MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jadwiga Rudecka
Charakteryzowanie dodatków i materiałów pomocniczych
743[02].O1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
inż. Stanisław Pietryka
Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Jadwiga Rudecka
Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[02].O1.05
 Charakteryzowanie dodatków i materiałów pomocniczych , zawartego w programie
nauczania dla zawodu kuśnierz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych naturalnych
i chemicznych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.2.3. Ćwiczenia 25
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3.Inne materiały pomocnicze 28
4.3.1. Materiał nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 35
5. Sprawdzian osiągnięć 36
6. Literatura 40
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o materiałach pomocniczych
i dodatkach stosowanych w kuśnierstwie.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
743[02].O1
Podstawy zawodu
743[02].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
743[02].O1.02
SporzÄ…dzanie rysunku technicznego
743[02].O1.03
i odzieżowego
Charakteryzowanie maszyn
i urządzeń stosowanych
w kuśnierstwie
743[02].O1.04
Określanie właściwości skór
futerkowych
743[02].O1.05
Charakteryzowanie dodatków
i materiałów pomocniczych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować podstawowe przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
- stosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej,
- nazywać podstawowe związki chemiczne nieorganiczne kwasy, zasady,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 scharakteryzować podstawowe surowce włókiennicze pochodzenia naturalnego,
 scharakteryzować surowce włókiennicze sztuczne i syntetyczne,
 wyjaśnić pojęcia: tkanina i dzianina,
 scharakteryzować sploty tkackie,
 rozpoznać sploty tkackie zasadnicze i pochodne,
 określić wpływ splotu na wygląd powierzchni i właściwości tkanin,
 scharakteryzować właściwości użytkowe dzianin,
 scharakteryzować wyroby plecione i wskazać ich przeznaczenie w kuśnierstwie,
 scharakteryzować włókniny i określić ich przeznaczenie w kuśnierstwie,
 określić właściwości i zastosowanie laminatów,
 scharakteryzować wyroby włókiennicze futropodobne - futra sztuczne,
 rozpoznać skóry odzieżowe naturalne miękkie - licowe, welurowe, nubukowe,
 rozpoznać rodzaje podszewek,
 scharakteryzować właściwości nici konfekcyjnych,
 scharakteryzować pasmanterie tkane - tasiemki krawieckie, taśmy gumowe, gurty,
 scharakteryzować pasmanterie plecione - sznurki, galony, taśmy ozdobne,
 określić wady i uszkodzenia wyrobów włókienniczych,
 określić rodzaje zapięć i ich zastosowanie,
 dobrać zapięcia do wyrobów futrzarskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Charakterystyka podstawowych surowców włókienniczych
naturalnych i chemicznych
4.1.1. Materiał nauczania
Materiały włókiennicze produkowane są z włókien różniących się pochodzeniem,
właściwościami oraz sposobem ich otrzymywania.
Według pochodzenia włókna dzielimy na naturalne, chemiczne. Włókna naturalne są
otrzymywane z roślin (bawełna, len, konopie) i ze zwierząt (owce, wielbłądy, króliki).
Włókna chemiczne są otrzymywane drogą przemysłowego przetwarzania różnych surowców
naturalnych (włókna sztuczne) i na drodze syntezy chemicznej (włókna syntetyczne).
Surowce włókiennicze
Naturalne Chemiczne
Roślinne Zwierzęce Sztuczne Syntetyczne
Uwłosienie ssaków Jedwabne
Rys. 1. Klasyfikacja surowców włókienniczych [1, s. 20, 60]
Włókna roślinne
Włókna roślinne dostarczane są w postaci włókien nasiennych lub włókien pochodzących
z łodyg albo łupin owoców.
Do najbardziej znanych i najpowszechniej stosowanych włókien roślinnych należą bawełna,
len i konopie.
Bawełna
Włókien bawełny dostarcza roślina o nazwie bawełnica. Bawełnica należy do rodziny
roślin ślazowatych. Bawełnica jest rośliną jedno- lub dwuletnią o wysokości od 1do 3m.
Liście ma trój- lub pięciopalczaste, kwiaty osadzone są na długich szypułkach.
Po przekwitnięciu powstaje torebka owocowa wielkości orzecha włoskiego. Wewnątrz
torebki znajdują się nasiona pokryte delikatnymi włosami, tj. włóknami bawełnianymi.
Gdy torebka dojrzeje, pęka, a włókna podobne do pęczków waty wydostają się na zewnątrz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Len
Konopie
Bawełna
Białkowe
Poliestrowe
Celulozowe
Poliamidowe
Poliakrylonitrylowe
Dębowy
Morwowy
Wełna owcza
Wełna z wielbłądów
a) b)
Rys. 2. Bawełnica: a) gałązka kwitnąca, b) pęknięta torebka [4 , s. 10]
Zebraną bawełnę poddaje się sortowaniu, suszeniu, odziarnianiu, polegającym
na usunięciu nasion i oczyszczeniu. Po tych operacjach pozostają na nasionach bardzo krótkie
włókienka (tzw. podwłosie) nie nadające się do przędzenia, które po usunięciu nasion bywają
używane do wyrobu pewnych gatunków włókien sztucznych. Z zebranej bawełny otrzymuje
się, po jej odziarnieniu i oczyszczeniu, od 30 do 40 % włókna nadającego się do przędzenia.
Włókno bawełny oglądane pod mikroskopem ma kształt spiralnie skręconej wstążki. Wolny
koniec włókna jest zaostrzony i zamknięty, drugi oderwany od ziarna jest otwarty. Przekrój
poprzeczny włókna jest podobny do kształtu fasoli.
a) b)
Rys. 3. Włókna bawełny pod mikroskopem: a) kształt podłużny włókna, b) przekroje poprzeczne włókna
[1, s. 26]
W stanie surowym włókno bawełny jest delikatne, cienkie oraz wytrzymałe
na rozciąganie i zginanie. Wytrzymałość bawełny w stanie mokrym jest większa niż w stanie
suchym. Włókna i wyroby bawełniane są miękkie, miłe w dotyku, o puszystej powierzchni.
Charakteryzują się ponadto dobrymi właściwościami higienicznymi, dobrze wchłaniają
wilgoć, nie sprawiając przy tym wrażenia mokrych. Największą ilość bawełny przerabia się
na tkaniny odzieżowe, bieliz
niane, pościelowe. Z przędzy bawełnianej wyrabia się także
dzianiny, zwłaszcza bieliz
niane, nici do szycia i haftu, tasiemki, koronki itp., jak również
materiały techniczne i opatrunkowe, np. watę i gazę lekarską. Bawełnę przerabia się również
z dodatkiem włókien chemicznych. Wyroby te noszą nazwę bawełnopodobnych.
Len
Roślina dostarczająca włókien lnianych nosi nazwę lnu pospolitego. Len włóknisty jest
rośliną jednoroczną, dochodzącą do 1,5 m wysokości, o drobnych liściach i drobnych
kwiatach, przeważnie barwy niebieskiej. W czasie wzrostu łodyga lnu zmienia swoją barwę
od zielonej poprzez żółtozieloną do żółtej lub brunatnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
a) b)
Rys. 4. Uprawa lnu: a) kwitnący len, b) dojrzały len [4, s. 14]
W łodydze lnu wyróżnia się trzy warstwy komórek: korę, drewno i rdzeń.
Rys. 5. Wycinek powiększonego przekroju poprzecznego łodygi lnu [1, s. 29]
Warstwa kory składa się z nabłonka, który chroni roślinę przed szkodliwym działaniem
czynników zewnętrznych oraz z komórek wzmacniających łodygę. W warstwie kory
położonej bliżej środka łodygi występuje tkanka łykowa, którą stanowią pęczki komórek,
przebiegające wzdłuż całej łodygi. Komórki włókniste i niewłókniste, występujące
w Å‚odydze, sÄ… spojone substancjÄ… kleista, zwanÄ… pektynÄ….
Warstwa drewna w łodydze składa się ze zdrewniałych komórek. Środek łodygi stanowią
komórki, które tworzą rdzeń. W miarę dojrzewania łodygi, komórki tej warstwy wysychają
i na ich miejscu tworzy się wolna przestrzeń wypełniona powietrzem.
Pojedyncze włókno lniane wydobyte z łodygi, stanowi włókno techniczne. Włókno
techniczne składa się z wielu pęczków krótkich i cienkich włókien elementarnych. Włókna
elementarne są ze sobą spojone pektyną i stanowią pęczki włókna. Na ich powierzchni
znajdują się widoczne pod mikroskopem rysy i zgrubienia. Przekrój poprzeczny pęczka
włókien ma kształt zbliżony do wieloboku.
Rys. 6. Włókna lnu pod mikroskopem: a) włókna elementarne, b) pęczek włókien elementarnych, c) przekrój
poprzeczny pęczków włókien elementarnych [1, s. 31]
Włókna lniane odznaczają się dużą wytrzymałością na rozciąganie i połyskiem oraz wysoką
higroskopijnością, ale małą izolacyjnością cieplną, Są sztywniejsze i twardsze w dotyku
od bawełny. Z lnu wyrabia się tkaniny pościelowe, obrusowe, ścierkowe, odzieżowe
oraz dekoracyjne. W celu zwiększenia sprężystości tkanin lnianych stosuje się mieszanki
z włóknami syntetycznymi. Z lnu wyrabia się także nici, sznurki, sieci rybackie, tkaniny
techniczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Konopie
Konopie są rośliną jednoroczną włóknodajną, należącą do rodziny pokrzywowatych, są
rośliną jednoroczną. Włókno techniczne konopi ma budowę podobną do włókna lnu. Ma ono
długość 1,5 2,0 m, jest grubsze, twardsze, mocniejsze i sztywniejsze od włókna lnu. Nitek
konopnych używa się do wyrobu grubych i mocnych tkanin, jak: płótna na żagle, namioty,
worki, plandeki, a przede wszystkim w powroz
nictwie do wyrobu sznurków i lin okrętowych.
Włókna zwierzęce
Włókna zwierzęce pochodzą z uwłosienia zwierząt lub z wydzielin gąsienic owadów.
Największe znaczenie spośród włókien pochodzących z uwłosienia zwierząt ma wełna.
Wełna
Wełna jest włóknem pochodzącym z różnych ras owiec, wielbłądów, królików.
W zależności od sposobu otrzymywania, rozróżnia się wełnę żywą (strzyżoną), martwą.
Wełnę żywą otrzymuje się poprzez strzyżenie owiec za pomocą nożyc ręcznych lub
maszynek elektrycznych. Strzyżenia dokonuje się raz w roku, w wyjątkowych przypadkach
dwa razy. Całkowita okrywa włosowa owcy po zestrzyżeniu nie rozpada się, ponieważ jest
sklejona wydzielinami skóry i stanowi zwarte runo owcze.
Rys. 7. Runo owcze [1, s. 41]
U owiec o włosach jednolitych cienkich np. merynosów, runo składa się z wyrównanych
włosów skupionych w formie słupków. Runo owiec o uwłosieniu mieszanym jest zbudowane
z nierównych licznych kosmyków.
a) b)
Rys. 8. Zestrzyżone runo owcze: a) słupki wełny, b) kosmyki [3, s. 276]
Jakość wełny w runie nie jest jednolita. Najlepsza wełna pochodzi z łopatek i boków,
gorsze gatunki uzyskuje się z kończyn i podbrzusza. W związku z tym wełnę sortuje się
w zależności od miejsca, z którego została zestrzyżona. Wełna w runie jest zanieczyszczona
słomą, z
dz
błami roślin, piaskiem oraz zawiera naturalne wydzieliny skóry, tzw. tłuszczopot.
Im cieńsza jest wełna, tym zawiera więcej tłuszczopotu. W celu usunięcia tłuszczopotu,
surową wełnę pierze się w ciepłej wodzie z mydłem.
Zanieczyszczenia roślinne wełny usuwa się mechanicznie, np. przez wytrząsanie.
W przypadku trudnych do usunięcia zanieczyszczeń stosuje się oczyszczanie chemiczne, tzw.
karbonizację. Karbonizacja polega na działaniu na wypraną, mokrą wełnę roztworem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
rozcieńczonego kwasu siarkowego, który powoduje osłabienie celulozy. Zanieczyszczenia
roślinne ulegają pokruszeniu i dają się łatwo usunąć. Po karbonizacji wełna musi być
wypłukana.
Włókno wełny, zwane włosem, jest zbudowane z trzech warstw: naskórka, warstwy
korowej oraz rdzenia, a w przekroju poprzecznym ma kształt zbliżony do koła. Naskórek
składa się z łusek ułożonych dachówkowato na powierzchni włókien. Ilość łusek, ich kształt
i układ zależą od rasy owcy, z której wełna pochodzi. Pod warstwą naskórka występuje
warstwa korowa, składająca się z komórek, od których zależy wytrzymałość włókna. Rdzeń
włosa zawiera substancje pigmentowe nadające wełnie naturalne zabarwienie. Rozróżnia się
włosy bezrdzeniowe, włosy przejściowe, które mają rdzeń przerwany albo jego ślady,
oraz włosy rdzeniowe, które mają wyraz
ny rdzeń, ciągnący się wzdłuż całego włókna.
Rys. 9. Włosy wełny owczej pod mikroskopem: a) włos bezrdzeniowy, b) włos przejściowy, c) włos rdzeniowy,
d) przekroje poprzeczne włosów wełny,
1  widok zewnętrzny włókna, 2  przekrój wzdłużny włókna [1, s. 43]
Włosy bezrdzeniowe, zwane puchem, są to przeważnie włókna cienkie, miękkie i sprężyste.
Włókna te są najbardziej wartościowym surowcem. Włosy rdzeniowe są grubsze, sztywne,
mało sprężyste. Włókna wełny nie są proste, lecz wygięte wzdłuż łuków. Właściwość ta nosi
nazwę karbikowatości.
Rys. 10. Kształt karbików wełny [1, s. 44]
Im włókno jest cieńsze, tym więcej karbików przypada na 1 cm długości. Karbikowatość
włókien wełny przyczynia się do zwiększenia objętości powietrza we włóknie, co sprawia,
że wyroby wełniane charakteryzują się bardzo dobrą izolacyjnością cieplną.
Włókna wełny odznaczają się elastycznością, giętkością i ciągliwością. Cechy te sprawiają,
że materiały wełniane są mało gniotliwe i miękkie. Wyroby z wełny trudno się zwilżają wodą.
Natomiast przesycone gorącą parą wodną stają się podatne na formowanie. Wełna jest
włóknem o najwyższej higroskopijności i może wchłonąć do 50% pary wodnej nie sprawiając
wrażenia mokrej. Rozpuszcza się dość dobrze w zasadach, natomiast jest odporna
na działanie kwasów. Włókna wełny pod wpływem tarcia, podwyższonej temperatury,
wilgoci oraz środków alkalicznych spilśniają się, tzn. tworzą zbita masę, co jest
spowodowane łuskowatą powierzchnią włókien oraz ich karbikowatością.
Tkaniny wełniane stosowane są w wyrobach krytych, a także w wyrobach łączonych,
w których część elementów odzieży jest wykonana z materiału wełnianego, a część ze skór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Tkaniny i dzianiny wykonane z żywej wełny, spełniające wymagania jakościowe określone
przez Międzynarodowy Sekretariat Wełny w Londynie, oznacza się znakiem  Woolmark .
Rys. 11. Znak  Woolmark [1, s. 42]
Jedwab naturalny
Jedwab naturalny jest włóknem pochodzącym z oprzędu gąsienicy motyla nocnego
z rodziny prządek, zwanego jedwabnikiem morwowym. Samica motyla jedwabnika składa
400÷500 jajeczek. Jajeczka te przechowuje siÄ™ w pomieszczeniu o temp. 2÷4°C. Z chwilÄ…
ukazania siÄ™ liÅ›ci na morwie, ożywia siÄ™ je, podgrzewajÄ…c w temp. 17÷18°C, nastÄ™pnie
do temp. 27°C. WylÄ™gniÄ™te w tych warunkach gÄ…sienice żywiÄ… siÄ™ intensywnie liśćmi morwy.
a) b)
Rys. 12. Jedwabnik morwowy: a) gąsienica na liściu morwowym, b) kokon z poczwarką wewnątrz [4, s. 10]
Pod koniec okresu swojego życia, który trwa 30÷36 dni, gÄ…sienica rozpoczyna snucie
oprzędu. Na zewnątrz gąsienica wydziela jedną nić, która składa się wewnątrz z dwóch
włókien elementarnych spojonych ze sobą substancją kleistą, tzw. serycyną. Po wytworzeniu
oprzędu, gąsienica przeobraża się w poczwarkę. Oprzęd z zawartą w nim poczwarką nosi
nazwÄ™ kokonu. Zebrane kokony poddaje siÄ™ zaparzaniu gorÄ…cÄ… parÄ… lub gorÄ…cym powietrzem,
a następnie kokony rozwija się. Całkowita długość włókna w kokonie wynosi około 3000 m,
natomiast długość włókna, która daje się odwinąć z kokonu wynosi 1000m. Rozwinięte nitki
z kilku kokonów łączy się razem i nawija na motowidłach w motki. Otrzymany jedwab nosi
nazwę jedwabiu surowego, czyli greży. Na skutek obecności serycyny jedwab surowy jest
sztywny i bez połysku. W celu usunięcia kleistych substancji, poddaje się go częściowemu
lub całkowitemu odklejeniu przez gotowanie w roztworze mydła. Po procesie tym jedwab
staje się miękki, lśniący i podatny na barwienie. Przekrój poprzeczny włókna ma kształt
zbliżony do trójkąta z zaokrąglonymi wierzchołkami.
Jedwab naturalny odznacza się dużą higroskopijnością, wysokim połyskiem i dużą
wytrzymałością. Jedwab jest najcieńszym włóknem spośród wszystkich włókien naturalnych.
Jedwab naturalny jest używany do wyrobu tkanin sukienkowych, bluzkowych, krawatowych,
apaszek, nici odzieżowych i specjalnych chirurgicznych. Z jedwabiu naturalnego wyrabia się
tkaniny na czasze balonów, spadochronów oraz niektóre tkaniny techniczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Włókna sztuczne
Włókna sztuczne są to włókna produkowane z polimerów naturalnych, tzn.
występujących w przyrodzie, np. celulozy, białka.
Włókna wiskozowe
Do najbardziej rozpowszechnionych włókien sztucznych
należą włókna wiskozowe. Surowcami wyjściowymi
do produkcji włókien wiskozowych są: celuloza
drzewna, ług sodowy i dwusiarczek węgla. Arkusze
celulozy zanurza siÄ™ w roztworze Å‚ugu sodowego,
a następnie dwusiarczku węgla, w wyniku czego,
otrzymuje się ksantogenian celulozy, który po
rozpuszczeniu w NaOH staje się gęstą, lepką cieczą
i otrzymuje siÄ™ tzw. wiskozÄ™. WiskozÄ™ wprowadza siÄ™ do
maszyn przędzalniczych, gdzie pod zwiększonym
ciśnieniem jest przeciskana przez dysze przędzalnicze,
zanurzone w kwaśnej kąpieli. W dnie dyszy znajdują się
otworki o średnicy stanowiącej setne części milimetra
i jest ich od 15 do 15000, zależnie od żądanej grubości
nitki. Zespół nitek wytryskujący z jednej dyszy zostaje
nawinięty na szpulę, czyli cewkę.
Rys. 13. Przędzenie na mokro [4, s. 29]
Włókna celulozowe są higroskopijne, o dużym połysku, odporne na brudzenie. Wyroby
z tych włókien są mało odporne na gniecenie i podwyższone temperatury, a w stanie
wilgotnym mają małą wytrzymałość. Włókna celulozowe używa się do wyrobu tkanin
i dzianin wykonywanych całkowicie z tego tworzywa lub jako domieszki do włókien
naturalnych i syntetycznych. Wyrabia się z nich także tkaniny ubraniowe, płaszczowe,
podszewkowe, a także pasmanterię oraz nici.
Włókna syntetyczne
Włókna syntetyczne otrzymuje się z polimerów wytworzonych ze związków
chemicznych pochodzÄ…cych m.in. z ropy naftowej, gazu ziemnego.
Włókna poliamidowe
Podstawowymi surowcami do produkcji włókien
poliamidowych są: ropa naftowa i smoła pogazowa,
otrzymywana przy suchej destylacji węgla. Z surowców tych
uzyskuje się tzw. kaprolaktam, będący produktem
wyjściowym do otrzymywania włókien poliamidowych, który
po stopieniu i wymieszaniu z wodÄ… przetwarza siÄ™
w poliamid, a następnie formuje się w taśmę i zestala.
Włókna są formowane metodą przędzenia na mokro.
Włókna poliamidowe wyróżniają się bardzo wysoką
wytrzymałością na rozciąganie i ścieranie, niewielką
higroskopijnością, małą wrażliwością na wodę, temperaturę
i zwiÄ…zki chemiczne.
Rys. 14. Przędzenie metodą stopu [4, s. 29]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Włókna poliamidowe sÄ… niepalne, przy temperaturze 215°C ulegajÄ… zmiÄ™kczaniu, a przy
wyższych temperaturach topią się. Włókna poliamidowe odznaczają się wyjątkową
sprężystością. Stosowane są do produkcji wielu wyrobów, m.in. pończoch damskich, tkanin
sukienkowych, wstążek, tasiemek, koronek, dzianin bluzkowych i bieliz
nianych. Włókna
poliamidowe stosowane są również do produkcji wyrobów technicznych: np. kordy
samochodowe, samolotowe, tkaniny spadochronowe, materiały filtracyjne, taśmy
dekoracyjne, sieci rybackie.
Nazwy handlowe polskich włókien poliamidowych to: Stilon ( włókna ciągłe) i Polana
(włókna odcinkowe).
Włókna poliestrowe
Surowcami wyjściowymi do produkcji włókien poliestrowych jest kwas tereftalowy,
otrzymywany z ropy naftowej oraz glikol etylenowy otrzymywany z etylenu. PierwszÄ…
czynnością jest otrzymywanie na drodze estryfiakcji związku wielkocząsteczkowego
poliestru. Płynny polimer po przejściu przez dysze szczelinowe tężeje, tworząc cienką taśmę.
Taśmę tnie się na małe płatki, które są bezpośrednim surowcem do formowania włókien.
Proces snucia i wykończania włókien poliestrowych jest podobny do procesów stosowanych
przy wywarzaniu włókien poliamidowych.
Włókna poliestrowe charakteryzują się:
- wysoką wytrzymałością na rozciąganie,
- wysoką odpornością na tarcie,
- bardzo wysoką sprężystością,
- niską higroskopijnością,
- wysoką zdolnością do stabilizacji termicznej, tj. zachowania trwałych kształtów
nadanych im na gorÄ…co,
- podatnością na elektryzowanie się,
- dużą odpornością na działanie zasad.
Włókna poliestrowe stosuje się samoistnie, jak i w mieszankach z wełną, bawełną, lnem
i sztucznymi włóknami celulozowymi. Z włókien tych wytwarza się tkaniny i dzianiny
sukienkowe, ubraniowe, płaszczowe i bluzkowe, firanki, krawaty itp. oraz w coraz większym
stopniu tkaniny techniczne.
Włókna poliestrowe produkowane są w Polsce pod nazwa handlową Elana (włókna
odcinkowe) i Torlen (włókna ciągłe).
Włókna poliakrylonitrylowe
Surowcem wyjściowym do produkcji włókien poliakrylonitrylowych jest akrylonitryl.
Ogólna zasada otrzymywania tych włókien jest podobna do produkcji poprzednio
omówionych włókien poliestrowych i poliamidowych. Produkuje się je tylko jako włókna
cięte. Polskie włókno to Anilana.
Odznaczają się one dużą odpornością na działanie czynników atmosferycznych, dużą
wytrzymałością na zrywanie i gniecenie. Są ponadto odporne na działanie kwasów i zasad.
Włókna te mogą być stosowane samodzielnie lub w mieszankach, najczęściej z wełną.
Włókna poliakrylonitrylowe są szeroko stosowane do wytwarzania wyrobów dzianych,
których struktura i przeznaczenie wymagają dużej puszystości, miękkości i izolacyjności
cieplnej, jak: swetry, szale itp. Stosowane są również do wyrobu tkanin sukienkowych
i dekoracyjnych, drapanych tkanin kocowych, dywanów oraz sztucznych futer.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikujemy surowce włókiennicze?
2. Jak klasyfikujemy włókna naturalne i chemiczne?
3. Jakie właściwości i zastosowanie mają włókna pochodzenia naturalnego: bawełna, len,
konopie, wełna, jedwab?
4. Jak produkuje się włókna wiskozowe, poliamidowe, poliestrowe, poliakrylonitrylowe?
5. Jakie właściwości i zastosowanie mają włókna wiskozowe, poliestrowe, poliamidowe,
poliakrylonitrylowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnij włókna wełny, bawełny i poliestrowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko zgodnie z wymaganiami ergonomii i bezpieczeństwa pracy,
2) zapoznać się z obsługą mikroskopu,
3) z pęczków włókien wełny, bawełny i poliestrowych, pobrać za pomocą pincety
pojedyncze włókna,
4) pojedyncze włókna umieścić na szkiełkach przedmiotowych i przykryć je szkiełkiem
nakrywkowym,
5) umieszczać kolejno przygotowane preparaty na stoliku mikroskopu i przeprowadzić
obserwacje przy różnych powiększeniach,
6) na podstawie przeprowadzonej obserwacji narysować obrazy oglądanych podłużnych
widoków włókien i porównać je ze zdjęciami zamieszczanymi w poradniku dla ucznia,
7) nazwać poszczególne włókna i podać ich charakterystyczne cechy budowy,
8) wyniki zapisać w zeszycie ćwiczeń,
9) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 pęczki włókien wełny, bawełny, poliestrowych,
 mikroskop z oprzyrzÄ…dowaniem,
 pinceta,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Porównaj właściwości włókien wełny i włókien poliestrowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wypełnić tabelkę wg wzoru, używając określeń: duża, mała,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Właściwość Rodzaj włókna
wełna poliestrowe
Wytrzymałość na
rozciÄ…ganie
Sprężystość
Podatność na spilśnianie
Podatność na elektryzowanie
Higroskopijność
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Porównaj wytrzymałość na rozciąganie nitki bawełnianej suchej i mokrej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozerwać ręcznie suchą, a następnie mokrą nitkę bawełnianą,
2) porównać wytrzymałość nitki w stanie suchym i mokrym,
3) wyniki zapisać w zeszycie ćwiczeń,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki nitek bawełnianych,
 zlewka z wodÄ…,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować surowce włókiennicze?
ðð ðð
2) sklasyfikować włókna naturalne i chemiczne?
ðð ðð
3) określić zastosowanie włókien: bawełny, lnu, konopi, wełny,
ðð ðð
jedwabiu naturalnego?
4) omówić sposoby produkcji włókien: wiskozowych, poliamidowych,
ðð ðð
poliestrowych, poliakrylonitrylowych?
5) omówić zastosowanie włókien: wiskozowych, poliamidowych,
ðð ðð
poliestrowych, poliakrylonitrylowych?
6) rozróżnić włókna pod mikroskopem?
ðð ðð
7) porównać właściwości włókien?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Charakterystyka materiałów włókienniczych
4.2.1. Materiał nauczania
Materiały włókiennicze są wyrobami, które powstają w wyniku różnorodnych procesów
produkcyjnych.
Podstawowe materiały włókiennicze są wyrabiane z nitek. W przeważającej ilości są to
wyroby płaskie, których grubość jest bardzo mała w stosunku do długości i szerokości.
Zależnie od systemu splatania nitek rozróżnia się następujące rodzaje tych wyrobów:
 tkaniny, które powstają z dwóch układów nitek, przeplatających się pod kątem prostym,
 dzianiny, w których nitki tworzą oczka wzajemnie się przeplatające,
 wyroby plecione, w których nitki przeplatają się między sobą nie tworząc
wyodrębniających się układów,
 przędziny, które powstają przez odpowiednie przeszycie nitek lub przez wszycie nitek
w tkaninÄ™.
a) b) c) d)
Rys. 3. Wyroby z nitek: a) tkanina, b) dzianina, c) plecionka d) przędzina [1, s. 113]
Obok materiałów z nitek w kuśnierstwie stosowane są materiały wytwarzane
bezpośrednio z włókien. Ze względu na rodzaj połączeń włókien wyróżnia się dwie grupy
materiałów: filce i włókniny.
Filce są to wyroby włókiennicze otrzymywane przez spilśnienie włókien wełny oraz ich
mieszanek z innymi włóknami.
Włókniny to wyroby włókiennicze otrzymywane z odpowiednio uformowanej luz
nej
masy różnych włókien połączonych przeszywaniem, igłowaniem lub sklejaniem.
W kuśnierstwie stosowane są również inne materiały włókiennicze, np.: materiały
powlekane, laminaty, futra sztuczne.
Tkaniny
Tkaniną jest nazywany płaski wyrób utworzony z dwóch układów nitek osnowy i wątku.
Osnowa przebiega wzdłuż tkaniny, a wątek prostopadle do niej. Obrzeża tkaniny nazywają się
krajkami.
Rys. 4. Ogólny schemat tkaniny [6, s. 85]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Osnowa i wątek przeplatają się ze sobą według określonego porządku, który nazywamy
splotem. Najmniejszą liczbę nitek wątku i osnowy, po której porządek przeplatania obu
układów nitek w tkaninie powtarza się, nazywamy raportem splotu. Każda nitka osnowy
tworząc splot przechodzi na przemian nad i pod określoną liczbą nitek wątku. Jeżeli nitka
osnowy przechodzi górą, to odcinek ten tworzy pokrycie osnowowe. Jeżeli natomiast
na pewnym odcinku wÄ…tek pokrywa osnowÄ™, to odcinek ten tworzy pokrycie wÄ…tkowe.
a) b)
Rys. 5. Pokrycia: a) osnowowe, b) wÄ…tkowe [6, s. 94]
Na rysunku splotu zakreskowane pole papieru
kratkowanego oznacza pokrycie osnowowe,
a nie zakreskowane pokrycie wÄ…tkowe.
W lewym dolnym rogu rysuje siÄ™ raport splotu,
oznaczajÄ…c pokrycie osnowowe barwÄ… czarnÄ….
Do oznaczania splotu stosuje się też cyfrowy
wyróżnik raportu splotu, wyrażony w postaci
ułamka, w którym nad kreską podaje się liczby
pokryć osnowowych, a pod kreską liczby pokryć
wątkowych w raporcie splotu. Rozróżnia się raport
osnowowy (Ro) i raport wÄ…tkowy (Rw).
Rys. 6. Rysunek splotu płóciennego [6, s. 96]
Sploty tkanin dzieli się na następujące grupy:
- sploty zasadnicze,
- sploty pochodne: od splotów zasadniczych i kombinowane.
Tabela 1. Podział splotów [2, s. 12]
Sploty zasadnicze Sploty pochodne od zasadniczych
płócienny rypsowy
panama
skośny osnowowy i wątkowy skośny wzmocniony
skośny łamany tzw.  jodełka
skośny wielorządkowy
atłasowy i satynowy atłasowy wzmocniony
atłasowy nieregularny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sploty zasadnicze
Splot płócienny
W splocie tym nitka wÄ…tku przebiega kolejno pod jednÄ…
i nad jedną nitką osnowy. Splot płócienny nadaje
tkaninie gładką powierzchnię i pewną sztywność.
WyglÄ…d lewej i prawej strony tkaniny jest jednakowy.
Splot ten stosuje się do wyrobu tkanin, których
wytrzymałość na wyciąganie i wyszarpywanie nitek
powinna być duża, np. przeznaczonych na bieliznę,
Rys. 7. Splot płócienny
odzież sportową. Jest to splot najczęściej stosowany
w tkactwie.
Ro = Rw = 2 [1, s. 120]
Splot skośny (rządkowy)
Na powierzchni tkanin o splotach skośnych powstają
skośne rządki. Nachylenie ich zależy od gęstości
ułożenia nitek wątku i osnowy. Do oznaczania kierunku
rządków przyjmuje się litery S i Z. Jeżeli rządki po
prawej stronie tkaniny biegną w górę ku prawemu
brzegowi, to po stronie lewej biegną w górę ku lewemu
brzegowi tkaniny, a zatem prawa strona ma inny wyglÄ…d
Rys. 8. Splot skośny
niż lewa strona. Tkaniny o splocie skośnym są bardziej
miękkie i porowate niż tkaniny o splocie płóciennym
Ro = Rw = 3 [1, s. 120]
wykonane z tych samych nitek. Splot ten i jego odmiany
stosuje się często do tkanin wełnianych
i wełnopodobnych.
Splot atłasowy
W splotach atłasowych, podobnie jak w skośnych, wątek
przebiega nad lub pod większa liczbą nitek osnowy.
Liczba nitek w raporcie wynosi co najmniej 5. Punkty
przeplotu nitek nie tworzą ciągłych skośnych linii lecz są
rozproszone w określonym porządku i wobec tego mało
widoczne, przez co powierzchnia tkaniny jest gładka
i zależnie od połysku nitek mniej lub bardziej lśniąca.
Rys. 9. Splot atłasowy
Ro = Rw = 5 [1, s. 121]
Splot satynowy
Jeżeli w miejscach przeplotu osnowa pokrywa wątek,
a pozostała powierzchnia splotu jest pokryta luz
no
leżącymi nitkami wątku, to splot taki nazywa się
satynowym. Przy splocie satynowym po lewej stronie
tkaniny występuje odpowiedni splot atłasowy
i odwrotnie.
Sploty satynowe i atłasowe stosuje się przede wszystkim
Rys. 10. Splot satynowy
w tkaninach z nitek lśniących z jedwabiu naturalnego,
ciągłych włókien chemicznych lub bawełny
Ro = Rw = 5 [1, s. 121]
merceryzowanej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Sploty pochodne od splotu płóciennego
Splot rypsowy
Odznacza się delikatnymi prążkami (żeberkami)
poprzecznymi lub rzadziej podłużnymi. Splotem
rypsowym wytwarza siÄ™ tkaniny na suknie, okrycia
damskie, wstążki oraz tkaniny dekoracyjne i meblowe.
Rys. 11. Splot rypsowy
Ro = 2, Rw = 4 [1, s. 122]
Splot panama
Powstaje przez przeplatanie się dwóch lub więcej nitek
osnowy z takÄ… samÄ… liczbÄ… nitek wÄ…tku, wskutek czego
na powierzchni tworzÄ… siÄ™ kwadraciki. Tkaniny o takim
splocie są bardziej przewiewne i miękkie od tkanin
o splocie płóciennym. Tkaniny o splocie panama używa
siÄ™ na koszule letnie, bluzy sportowe.
Rys. 12. Splot panama
Ro = Rw = 4 [1, s. 122]
Sploty pochodne od splotu skośnego
Splot skośny wzmocniony
Powstaje przez powiększenie liczby pokryć osnowy
lub wÄ…tku. StosujÄ…c ten splot, uzyskuje siÄ™ tkaninÄ™
o dobrej układalności i dużej wytrzymałości.
Rys. 13. Splot skośny wzmocniony
Ro = Rw = 4 [1, s. 123]
Splot skośny łamany zwany jodełką
W splocie tym skos prawy zmienia siÄ™ w regularnych
odstępach w lewy. Splot ten często stosowany jest
w tkaninach ubraniowych, płaszczowych i niektórych
bieliz
nianych.
Rys. 14. Splot skośny łamany zwany
jodełką
Ro =6, Rw = 4 [1, s. 123]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wpływ splotu na właściwości tkanin
Rodzaj zastosowanego splotu wpływa na:
- wytrzymałość na rozciąganie  im więcej w splocie punktów przewiązań osnowy
z wątkiem, tym tkanina wykazuje większa wytrzymałość na rozciąganie,
- odporność na ścieranie  im mniej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje się
bardziej odporna na ścieranie,
- podatność do układania się  im więcej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje
się sztywniejsza i mniej podatna na układanie się,
- gładkość powierzchni  im dłuższe pozostają w splocie odcinki nitek nie przewiązanych,
tym powierzchnia tkaniny jest gładsza i z większym połyskiem,
- izolacyjność cieplna  zastosowanie splotów złożonych ( np. o dwóch warstwach wątku)
można zwiększyć nie tylko wytrzymałość na rozciąganie ale i izolacyjność cieplną.
W kuśnierstwie największe zastosowanie mają tkaniny podszewkowe. Stanowią
estetyczne wykończenie wyrobów futrzarskich, wzmacniają je i ułatwiają ich zakładanie.
Materiały podszewkowe muszą się charakteryzować śliską powierzchnią, wysoką
odpornością na ścieranie i na mięcie, dobrą odpornością barwnika na tarcie, pot.
Bardzo rozpowszechnionym rodzajem podszewek stosowanych w kuśnierstwie są tkaniny
o splocie atłasowym oraz dzianiny osnowowe z ciągłych włókien syntetycznych. Materiały te
charakteryzują się dobrą wytrzymałością na ścieranie, ale gorszymi od podszewek z włókien
wiskozowych, właściwościami higienicznymi. Rodzaj podszewki pod względem
zastosowanego surowca, splotu, koloru, powinien być skoordynowany z materiałem
zasadniczym wyrobu futrzarskiego.
Produkowane są również podszewki o przeznaczeniu specjalnym. Do wykonania kieszeni
wewnętrznych stosuje się tzw. kieszeniówki. Są to tkaniny bawełniane lub poliestrowo
bawełniane o splocie skośnym łamanym lub skośnym wzmocnionym. Charakteryzują się
wysoką wytrzymałością na ścieranie.
Dzianiny
Dzianiny wytwarzane sÄ… w procesie mechanicznym, zwanym dzianiem. Podstawowym
elementem budowy dzianiny sÄ… oczka.
Rys. 15. Pętla oczka [7, s. 13] Rys. 16. Układ oczek w rządku i kolumience [7, s. 13]
Układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych jedno nad drugim jest nazywany
kolumienką. Natomiast układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych obok siebie nazywa
się rządkiem. Oczka niezależnie od ich budowy i układu mają stronę prawą i lewą. Prawą
stroną oczka jest ta, na której są widoczne odcinki łączące wierzchołek i podstawę oczka.
Lewą stroną oczka jest ta, na której jest widoczny wierzchołek i łączniki oczka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Podstawowymi cechami charakteryzującymi dzianinę jest liczba rządków i kolumienek
oraz grubość. Im więcej rządków i kolumienek oczek przypada na odcinek określonej
długości, tym dzianina jest bardziej ścisła. Grubość dzianiny zależy od grubości użytej nitki
i rodzaju splotu.
Surowcami dla przemysłu dziewiarskiego są nitki z włókien naturalnych, sztucznych
i syntetycznych. Dzianiny produkuje się na specjalnych maszynach dziewiarskich lub ręcznie
szydełkiem lub na drutach. Na maszynach dziewiarskich produkowane są dzianiny rządkowe
i kolumienkowe. Dzianiny rządkowe przy wyciąganiu nitki dają się łatwo pruć, natomiast
w dzianinach kolumienkowych oczka nie ulegajÄ… pruciu.
Rys. 17. Dzianiny rzÄ…dkowe [4, s. 74] Rys. 18. Dzianiny kolumienkowe [4, s. 74]
Dzianiny są bardziej miękkie i przyjemniejsze w noszeniu niż tkaniny, gdyż są wykonane
z nitek o małej ilości skrętów oraz przeplatanie nitki w wyrobie dzianym jest znacznie
luz
niejsze niż wątku i osnowy w tkaninach. Luz
na struktura dzianin zapewnia ich dobre
właściwości higieniczne, niegniotliwość i dużą sprężystość. Może jednak występować
w wyrobach tego typu tendencja do mechacenia i pillingowania. W wyrobach dziewiarskich
z jedwabi modyfikowanych, występuje niekorzystne zjawisko zaciągania oczek, które
znacznie obniża ich jakość. Zależnie od układu oczek oraz różnego rodzaju nitek i ich barwy
otrzymuje się wielką rozmaitość dzianin jedno- i wielobarwnych, gładkich i wzorzystych.
Dzianina odznacza się dużą rozciągliwością i elastycznością, w związku z czym do jej
konfekcjonowania muszą być stosowane takie maszyny, których ściegi charakteryzują się
również odpowiednią elastycznością.
W wyrobach futrzarskich dzianiny wykorzystywane sÄ… do ocieplania (watolina) oraz
do konfekcjonowania elementów tzw. wyrobów  łączonych , np. rękawów, mankietów,
obrzeży kurtek i płaszczy. Na elementy te wykorzystywane są dzianiny wysokiej jakości,
o dużych walorach estetycznych i higienicznych, a ich zastosowanie daje możliwość
zmniejszenia zużycia skór futerkowych.
Wady i uszkodzenia tkanin i dzianin
Wady tkanin mogą pochodzić z surowca przędzalniczego, z wadliwego przędzenia,
tkania lub wykończenia tkanin. Większość wad występujących w tkaninach stanowią błędy
tkackie. Do ważniejszych błędów naruszających wygląd zewnętrzny tkanin wytwarzanych
z różnych rodzajów surowca, o różnym przeznaczeniu użytkowym zalicza się:
 zabrudzenia jednonitkowe i wielonitkowe występujące na powierzchni tkaniny na skutek
wrobienia zabrudzonych odcinków przędzy,
 zgrubienia powstające na skutek wrobienia pojedynczych lub podwójnych nitek przędzy
o zwiększonej średnicy lub na skutek tworzenia się skrętek, nalotów,
 blizny (brakujÄ…ce nitki) powstajÄ…ce na skutek miejscowego odcinka braku jednej
lub kilku nitek osnowy lub wÄ…tku,
 nieprawidłowy przeplot polegający na przeplocie nitek niezgodnym z raportem splotu
w skutek nieprawidłowego przewlekania do nicielnic lub nieodszukania wątku,
 dziury, są to miejscowe wyrwy, przebicia, przecięcia tkaniny lub miejscowe
wielonitkowe nie przeplecenia nitek osnowy z wÄ…tkiem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 rozrzedzenia polegające na miejscowej zmianie gęstości wątku na całej szerokości
tkaniny,
 nieprawidłowy druk polegający na przesunięciach, niedodrukach, zaciekach
lub załamkach wzoru.
Do błędów wykończalniczych zalicza się: nierównomierność barwy, smugi apreterskie.
Inne błędy to:
 uszkodzone brzegi na skutek oderwania, rozerwania, rozsunięcia, itp.,
 uszkodzone krajki przez rozerwanie, postrzępienie,
 zniekształcone krajki występujące na skutek nieprawidłowego przeplotu lub zaciągnięcia
itp.
Błędy tkaniny wyraz
nie widoczne jak np. nitki na powierzchni tkaniny nie zwiÄ…zane splotem,
duże plamy i zabrudzenia smarem z maszyn, dziury w tkaninie itp. zaznacza się czerwoną
nitkÄ… na krajkach tkaniny.
Szczegółowy opis błędów tkanin oraz ich klasyfikacja znajduje się w normie PN 93/P 06709.
Rys. 19. Błędy tkanin [1, s. 160-161]
Błędy występujące w dzianinie można podzielić na:
- błędy przędzy,
- błędy powstałe w wyniku złej pracy maszyny,
- błędy spowodowane niewłaściwą obsługą maszyn.
Błędy pierwszej grupy można ograniczyć do minimum przeprowadzając staranną kontrolę
przędzy przeznaczonej do dziania. Przędza o zbyt dużej nierównomierności grubości lub
skrętu wywołuje w dzianie zgrubienia lub pocienienia, które uwidaczniają się w dzianinie
w postaci pasów poprzecznych lub podłużnych. Zabrudzenia w przędzy powstałe w wyniku
niewłaściwego jej magazynowania bądz
transportu, nieodpowiedniej konserwacji maszyn
występują w dzianinie tworząc na jej powierzchni pasy, które nie zawsze dają się usunąć
w procesie wykończania.
Do błędów dzianin, będących wynikiem złej pracy maszyn, możemy zaliczyć:
- błędy ścisłości, które przejawiają się w dzianinie o zmiennych wymiarach oczek
w postaci pasów,
- błędy splotu, uwidaczniają się w postaci spuszczonych oczek, nabierania kilku oczek
na jedną igłę. W splotach wzorzystych może wystąpić zdeformowanie wzoru.
Do błędów wynikających z nieprawidłowej obsługi maszyn można zaliczyć:
- dziury, które powstają w wyniku niezauważenia złamania igły, zrywów nitek,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- zrywy nitek, najczęściej powstają z powodu skrzywienia igły lub zbyt dużego napięcia
przędzy.
Obok wymienionych mogą występować błędy wykończenia. Błędy te mają na ogół charakter
analogiczny do błędów wykończenia tkanin.
Włókniny
Włókniny to wyroby włókiennicze utworzone z masy luz
nych, odpowiednio
uformowanych włókien, poddanych następnie wiązaniu.
Produkcja włóknin przebiega w następujących etapach:
 przygotowanie mieszanki włókien,
 zgrzeblenie czyli tworzenie jednolitej warstwy włókien, tzw. runa,
 łączenie włókien,
 wykończanie.
A
ączenie włókien może się odbywać następującymi metodami:
 przeszywanie, które odbywa się na maszynach (Maliwatt lub Arachne) zaopatrzonych
w zestaw igieł zasilanych nićmi;
 igłowanie, które odbywa się przy użyciu specjalnych igieł z nacięciami, które
przekłuwając runo powodują przeciąganie pojedynczych włókien, które stają się
dla włókniny elementem wiążącym,
 klejenie.
Wykończanie włóknin w zależności od potrzeb prowadzi się poprzez barwienie, drukowanie,
nanoszenie apretur, wytłaczanie powierzchni.
Surowcami do produkcji włóknin są włókna: bawełniane, wiskozowe,
poliakrylonitrylowe, poliestrowe.
W wyrobach futrzarskich stosowane są włókniny ocieplające oraz klejone. Włókniny
ocieplające stosowane są zamiast tradycyjnej watoliny, produkowanej z włókien naturalnych.
Pozwala to na znaczne obniżenie ciężaru gotowego wyrobu, przy polepszeniu właściwości
ciepłochronnych.
Włókniny sztywnikowe zwane wkładami klejonymi, przykleja się do dermy skór
futerkowych na specjalnych prasach przy podwyższonej temperaturze i odpowiednim
docisku, względnie przy pomocy żelazka. W tym celu na włókninę nanoszony jest punktowo
łatwo topliwy klej, który w podwyższonej temperaturze topi się i dzięki temu trwale
przymocowuje włókninę do skóry. Przyklejona włóknina nadaje gotowym wyrobom lepszy
wygląd estetyczny oraz utrwala kształt wyrobu.
Laminaty
Laminaty to wyroby włókiennicze powstające przez trwałe połączenie płaskiego wyrobu
włókienniczego z innym materiałem, którym może być pianka z tworzywa syntetycznego np.
poliuretanowa.
Materiały laminowane pianką poliuretanową wytwarza się przez:
 laminowanie termiczno  płomieniowe: tkanina i pianka po odwinięciu są kierowane
między wałki kalandrujące. Przesuwająca się obok palnika pianka zostaje
powierzchniowo nadtopiona, tworząc warstwę sklejającą, która pod dociskiem wałków
kalandra łączy tkaninę z pianką. Po przejściu nad urządzeniem chłodzącym, gotowy
laminat zostaje nawinięty na urządzenie odbierające.
 klejenie  może odbywać się na mokro i na sucho. Sposób mokry oparty jest na łączeniu
tkaniny z pianką bezpośrednio po naniesieniu warstewki kleju, bez jego podsuszania
Suszenie odbywa się dopiero po złączeniu tkaniny z pianką na bębnie suszącym. Klejenie
suche polega na naniesieniu kleju na tkaninę i ostrożnym podsuszeniu go w celu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
odparowania rozpuszczalnika. W takim  suchym" stanie następuje połączenie tkaniny
z pianką pod lekkim dociskiem wałków kalandrujących. Wyroby trójwarstwowe
otrzymuje się w metodzie klejenia przez powtórne laminowanie sklejonej z materiałem
pianki.
 pikowanie (przeszywanie).
Laminaty są materiałami lekkimi, o dobrej odprężności, ciepłymi, o stabilnych wymiarach,
Å‚atwymi w konserwacji, trudnymi do konfekcjonowania. W wyrobach futrzarskich laminaty
stosowane są do ocieplania, jednak mają mniejsze znaczenie niż włókniny i tradycyjne
materiały ocieplające.
Futra sztuczne
Futrem sztucznym nazywamy wyroby włókiennicze futropodobne, które swoim
wyglądem zewnętrznym imitują różne rodzaje skór naturalnych.
W zależności od sposobu produkcji rozróżnia się futra sztuczne: tkane, dziane i klejone.
Najszersze zastosowanie ma metoda otrzymywania futer dzianych, gdyż pozwala
na wykorzystanie mieszanek różnych włókien, co daje możliwość uzyskiwania różnych
imitacji przypominajÄ…cych futra naturalne.
Surowcami do wytwarzania futer sztucznych są włókna wełniane, wiskozowe,
poliakrylonitrylowe, poliamidowe. Dodatek włókien syntetycznych zapobiega m.in.
spilśnianiu się wełny i splątaniu runa.
Futra sztuczne powinny:
 mieć trwale zamocowane runo, włókna okrywy nie powinny wypadać, w tym celu lewą
stronÄ™ wyrobu pokrywa siÄ™ klejem lateksowym,
 mieć runo odporne na ścieranie,
 być barwione barwnikami o dużej trwałości na światło, wodę i tarcie.
Futra sztuczne wykorzystywane są w produkcji odzieży
damskiej, męskiej, dziecięcej (futer, kurtek, czapek,
kołnierzy). Szeroko są stosowane do produkcji
podpinek ocieplających do płaszczy, kurtek oraz
na odzież sportową.
Przy rozkroju sztucznych futer podobnie jak przy
futrach naturalnych musi być uwzględniony kierunek
włosa. Skrojone elementy szyje się na maszynach
kuśnierskich, zabezpieczając brzegi futra cienką
podklejoną taśmą.
Rys. 20. Furo sztuczne imitujÄ…ce lisy [11]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zbudowana jest tkanina, dzianina, włóknina?
2. Co nazywamy splotem tkackim?
3. Jakie sÄ… zasadnicze sploty tkackie?
4. Jak rodzaj splotu wpływa na właściwości tkaniny?
5. Jak rozpoznaje siÄ™ dzianinÄ™ rzÄ…dkowÄ…, a jak kolumienkowÄ…?
6. W jaki sposób wytwarza się dzianiny,
7. W jaki sposób wytwarza się laminaty?
8. Jakie sÄ… rodzaje futer sztucznych?
9. Jakie błędy i wady mogą występować w tkaninach i dzianinach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj budowę tkaniny i dzianiny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć otrzymane próbki tkaniny, dzianiny, wykorzystując lupę,
2) wypruć nitkę z każdego materiału i zaobserwować sposób przeplatania nitek,
3) nazwać poszczególne materiały,
4) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki ocenianych materiałów, a następnie opisać i porównać
ich budowÄ™,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki tkaniny, dzianiny,
 lupa,
 igła preparacyjna,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj rodzaj splotu tkackiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać z kolekcji tkanin próbki o splotach zasadniczych: płóciennym, skośnym,
atłasowym i satynowym, wykorzystując lupę,
2) wkleić próbki tkanin do zeszytu ćwiczeń wg poniższego wzoru,
3) wykonać schemat rysunku splotu dla poszczególnych tkanin,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Nazwa splotu Próbka tkaniny Schemat splotu Oznaczenie splotu
płócienny
skośny
atłasowy
satynowy
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kolekcja tkanin odzieżowych o różnych splotach,
 plansze lub foliogramy z rysunkami splotów: płóciennego, skośnego, atłasowego,
satynowego,
 lupa,
 igła preparacyjna,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Rozróżnij futro sztuczne wykonane na krosnach i na maszynach dziewiarskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć dokładnie w katalogach próbki futer sztucznych,
2) wybrać z kolekcji futer sztucznych próbki wykonane na krosnach i na maszynach
dziewiarskich,
3) wyjaśnić czym kierowałeś się dokonując wyboru poszczególnych rodzajów próbek,
4) wkleić próbki wybranych materiałów do zeszytu ćwiczeń, opisać je,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 katalogi futer sztucznych,
 kolekcja futer sztucznych,
 lupa,
 przybory do pisania,
 zeszyt ćwiczeń,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
SporzÄ…dz
katalog materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić próbki materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie,
2) posegregować próbki na tkaniny, dzianiny, włókniny, laminaty, futra sztuczne
i porównać z katalogiem materiałów włókienniczych,
3) wykonać katalog i opisać poszczególne próbki,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zebrane przez ucznia próbki materiałów włókienniczych stosowanych w kuśnierstwie,
 katalog próbek materiałów włókienniczych,
 lupa,
 nożyczki,
 karton A-4,
 skoroszyt lub segregator,
 przybory do pisania,
 klej,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ćwiczenie 5
Rozpoznaj błędy tkanin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć otrzymane od nauczyciela próbki tkanin z błędami,
2) zidentyfikować rodzaj błędu w każdej próbce, wykorzystując katalog błędów oraz normę,
3) nazwać zauważone błędy,
4) wkleić próbki tkanin z błędami do zeszytu ćwiczeń, opisać je i podać przyczyny ich
powstawania,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki tkanin z błędami,
- katalog tkanin z błędami wraz z opisem,
- zeszyt ćwiczeń,
- nożyczki,
- klej lub taśma klejąca,
- przybory do pisania,
- norma PN 93/P 6709 Tkaniny. Błędy,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić budowę tkaniny, dzianiny, wyrobu plecionego?
ðð ðð
2) scharakteryzować i rozróżnić sploty tkackie: zasadnicze i pochodne?
ðð ðð
3) określić wpływ rodzaju splotu na właściwości tkaniny?
ðð ðð
4) wyjaśnić sposób wytwarzania dzianin?
ðð ðð
5) scharakteryzować włókniny i wskazać ich zastosowanie
ðð ðð
w kuśnierstwie?
6) określić zastosowanie włóknin w kuśnierstwie?
ðð ðð
7) rozróżnić futra sztuczne wykonane różnymi technikami?
ðð ðð
8) określić właściwości i zastosowanie laminatów w kuśnierstwie?
ðð ðð
9) rozróżnić błędy i wady tkanin i dzianin?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3. Inne materiały pomocnicze
4.3.1. Materiał nauczania
Skóry naturalne
Przy konfekcjonowaniu niektórych skór futerkowych dość często wykorzystuje się skóry
bez włosa, takie jak skóry podszewkowe, welurowe, licowe i inne. Skóry te najczęściej
stosowane są w celu zmniejszenia zużycia cennych rodzajów skór futerkowych
lub do produkcji wyrobów tzw.  łączonych , gdzie skóry futerkowe łączone są ze skórami
bez włosa dla uzyskania ciekawych efektów i poprawy wyglądu estetycznego.
W przypadku skór długowłosych o gęstej okrywie włosowej, jak np. lisów polarnych
i pospolitych, dzięki zastosowaniu do galonowania skór podszewkowych lub welurowych
uzyskuje się bardziej  płaskie futro, co znakomicie rozszerza asortyment produkowanej
konfekcji i pozwala zaoszczędzić duże ilości cennych skór.
Do najważniejszych skór odzieżowych wykorzystywanych w futrzarstwie należą: skóry
podszewkowe, anilinowe oraz welurowe.
Skóry podszewkowe
Skóry podszewkowe wyprawiane są różnymi metodami z różnego surowca. Najczęściej
skóry podszewkowe wyprawia się w stanie naturalnym lub w postaci barwionych na kolory
pastelowe. Skóry barwione muszą wykazywać wysoką odporność na tarcie na sucho i na
mokro.
Odmianą skór podszewkowych są skóry wykończane od strony lica przez szlifowanie. Skóry
takie mogą być barwione lub wykończane w stanie naturalnym. Skóry podszewkowe
wykorzystuje się w futrzarstwie przy konfekcjonowaniu skór długowłosych metodą
galonowania.
Skóry anilinowe i półanilinowe
Skóry anilinowe są to skóry wykończone farbami, w których stosuje się pigmenty
przeświecające, nie maskujące naturalnego uziarnienia lica. Skóry anilinowe różnią się tym od
boksów zwykłych, że rysunek ich lica jest widoczny, a skóra jest bardzo miękka i niezbyt gruba.
Rys. 21. Rysunek lica skóry Rys. 22. Rysunek lica skóry Rys. 23. Rysunek lica skóry
cielęcej [4, str. 121] koziej [4, str. 121] jagnięcej [4, str. 121]
Skóry półanilinowe, to takie skóry, w których lico jest lekko zeszlifowane, a w farbach
kryjących zastosowano pigmenty, lecz wykończenie jest podobne do anilinowego.
Skóry anilinowe wykorzystywane są w futrzarstwie przede wszystkim przy produkcji
wyrobów tzw. łączonych, w których niektóre elementy wyrobu, np. plecy, brzegi, paski,
przody, wykonane są ze skóry, a reszta wyrobu ze skór futrzarskich.
Welury
Skóry welurowe wyprawiane są z surowca koziego, cielęcego, świńskiego lub bydlęcego.
Charakterystyczną cechą welurów jest wykończenie ich od strony mizdry przez dokładne
oszlifowanie w celu skrócenia włókna i uzyskania charakterystycznego  zamszowego
wyglądu. Najlepsze i najbardziej delikatne są welury cielęce i kozie. Grubość skór
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
welurowych cielęcych, kozich i świńskich zależy od rodzaju surowca i waha się w granicach
od 0,5 do 1,2 mm.
Skóry welurowe używane są w futrzarstwie do rozszywania różnych rodzajów skór
futerkowych, podczas ich konfekcjonowania oraz do produkcji wyrobów  łączonych .
Nubuki
Nubuki są to skóry wyprawione z surowca świńskiego, cielęcego, bydlęcego, garbowane
metodą chromową. W odróżnieniu od skór welurowych wykończane są od strony lica przez
delikatne szlifowanie. Skóry te barwi się na jasne kolory, a ich wybarwienie powinno być
równomierne i odporne na tarcie na sucho i na mokro. Skóry nubukowe wykorzystuje się
w futrzarstwie podobnie jak skóry welurowe.
Nici
Nici powstają przez skręcenie dwu lub więcej nitek pojedynczych i odpowiednie ich
wykończenie. Podstawowymi surowcami do produkcji nici odzieżowych są przędze
bawełniane i bawełnopodobne, przędze z włókien ciętych poliestrowych i ciągłych
poliestrowych i poliamidowych oraz przędze rdzeniowe poliestrowo-celulozowe.
Ze względu na duże naprężenie nitki w maszynie w czasie procesu szycia, nici odzieżowe
muszą się odznaczać szczególnie dobrą wytrzymałością na rozciąganie, równomierną
grubością i gładkością. Bardzo ważną rolę w procesie wytwarzania nici zajmuje obróbka
wykończalnicza. Ze względu na sposób wykończania, rozróżnia się nici: matowe,
nabłyszczane i merceryzowane, białe lub barwione.
Nici stosowane w kuśnierstwie nie powinny mieć dużego wydłużenia względnego, gdyż
może to spowodować uszkodzenie szwów, ponadto nie powinny się one strzępić, kurczyć
oraz powinny mieć dużą wytrzymałość. Nici kolorowe powinny być odporne na tarcie na
sucho i na mokro oraz na działanie wody. Dobór nici do szycia określonych wyrobów
futrzarskich zależy od rodzaju konfekcjonowanych skór i wielkości wyrobu. Na przykład przy
skórach dużych (owczych, kozich, cielęcych) stosuje się nici Nm 30, 40. Przy skórach
średnich: króliczych, karakułowych Nm 40, 50, a przy skórach małych i cienkich: suseł,
popielica, gronostaj-nici Nm 60, 70, 80.
Jedną z ważniejszych cech nici oznaczanych na opakowaniu (nawoju, szpulce) jest
grubość. Obok numeru metrycznego Nm, podaje się numer masowy Tt (tex), a także numer
handlowy Nh.
Numer metryczny Nm oznacza długość nitki w [m] o masie 1g. Im cieńsza jest nitka, tym
ma wyższy numer metryczny na przykład Nm 20 oznacza nitkę, której 20 m ma masę 1g.
Numer [tex] oznacza masę nici o długości 1000 m. Oprócz grubości nici podaje się liczbę
pojedynczych nitek i kierunek ich skrętu (Z lub S).
Tabela 2. Zależność między numerem handlowym, długościowym i masowym [6, s. 71]
Numer handlowy (Nh) Numer długościowy (Nm) Numer masowy Tt (dtex)
30 30/3 383x3
40 30/2 380x2
60 40/2 280x3
80 50/2 220x2
100 65/2 160x2
120 80/2 130x2
140 90/2 120x2
160 105/2 95x2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Do celów futrzarskich należy stosować nici wyższej jakości, gdyż wyroby futrzarskie
należą do wyrobów drogich, długotrwałego użytkowania.
Pasmanterie
Pasmanterie sÄ… to wyroby tkane, powstajÄ…ce z przeplatania siÄ™ nitek osnowy i wÄ…tku pod
kątem prostym oraz wyroby plecione, w których nitki przeplatają się nawzajem i nie tworzą
między sobą kąta prostego. Powinny one być dobrane tak, aby podkreślały i uzupełniały
cechy użytkowe wyrobu. Spełniają one również funkcję zdobniczą.
Produkcja ich odbywa się takimi samymi technikami jak produkcja materiałów
odzieżowych. Istnieją, więc pasmanterie tkane, dziane, plecione i produkowane w sposób jak
włókniny. Niemal każdy rodzaj pasmanterii jest zdobiony kilkoma sposobami jednocześnie,
za pomocą mieszania włókien i kolorów, rodzajów splotów i przez odpowiednie procesy
wykończalnicze.
Największe zastosowanie mają taśmy tkane i plecione.
Taśmy tkane
Taśmy tkane są wyrabiane z bawełny, włókien sztucznych lub syntetycznych, tkane
splotem płóciennym, skośnym lub atłasowym.
Tasiemki krawieckie o splocie płóciennym lub skośnym łamanym służą do wzmacniania
brzegów odzieży i szwów.
a) b) c)
Rys. 24. Tasiemki krawieckie: a, b  do obszywania dołów spodni,
c  do wzmacniania brzegów odzieży i szwów [9]
Taśmy paskowe, tzw. gurty, są wykonywane z nitek bawełnianych lub z włókien
sztucznych, tkane przeważnie splotem rypsowym i usztywniane apreturą z krochmalu lub
żywic syntetycznych.
Rys. 25. Taśmy paskowe [9]
Taśmy elastyczne są wytwarzane przeważenie z kauczuku syntetycznego i naturalnego.
Mają one osnowę z nitek gumowych, a wątek z bawełny lub ciągłych włókien sztucznych. Są
wyrabiane także gumy okrągłe, w których rdzeń gumowy jest opleciony nitką bawełnianą
lub jedwabną. Jakość taśmy poznaje się po jej rozciągliwości, sprężystości, gęstości splotu
i grubości. Taśmy elastyczne służą: do ściągania w pasie kurtek, do zakończania rękawów.
Rys. 26. Taśmy gumowe [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Taśmy plecione
Taśmy plecione, w porównaniu z tkanymi z tego samego surowca, są bardziej
rozciągliwe i podatne na układanie. Wykonywane są z bawełny, wełny, włókien sztucznych
i syntetycznych, nitek metalowych i itp. Mogą być gładkie, wzorzyste, proste lub ząbkowane.
Używane są do lamowania, podszywania obrębów w odzieży, jak również do jej ozdabiania.
Rys. 27. Taśmy pasmanteryjne plecione [10]
Sutasz jest to wąska plecionka, utworzona z co najmniej dwóch podstawowych nitek,
oplecionych nitkami krzyżującymi się między nitkami podstawowymi tak, że na powierzchni
powstaje rowek. Sutasze wykonuje się przeważnie z włókien sztucznych.
Rys. 28. Sutasze [10]
Galony są splecione z metalowych nitek, gimp lub sznureczków. Służą do wykończania
sztandarów, do naszywek mundurowych, itp.
Rys. 29. Galony [10]
Zapięcia
Do zapinania wyrobów futrzarskich służą: guziki, klamry, haftki, zatrzaski, keski, zamki
błyskawiczne, taśmy rzepowe.
Guziki
Wielkość guzika określa jego średnica w milimetrach. Guziki mogą mieć różne kształty:
okrągłe, podłużne, owalne, wypukłe, kwadratowe, kuliste, płaskie itp. Guziki w wielu
rodzajach zapięć, poza rolą funkcjonalną, mogą stanowić jednocześnie ozdobę odzieży.
Do przyszywania guzika służą: uszko metalowe przytwierdzone do jego spodu, otworek
wydrążony w nóżce lub na spodzie guzika lub dwa, trzy otworki w guziku.
Guziki wyrabiane są z surowców naturalnych oraz żywic syntetycznych.
Guziki metalowe, z mosiądzu, niklu lub aluminium, z grawerowaną lub tłoczoną
powierzchnią, wykorzystuje się do blezerów, dżinsów i strojów ludowych.
Guziki skórzane z imitacji skóry nie są odporne na wilgoć i ścieranie. Używa się ich
do odzieży skórzanej, sportowej i blezerów.
Guziki poliestrowe są odporne na działanie wysokich temperatur i procesów
konserwacyjnych.
Klamry
Klamry sa dodatkiem krawieckim o podobnym zastosowaniu do guzików. Służą jako
zapięcia pasków, rzemyków itp. Sporządza się je z tych samych surowców co guziki.
Klamry bywają jedno- i dwuczęściowe. Klamry stalowe, lakierowane lub niklowane służą
do zapinania ubrań sportowych i roboczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
a) b)
Rys. 30. Klamry: a) jednoczęściowa, b) dwuczęściowe [8]
Haftki, zatrzaski
Do zapinania futer służą oprócz guzików haftki, zatrzaski i zamki błyskawiczne. Guziki
w wielu rodzajach zapięć, poza rolą funkcjonalną, mogą stanowić jednoczesnie ozdobę
odziezy, haftki i zatrzaski natomiast służą do zapinania krytego. Powinny być zatem
po przyszyciu niewidoczne. Haftki sporzÄ…dza siÄ™ z drutu stalowego
lakierowanego na czarno lub niklowanego, a także z drutu mosiężnego
niklowanego. Haftka składa się z dwóch części: z hakowatego konika
i pętelkowej kobyłki. Dolna część konika i kobyłki jest zakończona w formie
kółek, które służą do przyszywania. Wielkość haftek może być różna.
Dużych haftek używa się do futer i płaszczy, średnich i małych do odzieży
lekkiej. Rozróżnia się haftki proste i wygięte, z kobyłką półkolista lub płasko
ściętą albo też w kształcie kółka.
Rys. 31. Haftki [8]
Zatrzaski wyrabia się z blachy stalowej, mosiężnej lub z tworzyw sztucznych. Zatrzask
składa się z dwóch części okrągłych: wierzchniej wypukłej i spodniej wklęsłej, tak
dobranych, że wypukłość części wierzchniej dokładnie przylega do wgłębienia dolnej.
Wielkość zatrzasku jest różna. Dobre zatrzaski nie powinny się giąć. Powinny się łatwo
zapinać i niezbyt łatwo rozpinać. Otworki do przyszywania nie powinny mieć ostrych
brzegów, aby nie przecinały nitki.
a) b)
Rys. 32. Zatrzaski: a) z blachy stalowej; b) z tworzywa sztucznego [8]
Zamki błyskawiczne
Zamek błyskawiczny składa się z dwóch równoległych tkanych tasiemek bawełnianych
dowolnego koloru, których brzegi zwrócone ku sobie są zgrubione. Do brzegów tych są
przytwierdzone w równych odstępach metalowe lub plastykowe cząstki lub zwoje spirali.
Cząstki tasiemki prawej i lewej tworzą parę, przy czym wypukłość cząstki jednej tasiemki
wpada w wklęsłość cząstki drugiej i powoduje sczepianie się cząstek tak, że za wodzikiem
zamek jest zamknięty, przed wodzikiem  otwarty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Produkowane są zamki błyskawiczne nierozdzielne i tzw. rozdzielne, które rozpinają się
całkowicie. Zamki rozdzielne stosowane są do wiatrówek, kurtek. Długość zamka
błyskawicznego zależy od przeznaczenia.
a) b) c) d)
Rys. 33. Zamki błyskawiczne: a) z ozdobną spiralą , b) kryty, c) dwusuwakowy, d) metalowy oksydowany [8]
W konfekcji stosuje się często typ zamknięcia błyskawicznego zwany potocznie
 rzepem .
Składa się on z dwóch taśm wykonanych z tworzywa sztucznego, jedna o specjalnej
konstrukcji pokryta jest od strony wierzchniej gęstą warstwą
drobniutkich haczyków, a druga pętelkami. Taśmy te wszywa się
wzdłuż linii zapięcia odziezy w ten sposób, że powierzchnie pokryte
haczykami nakładają się na powierzchnie pokryte pętelkami.
Zapinanie odzieży odbywa się przez lekkie dociśniecie obu warstw,
rozpinanie przez odłączenie jednej warstwy od drugiej. Zapięcia takie
stosuje się m.in. w odzieży dziecięcej , sportowej, roboczej. W praniu
nie tracą swych własciwości.
Rys. 34. Taśma rzepowa [8]
Keski
Keski produkowane sÄ… ze stali lub tworzyw sztucznych pokrytych odpowiednimi
lakierami. Zapięcia te mają szerokie zastosowanie, ze względu na duże walory użytkowe
i trwałość.
Zapięcia te posiadają szczególnie szerokie zastosowanie przy odzieży damskiej
konfekcjonowanej włosem na zewnątrz.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje skór naturalnych są stosowane w wyrobach futrzarskich?
2. Jakie rodzaje nici stosuje się w konfekcjonowaniu wyrobów futrzarskich?
3. Jakie znasz pasmanterie tkane i plecione?
4. Jakie znasz rodzaje zapięć?
5. Czym kierujemy się przy doborze zapięć do wyrobów futrzarskich?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zestaw kolekcję wyrobów pasmanteryjnych i określ ich zastosowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zebrać próbki wyrobów pasmanteryjnych,
2) obejrzeć próbki i porównać z katalogiem wyrobów pasmanteryjnych,
3) podzielić zebrane materiały na dwie grupy: tkane i plecione,
4) wkleić próbki do zeszytu ćwiczeń, podać ich nazwę i zastosowanie (wg tabeli),
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Próbka materiału Nazwa Zastosowanie
Wyroby pasmanteryjne tkane
Wyroby pasmanteryjne plecione
Wyposażenie stanowiska pracy:
 katalogi materiałów pasmanteryjnych,
 próbki materiałów pasmanteryjnych zebrane przez ucznia,
 lupa,
 nożyczki, klej,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Odczytaj grubość nici z etykiety lub szpulki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zebrać próbki nici maszynowych,
3) odczytać z etykiet lub szpulek oznaczenia grubości nici,
4) określić dla poszczególnych nici numer handlowy, długościowy i masowy, korzystając
z tabeli zamieszczonej w poradniki dla ucznia,
5) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki nici i podać ich grubość,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki nici maszynowych o różnej grubości zebrane przez ucznia,
- zeszyt ćwiczeń,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj skóry licowe, welurowe, nubukowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć próbki skór miękkich od strony lica i mizdry, wykorzystując m.in. lupę,
mikroskop,
2) wybrać skóry licowe, nubukowe i welurowe,
3) wkleić próbki skór do tabeli w zeszycie ćwiczeń i opisać je,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 katalog skór naturalnych miękkich,
 próbki skór odzieżowych,
 lupa lub mikroskop,
 zeszyt ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia,
 literatura zgodna z punktem 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać skóry odzieżowe: licowe, welurowe, nubukowe?
ðð ðð
2) scharakteryzować właściwości nici konfekcyjnych?
ðð ðð
3) określić zasadę doboru nici do określonego rodzaju skór
ðð ðð
futerkowych?
4) scharakteryzować pasmanterie tkane?
ðð ðð
5) scharakteryzować pasmanterie plecione?
ðð ðð
6) określić rodzaje zapięć stosowanych w wyrobach futrzarskich?
ðð ðð
7) określić zasadę doboru zapięcia do wyrobów futrzarskich?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Włókno, którego naskórek zbudowany jest z łusek to
a) bawełna.
b) wełna.
c) jedwab.
d) len.
2. Zdolność do spilśniania wykazują włókna
a) wełny.
b) bawełny.
c) konopii.
d) poliestrowe.
3. Elana, to nazwa handlowa włókna
a) lnianego.
b) bawełnianego.
c) poliestrowego.
d) wiskozowego.
4. Do produkcji futer sztucznych stosuje się włókna
a) bawełniane.
b) jedwabiu naturalnego.
c) lniane.
d) poliakrylonitrylowe.
5. Na krosnach produkuje siÄ™
a) tkaniny.
b) włókniny.
c) dzianiny.
d) filce.
6. Splot tkaniny to
a) określony porządek przeplatania się ze sobą nitek osnowy i wątku.
b) miejsce pokrycia osnowy przez wÄ…tek.
c) miejsce pokrycia wÄ…tku przez osnowÄ™.
d) najmniejsza liczba powtarzajÄ…cych siÄ™ nitek osnowy i wÄ…tku.
7. Do splotów zasadniczych tkaniny zalicza się splot
a) płócienny.
b) rypsowy.
c) skośny wzmocniony.
d) panama.
8. Najprościej kierunek osnowy w tkaninie można rozpoznać, gdy
a) wykonana jest splotem płóciennym.
b) posiada krajkÄ™.
c) jest jednobarwna.
d) posiada okrywę włosową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
9. Nubuki, to skóry naturalne
a) z zeszlifowanym licem.
b) wykończone od strony mizdry.
c) z zeszlifowanym licem i powleczone.
d) wykończone zestawami kryjącymi.
10. Dzianina, to wyrób
a) w którym nitki przeplatają się pod kątem prostym.
b) w którym nitki nie tworzą wyodrębnionych układów.
c) który powstaje przez odpowiednie przeszycie nitek.
d) w którym nitki tworzą oczka wzajemnie przeplatające się.
11. Zapięcia kryte przedstawione na fotografii, to
a) haftki.
b) zatrzaski.
c) zamki błyskawiczne
d) guziki.
Rysunek do zadania 11
12. BÅ‚Ä…d tkaniny przedstawiony na fotografii, to
a) zabrudzenie jednonitkowe.
b) zgrubienie.
c) blizna.
d) nieprawidłowy druk.
Rysunek do zadania 12
13. PodszewkÄ… o przeznaczeniu specjalnym jest
a) watolina.
b) włóknina klejona.
c) kieszeniówka.
d) wyrób pleciony.
14. Z luz
nych włókien wykonane są materiały odzieżowe
a) włókniny i filce.
b) włókniny i laminaty.
c) filce i dzianiny.
d) tkaniny i dzianiny.
15. Metodą  na mokro wytwarzane są włókna
a) poliestrowe.
b) poliamidowe.
c) wiskozowe.
d) poliakrylonitrylowe.
16. Największą wytrzymałość na rozciąganie, spośród tkanin wykonanych z tych samych
nitek, wykazuje tkanina o splocie
a) płóciennym.
b) panama.
c) skośnym.
d) atłasowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
17. Podszewki w wyrobach futrzarskich powinny charakteryzować się
a) dużą sztywnością.
b) wysoką odpornością wybarwienia na tarcie.
c) małą wytrzymałością na rozciąganie.
d) małą przepuszczalnością powietrza.
18. Doskonała izolacyjność wełny jest wynikiem
a) dużej zawartości powietrza we włóknie.
b) zawartości tłuszczu we włóknie.
c) zawartości rdzenia we włóknie.
d) zawartości białka we włóknie.
19. Grubość nici o długości 100m i masie 20g możemy zapisać w systemie tex jako
a) 0,2 tex.
b) 2 tex.
c) 20 tex.
d) 200 tex.
20. Znakiem  Woolmark oznacza siÄ™ wyroby wykonane z
a) bawełny.
b) czystej żywej wełny.
c) włókien syntetycznych.
d) lnu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Charakteryzowanie dodatków i materiałów pomocniczych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Chyrosz M., Zembowicz  Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP 1997
2. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2. SOP, Toruń 1999
3. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP. Warszawa 1989
4. Samek P.(tłum.): Krawiectwo. Materiałoznawstwo. Wydanie I. WSiP, Warszawa 1999
5. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1995
6. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 1. WSiP, Warszawa 1996
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 2. WSiP, Warszawa 1998
8. www.bazardekoracji.pl
9. www.bemax.pl
10. www.kordus.com.pl
11. Czasopismo branży odzieżowej SPEKTRUM. Wydawnictwo ELAMED
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41