18 DENTALTRIBUNE Polish Edition
Badania
Ochrona radiologiczna
w gabinecie z aparatem do zdjęć RTG
Maciej Budzanowski, Polska
Kiedy 1895 Wilhelm Konrad Dawki graniczne nego wyznacza się indywidualny
R_ntgen odkrył promieniowanie Osoby pracujące w narażeniu równoważnik dawki Hp(d).
X wydawało się, że nowe promie- na promieniowanie jonizujące po- Zasada działania detektora fil-
niowanie niesie ze sobą ogromne dzielono w rozporządzeniu na mowego jest taka sama jak w stan-
możliwości diagnostyczne bez dwie kategorie: A  kiedy mogą dardowym zdjęciu RTG czyli mie-
skutków ubocznych. Obecnie otrzymywać dawkę efektywną rzy się zaczernienie kliszy fotogra-
wiadomo, że promieniowanie jo- większą niż 6 mSv w ciągu rok oraz ficznej po ekspozycji na promie-
nizujące jest szkodliwe powyżej B  kiedy mogą otrzymać dawkę niowanie RTG. W detektorach
pewnego poziomu, dlatego nie efektywną większą niż 1 mSv i nie termoluminescencyjnych (TLD)
tylko unowocześniono sprzęt zostali zakwalifikowani do kat A. mierzy się natężenie światła emito-
(lampę RTG, folie wzmacniają- Dawka graniczna dla pracowni- wanego podczas podgrzewania go
ce), ale także wprowadzono sys- ków wyrażona jako dawka sku- w specjalistycznej aparaturze zwa-
tem pracy i pomiarów dawek, teczna E wynosi 20 mSv w ciągu nej czytnikiem TL. Ilość tego świa-
mający na celu zminimalizowa- roku kalendarzowego, jednak nie tła jest proporcjonalna do zakumu-
nie dawki dla osoby pracującej w więcej niż 50 mSv pod warunkiem, lowanej dawki. W detektorach op-
narażeniu na promieniowanie że w ciągu kolejnych 5 lat nie zos- toluminescencyjnych również wy-
oraz dla pacjenta. tanie przekroczona sumaryczna konuje się pomiar natężenia światła
wartość 100 mSv. emitowanego, lecz świecenie
Praca z promieniowaniem joni- wzbudza się laserem.
zującym do celów diagnostycz- Osoby kategorii narażenia A
nych jest w Polsce regulowana muszą być ustawowo wyposażone Obecnie większość serwisów
Rozporządzeniem Ministra Zdro- w dawkomierze indywidualne, z dozymetrycznych w Europie od-
wia z dnia 24 grudnia 2002 r.  w kategorii B nie muszą, ale wyma- chodzi od przestarzałej metody fil-
sprawie warunków bezpiecznego gany jest wówczas tzw. pomiar śro- mowej na korzyść nowocześniej-
stosowania promieniowania joni- dowiska pracy. W praktyce więk- szej termoluminescencyjnej. Meto-
zującego w celach medycznych szość osób stosuje dawkomierze da termoluminescencyjna ma wiele
oraz sposobu wykonywania kon- indywidualne, ponieważ są przy- zasadniczych zalet: jest najczulsza,
troli wewnętrznej nad przestrzega- porządkowane do każdej osoby i co pozwala mierzyć na poziomie
Nowoczesne dawkomierze indywidualne DI-02 do pomiaru dawki na całe ciało.
niem tych warunków (Dz. U. Nr. mierzą jej dawkę. Dawkomierze 30 mSv a nawet niższym, można
241, poz. 2098), Prawem Atomo- środowiskowe wykonują pomiar zautomatyzować proces odczytu i
wym (Ustawa z dnia 29 listopada w danym, stałym punkcie i nie za- identyfikacji osoby, detektory są
2000  Prawo Atomowe (Dz.U. z wsze jasne jest czy osoba wykonu- wielokrotnego użytku, dawko-
2004 r. Nr 161, poz.1689)  w wer- jąca zdjęcia RTG przebywała blis- mierz ma wygodną i małą obudowę.
sji ujednoliconej oraz rozporządze- ko tego dawkomierza czy bliżej Do tych zalet należy dodać również
niem Rady Ministrów z dnia 18 lampy. niższą cenę za usługę pomiaru daw-
stycznia 2005  w sprawie dawek ki. W 2005 roku już 75% serwisów
Metody kontroli dawek
granicznych promieniowania joni- dozymetrycznych w Europie stosu-
zującego . Dodatkowo praca z apa- Aby mierzyć indywidualny je metodę TLD. W Polsce dawki od
ratami RTG służącymi do celów równoważnik dawki i porówny- promieniowania RTG mierzone są
medycznych regulowana jest roz- wać do dawki skutecznej, określo- w Instytucie Medycyny Pracy w
porządzeniem Ministra Zdrowia z nej ustawowo wprowadzano me- A
odzi (metoda filmowa) oraz w Ak-
dnia 11 września 2003 r.  w sprawie tody kontroli dawek. Metody kon- redytowanym Laboratorium Dozy-
szczegółowych warunków bez- troli dawek można podzielić na ak- metrii Indywidualnej i Środowisko-
piecznej pracy z aparatami rentge- tywne i pasywne. Do przyrządów wej w Instytucie Fizyki Jądrowej
nowskimi o energii promieniowa- aktywnych zalicza się liczniki ga- PAN w Krakowie (metoda TLD).
nia do 300 keV w celach medycz- zowe (komory jonizacyjne, licz-
Poziomy dawek w Polskich
nych (Dz. U. z 2003 r.. Nr 173, poz. nik proporcjonalne i liczniki Gei-
1681). gera-Mullera), liczniki scyntyla- gabinetach
cyjne i półprzewodnikowe. W ga- Statystyki otrzymywanych da-
Jedną z podstawowych zasad binetach stomatologicznych z wek w Polsce wskazują, że 81,1 %
przy pracy z promieniowaniem jo- RTG przyrządy aktywne stosuje osób pracujących z aparatem RTG
nizującym jest wykonanie pomiaru się praktycznie tylko w trakcie od- w stomatologii otrzymuje dawkę
czy indywidualnego czy środowis- bioru, kiedy wykonuje się pomiar poniżej 0,4 mSv/rok, 18,7 % otrzy-
kowego, mającego pokazać war- mocy dawki promieniowania RTG muje dawki z zakresu 0,4 do 1
tość dawki i porównać do wartości w wybranych miejscach. Może się mSv/rok i 0,2% z zakresu 1  4
dopuszczalnych. zdarzyć, że stomatolog wyposaży mSv/rok. Nie stwierdzono dawek
siebie i swój personel w kieszon- rocznych powyżej 4 mSv. Statysty-
Dawka promieniowania
kowy przyrząd aktywny (najczęś- ka została opracowana z 312 gabi-
Podstawową wielkością stoso- ciej półprzewodnikowy), lecz jest netów na podstawie wyników z 980
waną w dozymetrii promieniowa- to kosztowne (minimalna cena to odczytów kwartalnych do 1 kwar-
nia jonizującego jest dawka po- ok. 1000 zł.) i aby wyniki były tału 2005 włącznie.
chłonięta, czyli iloraz średniej ważne ustawowo należy dokony-
energii promieniowania jonizują- wać corocznego wzorcowania w Biorąc pod uwagę powyższe
cego, przekazanej określonemu akredytowanym laboratorium, a poziomy dawek należy podkreślić,
elementowi objętości materii, i koszt takiej kalibracji to około 300 że zarówno aparaty RTG stosowa-
masy materii tego elementu. Tak zł. Występuje także obowiązek do- ne obecnie jak i wdrożone systemy
zdefiniowane pojęcie dawki po- datkowego dokumentowania tych jakości i bezpiecznej pracy w gabi-
zwala na jej pomiar tylko specjalis- pomiarów. netach powodują, że praca z apara-
tycznym sprzętem. Wpraktyce sto- tem RTG w zastosowaniach stoma-
suję się pojęcie dawki skutecznej W praktyce zarówno polskiej tologicznych jest bezpieczna dla
Przygotowywanie termoluminescencyjnych dawkomierzy indywidualnych do
(efektywnej) E, które obliczane jak i światowej rutynowa kontrola osób wykonujących badanie. DT
odczytu.
jest jako suma dawek równoważ- dawek oparta jest o przyrządy pa-
nych w tkance, ważonych współ- sywne, które nie potrzebują zasila-
czynnikami wagowymi tkanek, dualnym równoważnikiem dawki zaczynają się na tej głębokości. Tak nia energia elektryczną. Do metod
wT. Ze względu na niemożliwość Hp(d), gdzie d jest głębokością w zdefiniowany indywidualny rów- pasywnych zaliczamy dawkomie-
Autor
pomiaru dawki dla poszczegól- tkance. Najczęściej wyznacza się noważnik dawki w sposób konser- rze: filmowe, termoluminescen-
nych tkanek i dla każdej osoby w drodze pomiaru dawkomierzem watywny (zawsze wartość jest cyjne, optoluminescencyjne. Każ-
Maciej Budzanowski
pracującej w narażeniu na promie- indywidualnym Hp(10) czyli na większa od dawki efektywnej) dy taki dawkomierz składa się z
Instytut Fizyki Jądrowej PAN,
niowanie wprowadzono tzw. wiel- głębokości 10 mm. Te 10 mm wy- przybliża dawkę efektywną. Jed- obudowy z klipsem oraz z elemen-
Kraków
kości operacyjne (robocze). Wpro- nika z tego, że najbliższe ważne or- nostką E i Hp(d) jest milisivert tu czułego na promieniowanie.
wadzono wielkość zwaną indywi- gany narażone na promieniowanie (mSv). Przy użyciu dawkomierza pasyw-