OCHRONA PACJENTÓW I
OCHRONA PACJENTÓW I
PERSONELU MEDYCZNEGO
PERSONELU MEDYCZNEGO
PRZED SZKODLIWYM
PRZED SZKODLIWYM
PROMIENIOWANIEM
PROMIENIOWANIEM
RENTGENOWSKIM
RENTGENOWSKIM
W 1927 r. Międzynarodowy Kongres
W 1927 r. Międzynarodowy Kongres
Radiologiczny powołał
Radiologiczny powołał
Międzynarodową Komisję Ochrony
Międzynarodową Komisję Ochrony
Radiologicznej / Internacinal
Radiologicznej / Internacinal
Commission of Radiological
Commission of Radiological
Protection ICRP/
Protection ICRP/
1
DZIENNIK USTAW
DZIENNIK USTAW
Warszawa dnia 25 sierpień 2005
Warszawa dnia 25 sierpień 2005
" Zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu
" Zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu
środowiska, a w przypadku braku
środowiska, a w przypadku braku
możliwości zapobieżenia takim sytuacjom
możliwości zapobieżenia takim sytuacjom
 ograniczenie ich skutków do poziomu
 ograniczenie ich skutków do poziomu
tak niskiego, jak tylko jest to rozsÄ…dnie
tak niskiego, jak tylko jest to rozsÄ…dnie
osiągalne, przy uwzględnieniu czynników
osiągalne, przy uwzględnieniu czynników
ekonomicznych, społecznych i
ekonomicznych, społecznych i
zdrowotnych.
zdrowotnych.
2
" Warunkiem wykonania badania lub
" Warunkiem wykonania badania lub
zabiegu z zastosowaniem
zabiegu z zastosowaniem
promieniowania jonizujÄ…cego jest
promieniowania jonizujÄ…cego jest
skierowanie wystawione przez
skierowanie wystawione przez
lekarza kierujÄ…cego na badanie lub
lekarza kierujÄ…cego na badanie lub
zabieg.
zabieg.
" Bez skierowania może być wykonane badanie z
" Bez skierowania może być wykonane badanie z
zastosowaniem promieniowania jonizujÄ…cego
zastosowaniem promieniowania jonizujÄ…cego
przeprowadzone w ramach badań
przeprowadzone w ramach badań
przesiewowych lub stomatologicznych (z
przesiewowych lub stomatologicznych (z
wyłączeniem badań pantomograficznych) oraz
wyłączeniem badań pantomograficznych) oraz
w przypadkach bezpośredniego zagrożenia
w przypadkach bezpośredniego zagrożenia
życia.
życia.
3
" Skierowanie może być wystawione po
" Skierowanie może być wystawione po
upewnieniu się, że inne alternatywne i
upewnieniu się, że inne alternatywne i
nieinwazyjne metody lub wcześniej
nieinwazyjne metody lub wcześniej
wykonane badania nie mogą dostarczyć
wykonane badania nie mogą dostarczyć
niezbędnych, analogicznych informacji lub
niezbędnych, analogicznych informacji lub
wyników leczenia.
wyników leczenia.
vð Skierowanie w formie pisemnej lub
vð Skierowanie w formie pisemnej lub
elektronicznej zawiera:
elektronicznej zawiera:
żð cel i uzasadnienie badania lub
żð cel i uzasadnienie badania lub
zabiegu
zabiegu
żð wstÄ™pne rozpoznanie kliniczne
żð wstÄ™pne rozpoznanie kliniczne
żð informacje niezbÄ™dne do
żð informacje niezbÄ™dne do
prawidłowego przeprowadzenia
prawidłowego przeprowadzenia
medycznej procedury radiologicznej
medycznej procedury radiologicznej
żð podpis osoby kierujÄ…cej na
żð podpis osoby kierujÄ…cej na
badanie lub zabieg
badanie lub zabieg
4
" Za właściwe wykonanie badań i
" Za właściwe wykonanie badań i
zabiegów oraz za ograniczenie do
zabiegów oraz za ograniczenie do
minimum ekspozycji pacjenta na
minimum ekspozycji pacjenta na
promieniowanie jonizujÄ…ce
promieniowanie jonizujÄ…ce
odpowiada lekarz, który je
odpowiada lekarz, który je
wykonuje lub nadzoruje.
wykonuje lub nadzoruje.
Podstawowe zalecenia dotyczące sposobów
Podstawowe zalecenia dotyczące sposobów
zmniejszania dawki pochłanianej przez
zmniejszania dawki pochłanianej przez
chorego:
chorego:
żð technika
żð technika
żð kratki przeciwrozproszeniowe
żð kratki przeciwrozproszeniowe
żð ograniczenie wiÄ…zki
żð ograniczenie wiÄ…zki
żð osÅ‚ony
żð osÅ‚ony
żð filtracja
żð filtracja
żð radiografia w projekcji tylno-przedniej(P-A)
żð radiografia w projekcji tylno-przedniej(P-A)
żð receptory obrazu
żð receptory obrazu
żð zdjÄ™cia powtarzane
żð zdjÄ™cia powtarzane
5
" Za przestrzeganie wymagań
" Za przestrzeganie wymagań
bezpieczeństwa jądrowego i
bezpieczeństwa jądrowego i
ochrony radiologicznej
ochrony radiologicznej
odpowiedzialny jest kierownik
odpowiedzialny jest kierownik
jednostki organizacyjnej
jednostki organizacyjnej
wykonującej działalność
wykonującej działalność
związaną z narażeniem.
związaną z narażeniem.
" W jednostce organizacyjnej wykonujÄ…cej
" W jednostce organizacyjnej,, wykonujÄ…cej
działalność wymagającą zezwolenia,
działalność wymagającą zezwolenia,
wewnętrzny nadzór nad przestrzeganiem
wewnętrzny nadzór nad przestrzeganiem
wymagań bezpieczeństwa jądrowego i
wymagań bezpieczeństwa jądrowego i
ochrony radiologicznej sprawuje osoba,
ochrony radiologicznej sprawuje osoba,
która posiada uprawnienia inspektora
która posiada uprawnienia inspektora
ochrony radiologicznej..
ochrony radiologicznej
6
" Pracownik może być zatrudniony w
" Pracownik może być zatrudniony w
warunkach narażenia po orzeczeniu
warunkach narażenia po orzeczeniu
braku przeciwwskazań do takiego
braku przeciwwskazań do takiego
zatrudnienia wydanym przez lekarza
zatrudnienia wydanym przez lekarza
posiadajÄ…cego odpowiednie
posiadajÄ…cego odpowiednie
kwalifikacje, zwanego dalej
kwalifikacje, zwanego dalej
 uprawnionym lekarzem .
 uprawnionym lekarzem .
Stosowanie promieniowania
Stosowanie promieniowania
jonizujÄ…cego w celach
jonizujÄ…cego w celach
medycznych obejmuje:
medycznych obejmuje:
7
" ekspozycję pacjentów wynikającą z badań
" ekspozycję pacjentów wynikającą z badań
lekarskich i leczenia, w tym również badań
lekarskich i leczenia, w tym również badań
wstępnych i okresowych
wstępnych i okresowych
" ekspozycję osób poddanych przesiewowym
" ekspozycję osób poddanych przesiewowym
badaniom radiologicznym
badaniom radiologicznym
" ekspozycję zdrowych osób lub pacjentów
" ekspozycję zdrowych osób lub pacjentów
uczestniczÄ…cych w eksperymentach medycznych
uczestniczÄ…cych w eksperymentach medycznych
" ekspozycję osób w trakcie badań w celach
" ekspozycję osób w trakcie badań w celach
prawno-medycznych
prawno-medycznych
" ekspozycję osób, które świadomie i z własnej
" ekspozycję osób, które świadomie i z własnej
woli udzielajÄ… pomocy pacjentom ii opiekujÄ… siÄ™
woli udzielajÄ… pomocy pacjentom opiekujÄ… siÄ™
nimi.
nimi.
Ochrona radiologiczna pracowników:
Ochrona radiologiczna pracowników:
Osłony stałe: ściany, stropy, drzwi,
Osłony stałe: ściany, stropy, drzwi,
sterownia
sterownia
Osłony ruchome: parawany
Osłony ruchome: parawany
Osłony osobiste: fartuchy, okulary,
Osłony osobiste: fartuchy, okulary,
rękawice, osłona tarczycy
rękawice, osłona tarczycy
8
Shields
Shields
qð
qð
Ochrona radiologiczna pracowników:
Ochrona radiologiczna pracowników:
" kontrola dawek - dawkomierze
" kontrola dawek - dawkomierze
" kontrola dozymetryczna środowiska
" kontrola dozymetryczna środowiska
pracy
pracy
" kontrola lekarska - grupa A dawka
" kontrola lekarska - grupa A dawka
6mSv
6mSv
" - grupa B dawka 1mSv
" - grupa B dawka 1mSv
9
" Zaliczenie pracowników
" Zaliczenie pracowników
zatrudnionych w warunkach
zatrudnionych w warunkach
narażenia do kategorii A lub B
narażenia do kategorii A lub B
dokonuje kierownik jednostki
dokonuje kierownik jednostki
organizacyjnej w zależności od
organizacyjnej w zależności od
przewidywanego poziomu narażenia
przewidywanego poziomu narażenia
tych pracowników.
tych pracowników.
Skutki działania promieniowania na
Skutki działania promieniowania na
poziomie molekularnym i
poziomie molekularnym i
subkomórkowym
subkomórkowym
-dotyczą głównie DNA i mitochondriów, są
związane głównie z zaburzeniem struktury
elektronowej DNA (od nieprawidłowego tworzenia
białek do śmierci komórki) i tworzeniem wolnych
rodników
10
Skutki promieniowania na poziomie
Skutki promieniowania na poziomie
komórkowym
komórkowym
" Wrażliwość komórek na promieniowanie jest
" Wrażliwość komórek na promieniowanie jest
wprost proporcjonalna do ich aktywności
wprost proporcjonalna do ich aktywności
proliferacyjnej a odwrotnie proporcjonalna do
proliferacyjnej a odwrotnie proporcjonalna do
stopnia ich zróznicowania
stopnia ich zróznicowania
" Efektem może być opóz
nione przechodzenie do
" Efektem może być opóz
nione przechodzenie do
kolejnej fazy podziału komórki i powstanie
kolejnej fazy podziału komórki i powstanie
aberracji chromosomalnych
aberracji chromosomalnych
Skutki napromieniowania zarodka
Skutki napromieniowania zarodka
i płodu
i płodu
"
"
Napromieniowanie zapłodnionego jaja przed
zagnieżdżeniem się w jamie macicy doprowadza do
jego obumarcia
Inne możliwe skutki to: nieprawidłowe zagnieżdżenie
prowadzące do poronienia, ciąży pozamacicznej,
dysfunkcji łożyska lub wad rozwojowych
11
Skutki napromieniowania zarodka
Skutki napromieniowania zarodka
i płodu
i płodu
Napromieniowanie między 2 a 6 tygodniem ciąży
"
"
(nasilona organogeneza) prowadzi do powstania
licznych wad rozwojowych będących przyczyną
śmierci okołoporodowej
Napromieniowanie po okresie organogenezy- ryzyko
wystÄ…pienia wad rozwojowych jest znacznie
mniejsze,rośnie ryzyko wystąpienia defektów
genetycznych i nowotworów
żðZabrania siÄ™ wykonywania badaÅ„
żðZabrania siÄ™ wykonywania badaÅ„
fotofluorograficznych u osób poniżej 16
fotofluorograficznych u osób poniżej 16
roku życia, wykonywanie badań
roku życia, wykonywanie badań
rentgenowskich u tych osób wymaga:
rentgenowskich u tych osób wymaga:
żð-urzÄ…dzeÅ„ z 6-pulsowym generatorem
żð-urzÄ…dzeÅ„ z 6-pulsowym generatorem
żð-unieruchomienia
żð-unieruchomienia
żðStosowania osÅ‚on na gonady i gruczoÅ‚y
żðStosowania osÅ‚on na gonady i gruczoÅ‚y
sutkowe
sutkowe
12
żðZabiegi z zakresu radiologii interwencyjnej
żðZabiegi z zakresu radiologii interwencyjnej
u kobiet w ciąży mogą być wykonywane
u kobiet w ciąży mogą być wykonywane
dla ratowania zdrowia i życia matki, jeżeli
dla ratowania zdrowia i życia matki, jeżeli
nie dotyczą okolicy miednicy małej i
nie dotyczą okolicy miednicy małej i
brzucha (w bezpośrednim sąsiedztwie
brzucha (w bezpośrednim sąsiedztwie
płodu). W przypadku gdy doszło do
płodu). W przypadku gdy doszło do
napromieniowania zarodka llub płodu
napromieniowania zarodka ub płodu
bezpośrednią wiązką promieniowania,
bezpośrednią wiązką promieniowania,
fizyk medyczny dokonuje obliczenia
fizyk medyczny dokonuje obliczenia
dawki dla zarodka lub płodu.
dawki dla zarodka lub płodu.
Typy odczynów popromiennych w
Typy odczynów popromiennych w
tkankach:
tkankach:
" odczyn wczesny (ostry)  pojawia siÄ™ w
" odczyn wczesny (ostry)  pojawia siÄ™ w
ciÄ…gu 2-4 tygodni (do 90 dni) i dotyczy
ciÄ…gu 2-4 tygodni (do 90 dni) i dotyczy
tkanek typu H, objawy zależą od wielkości
tkanek typu H, objawy zależą od wielkości
pochłoniętej dawki i są to najczęściej:
pochłoniętej dawki i są to najczęściej:
zespół jelitowy: wymioty, brak łaknienia,
zespół jelitowy: wymioty, brak łaknienia,
biegunka,
biegunka,
" Uszkodzenie układu krwiotwórczego
" Uszkodzenie układu krwiotwórczego
" utrata włosów, wybroczyny
" utrata włosów, wybroczyny
13
Typy odczynów popromiennych w
Typy odczynów popromiennych w
tkankach:
tkankach:
"
"
" odczyn póz
ny  pojawia się od kilku miesięcy do
" odczyn póz
ny  pojawia się od kilku miesięcy do
kilku lat i dotyczy tkanek typu F, najczęściej są
kilku lat i dotyczy tkanek typu F, najczęściej są
to: zaćma, złuszczenie lub zwłóknienia skóry,
to: zaćma, złuszczenie lub zwłóknienia skóry,
zwłóknienia lub przetoki jelitowe, martwica
zwłóknienia lub przetoki jelitowe, martwica
mózgu ii rdzenia, demielinizacja nerwów
mózgu rdzenia, demielinizacja nerwów
obwodowych, zapalenie płuc i osierdzia,
obwodowych, zapalenie płuc i osierdzia,
zwłóknienia kłębków nerkowych, zapalenie lub
zwłóknienia kłębków nerkowych, zapalenie lub
owrzodzenie pęcherza moczowego
owrzodzenie pęcherza moczowego
14