MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Robert Rochel
Wykonywanie badań biochemicznych 311[02].Z2.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Barbara Przedlacka
mgr Urszula Ciosk-Rawluk
Opracowanie redakcyjne:
mgr Jolanta A
agan
Konsultacja:
mgr in\
. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[02].Z2.01,
 Wykonywanie badań biochemicznych , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik analityk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 12
5.1. Komórka - podstawowy element morfologiczny i czynnościowy organizmu 12
5.1.1. Ćwiczenia 12
5.2. Znaczenie enzymów i kwasów nukleinowych 15
5.2.1. Ćwiczenia 15
5.3. Rola i znaczenie biologiczne węglowodanów, białek i lipidów 18
5.3.1. Ćwiczenia 18
5.4. Znaczenie badań bioanalitycznych w biochemii 21
5.4.1. Ćwiczenia 21
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 24
7. Literatura 38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik analityk. Posłu\
y on
przygotowaniu ucznia do przyszłej pracy na stanowisku technika analityka w laboratorium
chemicznym, analitycznym lub biotechnologicznym.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne zawierające wykaz wiedzy jaką uczeń powinien przyswoić,
- cele kształcenia grupujące wykaz umiejętności, które powinny zostać ukształtowane
w trakcie przyswajania przez ucznia materiału zawartego w poradniku,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- propozycje ćwiczeń dla uczniów, które umo\
liwią im nabycie umiejętności praktycznych,
- ewaluację osiągnięć ucznia w postaci testów sprawdzających stan wiedzy uczniów,
- spis literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego, gier dydaktycznych, metody projektów, ćwiczeń
laboratoryjnych oraz dyskusji dydaktycznej.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. Praca zespołowa, w szczególności
w małych zespołach pozwoli na przedyskutowanie w grupie problemów, które przedstawił
nauczyciel. Ponadto niezwykle wa\
nym w tej formie pracy jest umiejętność dyskusji w grupie
oraz wzajemne uzupełnianie informacji.
Ewaluację osiągnięć ucznia mo\
na przeprowadzić za pomocą zaproponowanych
zestawów zadań testowych.
Wskazane jest zwrócenie uwagi na aspekty bezpieczeństwa i higieny pracy. W trakcie
zajęć laboratoryjnych zachowanie bezpieczeństwa i higieny jest szczególnie wa\
ne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[02].Z2
Podstawy badań bioanalitycznych
311[02].Z2.01
Wykonywanie badań biochemicznych
311[02].Z2.02
Wykonywanie badań mikrobiologicznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska,
- przestrzegać zasad dobrej techniki laboratoryjnej,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa podczas badania analitycznego w szczególności
w trakcie kontaktu z substancjami uznanymi za niebezpieczne oraz z truciznami,
- posługiwać się w prawidłowy sposób nomenklaturą związków chemicznych zarówno
organicznych jak i nieorganicznych,
- określać właściwości fizykochemiczne substancji,
- prawidłowo oceniać na podstawie informacji zawartych na etykietach szkodliwe
i toksyczne działanie narkotyków i u\
ywek,
- stosować obowiązujące jednostki układu SI,
- sporządzać wykresy interpretować wyniki,
- sporządzać roztwory o określonym stę\
eniu,
- przygotowywać próbki materiału do analizy,
- przygotowywać sprzęt laboratoryjny, aparaturę i odczynniki do analizy,
- korzystać z norm, przepisów, procedur i dostępnych instrukcji,
- właściwie rozpoznawać objawy zatruć substancjami niebezpiecznymi,
- udzielać pierwszej pomocy oraz w razie konieczności organizować akcję ratowniczą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- posłu\
yć się terminologią z zakresu biochemii,
- określić skład chemiczny, strukturę oraz funkcje komórki roślinnej i zwierzęcej,
- określić właściwości i budowę enzymów oraz wyjaśnić mechanizmy działania,
- scharakteryzować budowę kwasów nukleinowych oraz określić ich rolę w replikacji
i transkrypcji,
- określić znaczenie i zastosowanie enzymów i drobnoustrojów w przemyśle spo\
ywczym,
biotechnologii i bioanalityce,
- scharakteryzować wa\
niejsze metabolizmy zachodzÄ…ce w przyrodzie,
- określić rolę i znaczenie biologiczne cukrów, białek, tłuszczów, enzymów, kwasów
nukleinowych, wody,
- scharakteryzować zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej oraz określić
sposoby przeciwdziałania,
- scharakteryzować oddychanie tlenowe i rolę enzymów w transporcie wodoru
i elektrolitów,
- scharakteryzować proces fotosyntezy, fazy i czynniki wpływające na jego przebieg,
- dokonać klasyfikacji biosensorów,
- określić zastosowanie biosensorów w analizie \
ywności, ochronie środowiska, kontroli
biotechnologicznej,
- scharakteryzować podstawowe metody badań bioanalitycznych,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- dobrać sprzęt laboratoryjny i przyrządy do badań biochemicznych,
- zastosować techniki pracy laboratoryjnej specyficzne dla analizy biochemicznej,
- przygotować materiał biologiczny do analizy, w tym: krew, mocz, płyny ustrojowe,
- wykonać jakościowe i ilościowe oznaczenia cukrów, białek, tłuszczów, enzymów
i kwasów nukleinowych we krwi, moczu i płynach ustrojowych,
- zastosować metody immobilizacji enzymów,
- dokonać oceny materiału biologicznego na podstawie badań,
- zinterpretować wyniki badań w formie opisowej i graficznej,
- porównać wyniki badań z obowiązującymi normami i literaturą z
ródłową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawy badań biochemicznych 311[02].Z2
Jednostka modułowa: Wykonywanie badań biochemicznych 311[02].Z2.01
Temat: Organizacja pracy laboratorium analitycznego. Zadania i obowiÄ…zki technika
analityka.
Cel ogólny: Zapoznanie się z zadaniami i obowiązkami technika analityka w pracy
w laboratorium analitycznym. Organizowanie pracy z materiałem
biologicznym.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- ocenić specyfikę pracy w laboratorium,
- scharakteryzować obowiązki i zadania w przyszłej pracy,
- umiejętnie opisać sposób pobierania i przechowywania materiału biologicznego,
- określić z
ródła ewentualnych błędów w pracy laboratoryjnej.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka z elementami wykładu,
- burza mózgów,
- sesja posterowa.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy,
- rzutnik pisma,
- akty prawne i rozporzÄ…dzenia dotyczÄ…ce pracy w laboratorium,
- plansze przygotowane i u\
ywane w czasie burzy mózgów,
- postery przygotowane przez uczniów.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- zajęcia grupowe  burza mózgów,
- praca zespołowa  projekt realizacji pracy dotyczący organizacji pracy laboratorium
w formie posteru.
Czas: 4 godziny dydaktyczne.
Uczestnicy zajęć:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Przebieg zajęć:
1. Faza wprowadzajÄ…ca:
- nauczyciel podaje temat lekcji i prosi uczniów o zapisanie tematu w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
2. Faza realizacyjna:
- nauczyciel omawia cel zajęć,
- nauczyciel w formie pogadanki z elementami wykładu przedstawia opis wzorców
pracy laboratoryjnej korzystając z aktów prawnych i rozporządzeń dotyczących pracy
w laboratorium a tak\
e z przygotowanych foliogramów,
- nauczyciel inicjuje dyskusjÄ™ na temat organizacji pracy laboratorium analitycznego
oraz zadań i obowiązków technika analityka w pracy laboratoryjnej  burza mózgów,
- nauczyciel dzieli uczniów na kilka grup w zale\
ności od liczebności klasy, ka\
da
grupa otrzymuje za zadanie przygotowanie projektu organizacji pracy laboratorium
analitycznego  zajęcia w grupach, prosi o skorzystanie z przygotowanych wcześniej
materiałów,
- nauczyciel prosi sprawozdawców z poszczególnych grup o prezentację wyników
pracy i zachęca do dyskusji na forum klasy.
3. Faza podsumowujÄ…ca
- nauczyciel zachęca uczniów do dokonania selekcji przygotowanych materiałów
w celu wypracowania uniwersalnych zasad organizacji pracy laboratorium
analitycznego.
Zakończenie zajęć
- ocena projektów pracy przez nauczyciela i wspólne omówienie z uczniami.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- karta ewaluacyjna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawy badań biochemicznych 311[02].Z2
Jednostka modułowa: Wykonywanie badań biochemicznych 311[02].Z2.01
Temat: Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na aktywność wybranych enzymów.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności oceny wpływu ró\
nych czynników na aktywność
enzymów. Określanie znaczenia tych czynników. Określanie aktywności
wybranych enzymów.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- określić znaczenie enzymów w \
yciu organizmów \
ywych,
- wymienić czynniki fizyczne i chemiczne mające wpływ na aktywność wybranych
enzymów,
- scharakteryzować metody badań aktywności enzymów na przykładzie amylazy ślinowej,
- umiejętnie interpretować wyniki doświadczeń.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- dyskusja w grupach,
- ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacja multimedialna,
- foliogramy,
- karty pracy laboratoryjnej,
- instrukcje do ćwiczeń,
- odczynniki chemiczne,
- 1% roztwór kleiku skrobiowego,
- 0,02 mol/dm3 roztwór jodu w jodku potasowym,
- amylaza ślinowa,
- bufor cytrynianowo - fosforanowy o pH = 6,6,
- aparatura laboratoryjna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- dyskusja w zespole,
- praca laboratoryjna w sekcjach kilkuosobowych.
Czas: 5 godzin dydaktycznych.
Uczestnicy zajęć:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Omówienie celu zajęć.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
3. Prezentacja multimedialna dotycząca klasyfikacji i znaczenia enzymów.
4. Dyskusja grupowa na temat diagnostyki enzymologicznej.
5. Wykonanie przez uczniów ćwiczeń praktycznych (ćwiczenie 1 punkt 5.2.1.).
Ćwiczenie praktyczne
Temat: Oznaczanie wpływu temperatury na aktywność amylazy ślinowej.
Ćwiczenie dotyczy określenia wpływu temperatury na amylazę ślinową występującą w jamie
ustnej produkowaną przez ślinianki. Enzym ten nale\
y do endoamylaz, które wytwarzają
dekstryny. Powstanie achrodekstryn w reakcji z jodem jest informacjÄ…, \
e reakcja osiągnęła
oczekiwany efekt.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
1) dokonać wstępnego oznaczenia stę\
enia amylazy w ślinie. W tym celu przepłukać usta
wodą i zebrać ślinę,
2) rozcieńczyć ją czterokrotnie i przesączyć przez watę,
3) przygotować cztery próbówki w celu określenia stę\
enia amylazy ślinowej,
4) odmierzyć do nich kolejno: 2; 1; 0,5 i 0,2 cm3 roztworu śliny a następnie dopełnić wodą
do 2 cm3,
5) dodać do ka\
dej z nich 2 cm3 buforu o pH = 6,6,
6) wstawić probówki do łaz
ni i ogrzewać w temperaturze 37°C przez 5 minut,
7) dodać do ka\
dej z nich 2 cm3 kleiku ogrzanego do tej samej temperatury,
8) ogrzewać probówki przez kolejne 5 minut na łaz
ni w tej samej temperaturze,
9) dodać jodku potasu i obserwować zmianę zabarwienia na wskutek reakcji z jodkiem
potasu,
10) wybrać tę probówkę, która zawiera jak najmniejszą ilość roztworu śliny powodującą
reakcjÄ™ hydrolizy skrobi,
11) oznaczyć czas potrzebny do zhydrolizowania skrobi do achrodekstryn w temp. 20°C,
40°C, 60°C i 80°C,
12) przygotować statyw z probówkami w których znajduje się 1 cm3 jodu w jodku potasu,
13) równolegle przygotować mieszaniny 2 cm3 kleiku i 2 cm3 buforu o pH = 6,6,
14) ogrzać przygotowaną mieszaninę kleiku i buforu na łaz
ni,
15) dodać ogrzaną ślinę, w objętości wybranej w etapie wstępnym, do tak przygotowanej
mieszaniny i dopełnić wodą do 2 cm3,
16) rozpocząć pomiar czasu i co minutę dodawać 0,2 cm3 mieszaniny kleiku i buforu do
przygotowanych uprzednio probówek,
17) przerwać inkubację w chwili utworzenia achrodekstryn, które nie barwią się z jodem,
notując czas jaki upłynął,
18) sporządzić po wykonaniu prób we wszystkich temperaturach, wykres zale\
ności
szybkości od temperatury,
19) wskazać temperaturę optymalną dla amylazy ślinowej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- probówki,
- Å‚az
nia wodna,
- pipety o ró\
nej pojemności,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
- tryskawka,
- odczynniki:
- 1% roztwór kleiku skrobiowego,
- 0,02 mol/dm3 roztwór jodu w jodku potasowym,
- amylaza ślinowa,
- bufor cytrynianowo-fosforanowy o pH = 6,6 (zmieszać 14,55 cm3 0,2 mol/dm3
roztworu fosforanu dwusodowego z 5,45 cm3 0,1 mol/dm3 roztworu kwasu
cytrynowego).
6. Interpretacja otrzymanych wyników.
Zakończenie zajęć
Podsumowanie poznanych zagadnień dotyczących enzymologii.
Praca domowa
Praca z literaturą w celu interpretacji otrzymanych wyników badań.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- karta ewaluacji,
- sprawozdania z ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. ĆWICZENIA
5.1. Komórka - podstawowy element morfologiczny
i czynnościowy organizmu
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz zawartość chlorofilu w ekstraktach z liści roślin zielonych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ekstrakcję chlorofilu mającą na celu wyodrębnienie chlorofilu a oraz chlorofilu b
przeprowadza się z tkanek roślinnych za pomocą acetonu. Następnie w otrzymanym
ekstrakcie mierzymy absorbancję przy długościach fal: 645 nm, 652 nm i 663 nm. Przy
uwzględnieniu specyficznych współczynników absorpcji obliczmy zawartość chlorofilów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odwa\
yć 1,0 g liści lub igieł i homogenizować je w moz
dzierzu porcelanowym do
otrzymania zawiesiny rozmia\
d\
onej tkanki roślinnej z 50 cm3 acetonu, który został
wstÄ™pnie ochÅ‚odzony do 0°C w lodowce,
2) przesączyć tak otrzymany roztwór przez lejek Schotta G-2,
3) przemyć osad małymi porcjami oziębionego acetonu do momentu, a\
nie będzie
obserwowana zmiana barwy co oznacza, \
e chlorofil został wyekstrahowany,
4) odmierzyć ilość otrzymanego ekstraktu i wprowadzać do niego wodę w celu otrzymania
roztworu o stÄ™\
eniu 80%,
5) przeprowadzić wszystkie czynności w pomieszczeniu zaciemnionym i w temperaturze
okoÅ‚o 4°C,
6) odczytać absorbancję otrzymanego ekstraktu przy długościach fal 645 nm, 652 nm
i 663 nm,
7) zastosować 80% wodny roztwór acetonu jako odnośnik,
8) obliczyć zawartości chlorofilów a i b oraz a + b z zastosowaniem następujących wzorów:
Zawartość chlorofilu a
Ca = 12,7 A663  2,7 A645
Zawartość chlorofilu b
Cb = 22,9 A645  4,7 A663
Zawartość chlorofilu a + b
Ca + Cb = 20,2 A645 + 8,0 A663 = A652
9) podać wyniki zawartości chlorofilów w [mg/dm3] roztworu.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenie laboratoryjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Åšrodki dydaktyczne:
- spekol,
- zlewka,
- cylinder miarowy,
- statyw do sÄ…czenia,
- moz
dzierz porcelanowy,
- kalkulator elektroniczny,
- liście lub igły roślin zielonych,
- odczynniki:
- aceton cz.d.a.,
- woda destylowana.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
chromatograficzny rozdział barwników asymilacyjnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) rozetrzeć liście dowolnie zebranej rośliny w moz
dzierzu porcelanowym dodajÄ…c alkohol
etylowy w celu uzyskania półpłynnej konsystencji,
2) dodać kilka kropel acetonu i po wymieszaniu przesączyć przez bibułę filtracyjną,
3) chronić przed światłem otrzymany ekstrakt,
4) wyciąć z bibuły filtracyjnej pasek o wymiarach 2 x 20 cm, na który za pomocą
mikropipety kroplami nanieść otrzymany wcześniej ekstrakt uzyskując plamkę o średnicy
około 0,5 cm,
5) wysuszyć pasek bibuły po naniesieniu ka\
dej kropli,
6) przygotować mieszaninę rozpuszczalników organicznych składającą się z benzenu, eteru
i acetonu w proporcjach 10 : 2,5 : 2,
7) umieścić pasek bibuły w komorze chromatograficznej i zanurzyć w roztworze
rozpuszczalników,
8) wyjąć po 30 minutach chromatogram,
9) wysuszyć suszarką,
10) zaznaczyć czoło chromatogramu,
11) opisać co jest fazą ruchomą a co stacjonarną,
12) zidentyfikować chlorofil b, chlorofil a, ksantofile i karotenoidy,
13) sformułować i zanotować wniosek.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- moz
dzierz porcelanowy,
- szklana bagietka,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- liście dowolnej rośliny,
- bibuła filtracyjna,
- statyw do sÄ…czenia,
- zlewka,
- mikropipeta,
- suszarka do włosów,
- komora chromatograficzna,
- odczynniki:
- aceton,
- alkohol etylowy 96%,
- benzen,
- eter.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.2. Znaczenie enzymów i kwasów nukleinowych
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz wpływ temperatury na aktywność amylazy ślinowej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie polega na określeniu wpływu temperatury na amylazę ślinową występującą
w jamie ustnej produkowaną przez ślinianki. Enzym ten nale\
y do endoamylaz, które
wytwarzajÄ… dekstryny. Powstanie achrodekstryn w reakcji z jodem jest informacjÄ…, \
e reakcja
osiągnęła oczekiwany efekt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dokonać wstępnego oznaczenia stę\
enia amylazy w ślinie. W tym celu przepłukać usta
wodą i zebrać ślinę do probówki,
2) rozcieńczyć ją czterokrotnie i przesączyć przez watę,
3) przygotować cztery próbówki w celu określenia stę\
enia amylazy ślinowej,
4) odmierzyć do nich kolejno: 2; 1; 0,5 i 0,2 cm3 roztworu śliny a następnie dopełnić wodą
destylowanÄ… do 2 cm3,
5) dodać do ka\
dej z nich 2 cm3 buforu o pH = 6,6,
6) wstawić probówki do łaz
ni i ogrzewać w temperaturze 37°C przez 5 minut,
7) dodać do ka\
dej z nich 2 cm3 kleiku ogrzanego do tej samej temperatury,
8) ogrzewać probówki przez kolejne 5 minut na łaz
ni w tej samej temperaturze,
9) dodać 0,5 cm3 jodku potasu i obserwować zmianę zabarwienia na wskutek reakcji
z jodkiem potasu,
10) wybrać tę probówkę, która zawiera jak najmniejszą ilość roztworu śliny powodującą
reakcjÄ™ hydrolizy skrobi,
11) oznaczyć czasu potrzebny do zhydrolizowania skrobi do achrodekstryn w temp. 20°C,
40°C, 60°C i 80°C,
12) przygotować statyw z probówkami w których znajduje się 1 cm3 jodu w jodku potasu,
13) równolegle przygotować mieszaniny 2 cm3 kleiku i 2 cm3 buforu o pH = 6,6,
14) ogrzać przygotowaną mieszaninę kleiku i buforu na łaz
ni,
15) dodać ogrzaną ślinę, w objętości wybranej w etapie wstępnym, do tak przygotowanej
mieszaniny i dopełnić wodą do 2 cm3,
16) rozpocząć pomiar czasu i co minutę dodawać 0,2 cm3 mieszaniny kleiku i buforu do
przygotowanych uprzednio probówek,
17) przerwać inkubację w chwili utworzenia achrodekstryn, które nie barwią się z jodem,
notując czas jaki upłynął,
18) sporządzić po wykonaniu prób we wszystkich temperaturach, wykres zale\
ności
szybkości od temperatury,
19) wskazać temperaturę optymalną dla amylazy ślinowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- probówki,
- zestaw do sÄ…czenia,
- lejek,
- zlewki,
- Å‚az
nia wodna,
- pipety o ró\
nej pojemności,
- tryskawka,
- odczynniki:
- 1% roztwór kleiku skrobiowego,
- 0,02 mol/dm3 roztwór jodu w jodku potasu,
- amylaza ślinowa,
- bufor cytrynianowo - fosforanowy o pH = 6,6 (zmieszać 14,55 cm3 0,2 mol/dm3
roztworu fosforanu dwusodowego z 5,45 cm3 0,1 mol/dm3 roztworu kwasu
cytrynowego).
Ćwiczenie 2
Wykryj obecność enzymów z grupy oksydaz w ziemniaku.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie to ma na celu pokazanie obecności oksydaz zawartych w ziemniaku.
Substratem reakcji w których biorą udział oksydazy są związki fenolu, które utleniają się
tworzÄ…c barwne pochodne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) sporządzić wyciąg ziemniaczany, umyć i obrać ziemniak a następnie utrzeć go na tarce,
2) wło\
yć do woreczka płóciennego miazgę ziemniaczaną,
3) zanurzyć w zlewce z około 200 cm3 wody,
4) wymieszać łagodnie zawartość zlewki, uzyskany w ten sposób wodny ekstrakt zawiera
enzymy i skrobiÄ™,
5) odczekać, a\
skrobia opadnie na dno,
6) zdekantować supernatant i przesączyć,
7) dodać kilka kropel toluenu do przesaczu,
8) wlać do 2 probówek po 5 cm3 wyciągu ziemniaczanego,
9) dodać do pierwszej 10 kropli 1% roztworu fenolu, do drugiej 10 kropli 1% roztworu
pirokatechiny,
10) wymieszać zawartość probówek,
11) obserwować zmianę zabarwienia, zachodzi reakcja barwna analogiczna do ciemnienia
obranego ziemniaka lub do ciemnienia skórek uzyskanych z obranego jabłka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenie laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- surowy ziemniak,
- tarka do ziemniaków,
- woreczek płócienny,
- zlewka szklana,
- lejek szklany,
- sÄ…czki papierowe,
- odczynniki:
- cz.d.a. toluen,
- 1% roztwór wodny fenolu,
- 1% roztwór wodny pirokatechiny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.3. Rola i znaczenie biologiczne węglowodanów, białek i lipidów
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz średnią masę cząsteczkową kwasów tłuszczowych w tłuszczach. Określ liczbę
zmydlania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Liczba zmydlania jest to ilość mg wodorotlenku potasowego zobojętniająca kwasy
tłuszczowe powstające z rozkładu 1 g tłuszczu. Liczba ta zmienia się odwrotnie
proporcjonalnie do średniej masy cząsteczkowej kwasów tłuszczowych wchodzących w skład
danego tłuszczu. Hydrolizę tłuszczu przeprowadza się w środowisku zasadowym.
Odszczepione kwasy tłuszczowe zobojętniają dodaną zasadę. Nadmiar pozostałej, nie
związanej zasady określa się przez miareczkowanie HCl.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować dwie kolby sto\
kowe, do jednej wprowadzić 2 g tłuszczu  próba badana,
druga kolba stanowić będzie próbę ślepą,
2) dodać do obu kolb po 20 cm3 alkoholowego roztworu KOH o stę\
eniu 0,5 mol/dm3
i zatkać korkiem,
3) ogrzewać we wrzącej łaz
ni wodnej po uprzednim połączeniu z chłodnicą powietrzną,
4) oziębić zawartość obu kolb sto\
kowych i przenieść ją ilościowo z u\
yciem wody
i etanolu do kolb miarowych o pojemności 100 cm3,
5) pobrać z kolby miarowej 20 cm3 roztworu i przenieść do zlewek,
6) miareczkować roztworem HCl wobec fenoloftaleiny,
7) obliczyć ilość mmoli KOH w 20 cm3 alkoholowego roztworu, na podstawie ilości HCl
u\
ytego do miareczkowania próby ślepej,
8) obliczyć ilość mmoli KOH pozostającego po zhydrolizowaniu całej ilości tłuszczu,
9) obliczyć ilość mmoli KOH zu\
ytych do zobojętnienia kwasów tłuszczowych powstałych
z 2 g tłuszczu,
10) obliczyć liczbę zmydlania, czyli ilość KOH zu\
ytą do zobojętnienia 1 g tłuszczu,
11) obliczyć ilość mg tłuszczu, która zostaje zobojętniona przez 3 mmole KOH, ilość ta
odpowiada 1 mmol oznaczonych triglicerydów, zakładając, \
e w reszcie kwasowej mo\
e
znajdować się tylko jedno wiązanie podwójne,
12) obliczyć średnią masę kwasów tłuszczowych wchodzących w skład średniej masy
triglicerydów, uwzględniając masę glicerolu i wody,
13) ocenić i podać na podstawie obliczeń wzór półstrukturalny badanego tłuszczu.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenie laboratoryjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Åšrodki dydaktyczne:
 kolby sto\
kowe 2 sztuki o pojemności 100 cm3,
 Å‚az
nia wodna,
 chłodnica powietrzna 2 sztuki,
 kolby miarowe o pojemności 100 cm3 2 sztuki,
 biureta szklana,
 kalkulator elektroniczny,
 odczynniki:
- tłuszcz,
- alkoholowy roztwór KOH o stę\
eniu 0,5 mol/dm3,
- alkohol etylowy,
- roztwór HCl o stę\
eniu 0,1 mol/ dm3,
- 0,1% alkoholowy roztwór fenoloftaleiny.
Ćwiczenie 2
Porównaj właściwości skrobi nierozło\
onej i produktów jej hydrolizy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) sporządzić 2% koloidalny kleik skrobiowy: zmieszać 0,2 g wysuszonej skrobi z 10 cm3
zimnej wody,
2) umieścić w zlewce około 75 cm3 wody i zagotować,
3) wlać do wrzącej wody przygotowaną zawiesinę skrobi, mieszać przez 1 minutę,
4) dodać 4 cm3 stę\
onego HCl do 25 cm3 2% kleiku skrobiowego (roztwór A),
5) podgrzać roztwór A do wrzenia i utrzymywać we wrzeniu 5 minut,
6) ochłodzić roztwór i zobojętnić go dodając stopniowo NaOH, obserwując jednocześnie
zabarwienie papierka z fenoloftaleiną na ró\
owo,
7) dodać 5% roztwór CH3COOH tak długo a\
papierek z fenoloftaleinÄ… odbarwi siÄ™, w ten
sposób otrzymać zobojętniony hydrolizat skrobi (roztwór B),
8) wykonać próbę redukcyjną stosując odczynnik Benedicta, u\
ywając równolegle roztwór
A i B, dodać po kilka kropli roztworu A i roztworu B do probówek zawierających
1,5 cm3 odczynnika Benedicta, umieścić próbówki na 2 minuty we wrzącej łaz
ni wodnej,
roztwór mo\
e przyjmować zabarwienie od pomarańczowego do zielonego,
9) wykonać próbę jodową u\
ywając roztwór Lugola, dodać 1 kroplę roztworu Jugola do
1 ml roztworu A i B, obecność skrobi powoduje zabarwienie roztworu na
ciemnoniebiesko,
10) ocenić otrzymane wyniki i wyciągnąć wnioski dotyczące skrobi i produktów jej
hydrolizy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 pokaz z objaśnieniem,
 ćwiczenie laboratoryjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Åšrodki dydaktyczne:
- zlewka do przygotowywania kleiku skrobiowego,
- papierek z fenoloftaleinÄ…,
- probówki,
- cylinder miarowy,
- pipety,
- palnik gazowy lub grzejnik elektryczny,
- trójnóg, siatka,
- Å‚az
nia wodna,
- waga techniczna lub analityczna,
- odczynniki:
- 2% kleik skrobiowy,
- HCl stÄ™\
ony,
- 30% roztwór NaOH,
- 5% roztwór CH3COOH,
- odczynnik Benedicta wykonać rozpuszczając 173 g bezwodnego cytrynianu
trisodowego i 90 g bezwodnego węglanu sodowego w 600 cm3 gorącej wodzie,
następnie przesącz roztwór a do przesączu dodaj 100 cm3 17,3% roztworu
CuSO4·5 H2O, uzupeÅ‚nij wodÄ… do 100 cm3,
- roztwór Lugola sporządzić wykonując 0,05% roztwór jodu w 2% roztworze jodku
potasowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5.4. Znaczenie badań bioanalitycznych w biochemii
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zadania i obowiązki związane z pracą technika analityka w laboratorium
klinicznym. Przedstaw je w formie posteru.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić na czym polega specyfika pracy w laboratorium klinicznym,
2) ustalić harmonogram pracy w laboratorium ze szczególnym uwzględnieniem
poszczególnych stanowisk,
3) określić strategiczne punkty w laboratorium ze szczególnym uwzględnieniem miejsca
poboru prób biologicznych, stanowisk diagnostycznych, miejsc w których znajdują się
pojemniki na materiał i odczynniki przeznaczone do utylizacji, punkty sanitarne a tak\
e
punkt wydawania wyników badań,
4) określić optymalne metody badań uwzględniające zakres pracy laboratorium,
5) dokonać dokładnego opisu zastosowanych metod, dbać aby metody te były ściśle
przestrzegane,
6) umiejętnie dobrać sprzęt laboratoryjny niezbędny do wykonania ka\
dej z wybranych
metod,
7) określić zasady ergonomii w poszczególnych pracowniach laboratorium i zgodnie z nimi
zorganizować pracę w ka\
dej pracowni,
8) zaprojektować w laboratorium system kontroli wewnętrznej, ściśle związany z kontrolą
poszczególnych etapów wykonywanych analiz. Ma to szczególne znaczenie w pracy
analityka klinicysty, gdy\
pomyłki na tym etapie diagnozowania mogą prowadzić do
zniekształcenia procesu leczenia pacjenta,
9) dbać o prawidłową organizację pracy szczególne w punkcie pobierania materiału do
badań a tak\
e w punkcie wydawania wyników, zwrócić uwagę na kompetencję,
\
yczliwość oraz organizację pracy prowadzącą do wykluczenia ewentualnych pomyłek na
etapie przyjmowania materiału i wydawania wyników,
10) zaprojektować sposób przygotowania i magazynowania materiału biologicznego w tym
krwi, moczu i płynów ustrojowych w laboratorium z uwzględnieniem jego zakaz
ności,
11) podsumować zadania i obowiązki technika analityka pracującego w laboratorium
analitycznym,
12) zaprezentować projekt w formie posteru.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 prezentacja multimedialna,
 pokaz z objaśnieniem,
 metoda projektów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Åšrodki dydaktyczne:
- literatura z
ródłowa,
- arkusze papieru pakowego,
- kolorowe pisaki,
- magnesy,
- tablica do prezentacji.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj i oceń z
ródła błędów w pracy laboratorium klinicznego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wskazać z
ródła błędów w diagnostyce klinicznej,
2) wybrać miejsca najczęściej popełnianych błędów w diagnostyce klinicznej,
3) sklasyfikować błędy uwzględniając najbardziej mo\
liwe miejsca gdzie są one popełniane,
pierwsza kategoria to błędy związane z pobieraniem i przechowywaniem materiału
biologicznego, druga kategoria to błędy popełniane w czasie procedur analitycznych,
4) szczegółowo omówić i przedstawić w formie prezentacji z
ródła błędów kategorii
pierwszej,
5) szczegółowo omówić i przedstawić w formie prezentacji z
ródła błędów kategorii drugiej,
6) opracować projekt zapobiegania ewentualnym z
ródłom błędów.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 prezentacja multimedialna,
 pokaz z objaśnieniem,
 metoda projektów.
Åšrodki dydaktyczne:
 literatura,
 tablica magnetyczna,
 magnesy,
 arkusze papieru,
 pisaki.
Ćwiczenie 3
Zinterpretuj i opisz lub przedstaw w formie graficznej wyniki badań oznaczania glukozy
metodÄ… oksydazowÄ….
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dokonać analizy wyniku oznaczania glukozy metodą oksydazową u pacjenta laboratorium
przychodni, w metodzie oksydazowej, krew pobiera siÄ™ z \
yły łokciowej lub z opuszki
palca, odbiałcza a następnie wykonuje oznaczenie,
2) zebrać informację na temat metody oksydazowej korzystając z literatury z
ródłowej,
3) ocenić zgodność postępowania analitycznego oznaczania glukozy metodą oksydazową
z danymi literaturowymi,
4) porównać otrzymany wynik z wartościami prawidłowymi dla zastosowanej metody,
wartości prawidłowe dla krwi: 3,33 5,27 mmol/l, dla osocza: 4,16 5,83 mmol/l,
otrzymany wynik 7,5 mmol/l,
5) zinterpretować otrzymane wyniki i ocenić czy wynik nie wskazuje na wartości
patologiczne,
6) przedstawić wnioski w formie opisowej lub graficznej.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 prezentacja multimedialna,
 pokaz z objaśnieniem,
 metoda projektów.
Åšrodki dydaktyczne:
- literatura z
ródłowa,
- wynik badania glukozy,
- wartości prawidłowe do u\
ytej metody,
- kalkulator elektroniczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wykonywanie badań
biochemicznych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 19, 20 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 2, 7, 10, 16, 18 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za odpowiedz
złą lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. b, 3. b, 4. b, 5. b, 6. d, 7. d, 8. b, 9. c, 10. c, 11. d,
12. c, 13. b, 14. d, 15. c, 16. b, 17. d, 18. d, 19. b, 20. b
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Scharakteryzować kształty komórek
1 B P d
w organizmach \
ywych
Podać nazwę transporterów
2 A PP b
komórkowych
Wybrać prawidłową nazwę organelli
3 C P b
komórkowych
Sklasyfikować twory komórkowe do
4 C P b
właściwej grupy
Wybrać barwniki o charakterystycznej
5 C P b
budowie chemicznej
6 Wskazać plastydy zawierające chlorofil A P d
Określić barwę barwników
7 C PP d
fotosyntetycznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sklasyfikować przynale\
ność do
8 C P b
określonej klasy enzymów
9 Określić rodzaj substratu dla glikolizy C P c
10 Wskazać niebiałkową cześć enzymu A PP c
Przewidzieć wpływ czynników na
11 D P d
szybkość reakcji enzymatycznej
Rozró\
nić rodzaje zasad azotowych
12 B P c
wchodzących w skład DNA
Wybrać rodzaj kwasu RNA tworzącego
13 C P b
kompleks a aminokwasami
14 Sklasyfikować zalety biosensorów C P d
15 Rozró\
nić rodzaj struktury białkowej B P c
Rozró\
nić aminokwasy dostarczane
16 B PP b
wraz z dietÄ…
Określić czynniki powodujące
17 C P d
denaturacjÄ™
Sklasyfikować glukozę ze względu na
18 C PP d
właściwości chemiczne
Wybrać rodzaj cukru zapasowego
19 A P b
w organizmach zwierzęcych
20 Podać składniki fosfolipidów A P b
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj materiały testowe dla ucznia.
3. Dopilnuj aby uczniowie pracowali samodzielnie.
4. Przed rozpoczęciem testu zapoznaj uczniów z instrukcją dla ucznia i upewnij się, \
e jest
dla wszystkich zrozumiała.
5. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak x.
6. W przypadku pomyłki odpowiedz
błędną zaznacz kółkiem i wybierz odpowiedz

poprawnÄ….
7. Test zawiera 20 zadań w tym 15 z poziomu podstawowego i 5 z poziomu ponadpodstawowego.
8. Masz do wyboru cztery odpowiedzi, w tym jedna jest prawidłowa.
9. Pamiętaj, \
e twoja odpowiedz
powinna być samodzielna.
10. Do zadań, które sprawiają ci szczególną trudność wróć póz
niej.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Komórki w organizmach \
ywych mogą przyjmować kształty
a) tylko kuliste, owalne i wieloboczne.
b) tylko wieloboczne, wrzecionowate i gwiaz
dziste.
c) tylko kuliste, wieloboczne i gwiaz
dziste.
d) kuliste, owalne, wieloboczne, wrzecionowate, gwiaz
dziste.
2. Specjalne transportery przenoszące przez błonę komórkową substancje od\
ywcze to
a) mezosomy.
b) permeazy.
c) tylakoidy.
d) fagosomy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
3. Siatkę śródplazmatyczną szorstką nazywamy
a) hialoplazmÄ….
b) ergastoplazmÄ….
c) karioplazmÄ….
d) cytoplazmÄ….
4. Tonofibryle, miofibryle i neurofibryle zaliczane sÄ… do
a) tworów paraplazmatycznych.
b) tworów metaplazmatycznych.
c) tworów euplazmatycznych.
d) tworów deutoplazmatycznych.
5. Wybierz grupę barwników zawierających pierścień pirolowy
a) lipofuscyny i melanina.
b) hemosyderyna i bilirubina.
c) melanina i fuscyna.
d) rodopsyna i melanina.
6. Plastydy zawierajÄ…ce chromatofor zwany chlorofilem nazywamy
a) feoplastami.
b) chromoplastami.
c) rodoplastami.
d) chloroplastami.
7. Chlorofil jest barwnikiem barwy zielonej. Natomiast jego odmiana nazywana
 chlorofilem a ma barwÄ™
a) \
ółtozieloną.
b) czerwonÄ….
c) niebieskÄ….
d) niebieskozielonÄ….
8. Enzymy katalizujÄ…ce reakcje oksydoredukcyjne zaliczane sÄ… do klasy
a) transferaz.
b) oksydoreduktaz.
c) hydrolaz.
d) ligaz.
9. Glikoliza jest wa\
nym szlakiem metabolicznym, w którym substratem jest
a) glikogen.
b) skrobia.
c) glukoza.
d) fruktoza.
10. Część niebiałkową enzymu nazywamy
a) holoenzymem.
b) apoenzymem.
c) koenzymem.
d) enzymem właściwym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
11. Szybkość reakcji enzymatycznej zale\
y bezpośrednio od
a) tylko stÄ™\
enia substratu.
b) tylko temperatury.
c) tylko pH.
d) stÄ™\
enia substratu, temperatury, pH.
12. W skład kwasu DNA wchodzą
a) adenina i uracyl.
b) guanina i uracyl.
c) adenina i cytozyna.
d) tymina i uracyl.
13. Kompleks aminoacylo-tRNA wraz a aminokwasami tworzy
a) mRNA.
b) tRNA.
c) rRNA.
d) RNA.
14. Znaczącą zaletą biosensorów jest
a) tylko du\
a szybkość pomiaru.
b) tylko mo\
liwość wykorzystania w biomonitoringu.
c) tylko selektywność.
d) du\
a szybkość pomiaru, mo\
liwość wykorzystania w biomonitoringu, selektywność.
15. Połączenie dwóch aminokwasów za pomocą wiązania peptydowego nazywamy
a) oligopeptydem.
b) białkiem.
c) dipeptydem.
d) polipeptydem.
16. Do grupy aminokwasów egzogennych dostarczanych wraz z dietą zaliczamy
a) argininÄ™ i glutaminÄ™.
b) lizynÄ™ i metioninÄ™.
c) glicynÄ™ i tyrozynÄ™.
d) kwas asparaginowy i kwas glutaminowy.
17. Denaturacja, czyli niszczenie struktury III i IV rzędowej białek zachodzi pod wpływem
a) tylko promieniowania jonizujÄ…cego.
b) tylko wysokiej temperatury.
c) tylko stÄ™\
onych kwasów.
d) promieniowania jonizujÄ…cego, wysokiej temperatury, stÄ™\
onych kwasów.
18. Glukoza jest
a) ketotetrozÄ….
b) ketoheksozÄ….
c) aldopentozÄ….
d) aldoheksozÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
19. W organizmach zwierzęcych cukrem zapasowym jest
a) skrobia.
b) glikogen.
c) celuloza.
d) sacharoza.
20. Synteza fosfolipidów odbywa się przy współudziale
a) glicerolu i kwasu siarkowego.
b) glicerolu i kwasu fosforowego.
c) glikolu i kwasu siarkowego.
d) glikolu i kwasu fosforowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie badań biochemicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wykonywanie badań
biochemicznych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 18, 19, 20 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 6, 7, 10, 16, 17 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za odpowiedz
złą lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. c, 3. b, 4. b, 5. b, 6. b, 7. a, 8. d, 9. c, 10. b, 11. b,
12. c, 13. b, 14. c, 15. d, 16. c, 17. b, 18. d, 19. b, 20. d
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Określić charakter chemiczny
1 C P c
aminokwasów
Rozró\
nić w jakiej strukturze
2 przestrzennej białka występują B P c
kłębuszki
3 Wyjaśnić budowę sacharozy B P b
Sklasyfikować glikogen do
4 C P b
odpowiedniej grupy węglowodanów
Określić rodzaj wiązań występujący
5 C P b
w cukrach
Przewidzieć skutek wystąpienia wiązań
6 D PP b
podwójnych w lipidach
Sklasyfikować lecytyny do
7 C PP a
odpowiedniej grupy związków
Podać przykłady związków
8 A P d
przeciwkrzepliwych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Nazwać twór zastępujący jądro
9 A P c
u prokariontów
Nazwać barwniki starzenia
10 A PP b
w komórkach
Podać nazwę tworów jądrowych
11 A P b
komórki
Określić gdzie występuje RNA i DNA
12 C P c
w komórce
13 Nazwać procesy rozpadu w komórce A P b
Określić cechę charakterystyczna
14 C P c
komórki roślinnej
Wybrać czynniki ograniczające proces
15 C P d
fotosyntezy
Określić przynale\
ność enzymów do
16 C PP c
odpowiedniej klasy
Określić podobieństwo biochemiczne
17 C PP b
koenzymów
Wybrać czynniki mające wpływ na
18 B P d
szybkość reakcji
Rozró\
nić zjawisko, któremu ulegają
19 B P b
enzymy w podwy\
szonej temperaturze
20 Określić kształt cząsteczki DNA C P d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj materiały testowe dla ucznia.
3. Dopilnuj aby uczniowie pracowali samodzielnie.
4. Przed rozpoczęciem testu zapoznaj uczniów z instrukcją dla ucznia i upewnij się, \
e jest
dla wszystkich zrozumiała.
5. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut
4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak x.
6. W przypadku pomyłki odpowiedz
błędną zaznacz kółkiem i wybierz odpowiedz

poprawnÄ….
7. Test zawiera 20 zadań w tym 15 z poziomu podstawowego i 5 z poziomu ponadpodstawowego.
8. Masz do wyboru cztery odpowiedzi, w tym jedną jest prawidłowa.
9. Pamiętaj, \
e Twoja odpowiedz
powinna być samodzielna.
10. Do zadań, które sprawiają Ci szczególną trudność wróć póz
niej.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Aminokwasy występują w organizmach \
ywych pod postacią jonów obojnaczych.
Wskazuje to na ich
a) charakter kwasowy.
b) charakter zasadowy.
c) charakter amfoteryczny.
d) charakter obojętny.
2. Charakterystyczna konfiguracja przestrzenna w postaci kłębuszków występuję w
a) strukturze pierwszorzędowej białka.
b) strukturze drugorzędowej białka.
c) strukturze trzeciorzędowej białka.
d) strukturze czwartorzędowej białka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
3. Sacharoza to dwucukier składający się z
a) glukozy i glukozy.
b) glukozy i fruktozy.
c) glukozy i mannozy.
d) glukozy i rybozy.
4. Glikogen będący materiałem zapasowym występującym w organizmach zwierzęcych
nale\
y do
a) oligosacharydów.
b) polisacharydów.
c) cukrów prostych.
d) monosacharydów.
5. Wiązania wytwarzające się pomiędzy dwoma cząsteczkami monosacharydów nazywamy
a) wiÄ…zaniem peptydowym.
b) wiÄ…zaniem glikozydowym.
c) wiÄ…zaniem wielokrotnym.
d) wiÄ…zaniem wodorowym.
6. Występowanie wiązań podwójnych w cząsteczkach nienasyconych kwasów tłuszczowych
powoduje
a) podwy\
szenie temperatury topnienia.
b) spadek temperatury topnienia.
c) podwy\
szenie temperatury wrzenia.
d) spadek temperatury wrzenia.
7. Lecytyny biorące udział w wybiórczym transporcie przez błony nale\
Ä… do
a) fosfolipidów.
b) sterydów.
c) sfingolipidów.
d) glikolipidów.
8. Przed badaniami klinicznymi krew traktowana jest czynnikiem przeciwkrzepliwym.
Przykładem takiego związku jest
a) tylko heparyna.
b) tylko cytrynian sodu.
c) tylko szczawian potasu.
d) heparyna, cytrynian sodu, szczawian potasu.
9. U organizmów prokariotycznych rolę jądra pełni
a) rybosom.
b) mezonom.
c) genofor.
d) centrosom.
10. W starzejących się komórkach pojawiają się barwniki charakterystyczne. Przykładem są
a) melanina.
b) lipofuscyny.
c) rodopsyna.
d) bilirubina.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
11. Obszar jądra, w którym znajduje się chromatyna i jąderko nazywamy
a) hialoplazmÄ….
b) karioplazmÄ….
c) protoplazmÄ….
d) cytoplazmÄ….
12. Kwasy nukleinowe: DNA i RNA występują w komórce na terenie
a) lizosomów i mitochondrium.
b) jÄ…dra i cytoplazmy.
c) jÄ…dra i mitochondrium.
d) aparatu Golgiego i lizosomów.
13. Procesy energetyczne w komórce prowadzące do wytworzenia energii nazywamy
a) anabolizmem.
b) katabolizmem.
c) metabolizmem.
d) fosforylacjÄ… oksydacyjnÄ….
14. Cechą charakterystyczną komórki roślinnej jest brak
a) plastydów.
b) mitochondrium.
c) lizosomów.
d) aparatu Golgiego.
15. Do czynników ograniczających proces fotosyntezy zaliczyć mo\
na
a) tylko światło słoneczne.
b) tylko dwutlenek węgla.
c) tylko temperaturÄ™.
d) światło słoneczne, dwutlenek węgla, temperaturę.
16. Do enzymów z klasy liaz zaliczamy
a) oksydazy i oksydenazy.
b) karboksylazy i syntetazy.
c) deaminazy i dekarboksylazy.
d) dehydrogenazy i esterazy.
17. Koenzymy wykazują niezwykle często podobieństwo do
a) hormonów.
b) witamin.
c) węglowodanów.
d) lipidów.
18. Do czynników mogących mieć wpływ na szybkość reakcji, która jest katalizowana przez
określony enzym zaliczamy
a) tylko wzajemne zbli\
anie się substratów do siebie.
b) tylko deformowanie się cząsteczek substratów.
c) tylko oddziaływanie grup funkcyjnych.
d) wzajemne zbli\
anie się substratów do siebie, deformowanie się cząsteczek
substratów, oddziaływanie grup funkcyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
19. WpÅ‚yw temperatury 50°C na wiÄ™kszość enzymów polega na
a) aktywacji.
b) dezaktywacji.
c) temperatura nie ma wpływu.
d) jest to temperatura optymalna.
20. Cząsteczka kwasu DNA przyjmuje kształt
a) pojedynczej nici.
b) podwójnej nici.
c) pojedynczej nici skręconej w spiralę.
d) podwójnej nici skręconej w spiralę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie badań biochemicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
7. LITERATURA
1. KÄ…czkowski J.: Podstawy biochemii. WNT, Warszawa 1999
2. Angielski S.: Biochemia kliniczna i analityka. PZWL, Warszawa 1990
3. Kłyszejko-Stefanowicz L.: Ćwiczenia z biochemii. PWN, Warszawa-Poznań 1982
4. Ostrowski W., Gumińska M., Krawczyk A.: Ćwiczenia z chemii ogólnej i fizjologicznej.
PZWL, Warszawa 1986
5. Holak E., Lewiński W.: Biologia cz. 2. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego.
Operon, Gdynia 2005
6. Karlson P.: Zarys biochemii część I i II. PWN, Warszawa 1987
7. Witwicki J., Ardelt W.: Elementy enzymologii. PWN, Warszawa 1989
8. Stryer L.: Biochemia. PWN, Warszawa 1986
9. Trojanowski J.: Biochemia dla biologów. PWN, Warszawa 1978
10. Holak E., Hoppe L., Lewiński W., Lipka I., Ruda-Groborz B.: Biologia. Vademecum
maturalne. Operon, Gdynia 2006
11. http://portalwiedzy.onet.pl/80412
12. http://biosensor.webpark.pl
13. http://biotechnolog.pl
Literatura metodyczna:
1. Jeruszka U., Niemierko B.: Zastosowania pomiaru sprawdzającego w kształceniu
zawodowym. MEN, Warszawa 1994
2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji Kształcenia
Kadr , Fundusz Współpracy, Warszawa 1997
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38