OCHRONA RADIOLOGICZNA
W MEDYCYNIE NUKLEARNEJ
dr nauk med. Artur Stępień
dr nauk med. Artur Stępień
OCHRONA RADIOLOGICZNA - zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu
środowiska, a w przypadku braku możliwości zapobieżenia takim sytuacjom,
ograniczenie ich skutków do poziomu tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne
przy uwzględnieniu czynników ekonomicznych, społecznych i zdrowotnych.
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA - zespół czynności i ograniczeń
zmierzających do zminimalizowania narażenia pacjenta na promieniowanie jonizujące,
które nie będzie nadmiernie utrudniało lub uniemożliwiało uzyskania pożądanych
i uzasadnionych informacji diagnostycznych lub efektów leczniczych.
Zasady ochrony radiologicznej zostały sformułowane przez międzynarodową Komisję
Ochrony Radiologicznej (ICRP). Komisja ta opracowuje zalecenia dotyczÄ…ce
podstawowych aspektów ochrony radiologicznej. Zalecenia te nie są obligatoryjne do
stosowania a jedynie stanowią wskazówki i merytoryczna pomoc dla lokalnego
prawodawstwa.
Zalecenia z 1990 roku formułują 3 podstawowe zasady:
1)uzasadnienie
2)optymalizacja
3)limitowanie (minimalizacja) dawek .
UZASADNIENIE EKSPOZYCJI - Wynikające z ekspozycji korzyści dla
osoby jej poddanej powinny zrównoważyć ewentualny uszczerbek na
zdrowiu wywołany promieniowaniem. Przewidywane korzyści muszą
wnieść nową informację do leczenia pacjenta. Badań scyntygraficznych nie
należy wykonywać bez uprzedniego wywiadu. Wykonywanie badań
scyntygraficznych rutynowo jest niedopuszczalne. Badania lub leczenie z
zastosowaniem promieniowania jonizującego należy wykonywać na
podstawie pisemnego skierowania. .
OPTYMALIZACJA OCHRONY - otrzymane dawki powinny być
racjonalnie najniższe. Okresowe testy kontroli jakości sprzętu
diagnostycznego;
W ekspozycjach na promieniowanie jonizujÄ…ce w celach diagnostycznych
powinna obowiązywać zasada ALARA (As Low As Reasonable Achivable).
Została ona sformułowana w 1977 r. przez ICRP  Międzynarodową
Komisję Ochrony Radiologicznej. Mówi ona o ograniczeniu dawki do
takiego poziomu, aby nie utracić istotnych elementów diagnostycznych
obrazu, co doprowadziłoby do konieczności powtórzenia badania, a tego
należy unikać.
LIMITOWANIE DAWEK - w ekspozycji medycznej nie limituje siÄ™
dawek, w odróżnieniu od ekspozycji zawodowej i środowiskowej.
Określono jednak poziomy referencyjne  górne poziomy zakresu dawek
dla poszczególnych badań, które nie powinny być przekroczone bez
istotnego uzasadnienia względami medycznymi.
Powyższe zasady mają pomóc w realizacji podstawowego celu ochrony
radiologicznej jakim jest wyeliminowanie ewentualnych skutków
ostrych: deterministycznych  zależnych od wielkości dawki oraz
zminimalizowanie skutków stochastycznych (opóz
nionych)
- niezależnych od wielkości dawki.
Ponieważ każda dawka może być niebezpieczna dla zdrowia
(obowiÄ…zujÄ…ca hipoteza liniowa bezprogowa dawka  skutek) za
właściwe wykonanie badań, ograniczenie do minimum ekspozycji
pacjenta na promieniowanie jonizujÄ…ce odpowiada osoba
odpowiedzialna za procedurÄ™ diagnostycznÄ… czy terapeutycznÄ….
CZYNNIKI WPA
YWAJ
CE NA DAWK
PROMIENIOWANIA
JONIZUJ
CEGO W BADANIACH SCYNTYGRAFICZNYCH:
1. Aktywność radiofarmaceutyku - wiek i masa ciała pacjenta
Personel zakładu medycyny nuklearnej ma wpływ na wielkość
podawanych aktywności a tym samym na stopień narażenia pacjenta.
2. Rodzaj izotopu (energia, rodzaj promieniowania, czas połowicznego
rozpadu fizycznego, właściwości biologiczne izotopów
radiofarmaceutyków - biodystrybucja w organizmie, sposób i szybkość
wydalania z organizmu-półokres biologiczny).
Personel zakładu medycyny nuklearnej ma wpływ na wybór
izotopu. np. badanie technetowe (99mtc-04-) lub jodowe (i131) tarczycy.
3. Czynniki wpływające na biologiczny okres półtrwania izotopu w
organizmie pacjenta - stan nawodnienia, sprawność układu-narządu
wydalającego radiofarmaceutyk, procesy patofizjologiczne wpływające na
większa retencję znacznika lub/i czasu retencji znacznika w badanym
narzÄ…dzie.
4. Jakość podawanych radiofarmaceutyków.
Zbyt duży poziom niezwiązanego technetu powoduje
zmianę w biodystrybucji i dodatkowe-zbędne narażenie
narządów nieobjetych zakresem badania
scyntygraficznego np. aktywność radioznacznika w tarczycy,
żołądku, sliniankach itp.
5. Blokowanie narządów odpowiednimi związkami
niepromieniotwórczymi, które nie wymagają badania,
zmniejszają wychwyt i obniżają narażenie tego narządu na
promieniowanie jonizujÄ…ce.
6. Rodzaj badania i cel badania  narzÄ…d badany (tarczowy)
7. Jakość aparatury obrazującej lub pomiarowej
Dawkę radiofarmaceutyków można zmniejszyć w
przypadku wysokiej czułości detektorów.
Im większa czułość , tym mniejsze aktywności znacznika
można podawać pacjentowi, co z kolei prowadzi do
zmniejszenia narażenia na promieniowanie jonizujące.
OCHRONA PACJENTÓW
SPOSOBY ZMNIEJSZANIA NARAŻENIA PACJENTÓW
1. Nawodnienie organizmu (przyspieszanie wydalania znacznika  czynnik
czasowy).
2. Częste opróżnianie pęcherza moczowego ( skraca czas ekspozycji
pęcherza moczowego i otaczających narządów).
3. Podawanie środków moczopędnych (przyśpiesza wydalanie, skraca czas
retencji).
4. Podawanie środków przeczyszczających (skraca czas zalegania w
przewodzie pokarmowy). Stosuje się tylko do radiofarmaceytyków
wydalanych droga pokarmowÄ… np. cytrynian galu-67
5. Podawanie nadchloranu potasu (KClO4)n lub płyn Lugola (blokowanie
tarczycy podczas badania innych narządów)
OCHRONA RODZIN PACJENTÓW PO BADANIACH I TERAPII
Z WYKORZYSTANIEM SUBSTANCJI PROMIENIOTWÓRCZYCH
Należy pamiętać, że pacjent po badaniach scyntygraficznych i terapii
izotopowej jest z
ródłem promieniowania jonizującego.
Problem ochrony osób stykających się z pacjentami głównie spowodowane są
przenikliwością promieniowania gamma. W myśl zasady: narażenie na
promieniowanie jonizujące zawsze musi by uzasadnione i tak małe, jak to
możliwe.
Ze względu na krótkie okresy rozpadu promieniotwórczego (izotop 99mTc -
najczęściej wykorzystywany izotop w badaniach) zagrożenie promieniowaniem
otoczenia jest znikome i podejmowanie szczególnych środków zaradczych
nieuzasadnione.
Wystarczające jest ograniczenie bezpośredniego kontaktu między pacjentem a
rodziną, szczególnie z dziećmi i kobietami w ciąży w pierwszych godzinach po
badaniu.
Wskazane jest też zachowanie ostrożności przed skażeniem otoczenia (toalety)
w czasie oddawania moczu w okresie pierwszych godzin po badaniu.
KOBIETA W CI
ŻY
Należy izolować kobietę w ciąży od osób, które otrzymały radioizotop w celach
diagnostycznych czy terapeutycznych.
KOBIETA W CI
ŻY JAKO PACJENTKA
Redukcja dawki zgodnie z zasadÄ… ALARA.
W medycynie nuklearnej zasada ALARA polega na stosowaniu radionuklidów o
możliwie najmniejszej aktywności i krótkim czasie połowicznego rozpadu,
podawaniu dużej ilości płynów  zalecenie częstego oddawania moczu, w celu
zmniejszenia absorpcji znacznika w tarczycy podawanie 60-130 mg stabilnego
KCI.
Ryzyko związane z ekspozycją na promieniowanie w czasie ciąży zależy od
stopnia zaawansowania ciąży.
Preimplantacja (0-14 dni od zapłodnienia) - w przypadku dużych dawek
zapłodniona komórka jajowa obumiera (następuje poronienie).
Organogeneza (15-50 dnia od zapłodnienia) - ekspozycja na tym etapie może
prowadzić do wad wrodzonych, a zniekształcenia i upośledzenia funkcji
narządów będą się rozwijały wraz z rozwojem ciąży.
Rozwój płodowy (51  280 dni od zapłodnienia) - skutki stochastyczne 
możliwość wystąpienia choroby nowotworowej po urodzeniu.
SKUTKI NAPROMIENIENIA PA
ODU
W drugim trymestrze ciąży skutki wywołane ekspozycją mają
charakter deterministyczny  wartość progowa dawki
szacowana jest na 100-200 mGy.
Duże dawki na chrząstkę mogą zwolnić lub powstrzymać
wzrost kości  doprowadzić do deformacji.
Dawki większe niż 100 mGy mogą spowodować spadek
ilorazu inteligencji IQ
Dawki rzędu 1000 mGy mogą prowadzić do poważnego
niedorozwoju umysłowego i mikrocefalii (szczególnie po
ekspozycji między 8-15 tygodniem ciąży).
Badania psychologiczne po urodzeniu i śledzenie rozwoju
dziecka wykazały spadek IQ ok. 3 pkt/0.1 Sv
PODSTAWA PRAWNA DOTYCZ
CA PACJENTEK W CI
ŻY
Dz.U. z 2005 r. Nr 194, poz.1625
ż27 badania diagnostyczne przy użyciu produktów radiofarmaceutcznych u kobiet w ciąży są
ograniczone do przypadków, które nie mogą być wykonane po rozwiązaniu.
Podczas badań należy ograniczyć aktywność produktów radiofarmaceutycznych do najmniejszej
wartości umożliwiającej badanie, zwiększyć u osoby badanej podaż płynów, pouczyć badaną o
konieczności częstego oddawania moczu
Niedopuszczalnie jest stosowanie do celów diagnostycznych i leczniczych jodków znakowanych
I-131, I-125 u kobiet w ciąży po 8 tyg. od zapłodnienia oraz w przypadku leczenia przeciwbólowego
przy użyciu osteotropowych produktów radiofaramceutycznych w dowolnym okresie ciąży
W przypadku konieczności wykonania badania lub leczenia przy użyciu radiofarmaceutyków, u
kobiety karmiącej piersią, należy poinformować ją o okresie zaprzestania lub o przerwaniu
karmienia (zał. Nr 9 Dz.U. z 2005r. Nr 194, poz. 1625).
Terapia przy użyciu I-131u kobiety w ciąży jest zdecydowanie przeciwwskazana. Powoduje ona nie
tylko zewnętrzne napromienienie płodu, ale ze względu na to, że materiał radioaktywny łatwo może
przenikać do płodu poprzez łożysko, jest on także wychwytywany przez tarczyce płodu.
Emitowane promieniowanie ² może caÅ‚kowicie uszkodzić gruczoÅ‚.
Jeżeli u kobiety ciężarnej zostanie rozpoznany nowotwór tarczycy leczenie przekłada się na okres
po rozwiÄ…zaniu.
KOBIETA W CI
ŻY JAKO PERSONEL MEDYCZNY
Konieczność stosowania dawek granicznych
Dawki graniczne nie obejmujÄ…:
-narażenia od promieniowania kosmicznego
-narażenia od radonu w budynkach mieszkalnych
-narażenia od naturalnych nuklidów promieniotwórczych w
ludzkimciele
-narażenia od nuklidów promieniotwórczych występujących w
nienaruszonej skorupie ziemskiej
-narażenia osób poddawanych działaniu promieniowania
jonizujÄ…cego w celach medycznych.
Pracownica w ciąży może pracować w narażeniu tak długo, dokąd dawka
dla płodu nie przekroczy 1 mSv.
POST
POWANIE ZARADCZE:
przeniesienie pracownicy na inne stanowisko, gdzie narażenie jest
mniejsze lub znikome.
BEZWZGL
DNIE dotyczy to pracownic w działach: fluoroskopia,
medycyna nuklearna, brachyterapia.
PODSUMOWANIE
Zasady ochrony radiologicznej nie mają na celu wywołać ogólny chorobliwy lęk
przed promieniowaniem (radiofonia), ale by odpowiednio ochronić te szczegóły,
które są niekonieczne do wykonania poszczególnych procedur.
Zatem należy kłaść szczególny nacisk na:
-konieczność uzasadniania i optymalizacji ekspozycji
-konieczność zdobywania przez personel odpowiedniej wiedzy i
umiejętności w doborze i wykonaniu procedury
-konieczność kształcenia personelu w dyskretnym zdobywaniu
inf. czy pacjentka jest w ciąży  bez zbędnego stresu
-konieczność informowania pacjentów/pacjentek o ryzyku i
związanych z nim możliwych zagrożeniach dla niej i dla jej nienarodzonego
dziecka.
Brak dostatecznej wiedzy powoduje dodatkowy stres matki podczas badania.
PODSTAWOWE ZASADY OCHRONY RADIOLOGICZNEJ
PERSONELU MEDYCZNEGO
ZACHOWANIE ODPOWIEDNIEJ ODLEGA
OÅšCI OD y
RÓDA
A
SKRACANIE CZASU PRZEBYWANIA W ZASI
GU y
RÓDA
A
STOSOWANIE OSA
ON