych
" obecnie Skillstreaming bywa wykorzystywany jako forma pracy ukierunkowana
27
na zmianę zachowań agresywnych.
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY
Trening Zastępowania Agresji
" U jego podstaw leży przekonanie, iż podstawowymi przyczynami agresywnych
zachowań są deficyty w trzech głównych obszarach: kontrolowaniu własnej
impulsywności, znajomości alternatywnych wobec agresji sposobów
zachowania i umiejętności ich stosowani oraz rozwoju myślenia moralnego.
" Obejmuje: Trening Umiejętności Prospołecznych (zachowanie), Trening Kontroli
Złości (emocje) i Trening Wnioskowania Moralnego (wartości).
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY
Trening Zastępowania Agresji
" W Polsce bywa realizowany w szkołach podstawowych, gimnazjach, liceach,
ośrodkach szkolno-wychowawczych oraz placówkach opiekuńczo-
wychowawczych.
" np. Stowarzyszenie Katolickiego Ruchu Antynarkotycznego KARAN stosuje
program TZA-ART (świetlice socjoterapeutyczne, poradnie oraz ośrodki
readaptacji dla osób uzależnionych od środków psychoaktywnych)
" TZA-ART. autorstwa prof. Sary Salmon został wzbogacony o nowe elementy:
Empatię i Zaangażowanie Rodzicielskie, Oparty jest na potrzebach uczniów,
zakłada zaangażowanie również rodziców i nauczycieli. Główne założenie -
wielu uczniów nie potrafi rozpoznawać uczuć innych osób, nie są oni również
świadomi własnych.
PRZECIWDZIAAANIE AGRESJI I PRZEMOCY Treningi inteligencji emocjonalnej i i
uważności!!! Poznanie siebie i swoich słabości (lęków).
DUŻE PSY NIE MUSZ SZCZEKAĆ !!! (Duńskie przysłowie)
2. AUTOPREZENTACJA
" świadoma kontrola i kształtowanie własnego wizerunku w taki sposób, aby
odebrano nas zgodnie z naszymi celami, komunikowanie za pomocą słów,
28
ruchów za kogo chcemy być uważani.
PO CO AUTOPRZENTUJEMY SI?
" osiąganie materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest
uzależnione od innych ludzi
" autowaloryzacja, czyli utrzymaniu poczucia własnej wartości, a ukierunkowana
na umocnienie własnej wartości zmierza do prezentacji siebie do idealnego
obrazu siebie
" narzędzie osiągania pozytywnych przeżyć
TAKTYKI AUTOPREZENTACYJNE
" OBRONNE - zachowania ukierunkowane na ochronę zagrożonej tożsamości
lub poczucia własnej wartości, motywowane są pragnieniem uniknięcia porażki i
charakteryzują osoby o niskiej samoocenie i starające się zminimalizować
ewentualne porażki lub upokorzenia
" ASERTYWNO ZDOBYWCZE -zachowania ukierunkowane na zbudowanie,
pozyskanie i utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby, motywowane
pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacji
OBRONNE TAKTYKI
" SAMOUTRUDNIANIE
" SUPLIKACJA
" WYMÓWKI VS USPRAWIEDLIWIENIA
" PRZEPROSINY
SAMOUTRUDNIANIE
" angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z
osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w
przypadku sukcesu (np. w sferze zachowań - zaniechanie wysiłku; w sferze
uczuć - demonstrowanie własnych słabości; w sferze myśli i percepcji-
wynajdywanie sobie utrudnień różnego rodzaju)
SUPLIKACJA
" prezentowanie własnej bezradności, demonstrowanie braku możliwości
spełnienia oczekiwań w konstruowaniu sytuacji w nadziei uzyskania pomocy od
innych, np. udawanie głupka
WYMÓWKI
" zaprzeczanie wyrządzeniu szkody i przekonywanie, że to nie miało się kontroli
nad przebiegiem zachowania, które wyrządziło szkodę; są to zachowania typu:
to nie moja wina- odwoływanie się do okoliczności łagodzących
USPRAWIEDLIWIENIA
" akceptacja własnej odpowiedzialności z argumentacją, że czyn jest mało
szkodliwy, albo dotyczy czegoś innego niż szkoda, np. mit przyjemności kobiety
z gwałtu, zaprzeczanie krzywdzie ofiary
PRZEPROSINY
" akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu i
kompensowanie szkody ofierze, najskuteczniejszy sposób przywracania
29
pozytywnego obrazu w oczach innych ludzi
ASERTYWNE TAKTYKI AUTOPREZENTACJI
" INGRACJACJA
" AUTOPROMOCJA
" PAAWIENIE SI W CUDZEJ CHWALE
" ÅšWIECENIE PRZYKAADEM
" ZASTRASZANIE
INGRACJACJA
" tendencję do wykorzystania dla własnej korzyści kontaktu z drugą osobą,
zwłaszcza pod jakimś względem znaczącą, narzucenie osobie, na której nam
zależy pozytywnego, atrakcyjnego dla niej obrazu siebie, po to aby uzyskać
jakieś względy, korzyści; wkupywanie się w łaski, podlizywanie się, schlebianie
np. konformistyczne ukazywanie zgodności swoich poglądów, opinii,
prezentacja własnej osoby odpowiednio do oczekiwań i potrzeb osoby
znaczącej, podnoszenie wartości innej osoby, aby skłonić ją do uległości
AUTOPROMOCJA
" możemy przedstawiać własne osiągnięcia, jako większe niż w rzeczywistości,
podkreślać trudność pokonanych przeszkód lub wykazywać, że takie sukcesy
jak nasze są dziełem nielicznych
AUTOPROMOCJA - DYLEMAT SKROMNOÅšCI-
" sympatię w naszej kulturze zdobywa się skromnością niż chwaleniem, ale
wówczas ktoś może nie zauważyć naszych sukcesów, albo też uznać nas za
osobę o niskiej samoocenie, z którą mogą być kłopoty - Jak sobie z tym radzić:
-osoba podstawiona informuje o naszych sukcesach, a my zachowujemy
skromnÄ… postawÄ™
-umiarkowana skromność jest lepsza od krańcowej
" nauczycielki jako decydentki wolały jednak mieć w klasie chełpliwych uczniów
PAAWIENIE SI W CUDZEJ CHWALE
" autopromocja przez skojarzenie, przyznawanie się do jakichkolwiek związków z
ludzmi sławnymi, odnoszącymi sukcesy czerpiące z tego powodu dumę i
satysfakcjÄ™
ÅšWIECENIE PRZYKAADEM
" moralizowanie- główną trudnością tego rodzaju autoprezentacji jest konieczność
zachowania konsekwencji, a czyny są trudniejsze- wymagają więcej wysiłku i
słowa. Komuś, kto postąpił niezgodnie z prezentowanymi zasadami, przypisuje
siÄ™ nie tylko brak opisanych zalet, ale i hipokryzje; trudno jest stale i
konsekwentnie świecić przykładem; denerwuje to bardzo otoczenie, które czuje
się gorsze; skrajne moralizowanie budzi niechęć i sprzeciw
ZASTRASZANIE
" polega na prezentacji groznego wizerunku dla zaprezentowania swoich
znacznych możliwości, czyli prezentacja wizerunku osoby groznej wręcz
niebezpiecznej zdolnej do sprawienia kłopotów w razie nie spełnienia
oczekiwań; jest skuteczne jedynie wobec osób słabszych, bo osoby silne mogą
30
odwzajemnić się tym samym; ludzie słabi mogą posługiwać się taktyką przez
spowodowanie scen np. dziecko szantażuje matkę w miejscu publicznym
SKUTKI AUTOPREZENTACJI
" CO JEST MIN A CO JEST MASK
" JAKIE S KONSEKWENCJE INTRAPERSONALNE AUTOPREZENTACJI
3. MECHANIZMY WYWIERANIA WPAYWU SPOAECZNEGO
6 MECHANIZMÓW
lð zaangażowanie
lð spoÅ‚eczny dowód sÅ‚usznoÅ›ci
lð lubienie
lð wzajemność
lð niedostÄ™pność
lð autorytet
ZAANGAŻOWANIE W DZIAAANIE
lð DEFININICJA (Wojciszke 2002)
lð Eksperyment Comer a i Lairda (1975)
lð podjÄ™cie jakiegoÅ› dziaÅ‚ania lub przygotowanie siÄ™ do niego inicjuje szereg
procesów psychicznych sprawiających, że działanie kontynuujemy pomimo
kosztów jakie ponosimy
ZAANGAŻOWANIE - 5 PROCESÓW LEŻCYCH U JEGO PODAOŻA
1. podwyższenie psychicznej dostępności danego sposobu zachowania
- eksperyment Sherman 1980 (wstępna deklaracja chęci kwestowania na rzecz
Towarzystwa Zwalczania Raka& .)
- inne przykłady
2. uzasadnienie własnego wysiłku
- eksperyment Aronson i Mils (1959)
Wniosek:
- jeśli wkładamy pewien wysiłek i znosimy jakieś przykrości w celu osiągnięcia
określonego celu, to ten cel staje się dla nas bardziej atrakcyjny
- eksperyment Gerard i Mathewson 1966
- inne przykłady
3. pułapka utopionych kosztów
- motywacja do odzyskania dóbr zainwestowanych
w dotychczasowe działanie
Efekt Concord
- kontynuujemy działania jako możliwość odzyskania włożonego czasu i wysiłku
- Przykłady& .
4. zmiana spostrzegania samego siebie
- podejmując działanie zaczynamy siebie spostrzegać w sposób sprzyjający
kontynuacji tego działania
Tice 1992 (opis i zachowanie)
31
lð PrzykÅ‚ady&
5. wzbudzenie własnego pragnienia, aby zaprezentować się innym jako osoba
konsekwentna i wewnętrznie zgodna
eksperyment Tice 1992
- publiczne zaangażowanie jest trwalsze
- Przykłady:
ZAANGAŻOWANIE
Jakie warunku muszą być spełnione, aby pojawił się mechanizm
zaangażowania?
- eksperyment Cooper 1980
- ludzie muszą czuć się sprawcami działania (muszą mieć swobodę wyboru w trakcie
decyzji) np. w psychoterapii
SPOAECZNY DOWÓD SAUSZNOŚCI
lð Asch 1951
lð SpoÅ‚ecznego dowodu sÅ‚usznoÅ›ci dostarczajÄ… nam inni ludzie
lð Deutsch i Gerard (1955) mówiÄ… o dwóch rodzajach wpÅ‚ywu spoÅ‚ecznego
związanych z ulegania opiniom innych osób i naśladowania ich zachowań
1.Wpływ informacyjny
2. Wpływ normatywny
WPAYW INFORMACYJNY (Doliński 2005)
lð kiedy osoba postrzegajÄ…ca zachowania innych oraz wygÅ‚aszane przez innych
sądy traktuje jako zródło informacji o tym co ma robić
- eksperyment Reingen (1982) (lista ile osób już dało) inne przykłady z życia
lð Kiedy wpÅ‚yw informacyjny bÄ™dzie najsilniejszy?
- gdy inni będą zgodnie reagować (np.wydawać zgodne opinie)
-gdy nie będziemy się czuli ekspertem w dziedzinie (np. w eksp. Ascha mamy
kłopoty ze wzrokiem)
- kiedy sytuacja zewnętrzna jest niejednoznaczna (np. wizyta w belwederze)
I
WPAYW NORMATYWNY (Doliński 2005)
naśladujemy zachowania innych zgodnie z normą nieodróżniania się od innych
Cele takiego zachowania
lð podtrzymywania wiÄ™zi grupowej
lð uzyskania akceptacji bÄ…dz unikniÄ™cia dezaprobaty po to, aby posiadać
przyjaciół lub znajomych.
lð Automatyczny czy kontrolowany?
Chartrand i Bargh (1999):
lð wniosek: naÅ›ladowanie innych jest zautomatyzowane i może dotyczyć nawet
ruchów mimowolnych
SPOAECZNY DOWÓD SAUSZNOŚCI
lð PrzykÅ‚ady:
lð Jonestown 1978
lð Inne jakie?
32
LUBIENIE
Sympatię można wzbudzić poprzez:
lð atrakcyjność
lð podobieÅ„stwo
lð współdziaÅ‚anie
lð okazywanie zrozumienia
lð PrzykÅ‚ady&
WZAJEMNOŚĆ
lð Marcel Mauss (1954) uważa, że w wiÄ™kszoÅ›ci kultur wystÄ™puje powszechnie
zobowiÄ…zanie (zobligowanie) do dawania, do przyjmowania i do oddawania,
co powoduje poczucie zobligowania do wzajemności
lð jest to wewnÄ™trzny przymus, który odczuwamy niezależnie od wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci
człowieka w stosunku, do którego ten przymus czujemy
lð zgodnie z tÄ… reguÅ‚Ä… czujemy, że powinniÅ›my siÄ™ odwdziÄ™czać za otrzymane
dobra
lð Eksperyment Dennis Regan 1971 (z coca-colÄ…)
lð PrzykÅ‚ady:&
NIEDOSTPNOŚĆ
lð Wojciszke (2002)
lð jeżeli jakiÅ› przedmiot lub możliwość dziaÅ‚ania zostanÄ… nam odebrane lub
zagrożone odebraniem to wywołuje to stan nieprzyjemnego napięcia
(reaktancji oporu)
Opór jest większy
lð im ważniejsza jest zablokowana opcja,
lð im wiÄ™cej jest możliwoÅ›ci zablokowanych
lð im bardziej jest to nieoczekiwane
Reaktancja& (Brehm, 1966)
lð powoduje chęć uzyskania utraconej swobody wyboru i subiektywny wzrost na
wartości bądz atrakcyjności utraconej bądz zagrożonej utraceniem opcji
lð niedostÄ™pność dobra powoduje zwiÄ™kszenie na niego popytu
lð PrzykÅ‚ady
- ostatni egzemplarz na składzie
- ostatnia okazja
- aukcje
- inne jakie?
AUTORYTET
lð Eksperyment Miligram 1974
lð eksperyment Bickaman 1974
lð eksperyment Peters i Ceci 1982
lð Inne przykÅ‚ady jakie?
33
lð Nadmierna ostrożność wobec pomysłów ludzi bez statusu autorytetów
lð Dlaczego ufamy autorytetom?
4. ZACHOWANIA KONSUMENCKIE
Literatura obowiÄ…zkowa:
Doliński D. (2003). Psychologiczne mechanizmy reklamy. (160-194). Gdańsk: GWP.
Falkowski A., Tyszka T. (2002). Psychologia zachowań konsumenckich. (s. 139-162).
Gdańsk: GWP
NIERACJONALNOŚĆ LUDZKICH DECYZJI
Tversky i Kahneman 1981
" kalkulator & marynarka (68% vs 29%)
Arkes i Ayton 1999
" Szczyrk vs Karpacz (200 zł+ 140 zł)
NIERACJONALNOŚĆ (NIE:&) LUDZKICH DECYZJI
" efekt utopionych kosztów
" manipulacja kontekstem
KIEDY EFEKT UTOPIONYCH KOSZTÓW JEST WIKSZY?
" im dłuższy jest okres i suma poczynionych inwestycji
" im mniej środków musimy zainwestować w kontynuację działania
MANIPULACJA KONTEKSTEM
" wprowadznie nowego modelu, który staje się obiektem porównania
Cambell i Diamond 1990,Gail Ruiz 1997
" np. jednorazowa okazja vs stała okazja
KUPONY- BONY - TALONY
Kiedy sÄ… skuteczne???
Baw 1992
" obniżka duża vs mała
" krótki vs długi okres ważności
" mały vs duży udział
w rynku
" wysoki vs niski stopień penetracji
" drogi vs tani
SKUTECZNA PROMOCJA
" w USA na promocje
średnio wydaje się 6mld $ rocznie
" jak oceniają specjaliści efekty takich działań są krótkotrwałe
SKUTECZNA PROMOCJA
34
" Hunt i in. 1995
" Kiedy???
" gdy wykształca długotrwałe pozytywne postawy do marki ( osobowość marki )
" gdy aktywnie kojarzymy markę i korzyści
" Jak???
" Kupowanie świadome
" np. klient musi wypełnić i wysłać kupon wtedy zaoszczędzi
" Atrybucja zdarzenia
PATRIOTYZM NACJONALIZM -KOSMOPOLITYZM
" A JAK JEST W POLSCE I W EUROPIE???
OCENA JAKOÅšCI
" KUPOWANIE experience goods
HEURYSTYKI - jakie
" marka produktu
" cena
" reklama
" nazwa sklepu lub jego reputacja
" warunki gwarancji
OCENA JAKOÅšCI
Purohita i Srivastrava 2001
" KIEDY REPUTACJA FIRMY MA ZNACZENIE KIEDY GWARANCJA?
" WYNIKI:
" w przypadku renomowanej firmy przedłużony okres gwarancji poprawia ocenę
produktu, ale nie ma to znaczenia, jeśli firma jest kiepska
OCENA JAKOÅšCI
Price i Dawar 2002
" informacja o 2 letniej gwarancji może pomóc klientowi przy wyborze jeśli nic
nie wie o firmie
WNIOSKI
" podkreślenie warunków gwarancji opłaca się firmom nieznanym lub
renomowanym, ale nie firmom przeciętnej jakości
MUZYKA A OCENA JAKOÅšCI
" JAKA MUZYK ZWIKSZA OBROTY?
" pop
" dance
" rock
" Klasyczna
" TEMPO MUZYKI TEMPO PORUSZANIA
NASTRÓJ A OCENA JAKOŚCI
" Czy pozytywny nastrój wpływa na lepszą ocenę produktu i częstość
kupowania?
NASTRÓJ A OCENA JAKOŚCI
" Mattila 1998
35
" nastrój wpływa tylko na klientów, którzy nie mają doświadczenia z danym
produktem i są słabo motywowani (motywacja parateliczna)
KUPOWANIE KOMPULSYWNE
" W USA 5,9% populacji
" Nałóg czy kompulsja?
KUPOWANIE KOMPULSYWNE- PRZYCZYNY
" NEUROBIOLOGICZNE
" “!serotoniny = “!kontroli
" SPOAECZNE
" reklama (szczęście = nabywanie, dotarce do lepszego świata)
" kult dóbr vs deficyt
" średnie dochody
" PSYCHOLOGICZNE
" samoocena
" depresja
" potrzeba aprobaty społecznej
" autowaloryzacja
" fantazjowanie
" obniżony nastrój poprawiający się po zrobieniu zakupów (mieszankę emocji
pozytywnych i negatywnych)
KUPOWANIE KOMPULSYWNE- TERAPIA
" farmakolgia
" symulacje mentalne
BADANIA MARKETINGOWE
" Jako cisowe - grupy fokusowe& .
BADANIA MARKETINGOWE
" Ilościowe&
" eksperymenty&
" często wykorzystuje się korelacje & .
" Sutton i Rfaeli 1998
" Czy przyjazne reakcje obsługi powodują wzrost sprzedaży???
BADANIA MARKETINGOWE
" Iluzja pozytywnych ocen
NIEZADOWOLENIE KLIENTA REPUTACJA FIRMY
" W USA 20% klientów jest niezadowolonych, ale tylko 50% składa jakieś skargi
Marshy i Varhage 1985
" motywy składania skarg
" materialne vs psychologiczne
Lapidus i Pinkerton (1995)
36
" liczba składanych reklamacji nie może być wskaznikiem zawodności firmy
NIEZADOWOLENIE KLIENTA - REPUTACJA FIRMY
" Czy reputację firmy łatwo stracić (dlaczego)?
" asymetria wnioskowania o poziomie sprawności vs moralności
STRATEGIE WYBORU MIDZY PRODUKTAMI
" STRATEGIA PRZEWAGI CECH POZYTYWNYCH
" liczy się liczba a nie ważność
" STRATEGIA KONIUNKCYJNA
" ustalenie listy minimalnych wymagań i sprawdzeniu czy alternatywy wyboru
spełniają te warunki, pierwsza alternatywa, która spełni warunki zostaje
wybrana (alternatywa satysfakcjonujÄ…ca)
" STRATEGIA ALTERNATYWNA
" zostaje wybrana opcja, która spełnia choć jedno wymaganie uznane za ważne
(np. wyprzedaże)
" STRATEGIA LEKSYKOGRAFICZNA
" działa naturalna hierarchia cech produktów, porównujemy wszystkie
alternatywy ze względu na pierwszą najważniejszą cechę, jeśli któraś z
alternatyw przeważy zostaje wybrana
" (np. w kim jestem zakochany najbardziej)
" STRATEGIA DOMINACJI I PSEUDODOMINACJI
" wybór produktu, który jest lepszy pod wieloma względami, ale tak jest rzadko
więc często ulegamy pseudodominacji
" manipulujemy własnymi ocenami tak, że produkt wydaje nam się lepszy pod
każdym względem
STRATEGIA MAKSYMALIZACJI ADDYTYWNEJ UŻYTECZNOŚCI MAU ZASADA
KOMPENSACJI
" wada produktu ze względu na jakąś cechę
może zostać zrównoważona zaletą innej cechy
Kroki:
" określenie alternatyw wyboru,
" określenie cech wyboru,
" określenie wagi tych cech
" ocena alternatyw ze względu na pojedyncze cechy,
" policzenie globalnej użyteczności dla alternatyw
" porównanie wyników globalnych użyteczności
CZY CZAOWIEK PODEJMUJE DECYZJE RACJONALNIE
Simon 1955
" Decydenta charakteryzuje: brak pełnej informacji o alternatywach i ich
cechach , niemożność dokonania obliczeń i porównań - brak konsekwencji w
wyborach
" Khneman 2004
" Heurystyka afektywna
" WYJÅšCIE Z SYTAUCJI
37
" Analiza decyzyjna
" określenie i nazwanie cech produktu
" pokazanie możliwości oceniania i porównywania różnych produktów ze
względu na ten sam zbiór cech np. podanie ceny jednostkowej
CO WPAYWA NA DECYZJE: - KIEDY JAKA STRATEGIA
" ważność decyzji
" złożoność zadania
" presja czasu
" RADA
" nadmiar informacji może prowadzić do nieefektywnych wyborów (skracany
jest czas decyzji)
PRZEDDECYZYJNE ZNIEKSZTAACENIE OCEN
Montgomery (1989)
" podejmowanie decyzji to proces
potwierdzania wcześniej
przyjętych (PROTO)hipotez
" wstępny wybór nabiera atrakcyjności pod innym względem poprzez
automanipulacje (np. wzrost pozytywności ocen produktu wybranego a spadek
ocen produktu niewybranego)
CZY DODANIE NOWEJ CECHY&
" ZWIKSZY ATRAKCYJNOŚĆ PRODUKTU?
" tak&
" jeśli pozostałe cechy
sÄ… ocenione wysoko
" nie&
" jeśli pozostałe cechy
sÄ… ocenione nisko
CZY DODANIE NOWEJ CECHY&
" ZWIKSZY SPRZEDAÅ» PRODUKTU?
" tak
" jeśli produkt jest drogi
i wysokiej jakości
" nie
" jeśli produkt jest tani
i niskiej jakości
DLACZEGO LUDZIE WYDAJ PIENIDZE NA CECHY PRODUKTÓW, Z
KTÓRYCH PÓyNIEJ NIE KORZYSTAJ?
" ILUZJA BO&
" Suj, Kang Lee 1998 spośród 65 osób, które kupiły telewizor z funkcją
podglądu (obraz w obrazie) po 3 miesiącach tylko 18 osób użyło tej funkcji
chociaż raz!!!
POSZUKIWANIE RÓŻNORODNOŚCI
38
5. REKLAMA
Literatura obowiÄ…zkowa:
Doliński D. (2003). Psychologiczne mechanizmy reklamy. (s.7-79). Gdańsk: GWP.
CO LUB KTO JEST yRÓDAEM INFORMACJI
O RÓŻNYCH PRODUKTACH ???
Schudson (1986)
" 23% przyjaciele
" 15% krewni
" 6% ogłoszenia i reklamy
Katz i Lazarsfeld (1955)
" 42% mieszkanek Decatur stwierdziło, że do zakupu produktu namówili ich inni
ludzie
" 58% stwierdziło, że to reklama lub indywidualna decyzja
POZYTYWNA VS NEGATYWNA ROLA PLOTKI
Przykłady
" nosidełko Moore a
" pakiet z diabłem Procter & Gamble
" Yuka z tarantulÄ…
" inne
SZKODLIWY WPAYW REKLAMY
" przekonanie, że na mnie reklama nie działa i jego wpływ na atrybucje decyzji
konsumenckich
" może zaburzyć kontakty społeczne
" inne jakie?
Goldberg i Gorn 1978
" WYNIKI:
" w grupie eksperymentalnej 35% dzieci wybierało zabawę z kolegą w grupie
kontrolnej ok 70%
SZKODLIWY WPAYW REKLAMY
" asymetria hedonistyczna (Frijda 1988)
" emocje negatywne mogą być wywołane przez te same bodzce
" do wzbudzenia emocji pozytywnych potrzebne sÄ… nowe bodzce
REKLAMA NA DARMO
Scott 1966
" 35- 40% prób wprowadzenia nowego produktu kończy się klęską
Przykłady
" Ford Edsel
" Paper Company i papierowe sukienki
39
" Upadłe kapelusze
" whisky & bourbon
ZAMASKOWANA REKLAMA
" product placement
Przykłady
" Matrix & Nokia
" Helikopter & Nikon
" Operacja Samum & Warka Strong
CZY REKLAMA POWODUJE WZROST SPRZEDAŻY PRODUKTÓW?
" Schmalensee (1972)
" istnieje zależność pomiędzy częstością emisji reklam w kwartele danego roku
a ilością sprzedawanego produktu w następnym kwartale
" ale&
" silny jest też związek wielkość sprzedaży produktu w jednym kwartale a
intensywność reklamy w następnym kwartale
" sprzedaż pobudza do reklamowania???
MARKETING MIX
" product
" place
" price
" promotion & advertising
MARKETING MIX
" zasada łańcucha
" zasada najsłabszego ogniwa aktualnie jest kwestionowana
" słabe miejsce można zrekompensować
PRODUKT
" czy kupujemy produkt czy wyobrażenie o produkcie?
" opcjonalność dobroci marki (w zależności od funkcji jaką mają spełniać )
" klienci często nie kupują produktów, ale produkty określonej marki
" osobowość marki
RYZYKO ODRZUCENIA NOWEJ MARKI
" Przeciwdziałanie (cel)
" dobra reputacja marki ma redukować ryzyko związane z wprowadzeniem
nowego produktu
" Przeciwdziałanie (rodzaje)
" rozszerzenie linii marki
" rozszerzenie marki
ROZSZERZENIE LINII MARKI VS ROZSZERZENIE MARKI
Co jest bezpieczniejsze?
" rozszerzenie linii łatwiej następuje kategoryzacja
" rozszerzenia marki - klienci często myślą o nowym produkcie na zasadzie
kontrastu, w efekcie pozytywny stosunek do marki nie przenosi siÄ™ na nowy
produkt, a często następuje zjawisko odwrotne
40
PRODKUKT
" znaczenie koloru (black label Johny Walker yelow label Cutty Sark)
" znaczenie opakowania
MIESJCE
" złe wyeksponowanie produktów na półce (Peckhman 1963)
" produkty częstego użycia vs łakocie
MIESJCE - TRZY SZTUCZKI
" reguła prawej ręki
" pupila umieść po prawej stronie lidera
" dlaczego?
" przeceniony bestseller
" Co zrobić z produktami (np. książkami), które kiepsko się sprzedają
" wykorzystanie kategoryzacji
" - gdzie ustawić produkt średniej jakości i ceny
CENA PRODUKTU
" heurystyka droższy lepszy cena staje się wskaznikiem jakości
" Czy wnioskowanie cena = jakość jest właściwie?
Riesz 1978
" korelacja jest słaba 0,26
CENA PRODUKTU - MANIPULACJA
" wykorzystywanie cen psychologicznych
" obniżki i wyprzedaże (minimalna obniżka Bolen 1984)
" subiektywna cena (tanie vs drogie w zależności od kontekstu: potrzeb, wartości
miejsca, poprzednich wydatków -efekt kontrastu vs asymilacji; Kojami 1994)
CENA PRODUKTU
" Czy obniżka ma być przedstawiona kwotowo czy procentowo?
Kojami 1994
" w przypadku prudktów tanich
" w przypadku produktów drogich
PROBLEMY ETYCZNE
Reklama podprogowa
" Vicary -bodzce podprogowe miały zwikszać apetyty na Cole o18% a na
kukurydzÄ™ o 57%
(Blondlot i promienie N)
" Czy reklama podprogowa jest skuteczna?
" NIE Champion i Turner 1959
" TAK Murphy i Zajonc (1994)
41
wnioski
" bodzce emocjonalne mają większy wpływ na nieświadome oceny niż bodzce o
charakterze poznawczym, ale & .
PROBLEMY ETYCZNE
" & masowa wiara w oddziaływanie na ludzką nieświadomość może spowodować
bardziej skuteczne oddziaływanie na ludzką świadomość
" (Toyota i jednosekundowy napis)
" schemat dziecięcości
" reklamy używek (Schudson 1986)
WPAYW REKLAMY NA ZAKUPY
Kiedy bywa efektywna?
" przed pierwszym kontaktem potencjalnego klienta z produktem
" dla produktów, których walorów estetycznych i użytkowania nie jesteśmy w
stanie ocenić w sklepie bez wypróbowania
" reklama branż względnie nowych
" brak wiedzy na temat rzeczywistych zalet i wad oferowanych produktów
DETERMINANY SKUTECZNOÅšCI REKLAMY
GRUPA DOCELOWA
" Jak upolowac na grube ryby
" bardzo mały procent populacji wykupuje często bardzo duży procent całej
produkcji
" Oskar & Mayer zbadali, że 50% rodzin, w których w ogóle pije się piwo wypija
88% piwa, a 90% Coca coli w tym 17% rodzin wypija 88% piwa, a 39% - 90%
coli
GRUPA DOCELOWA
" BADANIA MARKETINGOWE
" cel
" przedmiot badań
GRUPA DOCELOWA
" nieufność dzieci (Robertson i Rosister 1973, Jones1993)
" osoby starsze
" dobór słów w reklamie do płci odbiorcy
DOPASOWANIE
" Dlaczego ocena dobra - zła reklama nie zawsze ma przełożenie na sprzedaż?
" nawyki kupowania
" znajomość produktu
" zapamiętanie produktu
DETERMINANY SKUTECZNOÅšCI REKLAMY
DOPASOWANIE
42
Dlaczego ocena dobra - zła reklama nie zawsze ma przełożenie na sprzedaż?
" preferencja nie wymaga inferencji nie trzeba wiedzieć dlaczego coś nam się
podoba, aby to lubić
" nieświadome kupowanie (automatyczne)
Nowak i Pochwatko (2003 )
" ruch odpychania bÄ…dz oddalania wzbudza negatywne odczucia a ruch
przyciągania albo spostrzegania lub zbliżania obiektu wzbudza pozytywne
odczucia
DOPASOWANIE
dokonywanie zakupów charakter reklamy
DOPASOWANIE
dokonywanie zakupów charakter reklamy
John O Tool, 1981
John O Tool, 1981
zakupy
zakupy
emocje rozum
emocje rozum
kosmetyki pralka
kosmetyki pralka
zaangażowanie
zaangażowanie
batonik mydło
batonik mydło
" charakter reklamy powinien zależeć od rodzaju reklamowanego produktu
" Maison 1998 (szampon z glucasil em)
DOPASOWANIE
dokonywanie zakupów charakter reklamy
" Często stosuje się argumenty emocjonalne tam gdzie powinny być racjonalne -
dlaczego?
Schudson 1986
" STEREOTYP - uważa się, że klientami sklepów często są kobiety, które kierują się
uczuciami& .
WIZERUNEK PRODUKTU A WYOBRAŻENIE JAKI POTENCJALNY
KLIENT MA O SOBIE
" zwiÄ…zek produktu z ja realnym vs ja idealnym
Graeff
43
" im silniejszy zwiÄ…zek piwa (Budweiser) z wizerunkiem albo ja realnego albo ja
idealnego tym lepsza ocena piwa i tym większa deklaracja kupna tego piwa
" jeśli występował brak związku, to aby zwiększyć ten związek, to lepiej
prezentować produkt jako produkt publiczny
" sytuacyjnej dynamika ja idealnego
DOPASOWANIE&
" płeć produktu płeć osoby reklamującej
" wpływ męskości mężczyzny czyli muskularności na ocenę produktu
" przełamywanie stereotypów w reklamach
DOPASOWANIE&
" dopasowanie w sprzedaży usług turystycznych
DOPASOWANIE&
" stopień dopasowania osoby występującej w reklamie i charakter produktu
(ryzyko psychospołeczne i finansowe)
DOPASOWANIE&
" (nie) atrakcyjność osoby vs
(nie) atrakcyjność
reklamowanego produktu
SPECYFICZNOŚĆ KULTUROWA
" Belk, Bryce, Pollay 1985 aby reklama spełniała zadanie musi się odwoływać
do wartości, które są wyraziste w danej kulturze
" kolektywizm vs indywidualizm
SPECYFICZNOŚĆ KULTUROWA
" badanie Sang Pil Han i Shavitt 1994 (reklamy indywidualistyczne vs
kolektywistyczne: produkty publiczne vs prywatne)
" wyżej oceniane były reklamy oraz deklarowana chęć zakupu produktów
zgodnych z wartościami kulturowymi szczególnie w przypadku produktów
niemajÄ…cych prywatnego znaczenia
" w przypadku przedmiotów osobistych przedkładano reklamy
indywidualistyczne
SPECYFICZNOŚĆ KULTUROWA
" Gregory i Munch 1994 badali Meksykańczyków manipulowali w
prezentowanych reklamach kwestiami ważnymi ze względu na wartości kulturowe
spójnością z normami i rolami społecznymi
REKLAMA PORÓWNAWCZA
" Czy jest skuteczna?
" Chattopadhaya 1998
" istotny na ocenę reklamy porównawczej ma wpływ upływ czasu (po tygodniu)
" Komu może zaszkodzić?
44
OGAOSZENIA
Matrymonialne
w USA Cicerello Sheehan 1995
" kobiety poszukują starszego partnera, mężczyzni młodszej partnerki, kobiety
coraz częściej podkreślają swoja energiczność, towarzyskość
i wylewność i wymagają tego od partnera, ale mężczyzni tego nie podkreślają
tylko piszą, że są troskliwi i kochający
" w Polsce- reguła socjobiologiczna
OGAOSZENIA
Rekrutacja& .
WIELKOŚĆ REKLAMY I CZSTOŚĆ POJAWIANIA SI
Homer 1995
" powiększenie 4 razy daje 40% wzrost zauważalności w przypadku reklamy z
branży IT
Kirmani 1990
" wielkość reklamy czasami dostarcza info o produkcie duża reklama to dobry
produkt dobra wizytówka marki i producenta
WIELKOŚĆ REKLAMY I CZSTOŚĆ POJAWIANIA SI
" Zajonc i in. 2000
" efekt czystej ekspozycji badania Edwarda to potwierdziły odnośnie reklam
radiowych
" Berger 1999
" efekt ten nie jest prostoliniowy
" Pratkanis i Aronson 2001
" można zwiększać szybkość filmu reklamowego
" 2 x 15 s. dominują krótsze spoty, ale częstsze&
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
SYLABUS WSPOLCZESNE PROBLEMY PSYCHOLOGIIWspółczesne problemy socjologiiProblemy psychologiczne w niepłodności16 Monizm i dualizm Problem psychofizycznyWspółczesne problemy patologii społecznejPROBLEM PSYCHOFIZYCZNYSearle Problem psychofizycznyKRK Wspolczesne zagadnienia psychologii spolecznejLeśniewska, Katarzyna Współczesne problemy wielokulturowego Sarajewa (2012)Mikołajczyk Lerman G Małoletnie rodzicielstwo jako problem psycho społecznywięcej podobnych podstron