4. Problematyka literackiego dokumentu zbrodni hitlerowskiej (Z. Nałkowska "Medaliony").

"Medaliony" powstały z materiałów zebranych przez autorkę w trakcie prac Głównej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich. Jest to zbiór opowiadań o charakterze reportażowym, których bohaterami są prości ludzie, doświadczeni przez los wojny i okupacji. Autorce udało się osiągnąć efekt oddziaływania na wyobraźnię czytelnika i niezwykłą plastyczność obrazów. Przedstawiła ona suche fakty w sposób bezpośredni, autentyczny, bez komentarzy i dygresji odautorskich. Każdy rozdział jest autonomiczną historią dotyczącą okupacyjnej rzeczywistości i obozów koncentracyjnych, getta, doświadczeń przeprowadzanych na ludziach i innych zbrodni. "Medaliony" to wstrząsający dokument ludobójstwa i cierpień ludzkich, dokument zbrodni i wpływu wojny na psychikę człowieka. II wojna światowa i jej skutki długo jeszcze miały zdecydowany wpływ na życie i postępowanie tych, którzy przetrwali, ale w czasie wojny znajdowali się w centrum przerażających wydarzeń, które spustoszyły ich psychikę na zawsze. Tytuł "Medaliony" kojarzy się z nagrobkowymi fotografiami ludzi zmarłych. Nałkowska stworzyła swoim utworem rodzaj pomnika, nagrobka wszystkim torturowanym i zamęczonym przez hitlerowców w czasie II wojny światowej. "Medaliony" to przykład tzw. prozy dokumentalnej. Mają charakter częściowo sprawozdania, a częściowo protokołu z przesłuchań świadków zbrodni. Otwierające zbiór opowiadanie "Profesor Spanner" zawiera opis instytutu, który zajmuje się produkcją mydła z ludzkiego tłuszczu i preparowaniem ludzkiej skóry. Opowiadanie składa się z opisu samego instytutu oraz fragmentu wypowiedzi jednego z pracowników zajmujących się produkcją mydła. Szokujący jest nie tylko opis ludzkich zwłok, ale i beznamiętna relacja pracownika, nie widzącego w działalności fabryki niczego niemoralnego czy nieetycznego W opowiadaniu "Dno" stara kobieta opisuje swój pobyt w więzieniu na Pawiaku, w obozie koncentracyjnym i w fabryce Bunzig. W obozie miały miejsce przypadki kanibalizmu, do którego zmuszone były więźniarki Warunki, w jakich przebywały i były transportowane, były tak makabryczne, że wywoływały przerażenie nawet u niektórych oficerów niemieckich. Z kolei opowiadanie przy torze kolejowym ukazuje kobietę, która została postrzelona w czasie ucieczki z transportu. Leżała przy torach kolejowych i żaden z gapiów nie potrafił zdobyć się na udzielenie jej pomocy. W końcu została z litości dobita. Do najbardziej wstrząsających można zaliczyć opowiadanie "Dzieci i dorośli w Oświęcimiu". Początkowo jest to krótka charakterystyka największych katów Oświęcimia i opis ich ulubionych sposobów zabijania więźniów. Ale jest to również wspomnienie o dzieciach zgładzonych w obozie koncentracyjnym. Dzieci, zmuszone do ciągłej obserwacji aktów nieludzkiej przemocy, mordów i tortur, utraciły zdolność rozróżniania dobra i zła. Przykładem okaleczenia ich psychiki i wrażliwości jest zabawa "w palenie Żydów". Motto utworu, które brzmi: "Ludzie ludziom zgotowali ten los" stanowi nawiązanie do znanego powiedzenia "człowiek człowiekowi wilkiem". Jest to niezwykle przygnębiające stwierdzenie faktu, że czasem ludzie są gorsi od najbardziej krwiożerczych zwierząt. "Medaliony" to wstrząsające studium ludzkiego strachu, degeneracji i degradacji człowieka. Tytuł kojarzy się przede wszystkim z określeniem nagrobkowych fotografii ludzi zmarłych. Książka Z. Nałkowskiej to pomnik, który autorka wystawiła wszystkim ofiarom faszyzmu, ludziom, których hitlerowcy torturowali i zamęczyli nie tylko w Polsce. Można też odbierać "Medaliony" jako uniwersalną przestrogę przed jakimkolwiek ludobójstwem, zabijaniem w imię obłąkanych ideologii.