MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Możejko
Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych
322[05].Z4.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. med. Ewa Jakubiec- Blajer
mgr Dorota Piszczek
Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Możejko
Konsultacja:
mgr Maria Żukowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z4.02
Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu ortoptystka.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Organizacja miejsca pracy do wykonywania badań strabologicznych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Metody badania kątów zeza 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Metody badania widzenia obuocznego 19
4.2.1. Materiał nauczania 19
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.4. Metody badania korespondencji siatkówek 27
4.4.1. Materiał nauczania 27
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Metody badania widzenia barw 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 34
4.5.4. Sprawdzian postępów 35
4.6. Metody badania pola widzenia 36
4.6.1. Materiał nauczania 36
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.6.3. Ćwiczenia 40
4.6.4. Sprawdzian postępów 42
4.7. Metody badania zezów porażennych i pourazowych 43
4.7.1. Materiał nauczania 43
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.7.3. Ćwiczenia 47
4.7.4. Sprawdzian postępów 50
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 51
6. Literatura 56
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w doskonaleniu umiejętności wykonywania szczegółowych
badań strabologicznych.
Poradnik zawiera:
 wymagania wstępne  zakres wiedzy i niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania umiejętności
wykonywania szczegółowych badań strabologicznych,
 pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności po wykonywaniu ćwiczeń,
 sprawdzian osiągnięć  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze je wykonujesz.
Po przerobieniu materiału spróbuj przystąpić do sprawdzianu z zakresu jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa  Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych , której
treść teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu
diagnostyki w zezie i niedowidzeniu.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni szkolnej, placówce opieki zdrowotnej musisz przestrzegać
regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych ćwiczeń. Przepisy te dokładnie zostały omówione w jednostce modułowej
 Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
322[05].O1.03.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
322[05].Z4
Diagnostyka w zezie i niedowidzeniu
322[05].Z4.01
Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych
322[05].Z4.02
Wykonywanie szczegółowych badań
strabologicznych
Schemat struktury układu jednostek modułowych  moduł 322[05].Z4
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 rozróżniać kliniczne postacie zeza,
 charakteryzować stopnie widzenia obuocznego,
 rozróżniać leki stosowane miejscowo do oka,
 przeprowadzić wywiad z pacjentem lub jego opiekunem,
 rozpoznawać rodzaj zeza metodą oglądania i sprawdzania ustawienia oczu,
 wykonywać badanie ostrości wzroku w dal i z bliska,
 wykonywać badanie fiksacji i rozróżniać jej typy,
 wykonywać badanie ruchów oczu,
 wykonywać pomiar kąta zeza za pomocą synoptoforu,
 sprawdzić moc szkieł okularowych za pomocą frontofokometru,
 charakteryzować korespondencję siatkówkowej prawidłową i nieprawidłową,
 analizować skutki porażenia mięśni ocznych,
 rozróżniać narzędzia i aparaty stosowane do badań strabologicznych,
 obsługiwać i regulować urządzenia do badań strabologicznych,
 rozpoznawać i zapobiegać zagrożeniom zdrowia pacjentów w trakcie przeprowadzania
badań,
 korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się z dzieckiem
i jego rodzinÄ…,
 organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 zbadać szczegółowo kąt zeza,
 wykonać badanie widzenia obuocznego testami słabo i mocno dysocjującymi,
 zbadać korespondencję siatkówek różnymi metodami z uwzględnieniem wskazań
i przeciwwskazań do zastosowania,
 wykonać badanie widzenia barw,
 przeprowadzić diagnostykę zezów porażennych i pourazowych,
 rozróżnić rodzaj porażenia na podstawie badań,
 rozróżnić ewentualne miejsce urazu na podstawie badań,
 wykonać badanie pola widzenia,
 wypełnić dokumentację szczegółowych badań strabologicznych pacjenta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4.1. Organizacja miejsca pracy do wykonywania badań
strabologicznych
4.1.1. Materiał nauczania
Miejsca pracy ortoptystki:
 specjalistyczne placówki leczenia zeza i niedowidzenia (odziały, szpitale, sanatoria
okulistyczne),
 poradnie i gabinety leczenia zeza i niedowidzenia,
 pracownie patofizjologii widzenia i neurookulistyki,
 szkoły, oddziały i placówki integracyjne i specjalne (przedszkola dla dzieci zezujących
i niedowidzÄ…cych),
 gabinety prywatne.
Badania strabologiczne są rodzajem badań okulistycznych, wymagających odpowiednich
pomieszczeń do ich wykonywania, tzn.:
 do badań strabologicznych powinno być wydzielone oddzielne pomieszczenie,
 o minimum 5 metrów długości ze względu na odległość potrzebną do pomiaru ostrości
wzroku do dali, testu Wortha, badania na krzyżu Maddoxa,
 oświetlonie naturalne i sztuczne z możliwością całkowitego zaciemnienia (żaluzje lub
wertykale i ciemne grube zasłony) lub wydzielona ciemnia,
 podłoga antypoślizgowa, łatwa do utrzymania w czystości,
 instalacja elektryczna o napięciu 230 V,
 umywalka,
 pomieszczenie to powinno spełniania wymagania ergonomiczne, sanitarno  higieniczne
i bezpieczeństwa.
Pacjentami gabinetów leczenia zeza i niedowidzenia są głównie dzieci. Niezbędne jest
urządzenie tego pomieszczenia w sposób przyjazny i dostosowany dla małych pacjentów:
 jasne ściany, z kolorowymi obrazkami,
 przyjemne w dotyku zabawki,
 kolorowe taborety i stoliki,
 aparaty do badań ustawione tak, aby dziecko mogło swobodnie przemieszczać się między
nimi,
 wszystkie urządzenia powinny znajdować się na stolikach z regulacją wysokości, aby
łatwo było je dostosować do wzrostu dziecka.
Wyposażenie gabinetu do wykonywania badań strabologicznych:
 tablice do badania ostrości wzroku do dali i do bliży,
 synoptofor lub synoptometr na stoliku z regulacją wysokości,
 wizuskop,
 testy stereoskopowe,
 test Wortha,
 test Bagoliniego,
 listwy pryzmatyczne, pojedyncze pryzmaty,
 krzyż Maddoxa,
 skrzydło Maddoxa,
 frontofokometr,
 perymetr,
 pupillometr,
 zestaw do podawania kropli do oczu,
 zasłonki, obturatory,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 ekran Hessa,
 smuga świetlna,
 taborety lub fotele z regulacją wysokości.
Diagnostyka i leczenie choroby zezowej wymaga wysiłku całego zespołu
terapeutycznego, a jakość tego procesu w dużym stopniu zależy od pracy ortoptystki. Do
zadań zawodowych ortoptystki należy:
 przygotowanie dzieci i dorosłych do wybranych badań okulistycznych
i strabologicznych,
 wykonywanie zgodnie z obowiązującymi zasadami badań okulistycznych
i strabologicznych, stosowanych w chorobie zezowej i niedowidzeniu oraz we
wrodzonych zaburzeniach narzÄ…du wzroku,
 prowadzenie ćwiczeń pleoptyczno  ortoptycznych u dzieci niedowidzących,
 prowadzenie ćwiczeń widzenia obuocznego,
 prowadzenie ćwiczeń rehabilitacyjnych aparatu ruchowego oczu przed i po zabiegu
operacyjnym w różnego rodzaju zezach,
 dokumentowanie wyników prowadzonych badań i obserwacji oraz ćwiczeń,
 użytkowanie aparatury niezbędnej w pracy zawodowej ortoptystki w sposób zgodny
z obowiÄ…zujÄ…cymi instrukcjami i przepisami bhp,
 prowadzenie różnych form profilaktyki okulistycznej i strabologicznej oraz szerzenie
oświaty zdrowotnej dostępnymi metodami i środkami,
 komunikowanie się z pacjentem w sposób nacechowany wrażliwością, zrozumieniem
i akceptacją, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki problemów chorych dzieci.
Rodzaje dokumentacji badań strabologicznych
Dokumentacja medyczna  zbiory dokumentów medycznych zawierających dane
i informacje medyczne, związane ze stanem zdrowia pacjentów oraz z udzielonymi im
świadczeniami zdrowotnymi.
Dokument medyczny powinien zawierać:
 dane identyfikujące zakład: nazwę zakładu i jego siedzibę, adres wraz z numerem
telefonu, kod identyfikacyjny zakładu stanowiący I część systemu kodu resortowego,
 dane identyfikujące jednostkę organizacyjną zakładu: nazwę jednostki, adres wraz
z numerem telefonu, kod identyfikacyjny jednostki organizacyjnej zakładu stanowiący V
część systemu kodu resortowego,
 dane pacjenta: nazwisko i imię, data urodzenia, oznaczenie płci, adresu, numeru
ewidencyjnego PESEL (w przypadku noworodka  PESEL matki), a w przypadku braku
numeru PESEL  serię i numer dokumentu stwierdzającego tożsamość,
 datÄ™ dokonania wpisu w dokumentacji,
 określenie stanu zdrowia pacjenta w chwili udzielania świadczenia zdrowotnego,
 określenie zakresu udzielonych świadczeń zdrowotnych,
 dane identyfikacyjne osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych lub osoby dokonującej
wpisu w dokumentacji, obejmujące imię i nazwisko tej osoby, jej tytuł zawodowy,
uzyskane specjalizacje, numer prawa wykonywania zawodu oraz jej podpis.
Dokumentacja medyczna dzieli siÄ™ na:
1) dokumentację indywidualną  odnoszącą się do poszczególnych pacjentów
korzystających ze świadczeń zdrowotnych zakładu, prowadzoną na formularzach lub
drukach, w skład której wchodzi dokumentacja wewnętrzna i zewnętrzna,
2) dokumentację zbiorczą  odnoszącą się do ogółu pacjentów korzystających ze świadczeń
zdrowotnych zakładu lub określonych grup tych pacjentów, prowadzoną w formie ksiąg,
rejestrów.
Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 dokumentację należy prowadzić czytelnie,
 kolejne wpisy sporządza się w porządku chronologicznym, zaznaczając koniec każdego
wpisu, i opatruje podpisem osoby je sporzÄ…dzajÄ…cej, z podaniem danych jÄ…
identyfikujÄ…cych,
 wpis dokonany w dokumentacji nie może być z niej usunięty, a jeżeli został dokonany
błędnie, należy go skreślić oraz opatrzyć datą skreślenia i podpisem osoby dokonującej
skreślenia,
 każdą stronę dokumentacji indywidualnej oznacza się imieniem i nazwiskiem pacjenta.
Historia choroby jest podstawowym rodzajem dokumentacji indywidualnej pacjenta
zarówno w szpitalu jak i w zakładach opieki ambulatoryjnej. Historia choroby składa się
z formularza historii choroby oraz dokumentów dodatkowych, do których zalicza się wyniki
badań diagnostycznych.
Wyniki badań okulistycznych i strabologicznych, ze względu na specyfikę powinny być
dokumentowane na specjalnych kartach (rys. 1). Formularze te pozwalają na zapis niektórych
wyników w formie graficznej. Niektóre karty są tak skonstruowane, że pozwalają na zapis
kilku kolejnych wyników badań, co znacznie ułatwia monitorowanie postępu leczenia.
Wyniki niektórych badań, uzyskujemy w postaci wydruku komputerowego, który zostaje
dołączony do dokumentacji medycznej pacjenta (np. wynik pola widzenia wykonywany na
polomierzu komputerowym).
Rys. 1. Karta badań strabologicznych
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich placówkach zatrudniane są ortoptystki?
2. Co należy do zadań zawodowych ortoptystki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
3. Jakie warunki powinny spełniać pomieszczenia do wykonywania badań
strabologicznych?
4. Jaki znasz urządzenia i aparaty wykorzystywane do badań strabologicznych?
5. Jakie znasz rodzaje dokumentacji medycznej?
6. Jakie znasz zasady prowadzenia dokumentacji medycznej?
7. Jakie znasz rodzaje dokumentacji badań strabologicznych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny wybranego gabinetu badań strabologicznych w specjalistycznej placówce
opieki zdrowotnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obserwacji pomieszczenia, w którym wykonywane są badania strabologiczne,
zwracajÄ…c uwagÄ™ na:
 wymiary pomieszczenia,
 oświetlenie pomieszczenia,
 wygląd i wyposażenie gabinetu,
 sprzęt i aparaturę medyczną,
2) dokonać oceny spełnienia warunków wymaganych przez stację sanitarno-
epidemiologicznÄ…,
3) przeanalizować spostrzeżenia i ocenić pomieszczenie do badań strabologicznych,
4) zanotować wnioski,
5) przedstawić i przedyskutować swoje uwagi na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 długopis.
Ćwiczenie 2
Do gabinetu leczenia zeza zgłosiło się dziecko po raz pierwszy. Wykonaj podstawowe
badania okulistyczne i udokumentuj wyniki w karcie badań strabologicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z formularzem karty badań strabologicznych,
2) przeprowadzić wywiad z pacjentem i dokonać wpisu danych: imię i nazwisko, wiek
dziecka, rodzaj korekcji okularowej,
3) zanotować datę założenia dokumentacji,
4) wykonać badania okulistyczne zgodnie z zasadami:
 badanie ostrości wzroku do dali i do bliży,
 badanie refrakcji,
 badanie rozstawu z
renic,
 badanie fiksacji,
 badanie kątów zeza za pomocą synoptoforu,
 sprawdzenie mocy szkieł, noszonej korekcji okularowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5) przeanalizować i udokumentować wyniki badań w karcie badań strabologicznych,
6) wypełnioną dokumentację przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do badania ostrości wzroku,
 autorefraktometr lub zestaw do skiaskopii,
 pupillometr,
 wizuskop,
 synoptofor,
 frontofokometr,
 formularze karty badań strabologicznych.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować wymagania dotyczące pomieszczeń do badań
strabologicznych?
2) wymienić sprzęt i aparaturę medyczną, wykorzystywaną do badań
strabologicznych?
3) rozróżnić rodzaje dokumentacji medycznej pacjenta?
4) scharakteryzować zasady prowadzenia dokumentacji medycznej?
5) wypełnić kartę badań strabologicznych pacjentowi nowoprzybyłemu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Metody badania kątów zeza
4.2.1. Materiał nauczania
W diagnostyce strabologicznej rozróżniamy różne rodzaje kąta zeza:
 kąt obiektywny zeza  jest to kąt zawarty między liniami widzenia obojga oczu,
 kąt subiektywny zeza  jest to kąt zawarty pomiędzy linią widzenia oka zdrowego, a linią
fiksacji oka chorego,
 kÄ…t zeza ukrytego,
 kąt anomalii  jest to różnica w stopniach między kątem obiektywnym a subiektywnym,
 kąt gamma  jest to odchylenie między osią widzenia a osią optyczną oka.
Ponadto kąt obiektywny zeza można podzielić na:
 pierwotny  jest to kÄ…t, o jaki oko chore odchyla siÄ™ przy fiksacji okiem zdrowym,
 wtórny  jest to kąt, o jaki oko zdrowe odchyla się przy fiksacji okiem chorym.
Pomiar kątów zeza możemy przeprowadzić za pomocą:
 synoptoforu,
 Å‚uku perymetru,
 krzyża Maddoxa,
 skrzydła Maddoxa,
 listwy pryzmatycznej,
 wizuskopu i pryzmatu.
Badanie kątów zeza za pomocą synoptoforu zostało dokładnie omówione w Materiale
nauczania 4.8.1. jednostki modułowej  Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych .
Pomiar obiektywnego kÄ…ta zeza
Wyróżniamy dwie metody badania kąta obiektywnego zeza, których wybór zależy od
rodzaju fiksacji:
 badanie kąta przez obserwację ruchów nastawczych (w zezach z fiksacją centralną),
 badanie kąta przez obserwację położenia refleksów rogówkowych (w zezach z fiksacją
ekscentrycznÄ… oraz wyjÄ…tkowo w oczoplÄ…sie i w zezie akomodacyjnym).
Kąt obiektywny zeza powinien być zmierzony w dal i z bliska.
Metoda obserwacji ruchów nastawczych
Pryzmatyczny cover-test (PCT)  służy do oceny wielkości odchylenia oka w dioptriach
pryzmatycznych. Pomiar kąta obiektywnego wykonujemy z odległości 5m (do dali) i z 30 cm
(z bliska).
Przebieg badania:
 ortoptystka ustawia przed jedno oko pryzmat szczytem w kierunku zeza (w zezie
zbieżnym szczytem do nosa, w zezie rozbieżnym szczytem ku skroni),
 następnie zakrywa naprzemiennie oczy obserwując ruch nastawczy,
 stopniowo zmienia pryzmaty o coraz większej mocy i wykonuje cover test,
 moc pryzmatu, przy którym ustaje ruch nastawczy jest miarą kąta obiektywnego zeza,
 wynik pomiaru dokumentujemy w dioptriach pryzmatycznych, np.:
kÄ…t obiektywny 15"
Badanie na krzyżu Maddoxa
Przebieg badania:
 pacjenta ustawiamy przed skalą w odległości 1m,
 polecamy pacjentowi fiksować okiem prowadzącym punkt świetlny na krzyżu,
 następnie polecamy pacjentowi fiksować okiem zezującym na palec, który ortoptystka
przesuwa powoli po skali stycznych,
 pacjent fiksuje naprzemiennie raz prowadzÄ…cym raz zezujÄ…cym okiem, a ortoptystka
przesuwa palec i obserwuje ruchy nastawcze,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
 w momencie ustania ruchów nastawczych odczytujemy kąt na skali krzyża w stopniach
lub dioptriach pryzmatycznych dla odległości 1 m.
Metody z zastosowaniem krzyża Maddoxa pozwalają na pomiar odchylenia nie
przekraczajÄ…cego 10º.
Metoda obserwacji położenia refleksów rogówkowych
Badanie na krzyżu Maddoxa
Przebieg badania:
 pacjenta ustawimy przed skalą w odległości 1m,
 polecamy pacjentowi fiksować światełko w środku krzyża: w oku prowadzącym refleks
znajdować się będzie w centrum rogówki, w oku zezującym obwodowo,
 polecamy pacjentowi fiksować okiem prowadzącym na palec lub np. długopis, który
powoli przesuwamy po skali,
 obserwujemy położenie odblasku świetlnego w oku zezującym,
 miarą kąta obiektywnego jest cyfra na skali, przy której odbicie światełka fiksacyjnego
znajduje się w środku rogówki oka zezującego.
Badanie na Å‚uku perymetru
Przebieg badania:
 pacjenta sadzamy wygodnie przed Å‚ukiem perymetru,
 głowę umieszczamy na specjalnej podpórce, tak aby oko zdrowe ustawione było na
wprost środka łuku, wówczas refleks będzie w środku z
renicy,
 polecamy pacjentowi patrzeć prosto przed siebie lub na punkt umieszczony na łuku
perymetru,
 następnie ortoptystka przesuwa światełko po łuku perymetru w takim kierunku, w którym
jego odblask zbliża się do centrum rogówki zezującego oka,
 gdy odblask świetlny znajdzie się w centrum rogówki oka zezującego, odczytujemy
położenie światełka na skali łuku  jest to wartość kąta obiektywnego w stopniach.
Wziernikowanie wizuskopem przez pryzmat
Przebieg badania:
 pacjent fiksuje okiem zdrowym odległy punkt, a ortoptystka przed oko zezujące ustawia
kolejne pryzmaty i sprawdza wizuskopem w kierunku na wprost położenie plamki na
dnie oka,
 miarą kąta zeza jest moc pryzmatu, przez który badający widzi plamkę pokrywającą się
z gwiazdkÄ… wizuskopu,
 badanie to możemy wykonać za pomocą strabometru wziernikowego wprowadzonego
przez Starkiewicza.
Test Krimskiego  oceniamy wielkość kąta zeza, rzutując światło na wprost i ustawiając
kolejne pryzmaty przed okiem prowadzącym szczytem w kierunku zeza. Zwiększamy siłę
pryzmatu do momentu, aż refleks świetlny w oku chorym będzie w centrum z
renicy.
Pomiar subiektywnego kÄ…ta zeza
Badanie kÄ…ta subiektywnego zeza przeprowadzamy na synoptoforze i jest to
równocześnie badanie pierwszego stopnia obuocznego widzenia  jednoczesnej percepcji.
Badanie to zostało dokładnie omówione w Materiale nauczania 4.8.1. jednostki modułowej
 Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych .
Pomiar kÄ…ta gamma
Kąt gamma  jest to odchylenie między osią widzenia a osią optyczną oka.
W warunkach prawidÅ‚owych wynosi on okoÅ‚o 1º. Jeżeli kÄ…t gamma jest wiÄ™kszy może
pozorować zeza:
 zeza zbieżnego  wówczas linia widzenia znajduje się skroniowo od środka rogówki (kąt
gamma ujemny),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 zeza rozbieżnego  wówczas linia widzenia znajduje się nosowo od środka rogówki (kąt
gamma dodatni).
Pomiar kąta gamma jest szczególnie istotny przed zabiegiem operacyjnym, gdy staramy
się dokładnie ustalić odchylenie zezowe. Badanie to możemy przeprowadzić również na
synoptoforze.
Przebieg badania:
 do badania używamy płytki ze skalą przed okiem badanym, a przed drugim okiem
wygaszamy światło,
 polecamy pacjentowi, aby fiksował punkt  0 na skali i obserwujemy refleks świetlny na
rogówce,
 jeżeli refleks świetlny nie jest w centrum rogówki, polecamy pacjentowi, aby fiksował
kolejne cyfry na skali do chwili, aż refleks znajdować się będzie centralnie na środku
rogówki badanego oka,
 cyfry na skali są jednocześnie miarą kąta gamma.
Badanie na krzyżu Maddoxa
Przebieg badania:
 pacjenta ustawiamy w odległości 1 m od krzyża, tak, aby badane oko znajdowało się na
wprost światełka na krzyżu, a drugie oko zakrywamy,
 obserwujemy odbicie światełka na rogówce badanego oka,
 jeżeli refleks znajduje się w środku z
renicy, wówczas brak jest kÄ…ta gamma (0º),
 jeżeli refleks znajduje się na obwodzie żrenicy polecamy pacjentowi fiksować palec lub
długopis, który powoli przesuwamy na skali,
 miarą kąta gamma jest cyfra na skali, przy której odbicie światełka fiksacyjnego
znajduje się w środku z
renicy oka badanego.
Badanie na Å‚uku perymetru
Przebieg badania:
 pacjenta sadzamy wygodnie przed Å‚ukiem perymetru,
 zasłaniamy jedno oko,
 polecamy patrzeć pacjentowi na wprost na światełko w środku łuku,
 obserwujemy odbicie światełka na z
renicy badanego oka,
 jeżeli refleks znajduje się na obwodzie, światełko powoli przesuwamy po łuku, aż refleks
znajdzie siÄ™ w centrum z
renicy badanego oka,
 położenie światełka na łuku perymetru jest miarą kąta gamma.
Badanie kÄ…ta zeza ukrytego (heteroforii)
Zez ukryty  strabismus latens, heterophoria  to stan zaburzenia równowagi mięśniowej,
w którym odchylenie osi widzenia następuje w wyniku przerwania impulsów fuzyjnych.
HeteroforiÄ™ bada siÄ™ za pomocÄ… testu Maddoxa. Badanie wykonuje siÄ™ w dal i z bliska.
Badanie heteroforii w dal
Badanie to wykonuje się za pomocą krzyża i pałeczki Maddoxa. Pałeczka składa się
z licznych zlanych ze sobą cylindrycznych czerwonych prążków szklanych, które sprawiają,
że punkt świetlny w środku krzyża przyjmuje postać czerwonej linii świetlnej. Dzięki
optycznym właściwościom prążków pałeczka ustawiona poziomo daje smugę świetlną
pionowÄ… i odwrotnie.
Jeżeli przed jedno oko ustawimy pałeczkę to zostaje uniemożliwiona fuzja, zostaje
rozdzielone widzenie obuoczne. Wówczas oko ustawia się w położeniu spoczynkowym 
w heterophorii zbacza w jakimÅ› kierunku.
Przebieg badania
 badanie przeprowadzamy z odległości 5 m od krzyża w przyciemnionym pomieszczeniu,
 pałeczkę Maddoxa ustawiamy przed okiem prawym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 pacjent lewym okiem fiksuje punkt świetlny w środku skali Maddoxa, prawym okiem
widzi zaś czerwoną linię świetlną,
 pacjent określa położenie czerwonej smugi na skali krzyża, którą odczytujemy
w stopniach lub dioptriach pryzmatycznych jako wielkość kąta zeza ukrytego.
Jeżeli u pacjenta jest zachowana prawidłowa równowaga mięśni ocznych (orthoforia)
pacjent widzi czerwoną linię przechodzącą przez punkt świetlny.
Jeżeli jest heteroforia, to możemy mieć następujące przypadki:
 esophoria  zez zbieżny ukryty  czerwona linia widziana jest w położeniu
nieskrzyżowanym (z prawej strony),
 exophoria  zez rozbieżny ukryty  czerwona linia widziana w położeniu skrzyżowanym
(z lewej strony),
 hypophoria  zez ukryty ku dołowi  jeżeli dotyczy oka prawego to czerwona linia
widziana jest nad światełkiem,
 hyperphoria- zez ukryty ku górze  jeżeli dotyczy oka prawego to czerwona linia
widziana jest pod światełkiem,
 incyclophoria  oko skręca się do wewnątrz  smuga widziana jest w położeniu skośnym
na zewnÄ…trz,
 excyclophoria  oko skręca się na zewnątrz  smuga widziana jest w położeniu skośnym
do wewnÄ…trz.
Badanie heteroforii z bliska
Badanie przeprowadza się za pomocą tzw. skrzydła Maddoxa (Maddox-Wing).
W aparacie tym są dwa skrzydła: górne i dolne, które oddzielają pole widzenia każdego oka.
Prawym okiem badany widzi tylko pionową strzałkę białą i poziomą strzałkę czerwoną.
Natomiast lewym okiem widzi poziomy i pionowy rzÄ…d liczb (skalÄ™). Skala na skrzydle
Maddoxa określa moc pryzmatu potrzebnego do wyrównania heteroforii z bliska
w dioptriach pryzmatycznych.
W czasie badania pacjent podaje położenie białej strzałki na skali. W ten sposób określa
się odchylenie poziome. Położenie czerwonej strzałki na skali pionowej określa odchylenie
w kierunku pionowym. Można też oznaczyć cyclophorię, przesuwając czerwoną wskazówkę
do momentu, w której pacjent zobaczy ją w pozycji poziomej.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co określają poszczególne rodzaje kąta zeza?
2. Jakie znasz aparaty do pomiaru kątów zeza?
3. Jakie znasz metody pomiaru obiektywnego kata zeza?
4. Jakie znasz rodzaje badania obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji ruchów
nastawczych?
5. Jakie znasz rodzaje badania obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji położenia
refleksów rogówkowych?
6. W jaki sposób przeprowadzamy pomiar subiektywnego kąta zeza?
7. Jakie znasz metody badania kÄ…ta gamma?
8. Jakie znaczenie ma kÄ…t gamma?
9. W jaki sposób badamy heteroforię w dal?
10. W jaki sposób badamy heteroforię z bliska?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji ruchów nastawczych dla
5-letniego dziecka z zezem i fiksacją centralną. Pomiaru dokonaj za pomocą pryzmatów.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania kąta obiektywnego zeza metodą obserwacji ruchów
nastawczych za pomocą pryzmatów,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) wykonać cover-test i ocenić rodzaj odchylenia zezowego,
5) ustawiać pryzmaty przed jedno oko dziecka szczytem w kierunku zeza,
6) zakrywać naprzemiennie oczy obserwując ruch nastawczy i stopniowo zmieniać
pryzmaty o coraz większej mocy, aż do ustania ruchów nastawczych,
7) odczytać moc pryzmatu, przy którym ustaje ruch nastawczy, który jest miarą kąta
obiektywnego zeza do bliży,
8) wykonać pomiar kąta obiektywnego zeza do dali, wykorzystując światełko na krzyżu
Maddoxa lub inny punkt fiksacyjny umieszczony w odległości 5 m od oczu badanego,
9) przeanalizować i prawidłowo udokumentować wyniki pomiaru.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 listwy pryzmatyczne lub pojedyncze pryzmaty,
 krzyż Maddoxa lub inny punkt fiksacyjny,
 karta badań strabologicznych.
Ćwiczenie 2
Wykonaj badanie heteroforii dla 7-letniego dziecka.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania heteroforii w dal i z bliska,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) ustawić dziecko przed krzyżem Maddoxa w odległości 5 m i polecić dziecku, aby
patrzyło na światełko,
5) ustawić pałeczkę Maddoxa przed oko prawe (prążki poziomo),
6) polecić, aby dziecko wskazało położenie czerwonej smugi na skali krzyża,
7) ustalić rodzaj i wielkość kąta zeza ukrytego w kierunku poziomym, odczytując wynik
pomiaru na skali krzyża Maddoxa w stopniach lub dioptriach pryzmatycznych dla
odległości 5 m,
8) wykonać badanie odchylenia w kierunku pionowym, ustawiając pałeczkę pionowo
i powtarzając wszystkie czynności,
9) jeżeli dziecko podaje, że widzi smugę świetlną w położeniu skośnym, ustalić jej dokładne
położenie (na zewnątrz, do wewnątrz),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
10) przeanalizować i prawidłowo udokumentować wynik pomiaru kąta zeza ukrytego w dal,
11) następnie przejść do wykonania badania heteroforii z bliska,
12) oprzeć ramię skrzydła na nasadzie nosa w taki sposób, aby tabliczka ze skalą była
równolegle ustawiona do płaszczyzny twarzy,
13) polecić dziecku, aby wskazało położenie białej wskazówki na skali,
14) wskazana przez dziecko cyfra jest miarÄ… kÄ…ta zeza ukrytego w kierunku poziomym
w dioptriach pryzmatycznych,
15) polecić dziecku, aby wskazało położenie czerwonej wskazówki i odczytać kąt zeza
ukrytego w kierunku poziomym,
16) jeżeli dziecko podaje skośne położenie czerwonej wskazówki, ustalić cykloforię
przesuwając wskazówkę do pozycji ocenianej przez dziecko jako pozioma,
17) przeanalizować i prawidłowo udokumentować wynik pomiaru kąta zeza ukrytego do
bliży.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 krzyż Maddoxa,
 pałeczka Maddoxa,
 skrzydło Maddoxa,
 karta badań strabologicznych.
Ćwiczenie 3
Wykonaj badania kÄ…ta gamma za pomocÄ… synoptoforu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania kąta gamma na synoptoforze,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) zmierzyć rozstaw z
renic ściśle według zasad i ustawić tuby synoptoforu według pomiaru,
7) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem,
8) uregulować wysokość aparatu,
9) głowę dziecka ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
10) przed oko prawe włożyć do tuby synoptoforu płytkę ze skalą, a przed lewym okiem
wygasić światło,
11) polecić pacjentowi, aby fiksował punkt  0 na skali i obserwować refleks świetlny na
rogówce badanego oka (prawego),
12) jeżeli refleks świetlny nie będzie w środku rogówki, polecić pacjentowi, aby fiksował
kolejne cyfry na skali do chwili, aż refleks znajdować się będzie centralnie na środku
rogówki badanego oka,
13) zanotować wynik badania kąta gamma oka prawego,
14) przełożyć płytkę ze skalą przed oko lewe i powtórzyć wszystkie czynności,
13) udokumentować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
14) uporządkować stanowisko pracy,
15) wynik badania przedstawić grupie i zinterpretować,
16) przeprowadzić dyskusję na temat celu badania kąta gamma.
Wyposażenie stanowiska pracy
 synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
 mleczna płytka ze skalą,
 taborety z regulacją wysokości,
 pupillometr,
 arkusze papieru, flamaster,
 karta badań stabologicznych.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować poszczególne rodzaje kąta zeza?
2) rozróżnić aparaty do pomiaru kątów zeza?
3) wykonać badanie obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji ruchów
nastawczych, udokumentować i zinterpretować wynik?
4) wykonać badanie obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji
położenia refleksów rogówkowych , udokumentować
i zinterpretować wynik?
5) wykonać badanie kąta subiektywnego zeza udokumentować
i zinterpretować wynik?
6) wykonać badanie kąta gamma, udokumentować i zinterpretować
wynik?
7) przeprowadzić badanie heteroforii w dal?
8) przeprowadzić badanie heteroforii z bliska?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Metody badania widzenia obuocznego
4.3.1. Materiał nauczania
Widzenie obuoczne jest to skoordynowana czynność obojga oczu w celu otrzymania
pojedynczego wrażenia wzrokowego inaczej obuplamkowa fiksacja[8].
Wyróżniamy 3 stopnie obuocznego widzenia:
I jednoczesna percepcja,
II fuzja,
III stereopsja.
Czynniki warunkujące prawidłowe widzenie obuoczne:
 prawidłowa budowa oczu i ich ustawienie w oczodole,
 prawidłowa ostrość wzroku, odpowiednio wyrównana wada wzroku,
 prawidłowa czynność mięśni gałkowych,
 prawidłowe działanie aparatu nerwowego oka, który przetwarza i przekazuje bodz
ce
wzrokowe do ośrodkowego układu wzrokowego,
 prawidłowe funkcjonowanie kory mózgowej, odpowiedzialnej za odbiór, przetwarzanie
i odpowiednią interpretację wrażeń wzrokowych [14].
Mechanizmy utrzymujące prawidłowe widzenie obuoczne:
 centralna fiksacja,
 prawidłowa korespondencja siatkówkowa,
 fuzja z odpowiednim zakresem.
Obuoczne widzenie należy ocenić w dal i z bliska. Badanie z bliska wykonujemy za
pomocą synoptoforu i prostych testów (TNO, test Langa). Badanie w dal wykonujemy
z odległości 5 m od oczu badanego (test Wortha, test Bagoliniego, testy polaryzacyjne).
Badanie jednoczesnej percepcji
Jednoczesna percepcja jest to zdolność spostrzegania jednocześnie dwóch różnych
obrazów, z których każdy tworzy się na siatkówce jednego oka [8].
Badanie jednoczesnej percepcji na synoptoforze
Badanie jednoczesnej percepcji (jp) jest jednocześnie badaniem kąta subiektywnego zeza
na synoptoforze. Do badania jp używamy obrazków, które tworzą pary  jedna figura może
być umieszczona w drugiej. Badanemu poleca się umieścić jedną figurę w drugiej przez
przesuwanie ramion synoptoforu (badanie to zostało dokładnie omówione w Materiale
nauczania 4.8.1. jednostki modułowej  Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych ).
Badanie fuzji
Fuzja jest to zdolność zlewania ze sobą dwóch jednakowych obrazów siatkówkowych
obojgu oczu w jedną całość [8]. Zaczyna rozwijać się ok. 56 m-ca. życia. Jest to zjawisko
ośrodkowe  odbywa się w korze mózgowej. Prawidłowa fuzja powstaje w wyniku
zadziałania bodz
ca (konwergencja, akomodacja). Fuzja powstaje, gdy zostanÄ… pobudzone
korespondujące ze sobą punkty na siatkówce obu oczu. Fuzji nie da się zmierzyć, możemy
jedynie badać zakres fuzji, siłę fuzji.
Badanie fuzji na synoptoforze
Do badania fuzji służą obrazki fuzyjne  są to pary obrazków podobnych, różniących się
elementami kontrolnymi. Obrazki te są różnej wielkości (paramakularne, makularne,
foweolarne). Do badania fuzji używamy obrazków o takiej samej wielkości jak do badania
jednoczesnej percepcji.
Fuzję ocenia się w kącie jednoczesnej percepcji i uwzględniamy dysparację pionową.
Podczas badania sprawdzamy, czy pacjent widzi jeden obrazek centralny i równocześnie
wszystkie elementy kontrolne. Następnie badamy zakres fuzji. Blokujemy ramiona
synoptoforu w kącie subiektywnym i za pomocą specjalnego pokrętła przesuwamy je
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
równomiernie w kierunku konwergencji  oczy ustawiają się zbieżnie. W momencie
rozdwojenia siÄ™ obrazka  fuzja zostaje przerwana. Notujemy zakres fuzji w konwergencji.
Następnie ponownie ustawiamy ramiona synoptoforu w kącie subiektywnym
i przesuwamy je równomiernie w kierunku dywergencji  oczy ustawiają się rozbieżnie.
Notujemy zakres fuzji w dywergencji.
Wynik badania fuzji dokumentujemy następująco:
fuzja (+) zakres: konwergencja 20º, dywergencja 4º.
Gdy stwierdzimy brak fuzji wynik badania notujemy: fuzja ( ).
Fuzji jest brak, gdy:
 badany widzi dwa obrazki,
 badany zlewa obrazki fuzyjne, ale widzi tylko jeden szczegół kontrolny,
 badany widzi jeden obrazek na przemian raz z jednym, a raz z drugim szczegółem
kontrolnym,
 badany widzi oba szczegóły kontrolne, ale zdwojony obrazek centralny  świadczy to
zdolności nakładania obrazków (superimpozycja), ale braku fuzji.
Prawidłowy zakres fuzji mierzony na synoptoforze wynosi w kierunku konwergencji
najmniej 25º, a w kierunku dywergencji 4  6º [8].
Zakres fuzji zależy od:
 skupienia uwagi badanego,
 ćwiczeń,
 napięcia akomodacji (wiek badanego),
 wielkości obrazków fuzyjnych, użytych do badania.
Fuzja jest niemożliwa:
 gdy brak jest jednoczesnej percepcji,
 w niedowidzeniu dużego stopnia,
 w dużym kącie zeza,
 w różnowzroczności,
 w wysokiej wadzie refrakcji obu oczu,
 w dysparacji pionowej,
 w zezie od urodzenia.
Badanie zakresu fuzji za pomocą pryzmatów
Do badania stosuje siÄ™ listwÄ™ pryzmatycznÄ… lub pryzmat obrotowy Landolta-Herschela.
Badany z odległości 5 m fiksuje światełko na krzyżu Maddoxa przy badaniu w dal. Podczas
badania do bliży pacjent fiksuje pokazywany przedmiot z odległości około 40 cm .
Przed jedno oko ustawiamy pryzmaty o coraz większej mocy do momentu, aż uzyskamy
zdwojenie obrazu (badany zobaczy dwa światełka). Dokonując pomiaru zakresu fuzji
w kierunku konwergencji, pryzmaty ustawiamy podstawÄ… w kierunku skroni. DokonujÄ…c
pomiaru zakresu fuzji w kierunku dywergencji, pryzmaty ustawiamy podstawÄ… w stronÄ™ nosa.
Prawidłowy zakres fuzji mierzony za pomocą pryzmatów z odległości 5 m wynosi
w kierunku konwergencji 18  30" (9  15º), a w kierunku dywergencji 8  12" (4  6º) [8].
Badanie stereopsji
Stereopsja jest to widzenie przestrzenne, zdolność widzenia głębi, trzeciego wymiaru.
Jest związana z obuoczną paralaksą. Obraz powstający w jednym oku różni się nieco od
obrazu w drugim oku, gdyż pada na dysparatne (różne) punkty siatkówek w przestrzeni
Panuma. Przez fuzję tych obrazów powstaje w naszej świadomości poczucie głębi. Badanie
stereopsji jest równocześnie oceną funkcji obuocznego widzenia. Pełne obuoczne widzenie
występuje, gdy jest stereopsja.
Badanie stereopsji najczęściej wykonujemy za pomocą:
 synoptoforu,
 kart wektograficznych (Titmus-test, test TNO, test Langa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 test Frisby ego,
 diploskopu.
Badanie stereopsji na synoptoforze
Do badania używamy obrazków stereoskopowych. Są to pary obrazków fuzyjnych, które
są lekko zdecentrowane i podczas fuzji padają na dysparatne punkty na siatkówce obojga
oczu. Obrazki te mogą przedstawiać cyfry, figury geometryczne, przedmioty lub postacie.
Podczas badania możemy ustawić je bardziej zbieżnie niż kąt obiektywny, pobudza to
widzenie przestrzenne.
Titmus-test
Test konturowy. Składa się z trójwymiarowych polaryzacyjnych obrazków
umieszczonych na dwóch płytkach w postaci książeczki. Badanie wymaga założenia
okularów polaryzacyjnych.
Test ten zawiera trzy elementy:
 mucha lub motyl,
 zwierzęta ABC,
 pierścienie.
Test  muchy
Służy do określenia ogólnej stereopsji i ma szczególne zastosowanie u małych dzieci.
Mucha musi być dokładnie widziana trójwymiarowo i dziecko należy zachęcić do  złapania
jej za skrzydła. Przy braku ogólnej stereopsji dziecko spostrzega muchę jako zwykłą
fotografiÄ™.
Zwierzęta ABC
Składa się z trzech rzędów, w których jest po pięć zwierząt. Obrazki również stanowią
stopniowanÄ… seriÄ™ od czterystu do stu sekund kÄ…towych (400 - 100").
Pierścienie
Stanowią stopniowaną serię. Każdy z dziewięciu kwadratów zawiera cztery pierścienie.
Tylko jeden z pierścieni w każdym kwadracie ma pewien stopień dysparacji i przy
prawidłowej fuzji widziany jest bliżej niż płaszczyzna odniesienia. Kąt stereopsji oblicza się
przy użyciu karty dołączonej do testu. Ta część testu pozwala ocenić widzenie przestrzenne
od 800" do 40".
Test TNO
Składa się z siedmiu plansz, na których są różne figury (kwadraty, punkty, krzyże)
utworzone przez punkty przypadkowo rozmieszczone w komplementarnych barwach. Figury
te sÄ… widoczne przez okulary czerwono-zielone. Figury ukazujÄ… siÄ™ wyraz
niej, gdy przed
prawym okiem założymy zielony filtr. Test TNO pozwala na badanie nawet do 15".
Prawidłowa ostrość widzenia głębi wnosi 60".
Test Langa
Nie wymaga stosowania specjalnych okularów, ponieważ obrazki widziane są
alternatywnie przez każde oko przez pokrywające płytkę testu elementy cylindryczne.
Przemieszczenie punktów wywołuje dysparację i badany ma wskazać lub nazwać proste
obrazki: kota, gwiazdkę, samochód. Za pomocą testu Langa zmierzymy ostrość widzenia
głębi do 550". Jest to trudny test i nawet zez o bardzo małym kącie uniemożliwia
rozpoznawanie figur.
Test Frisby ego
Składa się z trzech przejrzystych płyt plastykowych, z których każda zawiera cztery
kwadraty z małymi przypadkowymi wzorami. W jednym z kwadratów ukryte jest kółko. Do
przeprowadzenia tego testu nie są potrzebne okulary, ponieważ dysparację wywołuje grubość
płyt [6].
Zasady badania stereopsji za pomocą testów:
 tablice prezentujemy w odległości ok. 40 cm od badanego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 tablice powinny być dobrze oświetlone światłem rozproszonym,
 w czasie badania nie zmieniamy ułożenia tablic.
Na badanie stereopsji ma wpływ:
 akomodacja,
 konwergencja,
 kontrast,
 oświetlenie,
 czas obserwacji,
 uwaga i skupienie,
 prawidłowe widzenie barw.
Badanie widzenia obuocznego w dal za pomocą prostych testów
Podział testów:
 silnie dysocjujÄ…ce  test Wortha, test w rzutniku Rodavist, testy dwubarwne wg Wilczka,
testy literowe dwubarwne,
 słabo dysocjujące  test Bagoliniego, testy polaryzacyjne, próba bimakularna i stereometr
stożkowy (wg Starkiewicza).
Testy silnie dysocjujÄ…ce
Podczas badania następuje silne rozbicie obuocznego widzenia poprzez zastosowanie
czerwono-zielonych okularów (szkło czerwone przed oko prawe, szkło zielone przed oko
lewe). Oko patrzące przez czerwone szkło widzi czerwone światło, ale nie jest w stanie
zobaczyć zielonego światła, bo ta długość fali jest blokowana przez czerwony filtr. Tak samo
działa blokada przez zielony filtr przed okiem lewym, które widzi tylko zielone światło.
Testy słabo dysocjujące
Podczas badania widzenie obuoczne jest słabo rozdzielone, co pozwala na zbadanie
obuocznego widzenia w warunkach zbliżonych do naturalnych. Do rozdzielenia widzenia
obuocznego stosuje się szkła prążkowane Bagoliniego, szkła polaryzacyjne, kolorowe filtry.
Test Wortha
Podczas testu badany patrzy przez okulary czerwono-zielone na skrzynkÄ™ z czterema
światłami: jedno czerwone, dwa zielone, jedno białe. Badanie przeprowadzamy z odległości
5 m i 1m.
Celem badania jest :
 sprawdzenie stanu obuocznego widzenia w dal,
 wykrycie supresji,
 wykrycie które oko jest prowadzące,
 potwierdzenie rodzaju zeza wykrytego wcześniej innymi metodami,
 wykrycie lub potwierdzenie dysparacji pionowej.
Wyniki badania testem Wortha mogą być następujące:
 jeżeli badany widzi 4 światła wówczas fuzja jest prawidłowa (rys. 2 A  okiem 2
prowadzÄ…cym jest oko prawe, rys. 2 B  okiem prowadzÄ…cym jest oko lewe),
 jeżeli badany widzi 2 czerwone światła oznacza to supresję oka lewego (rys. 2 C),
 jeżeli badany widzi 3 zielone światła oznacza to supresję oka prawego (rys. 2 D),
 jeżeli badany widzi raz czerwone, raz zielone światła, świadczy to o supresji
naprzemiennej (rys. 2 E),
 jeżeli badany widzi jednocześnie 5 świateł, oznacza to, że występuje zez bez supresji
(gdy światła są nieskrzyżowane jest to zez zbieżny  rys. 2 F, gdy skrzyżowane jest to
zez rozbieżny  rys. 2 G) [7, 8].
Można też wykonać test Wortha z bliska (ok. 33 cm) za pomocą specjalnego urządzenia,
często w połączeniu z akomodometrem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
A) B) C)
D) E)
lub
F) G)
Rys. 2. Badanie widzenia obuocznego za pomocą testu Wortha (objaśnienie w tekście)
Badanie za pomocÄ… diploskopu
W aparacie zastosowano czerwony i zielony kwadrat z napisem T O N oraz płytkę
z czterema otworkami. Jeżeli pacjent widzi wyraz
nie napis T O N ma obuoczne widzenie
i ortofonię oraz prawidłowy stosunek konwergencji do akomodacji, potrzebny do wyraz
nego
widzenia liter.
Test Bagoliniego
Badanie przeprowadzamy przy pomocy punktu świetlnego na krzyżu Maddoxa. Pacjent
ma założone okulary prążkowane. Prążki zmieniają punkt świetlny w smugę (podobnie jak
paÅ‚eczka Maddoxa). SzkÅ‚a te sÄ… ustawione przed OP pod kÄ…tem 135°, a przed OL pod kÄ…tem
45°. Umożliwia to powstanie w każdym z obu oczu dwóch różnych obrazów w warunkach
zbliżonych do naturalnych.
Jeżeli istnieje prawidłowe widzenie obuoczne badany widzi dwie smugi świetlne
skrzyżowane ukośnie w kształcie litery X.
Jeżeli badany widzi tylko jeden promień oznacza to supresję.
Jeżeli badany widzi dwa promienie przesunięte oznacza to, że występuje zez bez supresji.
Testy polaryzacyjne
Testy słabo dysocjujące. Do rozbicia obuocznego widzenia stosuje się okulary
z odpowiednio ustawionymi filtrami polaryzujÄ…cymi  przed jednym okiem w pozycji
poziomej, a przed drugim w pozycji pionowej. Do testu używa się płytek oświetlonych
spolaryzowanym światłem w tych samych pozycjach. Na płytkach umieszczone są cyfry,
figury itp. Przy prawidłowym obuocznym widzeniu pacjent rozpoznaje równocześnie cyfry
i figury.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie widzenie obuoczne?
2. Jakie sÄ… czynniki i mechanizmy warunkujÄ…ce i utrzymujÄ…ce widzenie obuoczne?
3. W jaki sposób przeprowadzamy badanie jednoczesnej percepcji?
4. Za pomocą jakich przyrządów możemy przeprowadzić badanie fuzji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
5. W jaki sposób przeprowadzamy badanie fuzji?
6. Za pomocą jakich przyrządów możemy przeprowadzić badanie stereopsji?
7. W jaki sposób przeprowadzamy badanie stereopsji?
8. Jakie sÄ… proste testy do badania widzenia obuocznego w dal?
9. W jaki sposób przeprowadzamy badanie widzenia obuocznego za pomocą
poszczególnych testów?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie zakresu fuzji za pomocą pryzmatów.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania zakresu fuzji za pomocą pryzmatów,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) ustawić badanego w odległości 5 m od krzyża Maddoxa i polecić, aby fiksował światełko
na środku krzyża,
5) zmierzyć zakres fuzji dodatniej (w kierunku konwergencji), ustawiając pryzmaty
podstawą w kierunku skroni do momentu aż badany zobaczy dwa światełka,
6) zmierzyć zakres fuzji ujemnej (w kierunku dywergencji), ustawiając pryzmaty podstawą
w stronę nosa do momentu aż badany zobaczy dwa światełka,
7) zapisać wynik badania podając wartości zakresu fuzji w dioptriach pryzmatycznych,
8) przeanalizować wynik badania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 listwy pryzmatyczne lub pryzmat obrotowy Landolta-Herschela,
 krzyż Maddoxa,
 karta badań strabologicznych.
Ćwiczenie 2
Do gabinetu leczenia zeza zgłosiła się 6-letnia dziewczynka w celu wykonania badania
kąta zeza i stanu obuocznego widzenia. Wyniki badań okulistycznych są następujące:
Vod 5/5 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 5/5 cc Sn Vos 0,5 cc
Cover-test (+), zez zbieżny naprzemienny
Wykonaj badanie kątów zeza i widzenia obuocznego za pomocą synoptoforu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania za pomocą synoptoforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziewczynkę do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) przeanalizować wyniki pomiarów, znajdujące się w karcie badań okulistycznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
5) dobrać metodę badania kąta obiektywnego, wielkość obrazków do badania,
6) zmierzyć rozstaw z
renic metodą naprzemiennego zasłaniania oczu ściśle według zasad,
7) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
dziewczynki ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
8) włożyć do tub synoptoforu obrazki do jednoczesnej percepcji i polecić dziecku, aby
patrzyło na obrazki w synoptoforze,
9) wykonać badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji ruchów nastawczych zgodnie
z techniką przeprowadzania badania i zanotować wynik pomiaru,
10) wykonać pomiar kąta subiektywnego, zgodnie z techniką przeprowadzania badania,
11) sprawdzić, czy występuje dysparacja pionowa,
11) zanotować wynik pomiaru i obliczyć kąt anomalii,
12) w czasie badania stale podtrzymywać kontakt z dzieckiem, wprowadzić element zabawy,
aby skupić uwagę dziecka,
13) włożyć do tub synoptoforu obrazki fuzyjne i sprawdzić, czy występuje fuzja,
14) jeżeli dziecko ma zdolność fuzji, zbadać jej zakres, zgodnie z techniką przeprowadzania
badania i zanotować wynik pomiaru,
15) włożyć do tub synoptoforu obrazki stereoskopowe i zbadać stereopsję zgodnie z techniką
przeprowadzania badania i zanotować wynik pomiaru,
16) używać do pomiarów jednoczesnej percepcji i fuzji obrazków tej samej wielkości,
17) uporządkować stanowisko pracy,
18) przeanalizować wyniki pomiarów i udokumentować w karcie badań strabologicznych,
19) przedstawić wyniki badania grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,
 zestaw obrazków do jednoczesnej percepcji, fuzji i stereopsji,
 taborety z regulacją wysokości,
 pupillometr,
 arkusze papieru,
 arkusz do ćwiczeń,
 karta badań strabologicznych.
Ćwiczenie 3
Wykonaj badanie testem Wortha.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami wykonania testu Wortha,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) ustawić badanego w odległości 5 m od skrzynki ze światłami i założyć okulary do testu
(czerwone szkło przed okiem prawym, zielone szkło przed okiem lewym),
5) ustalić jakie światła widzi badany,
6) powtórzyć badanie z odległości 1 m,
7) przeanalizować wynik testu i udokumentować,
8) przedstawić wyniki badania grupie i zinterpretować,
9) uporządkować stanowisko pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw do testu Wortha,
 karta badań strabologicznych,
 flamaster czerwony i zielony.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować czynniki i mechanizmy utrzymujące widzenie
obuoczne?
2) wykonać badanie jednoczesnej percepcji za pomocą synoptoforu
i zinterpretować wynik?
3) wykonać badanie fuzji i jej zakresu za pomocą synoptoforu
i zinterpretować wynik?
4) wykonać badanie zakresu fuzji za pomocą pryzmatów
i zinterpretować wynik?
5) wykonać badanie stereopsji za pomocą synoptoforu i zinterpretować
wynik?
6) wykonać badanie stereopsji za pomocą testów i zinterpretować
wynik?
7) wykonać badanie widzenia obuocznego w dal za pomocą testów
słabo i mocno dysocjujących i zinterpretować wynik?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4. Metody badania korespondencji siatkówek
4.4.1. Materiał nauczania
Korespondencja siatkówek
Obrazy oglądanego przedmiotu padają na plamki obu oczu, jak również na wszystkie
inne punkty na siatkówce. W obojgu oczach znajdują się pary punktów jednakowo i w tym
samym kierunku oddalone od plamek  są to korespondujące punkty siatkówek. Pobudzanie
tych punktów daje pojedyncze wrażenie wzrokowe, które jest lokalizowane w tym samym
miejscu w przestrzeni.
Punkty niekorespondujące (dysparatne) mają różne kierunki wzrokowe  obraz odbierany
tymi punktami jest widziany podwójnie.
Podział korespondencji:
 korespondencja prawidłowa  gdy kąt obiektywny i subiektywny jest taki sam, czyli kąt
anomalii wynosi 0°, może być ustalona, np.:
kÄ…t obiektywny +5°
kÄ…t subiektywny +5°
kÄ…t anomalii 0°
lub usiłowana, np:
kÄ…t obiektywny +5°
kÄ…t subiektywny  skok w +5°
kÄ…t anomalii 0°
 korespondencja nieprawidłowa harmonijna  gdy kąt obiektywny równy jest kątowi
anomalii, kÄ…t subiektywny w tych przypadkach wynosi 0°, np.:
kÄ…t obiektywny +5°
kÄ…t subiektywny 0°
kÄ…t anomalii +5°
 korespondencja nieprawidłowa nieharmonijna  gdy kąt obiektywny różni się od kąta
anomalii (w tych przypadkach kÄ…t anomalii jest mniejszy od kÄ…ta obiektywnego), np.:
kÄ…t obiektywny +15°
kÄ…t subiektywny +10°
kÄ…t anomalii +5°
 brak korespondencji  powstaje na skutek hamowania obrazu w oku zezujÄ…cym, np.:
kÄ…t obiektywny +25°
kÄ…t subiektywny supresja
Korespondencja nieprawidłowa harmonijna i nieharmonijna może być ustalona i usiłowana.
Korespondencja usiłowana występuje w przypadku braku jednoczesnej percepcji:
 korespondencja nieprawidłowa harmonijna usiłowana, np.:
kÄ…t obiektywny +5°
kÄ…t subiektywny  skok w 0°
j.p. ( )
 korespondencja nieprawidłowa nieharmonijna usiłowana:
kÄ…t obiektywny +15°
kÄ…t subiektywny  skok +10°
j.p. ( )
Badanie korespondencji siatkówkowej
Metoda powidokowa Heringa
Metoda ta polega na wywoływaniu powidoków w obu oczach. Powidok jest to obraz po
naświetleniu oka intensywnym swiatłem. Możemy wywołać powidoki za pomocą:
 lampy błyskowej z 1 2 mm szczeliną,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 eutyskopu błyskowego z pionową szczeliną,
 specjalnych płytek w synoptoforze.
Metoda powidokowa Heringa ma zastosowanie tylko w przypadku fiksacji centralnej.
Badanie korespondencji metodÄ… Heringa na synoptoforze
Do wywołania powidoków służą dwie czarne płytki z pionową i poziomą szczeliną
z czerwonym punktem fiksacyjnym.
Przebieg badania:
 płytkę ze szczeliną pionową ustawiamy przed okiem zezującym lub umownie przed
okiem prawym,
 płytkę ze szczeliną poziomą ustawiamy przed okiem prowadzącym lub okiem lewym,
 olśniewamy każde oko z osobna przez ok. 20 s (natężenie światła ustawiamy na 6 - 7 V),
 następnie zakładamy mleczne płytki i włączamy migające oświetlenie,
 badany opisuje ustawienie widzianych powidoków, najlepiej rysując na kartce.
a) b) c)
d) e) f)
lub
g) h)
Rys. 3. Wyniki badania korespondencji siatkówkowej metodą Heringa (objaśnienie w tekście)
Wyniki badania mogą być następujące (szczelina pionowa przed okiem prawym):
 korespondencja prawidłowa  gdy badany widzi krzyż (rys. 3 a),
 korespondencja nieprawidłowa w zezie rozbieżnym  gdy badany widzi powidoki
przemieszczone poziomo i nieskrzyżowane (rys. 3 b),
 korespondencja nieprawidłowa w zezie zbieżnym  gdy badany widzi powidoki
przemieszczone poziomo i skrzyżowane (rys. 3 c),
 brak korespondencji  gdy badany widzi tylko jeden powidok w oku prowadzÄ…cym,
a w oku zezującym występuje silne tłumienie (rys. 3 d, e),
 brak korespondencji w supresji naprzemiennej (rys. 3 f),
 korespondencja nieprawidłowa w zezie pionowym  gdy badany widzi powidoki
przemieszczone pionowo (rys. 3 g, h),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Metody Cüppersa
Jedna z metod Cüppersa polega na wykonywaniu badania za pomocÄ… synoptoforu. Jest
ona szczególnie przydatna w fiksacji ekscentryczej. Polega na tym, że w oku prowadzącym
wywołuje się powidok pionowy, a w oku zezującym zjawisko Haidingera ( śmigiełko ).
Jeżeli jest prawidłowa korespondencja badany widzi  śmigiełko w środku powidoku. Jeżeli
jest nieprawidłowa korespondencja śmigiełko będzie w pewnej odległości od powidoku.
Odległość ta jest równa kątowi anomalii.
W drugiej metodzie Cüppersa badanie korespondencji wykonujemy przy pomocy
wizuskopu i krzyża Maddoxa. Badany siada bokiem przed skalą Maddoxa w odległości 1 m.
Przed okiem prowadzącym ma lusterko, w którym odbija się światło ze skali. Tak ustawiamy
lusterko, aby oko prowadzące ustawiło się w zezie, a oko zezujące na wprost. Ortoptysta
rzutuje gwiazdkę wizuskopu na plamkę oka zezującego. Badany określa nam, w którym
miejscu na krzyżu widzi gwiazdkę wizuskopu. Jeżeli widzi ją w centrum, czyli pokrywa się
ze światełkiem na krzyżu  korespondencja jest prawidłowa. Położenie gwiazdki na skali
Maddoxa odpowiada kÄ…towi anomalii.
W trzeciej metodzie Cüppersa oprócz badania korespondencji możemy dokonać pomiaru
kątów zeza. Badanie wykonujemy z odległości 5m przed krzyżem Maddoxa. Badany przed
okiem zdrowym ma założony ciemno czerwony filtr, a w oku zezującym wywołujemy
pionowy powidok. Jeżeli badany widzi w centrum powidoku czerwone światełko 
korespondencja jest prawidłowa. Położenie powidoku na krzyżu wskazuje nam kąt
obiektywny, położenie czerwonego światełka  kąt subiektywny, a odległość czerwonego
światełka od powidoku jest to kąt anomalii.
Badanie korespondencji z pryzmatem pionowym
Oznaczamy kąt obiektywny zeza za pomocą pryzmatycznego cover-testu. Następnie
badanemu przed okiem zezującym zakładamy pionowo pryzmat o mocy 10  20" podstawą
ku górze i czerwony filtr. Badany fiksuje z odległości 5m światełko na krzyżu Maddoxa.
Położenie czerwonego światełka oznacza kąt subiektywny i jeżeli jest równy kątowi
obiektywnemu, oznacza to, że korespondencja jest prawidłowa.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie korespondencja siatkówkowa?
2. Jakie znasz rodzaje korespondencji siatkówkowej?
3. Na czym polega badanie korespondencji metodÄ… powidokowÄ…?
4. W jaki sposób przeprowadzamy badanie korespondencji metodą Heringa za pomocą
synoptoforu?
5. W jaki sposób przeprowadzamy badanie korespondencji metodami Cüppersa?
6. W jaki sposób przeprowadzamy badanie korespondencji z pryzmatem pionowym?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie korespondencji metodÄ… Heringa za pomocÄ… synoptoforu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania korespondencji metodą Heringa za pomocą synoptoforu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) zmierzyć rozstaw z
renic metodą naprzemiennego zasłaniania oczu ściśle według zasad,
5) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
pacjenta ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
6) założyć płytkę ze szczeliną pionową przed okiem zezującym lub przed okiem prawym,
a płytkę ze szczeliną poziomą przed okiem prowadzącym lub okiem lewym,
7) olśniewać każde oko z osobna przez ok. 20 s (natężenie światła ustawić na 6 7 V),
8) zmienić płytki na mleczne i włączyć w synoptoforze migające oświetlenie,
9) polecić, aby badany opisał ustawienie widzianych powidoków, najlepiej rysując na kartce.
10) przeanalizować wynik badania i udokumentować w formie pisemnej i graficznej,
11) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,
 zestaw obrazków do badania korespondencji,
 taborety z regulacją wysokości,
 pupillometr,
 arkusze papieru,
 karta badań strabologicznych.
Ćwiczenie 2
Dokonaj porównania metod badania korespondencji siatkówkowej pod względem
wskazań i przeciwwskazań do zastosowania. Wnioski przedstaw w postaci tabeli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać potrzebnych informacji w poradniku dla ucznia i literaturze przedmiotu
(rozdział 6),
2) wynotować potrzebne dane: wskazania i przeciwwskazania do wykonywania badania
korespondencji poszczególnymi metodami,
3) przeanalizować zebrane informacje,
4) dokonać porównania metod badania korespondencji siatkówkowej pod względem
wskazań i przeciwwskazań do zastosowania,
5) zróżnicowanie metod przedstawić w postaci tabeli wg wzoru:
Tabela do ćwiczenia 2
Metoda badania Wskazania Przeciwwskazania
korespondencji
6) przedstawić wynik ćwiczenia grupie i przedyskutować przydatność różnych testów
w praktyce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru formatu A4,
 arkusz do ćwiczenia,
 poradnik dla ucznia,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować rodzaje korespondencji siatkówkowej?
2) przeprowadzić badanie korespondencji metodą Heringa za pomocą
synoptoforu?
3) przeprowadzamy badanie korespondencji metodami Cüppersa
oraz z pryzmatem pionowym?
4) zróżnicować metody badania korespondencji siatkówkowej pod
względem wskazań i przeciwwskazań do zastosowania?
5) udokumentować i zinterpretować wyniki badania korespondencji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Metody badania widzenia barw
4.5.1. Materiał nauczania
Oko ludzkie jest w stanie dostrzec promieniowanie świetlne w zakresie od 670 nm
(czerwień) do 420 nm (fiolet) [11]. Normalne widzenie barw i ich odcieni jest rezultatem
kompozycji barw podstawowych: czerwieni (560 580 nm), zieleni (530 540 nm) i błękitu
(440 450 nm).
Zasadniczą podstawą warunkującą widzenie barw jest obecność w siatkówce czopków.
Istnieją 3 rodzaje czopków, zawierających 3 różne fotopigmenty, reagujące na różne długości
fal świetlnych. Stąd też widzenie barwne określane jest jako trichromatopsja.
Mieszanie się w różnych proporcjach trzech barw podstawowych daje możliwość
uzyskania wszystkich barw widma. Natomiast jednoczesne pobudzenie wszystkich trzech
rodzajów czopków wywołuje wrażenie bieli. Pobudzenie siatkówki barwą podstawową
z dodatkiem pobudzenia o charakterze niekolorowym (tj. z dodatkiem bieli, czerni, szarości)
wywołuje utratę nasycenia tej barwy.
Jakość wrażenia barwnego definiowane jest przez:
 odcień barwy,
 jaskrawość,
 nasycenie.
Wszystkie barwy widma jak też i te, które są wynikiem mieszania się różnych barw
widmowych dadzą się nałożyć w tzw. krąg barw. W kręgu tym barwy ułożone są naprzeciw
siebie parami o przeciwnej charakterystyce, np. czerwona  zielona. Jedna w stosunku do
drugiej stanowi barwę kontrastową. Dla każdej barwy (długości fali) istnieje inna, która
zmieszana z pierwszą daje wrażenie bieli  takie barwy nazywamy uzupełniającymi lub
dopełniającymi.
Zaburzenia widzenia barwnego dzielimy na wrodzone i nabyte.
Daltonizm  wrodzone upośledzenie widzenia barw, spowodowane wrodzonym
niedorozwojem poszczególnych fotopigmentów lub ich brakiem. Schorzenie to
uwarunkowane jest genetycznie. Zaburzenie widzenia dotyczy głownie barw czerwonych
i zielonych.
Achromatopsja  całkowita ślepota na barwę. Pacjent rozróżnia tylko warianty koloru
czarnego i białego, tak jak w fotografii czarno-białej (rozróżnia jedynie różne stopnie
jaskrawości obserwowanych przedmiotów). Spowodowana jest całkowitym brakiem czopków
siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku, oczopląsem i trudnością
przystosowania się do światła.
Dichromatopsja  pacjent nie rozróżnia jednej z trzech podstawowych barw. Zaburzenie
to występuje w trzech podgrupach, które określane są greckimi liczebnikami według
kolejności w spektrum:
 protanopia  ślepota na barwę czerwoną,
 deuteranopia  ślepota na barwę zieloną,
 tritanopia  ślepota na barwę niebieską ( występuje bardzo rzadko).
Czasami widzenie barwne może nieco odbiegać od normy w zakresie dostrzegania
wąskiego pasma (monochromatycznego). Widzianych jest bardzo dużo barw ze wszystkich
zakresów, ale jeden komponent występuje w stopniu niewystarczającym. W tym przypadku
nie ma całkowitej ślepoty na barwę, ale jest anomalia widzenia barwnego np. protanomalia,
deuteranomalia, tritanomalia.
Nabyte upośledzenia widzenia barw  towarzyszą najczęściej chorobom plamki i nerwu
wzrokowego. Mogą być również objawem określonych chorób lub zatruć (chorób wątroby,
zatrucia lekami, zatrucia używkami, zatrucia ołowiem).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 U wszystkich osób odbiór barw uzale niony jest od warunków zewn trznych
i wewn trznych. Do czynników takich nale y:
 jako ć samej barwy (odcie , jaskrawo ć, nasycenie),
 stan organu widzenia,
 barwa otoczenia,
 wielko ć kolorowych przedmiotów,
 czas prezentacji.
Badanie widzenia barw
Techniczna zasada zastosowana w przypadku wi kszo ci tablic testowych to
pseudoizochromazja, odkryta przez Donders a, a wprowadzona przez Stilling a. Polega ona
na tym, e na tle o kolorowym wzorze narysowane s cyfry lub litery, które odró niaj si od
tła kolorem, ale nie jasno ci . Poniewa osoba niezdolna do widzenia barwnego nie
rozpoznaje koloru, nie mo e odró nić czyli odczytać znaku narysowanego w takiej jasno ci.
Na niektórych tablicach zasada pseudoizochromazji poł czona została z przeciwn
zasad pseudoanizochromazji. Na kolorowym tle z cyframi lub literami o ró nych barwach
narysowane s dodatkowo cyfry i litery o ró nym stopniu jasno ci. Osoba zdolna do widzenia
barwnego zauwa a przede wszystkim ró nice barw, a osoba niezdolna do widzenia barwnego
zwraca uwag na ró nice jasno ci.
Zwi kszony kontrast barw powstaje u osoby niezdolnej do widzenia barwnego poprzez
lekkie zm czenie zmysłu widzenia barwnego. Widzi ona na przykład szare punkty
w czerwonym otoczeniu na zielono, a w zielonym otoczeniu na czerwono. Mo e ona obok
zielonych wiateł widzieć ółte jako czerwone, a obok czerwonych ółte jako zielone, bez
mylenia kolorów czerwonego i zielonego jako takich.
Testy do badania widzenia barwnego:
 tablice pseudoizochromatyczne Ishihary (rys. 5),
 tablice Rabkina,
 testy Farnswortha-Munsella,
 anomaloskopowe testy zrównania barw  np. anomaloskop Nagela.
Rys. 5. Tablice pseudoizochromatyczne Ishihary
Tablice pseudoizochromatyczne Ishihary
S najcz ciej u ywanym testem jako ciowym oceny zaburze widzenia barw.
Przebieg i zasady badania:
 badanie przeprowadza si dla ka dego oka osobno,
 badanie przeprowadzamy w pomieszczeniu o wietlonym rozproszonym wiatłem
dziennym (nale y unikać, aby wiatło słoneczne padało bezpo rednio na tablice),
 Projekt współfinansowany ze rodków Europejskiego Funduszu Społecznego

 tablice prezentujemy w odległości ok. 50 - 70 cm, na wysokości wzroku badanego (tablic
nie należy podawać do rąk pacjenta),
 w czasie badania zwracamy uwagę, aby pacjent siedział prosto (nie przechylał się na boki,
nie przybliżał się lub oddalał od tablic),
 czas prezentacji jednej tablicy nie powinien przekraczać 15 sekund,
 należy przeprowadzać badanie w korekcji do dali,
 należy zwracać uwagę na to, aby następni badani nie widzieli tablic i nie słyszeli
odpowiedzi badanych aktualnie pacjentów (możliwość zapamiętania odpowiedzi),
 nie należy dotykać tablic, zaznaczać na nich długopisem, narażać bez potrzeby na
działanie światła, zapobiegać powstawaniu plam, zagięć.
Do badania widzenia barw u małych dzieci stosuje się tablice pseudoizochromatyczne
z obrazkami.
Na dalsze badania specjalistyczne należy kierować pacjentów w takich przypadkach, gdy:
 pacjent nie jest przekonany do wyniku badania,
 pacjent przechodzi badanie na tablicach pomyślnie, ale ma problemy w życiu
codziennym,
 nie wyjaśniona została kwestia symulacji,
 podejrzenie daltonizmu,
 podwyższona odpowiedzialność zawodowa (kierowcy, pracownicy służby zdrowia,
przemysłu tekstylnego),
 pacjent podczas badania wahał się, przybliżał i oddalał głowę, potrzebował dużo czasu na
odczytanie znaków, popełniał błędy,
 przypadki medycyny sÄ…dowej.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz wrodzone zaburzenia widzenia barw?
2. Od jakich czynników zależy spostrzeganie barw?
3. Na czym polega zasada pseudoizochromazji?
4. Jakie znasz testy do badania widzenia barwnego?
5. W jaki sposób przeprowadzamy badanie widzenia barw za pomocą tablic
pseudoizochromatycznych Ishihary?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie widzenia barw za pomocą tablic Ishihary u pacjenta dorosłego.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania widzenia barw za pomocą tablic Ishihary,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) jeżeli pacjent używa korekcji do dali, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) zasłonić gazikiem lewe oko,
6) trzymać tablicę do badania w odległości ok. 50 70 cm od oczu pacjenta,
7) prezentować po kolei tablice, nie przekraczając czasu prezentacji jednej tablicy 15 s,
8) podczas badania obserwować pacjenta, czy nie odsuwa się lub przybliża do tablicy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
9) następnie zasłonić drugie oko i powtórzyć czynności,
10) zanotować wynik badania w dokumentacji pacjenta,
11) zinterpretować wynik badania,
12) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym ćwiczeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tablice Ishihary,
 czyste gaziki do zasłaniania oczu,
 wygodne krzesło lub fotel,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 2
Wykonaj badanie widzenia barw za pomocą tablic Ishihary u małego dziecka w wieku
przedszkolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania widzenia barw za pomocą tablic Ishihary,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku,
4) jeżeli dziecko nosi okulary, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) zasłonić gazikiem lewe oko,
6) trzymać tablicę do badania w odległości ok. 50 70 cm od oczu dziecka,
7) prezentować po kolei tablice, przeznaczone do badania małego dziecka i polecić, aby
dziecko pokazywało nam wybrany barwny  szlak ,
8) następnie zasłonić drugie oko i powtórzyć czynności,
10) zanotować wynik badania w dokumentacji,
11) zinterpretować wynik badania,
12) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym ćwiczeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tablice Ishihary,
 czyste gaziki do zasłaniania oczu,
 wygodne krzesło lub fotel,
 karta badań okulistycznych.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować zaburzenia widzenia barw?
2) wymienić czynniki wpływające na odbiór barw?
3) wyjaśnić na czym polega zasada pseudoizochromazji?
4) wymienić testy do badania widzenia barwnego?
5) wykonać badanie widzenia barw za pomocą tablic Ishihary,
modyfikując metodę do wieku i możliwości psychofizycznych
pacjenta?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.6. Metody badania pola widzenia
4.6.1. Materiał nauczania
Pole widzenia jest to przestrzeń widziana przez nieporuszające się oko [4]. Na pole
widzenia składa się wiele różnych funkcji wzrokowych, a ich czułość można mierzyć
i określać.
Pole widzenia jest często określane jako  wyspa widzenia otoczona morzem ciemności.
ZewnÄ™trzna granica pola widzenia osiÄ…ga w przybliżeniu 60° od nosa, 90° od skroni, 50° od
góry oraz 70° od doÅ‚u. Ograniczenia te spowodowane sÄ… budowÄ… anatomicznÄ… twarzy (nos,
powieki, głębokość osadzenia gałek ocznych w oczodołach).
Ostrość wzroku jest najwyższa na samym szczycie  wzgórza  w dołku środkowym
plamki, a następnie obniża się stopniowo w kierunku obwodu, przy czym stok po stronie
nosowej jest bardziej stromy niż od skroni.
Mroczek to całkowity lub względny ubytek w polu widzenia.
Mroczek bezwzględny to obszar całkowitej utraty widzenia, w którym nie mogą być
odbierane nawet największe i najjaśniejsze bodz
ce.
Mroczek względny to obszar częściowej utraty widzenia, w którym mogą być widziane
tylko niektóre bodz
ce, a inne nie. Są to obszary siatkówki, w których czułość siatkówki na
światło jest niższa, ale zachowana.
Mroczek fizjologiczny
Plama ślepa Mariotte a znajduje się na poziomie południka poziomego od strony
skroniowej pomiÄ™dzy 10°  20° od punktu fiksacji. Plama Å›lepa odpowiada tej okolicy
siatkówki, którą zajmuje tarcza nerwu wzrokowego (tarcza jest pozbawiona elementów
światłoczułych siatkówki).
Luminacja to intensywność bądz
 jasność bodz
ca świetlnego. Jednostką luminacji jest
apostilb  asb lub decybel  dB.
Różnicująca czułość na światło  to zdolność oka do odróżniania bodz
ca świetlnego od
oświetlenia tła [12].
Metody badania pola widzenia  perymetria
Badanie perymetryczne polega na ocenie zdolności siatkówki do odróżnienia bodz
ca
świetlnego od oświetlenia (luminacji) tła, czyli czułości różnicowania światła. Czułość ta jest
najwyższa w centrum pola widzenia i zmniejsza się ku obwodowi.
Badanie pola widzenia jest badaniem czynnościowym układu wzrokowego. Wymaga
dłuższego skupienia uwagi badanego, toteż wiarygodne wyniki można uzyskać dopiero
u dzieci w wieku szkolnym. Współcześnie stosuje się dwie metody badania pola widzenia:
kinetycznÄ… i statycznÄ….
Badanie pola widzenia metodÄ… kinetycznÄ… Goldmanna
Jest badaniem przy użyciu znaczków testowych, przesuwanych ręcznie przez badającego,
na standartowo oświetlonej, białej czaszy perymetru. Metoda ta polega na określeniu granic
pola widzenia przy użyciu znaczka o określonej wielkości i jasności. Jest on przesuwany ze
stałą szybkością z obszaru, w którym nie jest widziany w kierunku centrum. Miejsce
spostrzeżenia znaczka przez badanego zaznacza się na wykresie. Badanie powtarzane jest
wzdłuż kolejnych południków. Przez połączenie punktów, zaznaczonych na kolejnych
południkach, wykreślana jest linia zwana izopterą. Przy użyciu bodz
ców o różnej
intensywności można wykreślić mapę pola widzenia z wieloma izopterami. Poza
wyznaczeniem zewnętrznych granic pola widzenia, istotnym elementem badania jest
określenie granic plamy ślepej oraz ewentualnych mroczków w polu widzenia.
Wykonanie prawidłowego badania metodą kinetyczną jest czasochłonne i wymaga
znacznej koncentracji oraz cierpliwości badanego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Perymetria statyczna
Polega na prezentacji nieruchomych bodz
ców o stałej wielkości i zmieniającej się
luminacji (jasności) w ściśle określonych punktach pola widzenia. Metoda ta pozwala na
dokładne określenie progu czułości siatkówki w badanych punktach w odniesieniu do normy
dla wieku. Wartości czułości progowej podawane są w decybelach.
W perymetrii statycznej rozróżniamy dwa rodzaje badania: nadprogowe (screening)
i progowe.
W testach screeningowych pole widzenia badane jest za pomocą znaczków o luminacji
wyższej od przewidywanego progu czułości. Punkty zauważone przez badanego zaznaczane
są jako prawidłowe, a punkty niezauważone sprawdzane są ponownie znaczkiem
o wzrastającej stopniowo luminacji. Wyniki przedstawiane są w postaci znaków graficznych
odpowiadających zakresowi czułości.
Badania progowe polegają na dokładnym określeniu progu czułości siatkówki w każdym
badanym punkcie. Określenie progu czułości wiąże się z przynajmniej dwukrotnym jego
przekroczeniem za pomocą znaczków testowych o stopniowo rosnącej i malejącej jasności.
Do najbardziej cenionych perymetrów należą perymetry typu Humprey i Octopus.
Urządzenia te sterowane są za pomocą komputera. W tego typu perymetrach wybór
poszczególnych testów, kontrola przebiegu badania, analiza i archiwizacja wyników badań
wykonywana jest z wykorzystaniem sprzętu, wchodzącego w skład komputera. Dane
wprowadza się za pomocą klawiatury lub ekranu dotykowego. Wyniki badań mogą być
prezentowane na monitorze, drukowane na zainstalowanej w systemie drukarce, czy
archiwizowane na dyskach komputera.
Interpretacja wyniku perymetrii komputerowej (rys. 4)
Wydruk numeryczny  przedstawia wartości progu czułości we wszystkich przebadanych
punktach.
Wydruk graficzny  tzw. mapa szarości przedstawia w sposób graficzny wartości progu
czułości. Obszary o obniżonej czułości są na nich zaznaczone odcieniami skali szarości
ciemniejÄ…cymi wraz ze wzrostem stopnia uszkodzenia pola widzenia.
Odchylenie całkowite (total deviation) górny wykres liczbowy przedstawia różnicę
w dB między uzyskanymi wynikami a normą wiekową. Dolny wykres graficzny przedstawia
te różnice w formie symboli o różnych odcieniach szarości.
Odchylenie skorygowane (pattern deviation)  różni się od odchylenia całkowitego tym,
że uwzględnia ewentualne uogólnione obniżenie czułości siatkówki, spowodowane
dodatkowymi czynnikami, np. zmętnieniem soczewki lub zwężeniem z
renicy.
Parametry oceny wiarygodności wyniku:
 błędy fiksacji  kiedy badany sygnalizuje spostrzeżenie bodz
ca świetlnego,
rzutowanego na plamę ślepą,
 odpowiedzi fałszywie negatywne  kiedy badany nie odpowiada na bodz
ce jaśniejsze
od wcześniej spostrzeganych w danym punkcie,
 odpowiedzi fałszywie pozytywne  kiedy badany sygnalizuje spostrzeżenie bodz
ca
świetlnego pomimo braku jego prezentacji,
 fluktuacja krótkoterminowa  określana za pomocą dwukrotnego badania tych samych
punktów, w której zbyt duże różnice uzyskanych wyników obniżają wiarygodność
badania.
Liczba błędów fiksacji nie powinna przekraczać 15% liczby wykonywanych prób. Liczba
odpowiedzi fałszywie pozytywnych nie powinna przekraczać 10% liczby wykonywanych
prób. To samo dotyczy odpowiedzi fałszywie negatywnych. Natomiast wartość fluktuacji
krótkoterminowej nie powinna przekraczać 2,0 dB [12].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 4. Wydruk wyniku komputerowego badania pola widzenia (objaśnienie w tekście)
Zasady badania pola widzenia u dzieci
Badanie pola widzenia jest metodą subiektywną, a jej wynik w głównej mierze zależy od
prawidłowej współpracy badanego. Szczególnego znaczenia nabiera ona w przypadku
badania dziecka. Aby wynik perymetrii stanowił dla lekarza wiarygodną pomoc, należy
spełnić określone warunki.
1) Przygotowanie dziecka do badania:
 nawiÄ…zanie kontaktu z dzieckiem,
 przeanalizowanie dokumentacji,
 wyjaśnienie dziecku w przystępny sposób zasad badania,
 udzielenie dziecku instruktażu, jak ma zachować się podczas badania i wyjaśnia
sposób sygnalizacji spostrzeganych bodz
ców świetlnych,
 umożliwienie obecność rodzica podczas badania.
Wyjaśnienie dziecku zasad badania stanowi ważny element w procesie przygotowania do
badania. Instruktaż należy przeprowadzać w sposób zrozumiały i dostosowany do wieku
dziecka. Wymaga to niekiedy dużej cierpliwości i nie zawsze kończy się sukcesem. Dziecko
powinno być poinstruowane, że podczas badania musi skupiać wzrok na znaczku w centrum
czaszy i nie może ruszać okiem i głową. Następnie wyjaśniamy, że podczas testu w chwili
spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizuje to poprzez naciśnięcie przycisku. Należy
również uprzedzić dziecko, że może podczas badania odczuwać dziwne wrażenia świetlne (np.
zmianę jasności tła), wynikające z przedłużonego patrzenia na białe tło.
2) Prawidłowa korekcja okularowa.
Jeżeli u dziecka wcześniej wykryto wadę refrakcji, badanie pola widzenia może być
wykonane tylko w optymalnej korekcji okularowej. Soczewka okularowa powinna znajdować
się jak najbliżej oka, co pozwoli na uniknięcie przesłaniania obwodu pola widzenia przez jej
brzegi. Ponadto oko powinno być tak ustawione, aby oś widzenia pokrywała się z centrum
soczewki. W przypadku badania metodą statyczną wartość korekcji wpisujemy do komputera.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
3) Optymalna szerokość z
renic to 3  4 mm. Szerokość z
renicy < 2 mm i > 4 mm może
znacznie pogarszać wynik badania.
4) Zapewnienie prawidłowej i wygodnej pozycji dziecka przy aparacie.
Przed badaniem należy zadbać, aby dziecko przyjęło prawidłową i wygodną pozycję.
Perymetr jest wyposażony w specjalną podpórkę dla czoła i brody. Dziecko siada na
wygodnym krzesełku przed aparatem, a jego głowa powinna być oparta na podpórce w taki
sposób, aby oś widzenia była ustawiona delikatnie ku dołowi i w kierunku skroni. Pozycję tą
uzyskujemy poprzez przesunięcie podbródka dziecka jak najbliżej ku przodowi oraz przez
delikatnÄ… rotacjÄ™ gÅ‚owy (ok. 15°) w kierunku przeciwnym do badanego oka. Umożliwia to
uniknięcia artefaktów w polu widzenia, spowodowanych przez łuk brwiowy i nos oraz
ułatwia jak najbliższe przysunięcie szkła okularowego.
Pozycję dziecka przy aparacie regulujemy również za pomocą wysokości krzesła lub
stolika aparatu. Badany powinien siedzieć wygodnie, lekko pochylony ku przodowi.
Niewygodna pozycja powoduje dodatkowe zmęczenie i odwraca uwagę dziecka od
zasadniczego celu, jakim jest prawidłowe wykonanie badania
5) Wybranie przez badajÄ…cego programu badania zgodnie z zaleceniem lekarza, wpisanie
prawidłowo danych dziecka do komputera.
6) Zabezpieczenie oka niebadanego zasłonką i przeprowadzenie badania każdego oka
osobno.
7) Uważne monitorowanie przebiegu badania.
Podczas badania dziecko skupia wzrok na znaczku w centrum czaszy i nie rusza okiem,
a w chwili spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizuje to poprzez naciśnięcie przycisku.
Należy również stale śledzić koncentrację i współpracę dziecka. W przypadku objawów
zmęczenia należy zrobić krótką przerwę.
Należy przestrzegać zasady, że pierwsze badanie pola widzenia służy do treningu i jego
wynik nie powinien być traktowany jako ostateczny. Drugi wynik badania jest zazwyczaj
lepszy od poprzedniego, co związane jest z nabywaniem doświadczenia przez badanego.
Wiarygodność stwierdzonych zmian w polu widzenia musi potwierdzić się w co najmniej
dwóch kolejnych badaniach. Do porównania powinny służyć wyniki badań, wykonanych na
tym samym perymetrze i tÄ… samÄ… metodÄ….
8) Obserwacja odpowiedzi dziecka na bodz
ce świetlne (perymetria statyczna).
ObserwujÄ…c odpowiedzi badanego na bodz
ce, szczególnie w momencie badania plamy
ślepej oraz odpowiedzi fałszywie pozytywnych, badający kontroluje, czy dziecko rozumie
zasadę testu. Liczba błędów fiksacji nie powinna przekraczać 15% liczby wykonywanych
prób. Liczba odpowiedzi fałszywie pozytywnych i odpowiedzi fałszywie negatywnych nie
powinna przekraczać 10% liczby wykonywanych prób, wartość fluktuacji krótkoterminowej
nie powinna przekraczać 2,0 dB.
9) Przeprowadzenie testu w warunkach umożliwiających pełne skupienie uwagi.
10) Postawa badającego nacechowana życzliwością i cierpliwością w stosunku do dziecka.
Najczęstsze przyczyny błędnych wyników badania pola widzenia:
 zła współpraca dziecka podczas badania, najczęściej związana z niezrozumieniem zasad
badania,
 szerokość z
renicy <2 i >4 mm,
 zmniejszona przejrzystość ośrodków optycznych spowodowana np. zaćmą, zmętnieniami
rogówki, krwotokiem w ciele szklistym, ale też zabrudzonymi szkłami korekcyjnymi
bÄ…dz
soczewkami kontaktowymi,
 opadanie powieki,
 nieprawidłowa korekcja okularowa,
 zbyt daleko odsunięta oprawka szkła okularowego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
 efekt zmęczenia związany z długotrwałością testu,
 inne schorzenia, takie jak zmiany zapalne i zwyrodnieniowe siatkówki, naczyniówki oraz
dróg wzrokowych.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje ubytków w polu widzenia?
2. Na czym polega istota badania pola widzenia?
3. W jaki sposób wykonujemy badanie pola widzenia metodą kinetyczną Goldmana?
4. Jakie sÄ… rodzaje perymetrii statycznej?
5. W jaki sposób wykonujemy badanie pola widzenia metodą statyczną?
6. Jakie znasz parametry wiarygodności wyniku komputerowego badania pola widzenia
metodÄ… statycznÄ…?
7. Jakie sÄ… zasady badania pola widzenia?
8. Jakie znasz najczęstsze przyczyny błędnych wyników badania pola widzenia?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie pola widzenia metodÄ… kinetycznÄ… za pomocÄ… perymetru Goldmanna.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania pola widzenia,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) jeżeli pacjent używa korekcji do dali, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) zasłonić zasłonką lewe oko,
6) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
badanego ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
7) za pomocą przełączników, znajdujących się z tyłu czaszy aparatu, ustawić wielkość
(cyfry rzymskie od I do V), luminację (cyfry arabskie od 1 do 5) oraz barwę (biała,
czerwona, niebieska) znaczka testowego,
8) uzupełnić dane na formularzu badania i założyć wykres badania z tyłu czaszy,
9) polecić pacjentowi, aby podczas badania skupiał wzrok na znaczku w centrum czaszy
i nie ruszał okiem, a w chwili spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizował to poprzez
naciśnięcie przycisku,
10) rzutować bodziec świetlny na wewnętrzną powierzchnię czaszy i przesuwać wzdłuż
południków na wykresie badania,
11) zaznaczać na badanych południkach miejsca spostrzeżenia znaczka świetlnego przez
pacjenta (dla światła białego kolorem czarnym),
12) podczas badania kontrolować fiksację oka pacjenta przez specjalny teleskop,
13) wykonać badanie lewego oka, po zasłonięciu oka prawego i powtarzając wszystkie
czynności,
14) połączyć na wykresach badania (oddzielnych dla każdego oka) zaznaczone punkty na
kolejnych południkach,
15) uporządkować stanowisko pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
16) przeanalizować wynik badania pola widzenia,
17) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 perymetr Goldmanna na stoliku z podnośnikiem,
 taborety z regulacją wysokości,
 nieprzezroczysta zasłonka,
 formularze wykresu badania pola widzenia perymetrem Goldmanna,
 flamastry (czarny, czerwony, niebieski).
Ćwiczenie 2
Wykonaj badanie pola widzenia metodÄ… statycznÄ… za pomocÄ… perymetru komputerowego.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania pola widzenia,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) jeżeli pacjent używa korekcji do dali, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) wpisać dane pacjenta do komputera, wybrać dowolny program badania,
6) zasłonić zasłonką lewe oko,
7) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
badanego ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
8) polecić pacjentowi, aby podczas badania skupiał wzrok na znaczku w centrum czaszy
i nie ruszał okiem, a w chwili spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizował to poprzez
naciśnięcie przycisku,
9) stale monitorować przebieg badania, w razie zmęczenia pacjenta robić krótkie przerwy,
10) wykonać badanie lewego oka, po zasłonięciu oka prawego i powtarzając wszystkie
czynności,
11) wydrukować wynik badania,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) przeanalizować wynik badania pola widzenia,
14) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 perymetr komputerowy na stoliku z podnośnikiem,
 taborety z regulacją wysokości,
 nieprzezroczysta zasłonka,
 drukarka podłączona do komputera,
 papier do drukowania.
Ćwiczenie 3
Zinterpretuj przykładowe wyniki komputerowego badania pola widzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami interpretacji komputerowego badania pola widzenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
2) wskazać na wydrukach wyników parametry opisujące czułość siatkówki w badanym
obszarze oraz parametry, umożliwiające ocenę wiarygodności otrzymanego wyniku,
3) przeanalizować przykładowe wyniki badania pola widzenia i zanotować wnioski,
4) interpretację wyników badania przedstawić na forum grupy i przedyskutować ewentualne
różnice.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przykładowe wyniki komputerowego badania pola widzenia,
 arkusze papieru, pisaki.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować poszczególne rodzaje badania pola widzenia?
2) zróżnicować ubytki pola widzenia?
3) wykonać badanie pola widzenia metodą kinetyczną?
4) wykonać badanie pola widzenia metodą statyczną?
5) zinterpretować wyniki badania pola widzenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.7. Metody badania zezów porażennych i pourazowych
4.7.1. Materiał nauczania
Rodzaje porażeń i urazów okołooczodołowych
Zez porażenny  strabismus paralyticus, incomitans
W zezie porażennym zaburzenia czynności mogą dotyczyć jednego lub kilku mięśni
gałkoruchowych, jak również stopień porażenia może być różny: od nieznacznego
ograniczenia ruchomości oka aż do całkowitego porażenia.
Charakterystyczne objawy:
 brak równoległego ustawienia oczu w co najmniej jednym kierunku spojrzenia (zez),
 pierwotny kąt zeza jest mniejszy od kąta wtórnego,
 występuje brak lub ograniczenie ruchu oka w kierunku działania porażonego mięśnia,
 diplopia  widzenie zdwojone, które wzmaga się przy spojrzeniu w kierunku działania
porażonego mięśnia,
 fałszywa lokalizacja przestrzenna przy fiksacji okiem z mięśniem porażonym,
 wyrównawcze ustawienie głowy  torticollis ocularis,
 po pewnym czasie następują zmiany w czynności pozostałych mięśni gałkoruchowych
obu oczu.
Porażenie poszczególnych mięśni gałkoruchowych
Charakterystyka głównych cech rozpoznawczych porażenia poszczególnych mięśni
gałkoruchowych obu oczu przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Charakterystyka głównych cech rozpoznawczych porażenia poszczególnych mięśni gałkoruchowych
obu oczu
Porażony Diplopia Kierunek spojrzenia Zaburzenia Torticolis ocularis
mięsień wzmagający diplopię ruchomości oka
prosty pozioma, w prawo ograniczenie twarz skręcona w prawo, oczy
boczny OP nieskrzyżowana odwodzenia, zwrócone w lewo, czasami
obniżona broda
prosty pozioma, w lewo ograniczenie twarz skręcona w lewo, oczy
boczny OL nieskrzyżowana odwodzenia, zwrócone w prawo, broda
obniżona
prosty pozioma, w lewo ograniczenie twarz skręcona w lewo, oczy
przyśrodkowy skrzyżowana przywodzenia zwrócone w prawo, broda
OP podniesiona
prosty pozioma, w prawo ograniczenie twarz skręcona w prawo, oczy
przyśrodkowy skrzyżowana przywodzenia zwrócone w lewo, broda
OL podniesiona
prosty pionowa, w prawo ograniczenie broda podniesiona, twarz
górny OP skrzyżowana w górę ruchu ku górze skręcona w prawo, głowa
w odwiedzeniu pochylona w tył, oko chore
ustawione niżej
prosty pionowa, w lewo ograniczenie broda podniesiona, twarz
górny OL skrzyżowana w górę ruchu ku górze skręcona w lewo, głowa
w odwiedzeniu pochylona w tył, oko chore
ustawione niżej
prosty pionowa, w prawo ograniczenie broda obniżona, twarz skręcona
dolny OP skrzyżowana w dół ruchu ku dołowi w prawo, oko chore ustawione
w odwiedzeniu wyżej
prosty pionowa, w lewo ograniczenie broda obniżona, twarz skręcona
dolny OL skrzyżowana w dół ruchu ku dołowi w lewo, oko chore ustawione
w odwiedzeniu wyżej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
skośny pionowa, w lewo ograniczenie broda obniżona, twarz skręcona
górny OP nieskrzyżowana w dół ku dołowi w w lewo, głowa przechylona w
przywiedzeniu lewo, oko chore ustawione wyżej
skośny pionowa, w prawo ograniczenie broda obniżona, twarz skręcona
górny OL nieskrzyżowana w dół ku dołowi w w prawo, głowa przechylona w
przywiedzeniu prawo, oko chore ustawione
wyżej
skośny pionowa, w lewo ograniczenie broda podniesiona, twarz
dolny OP nieskrzyżowana w górę w górę w skręcona w lewo, głowa
przywiedzeniu pochylona w prawo, oko chore
ustawione niżej
skośny pionowa, w prawo ograniczenie broda podniesiona, twarz
dolny OL nieskrzyżowana w górę w górę w skręcona w prawo, głowa
przywiedzeniu pochylona w lewo, oko chore
ustawione niżej
Porażenie nerwu okoruchowego (n. III)
 całkowite,
 częściowe.
Objawy porażenia całkowitego n. III:
 opadnięcie powieki górnej (ptosis),
 ustawienie oka w odwiedzeniu i ku dołowi,
 znaczne upośledzenie ruchów oka w kierunku przywodzenia: ku górze i ku dołowi,
 występuje dwojenie obrazu we wszystkich kierunkach spojrzenia, obrazy podwójne są
skrzyżowane,
 z
renica oka porażonego rozszerzona i sztywna (nie reaguje na światło),
 porażenie akomodacji.
Porażenie konwergencji
Występuje w uszkodzeniach wewnątrzczaszkowych (zmiany zapalne mózgu, urazy
czaszki, guzy). Charakteryzuje się brakiem ruchu zbieżnego oczu oraz widzeniem
podwójnym (obrazy skrzyżowane), nasilającym się przy fiksacji do bliży.
Niedomoga konwergencji
Występuje u starszych dzieci i dorosłych.
Objawy:
 szeroko rozstawione z
renice,
 wada refrakcji  najczęściej krótkowzroczność nie wyrównana szkłami,
  rozmazane widzenie do bliży,
 bóle głowy i oczu szczególnie po dłuższym czytaniu.
Zespół A i V
Są to odchylenia poziome, które zmieniają wielkość przy spojrzeniach do góry i do dołu.
Zespół A  występuje, gdy odchylenie poziome wykazuje większe ustawienie zbieżne (mniej
rozbieżne) przy spojrzeniu do góry w porównaniu ze spojrzeniem do dołu.
Zespół V  to odchylenie poziome, które jest bardziej zbieżne (mniej rozbieżne) podczas
patrzenia do dołu w porównaniu ze spojrzeniem do góry.
Zespoły A i V mogą występować w połączeniu z ortoforią, ezotropią (zez zbieżny),
egzotropią (zez rozbieżny).
Urazy okołooczodołowe
Obrażenia układu wzrokowego są następstwem urazów części twarzowej czaszki:
 złamanie kości oczodołu,
 zranienia tkanek miękkich: mięśni, nerwów, dróg łzowych, gałek ocznych.
Następstwa urazu dotyczące narządu wzroku:
 pourazowe widzenie podwójne,
 obniżenie ostrości wzroku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
 zanik nerwu wzrokowego,
 przemieszczenie się gałki ocznej,
 ograniczenie ruchomości gałki ocznej,
 objawy uciskowe nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym.
Przyczyny pourazowego widzenia podwójnego:
 obrzęk, krwiak pozagałkowy, odma powietrzna,
 uszkodzenie nerwów powodujące zaburzenia czynności mięśni gałkoruchowych,
 mechaniczne uszkodzenia mięśni,
 przemieszczenie się gałki ocznej w oczodole,
 złamanie kości oczodołu, co może doprowadzić do wklinowania się w szczeliny kostne
mięśni i tkanki okołogałkowej.
Złamanie dna oczodołu
Najczęstszą przyczyną tych złamań są tępe urazy twarzy. Ten typ złamania może być
częścią bardziej rozległych złamań twarzoczaszki lub może występować bez uszkodzenia
obręczy oczodołu i kompleksu jarzmowego. Złamanie lub pęknięcie może dotyczyć
wszystkich ścian oczodołu.
Złamanie rozprężające oczodołu (typu blowout)
Przyczyną złamania typu blowout jest uraz tępy okolicy oczodołu np. piłką tenisową,
kolanem, pięścią, łokciem. Pod wpływem bezpośredniego uderzenia wzrasta gwałtownie
ciśnienie wewnątrz oczodołu, które powoduje złamanie najcieńszej ściany oczodołu  dna
oczodołu. U dzieci dochodzi do tzw. pęknięcia linijnego.
Objawy:
 zasinienie oka,
 pourazowe widzenie podwójne, które bezpośrednio po urazie występuje we wszystkich
kierunkach spojrzenia, a następnie pozostaje przy spojrzeniu do góry i do dołu (w pionie),
 parestezje lub obniżenie czucia okolicy podoczodołowej,
 ograniczenie ruchomości gałki ocznej ku górze, czasami i ku dołowi na skutek
zakleszczenia mięśnia prostego dolnego i skośnego dolnego w szczelinie złamania,
 zapadnięcie gałki ocznej (enophthalmus),
 ograniczenie ruchomości w pionie w teście biernej ruchomości.
Metody badań zezów porażennych i pourazowych
1) Badanie ruchów i ustawienia oczu:
 badanie ruchów oczu orientacyjne i ilościowe,
 badanie kÄ…ta zeza w 9 kierunkach spojrzenia na synoptoforze,
 badanie za pomocą krzyża Maddoxa.
2) Badanie wielkości kąta pierwotnego i wtórnego:
 orientacyjne za pomocÄ… cover testu,
 badanie na synoptoforze.
3) Badanie podwójnego widzenia (diplopii) smugą świetlną.
4) Badanie na ekranie Hessa (metoda koordynometrii).
5) Badanie konwergencji.
6) Elektromiografia mięśni zewnątrzgałkowych  EMG.
7) Badania ogólne w celu wykrycia przyczyny zaburzeń:
 rtg czaszki,
 tomografia komputerowa czaszki i oczodołów,
 rezonans magnetyczny,
 angiografia tętnic szyjnych,
 badanie neurologiczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
W urazach okołooczodołowych poza w/w badaniami dodatkowo wykonuje się:
 badanie czucia nad i podoczodołowego,
 ocenę szerokości szpary powiekowej,
 badanie położenia gałki ocznej egzoftalmometrem.
Badanie diplopii smugą świetlną
Zasady i przebieg badania:
 zakładamy badanemu przed jedno oko (umownie przed okiem prawym) czerwony filtr
i w odległości 1 m przesuwamy szczelinę świetlną, ustawiając ją w 9 zasadniczych
pozycjach,
 badany podczas badania trzyma głowę nieruchomo,
 odległość pomiędzy poszczególnymi pozycjami światła nie powinny być większe niż ok.
60 cm,
 badany określa lub zaznacza na specjalnym schemacie położenie dwóch świateł
(czerwonego i białego) w 9 kierunkach spojrzenia,
 jeżeli diplopia występuje w poziomie, to smugę pokazujemy pionowo i odwrotnie.
Interpretacja wyników:
 kierunek spojrzenia wzmagający diplopię wskazuje na kierunek działania porażonego
mięśnia,
 rodzaj światła (białe lub czerwone) widziany mniej wyraz
nie wskazuje na oko
z porażonym mięśniem,
Badanie na ekranie Hessa
Badanie oparte jest na stwierdzeniu fałszywej lokalizacji w kierunku działania
porażonego mięśnia. Ekran Hessa jest to specjalny, szary ekran, pokryty siatką poziomych
i pionowych linii odlegÅ‚ych od siebie o 5°. Na przeciÄ™ciu tych linii w Å›rodku ekranu oraz co
15° znajdujÄ… siÄ™ specjalne punkty podÅ›wietlane na czerwono.
Technika przeprowadzenia testu:
 pacjenta sadzamy w odległości ok. 1m od ekranu w taki sposób, aby jego oczy
znajdowały się dokładnie na wprost środkowego punktu ekranu,
 pacjent zakłada okulary z filtrami czerwonym i zielonym, najpierw zielony filtr przed
oko prawe,
 pacjent trzyma rzutnik światła zielonego,
 badający podświetla na czerwono kolejne punkty na ekranie (we wszystkich 9 pozycjach
spojrzenia) i prosi badanego, by nałożył zielone światło na czerwone,
 następnie chory zakłada okulary odwrotnie, zielony filtr przed oko lewe i powtarza się
badanie.
Jeżeli badany ma założone czerwone szkło przed oko lewe, to tylko tym okiem widzi
rzutowane przez ortoptystÄ™ czerwone punkty na ekranie, a badane sÄ… ruchy oka prawego,
które widzi zielone światło rzutnika.
Do zapisywania wyników służą dwa schematy, dla każdego oka oddzielnie, tzw. siatki
Hessa, przedstawiające pomniejszoną kopię siatki punktów na ekranie. Na tych schematach
zaznacza się pozycję, które wskazał badany światłem zielonym rzutnika. Zaznaczone pozycje
Å‚Ä…czymy liniami prostymi.
Interpretacja wyników:
 mniejszy wykres wskazuje oko z porażonym mięśniem,
 większy wykres wskazuje oko z mięśniem nadczynnym,
 mniejszy wykres (ubytek pola właściwego) wykazuje największe ograniczenie
w głównym kierunku działania mięśnia porażonego,
 większy wykres wykazuje największe poszerzenie w głównym kierunku działania
mięśnia sprzężonego [7].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Elektromiografia mięśni zewnątrzgałkowych  EMG
Za pomocą specjalnych urządzeń elektrycznych rejestrujemy potencjały czynnościowe
poszczególnych mięśni. Metoda ta pozwala:
 ocenić rozległość uszkodzenia mięśnia,
 rozróżnić czy jest to uszkodzenie nerwu czy mięśnia,
 monitorować postęp choroby, wykonując kolejne badania w pewnych odstępach czasu.
Badanie położenia gałki ocznej egzoftalmometrem
Badanie to pozwala stwierdzić i zmierzyć wysunięcie lub cofnięcia się gałki ocznej
w oczodole. Do pomiaru używamy przyrządu Hertla, którym mierzymy odległość
wierzchołków rogówek od skroniowych brzegów oczodołu. Wynik prawidłowy dla kobiet
wynosi 15,5  20 mm, dla mężczyzn 16,5  21,5 mm. Różnica położenia między jedną gałką
oczną a drugą powyżej 2 mm jest uważana za potologiczną [11].
Test Bielschowsky ego
Test ten służy do odróżnienia porażenia mięśnia skośnego górnego od porażenia mięśnia
prostego górnego w drugim oku. W warunkach prawidłowych przechylenie głowy np. na
prawy bark powoduje skręt oka prawego do wewnątrz. Gdy jest porażony mięsień skośny
górny oka prawego, skręt tego oka jest niemożliwy, wówczas mięsień prosty górny
(homolateralny synergista) przejmuje tę czynność, powodując nadmierne odchylenie oka
prawego ku górze.
Podczas testu przechylamy głowę badanego na stronę oka z porażonym mięśniem
skośnym górnym i zakrywamy to oko. Jeżeli nastąpi powiększenie odchylenia ku górze,
świadczy to o porażeniu mięśnia skośnego górnego. Jeżeli odchylenie ku górze nie występuje,
świadczy to o porażeniu mięśnia prostego górnego oka drugiego.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz charakterystyczne objawy zeza porażennego?
2. Jakie znasz główne cechy rozpoznawcze porażenia poszczególnych mięśni
gałkoruchowych obu oczu?
3. Jakie są objawy porażenia nerwu III?
4. Jakie są objawy porażenia i niedomogi konwergencji?
5. Czym charakteryzuje się zespół A i V?
6. Jakie są następstwa urazów w obrębie oczodołów, dotyczących narządu wzroku?
7. Czym charakteryzuje złamanie rozprężające oczodołu (typu blowout)?
8. Jakie znasz metody badania zezów porażennych i pourazowych?
9. W jaki sposób przeprowadzamy badanie diplopii?
10. W jaki sposób przeprowadzamy badanie koordynometrii?
11. W jaki sposób przeprowadzamy test Bielschowsky ego?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie podwójnego widzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania diplopii,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) założyć badanemu przed jedno oko czerwony filtr i w odległości 1 m przesuwać
szczelinę świetlną, ustawiając ją w 9 zasadniczych pozycjach,
5) obserwować, czy pacjent podczas badania trzyma głowę nieruchomo,
6) polecić, aby badany określał lub zaznaczał na specjalnym schemacie położenie dwóch
świateł (czerwonego i białego) w każdym kierunku spojrzenia, przy czym położenie
światła białego oznaczać kolorem czarnym,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) przeanalizować wynik badania podwójnego widzenia i zapisać w karcie badań,
9) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 lampa z pionową szczeliną świetlną,
 czerwony filtr,
 kartka papieru z narysowanym schematem (9 pól),
 karta badań strabologicznych,
 flamaster czarny i czerwony.
Ćwiczenie 2
Wykonaj badanie koordynometrii przy użyciu ekranu Hessa.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania na ekranie Hessa,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) posadzić pacjenta w odległości 1m od ekranu w taki sposób, aby jego oczy
znajdowały się dokładnie na wprost środkowego punktu ekranu,
5) założyć badanemu okulary z filtrami czerwonym i zielonym, najpierw zielony filtr przed
oko prawe, podać pacjentowi rzutnik światła zielonego,
6) rzutować światło czerwone na poszczególne punkty na ekranie (we wszystkich 9
kierunkach spojrzenia) i polecić badanemu, by nakładał zielone światło na czerwone,
7) w czasie badania zaznaczać na specjalnym schemacie pozycje, które wskazał badany
światłem zielonym rzutnika,
8) przełożyć okulary (zielony filtr przed oko lewe) i powtórzyć badanie,
9) zaznaczone punkty na schematach (oddzielnych dla każdego oka) połączyć liniami
prostymi,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) przeanalizować wynik badania koordynometrii,
12) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 ekran Hessa z zestawem do badania,
 taboret z regulacją wysokości,
 gotowe schematy do zapisu wyniku badania, pisak,
 poradnik dla ucznia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj badanie położenia gałki ocznej egzoftalmometrem Hertla.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania położenia gałki ocznej egzoftalmometrem,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) posadzić pacjenta wygodnie i polecić, aby patrzył nieruchomo przed siebie,
5) oprzeć przyrząd na zewnętrznych krawędziach oczodołów, ustawiając go poziomo przed
oczami badanego,
6) odczytać położenie wierzchołka rogówki oka prawego w lusterku położonym poniżej
podziałki milimetrowej, a następnie oka lewego,
7) przeanalizować wynik pomiaru i zinterpretować,
8) udokumentować wynik badania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 egzoftalmometr Hertla,
 taborety z regulacją wysokości,
 karta badań strabologicznych.
Ćwiczenie 4
Ustal rodzaj porażenia lub urazu na podstawie przykładowych wyników badania
orientacyjnego ruchu oczu, badania diplopii i koordynometrii.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami interpretacji wyników badania ruchów oczu, diplopii
i koordynometrii,
2) zapoznać się z cechami porażenia poszczególnych mięśni,
3) przeanalizować poszczególne wyniki badania i zanotować wnioski,
4) ustalić rodzaj porażenia lub urazu i przedstawić na forum grupy,
5) przedyskutować ewentualne różnice w interpretacji wyników.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przykładowe wyniki badań zeza porażennego i pourazowego,
 arkusze papieru, pisaki,
 poradnik dla ucznia,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 5
Wykonaj test Bielschowsky ego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sposobem wykonywania testu Bielschowsky ego,
2) ustawić pacjenta na przeciw siebie,
3) przechylić głowę z porażonym mięśniem skośnym górnym zakryć to oko,
4) odsłonić zasłonkę i zaobserwować, czy nie nastąpiło powiększenie odchylenia ku górze,
5) przeanalizować wynik testu,
6) wynik badania zanotować w karcie badań strabologicznych,
7) przedstawić wynik testu grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 karta badań strabologicznych,
 nieprzezroczysta zasłonka.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać badanie diplopii i zinterpretować wynik?
2) wykonać badanie koordynometrii i zinterpretować wynik?
3) wykonać badanie położenia gałki ocznej egzoftalmometrem?
4) rozróżnić rodzaj porażenia na podstawie wyników badań?
5) rozróżnić rodzaj urazu okołooczodołowego na podstawie wyników
badań?
6) wykonać test Bielschowsky ego i zinterpretować wynik?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Pierwotny kÄ…t zeza jest to
a) kąt zawarty między osią widzenia a osią optyczną oka.
b) kąt zwarty pomiędzy dwoma plamkami.
c) kÄ…t, o jaki oko chore odchyla siÄ™ przy fiksacji okiem zdrowym.
d) kÄ…t, o jaki oko zdrowe odchyla siÄ™ przy fiksacji okiem chorym.
2. Badanie kątów zeza możemy wykonać za pomocą następujących aparatów:
a) synoptoforu, krzyża Maddoxa, oftalmometru, perymetru.
b) krzyża Maddoxa, synoptoforu, łuku perymetru, pryzmatów.
c) łuku perymetru, pryzmatów, synoptoforu, testu Wortha.
d) pryzmatów, synoptoforu, krzyża Maddoxa, egzoftalmometru.
3. Pryzmatyczny cover test wykonujemy w celu
a) pomiaru kÄ…ta obiektywnego zeza.
b) pomiaru kÄ…ta subiektywnego.
c) pomiaru zakresu fuzji.
d) pomiaru ilościowego ruchów oczu.
4. KÄ…t gamma bada siÄ™ za pomocÄ…
a) testu Hirschberga.
b) pryzmatów.
c) krzyża Maddoxa.
d) wizuskopu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
5. Po przeanalizowaniu wyników badań:
kÄ…t obiektywny +10º
subiektywny 0º
możemy stwierdzić, że
a) korespondencja nieprawidłowa  usiłowana .
b) korespondencja prawidłowa.
c) korespondencja nieprawidłowa harmonijna.
d) korespondencja nieprawidłowa nieharmonijna.
6. DokonujÄ…c pomiaru zakresu fuzji w kierunku konwergencji, pryzmaty ustawiamy
a) podstawÄ… w kierunku skroni.
b) krawędzią w kierunku skroni.
c) podstawÄ… w kierunku nosa.
d) bez znaczenia w jaki sposób.
7. Podczas badania fuzji pacjent zgłasza, że widzi jeden obrazek, ale znika mu raz jeden raz
drugi element kontrolny. To oznacza, że
a) pacjent zlewa obrazki.
b) występuje niedowidzenie.
c) występuje superimpozycja.
d) brak fuzji.
8. Badany ma założone specjalne okulary podczas badania stereopsji za pomocą
a) synoptoforu.
b) testu TNO.
c) testu Langa.
d) testu Frisby ego.
9. Test Wortha przeprowadzamy w okularach
a) prążkowanych.
b) polaryzacyjnych.
c) czerwono-zielonych.
d) z filtem UV.
10. Przedstawiony wynik badania testem Wortha oznacza
a) zez zbieżny.
b) zez rozbieżny.
c) zez pionowy.
d) zez pionowy i zbieżny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
11. Jeżeli badany z jawnym zezem podczas testu Wortha podaje, że widzi 4 światła,
świadczy to, że
a) występuje prawidłowe widzenie obuoczne.
b) występuje duży kąt anomalii.
c) występuje nieprawidłowa korespondencja siatkówkowa.
d) występuje zjawisko hamowania.
12. W przypadku fiksacji ekscentrycznej do badania korespondencji siatkówkowej nie można
stosować metody
a) Heringa,
b) Cüppersa
c) Wilczka.
d) Bangertera.
13. Przedstawiony wynik badania korespondencji metodÄ… Heringa (szczelina pionowa przed
okiem prawym) oznacza
a) prawidłową korespondencję siatkówkową.
b) brak korespondencji w zezie rozbieżnym.
c) nieprawidłową korespondencję siatkówkową w zezie rozbieżnym.
d) nieprawidłową korespondencję siatkówkową w zezie zbieżnym.
14. Åšlepota na barwÄ™ zielonÄ… to
a) protanopia.
b) deuternopia.
c) tritanopia.
d) achromatopsja.
15. Zespół Swana charakteryzuje się tym, że w obuocznym polu widzenia
a) mroczek fizjologiczny oka prowadzącego spełnia rolę mroczka punktu fiksacji.
b) mroczek fizjologiczny oka zezującego spełnia rolę mroczka punktu fiksacji.
c) mroczek fizjologiczny oka prowadzącego spełnia rolę mroczka środkowego.
d) mroczek fizjologiczny oka zezującego spełnia rolę mroczka środkowego.
16. Podczas komputerowego badania pola widzenia analizowane są parametry wiarygodności
otrzymanego wyniku. Odpowiedz
fałszywie negatywna świadczy o tym, że
a) badany nie odpowiada na bodz
ce jaśniejsze od wcześniej spostrzeganych w danym
punkcie.
b) badany sygnalizuje spostrzeżenie bodz
ca świetlnego, rzutowanego na plamę
ślepą.
c) badany sygnalizuje spostrzeżenie bodz
ca świetlnego pomimo braku jego
prezentacji.
d) badany ma złą korekcję okularową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
17. Który z wymienionych objawów nie jest objawem zeza porażennego?
a) Brak równoległego ustawienia oczu w co najmniej jednym kierunku spojrzenia.
b) Występuje brak lub ograniczenie ruchu oka w kierunku działania porażonego
mięśnia.
c) Pierwotny kąt zeza jest większy od kąta wtórnego.
d) Widzenie zdwojone, które wzmaga się przy spojrzeniu w kierunku działania
porażonego mięśnia.
18. Przedstawiony wynik badania diplopii oznacza
a) porażenie mięśnia prostego przyśrodkowego oka lewego.
b) porażenie mięśnia prostego górnego oka prawego.
c) porażenie mięśnia prostego bocznego oka prawego.
d) porażenie mięśnia prostego przyśrodkowego oka prawego.
19. Wynik badania koordynometrii przy użyciu ekranu Hessa interpretujemy następująco:
a) większy wykres wskazuje na oko z porażonym mięśniem.
b) mniejszy wykres wskazuje na oko z mięśniem antagonistą.
c) mniejszy wykres wskazuje na oko z porażonym mięśniem.
d) większy wykres wkazuje na oko z mięśniem synergistą.
20. Podczas testu Bielschowsky ego przechylenie głowy w stronę lewego barku nie
spowodowało powiększenia odchylenia oka ku górze. Świadczy to, że
a) porażony jest mięsień skośny górny oka prawego.
b) porażony jest mięsień prosty górny oka prawego.
c) porażony jest mięsień prosty górny oka lewego.
d) porażony jest mięsień skośny górny oka lewego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
6. LITERATURA
1. Baranowska-George T.: Leczenie zeza ze szczególnym uwzględnieniem metody
szczecińskiej. Wyd. Sylwjana, Szczecin 1993
2. Basic and Clinical Scence Course sect. 6: Okulistyka pediatryczna i zez. Wydawnictwo
Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004
3. Formański J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003: 321 361
4. Flammer J.: Jaskra. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2004
5. Jarzębińska-Većerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.
Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
6. Kański J., Nischol K.: Okulistyka. Objawy i różnicowanie. Wyd. Med. Urban & Partner,
Wrocław 2000
7. Kański J.: Okulistyka kliniczna. Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
8. Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Nowak-Brygowa H.: Choroba
zezowa. Rozpoznanie i leczenie. PZWL, Warszawa 1989
9. Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla
studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005
10. Litwin M.B.: Zarys okulistyki. PZWL, Warszawa 1997
11. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. VOLUMED, Wrocław 2000
12. Niżankowska M.H.(red.): Jaskra. Współczesne zasady rozpoznawania. Górnicki
Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2001
13. Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna, t. III. PZWL, Warszawa 1992
14. Prost M.: Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998
15. Szaflik J., Grabska-Liberek l., Izdebska J.: Stany nagłe w okulistyce. PZWL, Warszawa
2005
16. Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J.J.: Choroby oczu u dzieci. Kompendium
diagnostyki i terapii. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2002
Czasopisma:
 Klinika Oczna
 Kontaktologia i Optyka Okulistyczna
 Magazyn Okulistyczny
 Okulistyka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56