2015  Sedymentologia MATERIAA
Y DO WYKA
ADU 1
J. Rotnicka
Podstawowe pojęcia:
Skała osadowa  skała powstała w wyniku naturalnego (!) nagromadzenia tworzącego ją materiału
osadowego na powierzchni Ziemi.
Materiał osadowy  stałe lub płynne substancje pochodzące z:
" wietrzenia starszych skał
" erupcji wulkanicznych
" wytrącania z roztworów naturalnych
" produkcji organicznej
Procesy sedymentacyjne  procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne prowadzÄ…ce do nagromadzenia
osadu / formowania skały osadowej.
·ð Sedymentacja normalna (Reading, 1986)  procesy sedymentacyjne dziaÅ‚ajÄ…ce przez znacznÄ…
część czasu geologicznego, np. sedymentacja osadów pelagicznych, pływy, procesy rzeczne.
·ð Sedymentacja epizodyczna (katastroficzna) (Dott, 1983)  procesy sedyemntacyjne dziaÅ‚ajÄ…ce
chwilowo, których poziom energetyczny jest często o kilka rzędów wielkości większy niż
procesów normalnych, np. prądy zawiesinowe, ekstremalne powodzie, tsunami.
·ð Sedymentacja wydarzeniowa (wyjÄ…tkowa) (Dott, 1983)  wydarzenie / proces produkujÄ…cy
pojedyncze warstwy o unikalnym charakterze. StanowiÄ… one dobre markery stratygraficzne
Obszar z
ródłowy (obszar alimentacyjny)  obszar, z którego pochodzi materiał osadowy badanej
skały.
Obszar z
ródłowy (obszar alimentacyjny)  obszar, z którego pochodzi materiał osadowy badanej
skały.
Środowisko sedymentacyjne  jest to basen sedymentacyjny wraz z działającymi w nim procesami i
panujÄ…cymi warunkami fizyko-chemicznymi i biologicznymi.
Tempo przyrostu (depozycji) osadu  tempo nieprzerywanego odkładania (przyrastania)
konkretnego typu osadu wyrażone wzorem: miąższość osadu / czas, w którym został zdeponowany
Tempo akumulacji osadu  tempo gromadzenia osadu w skali basenu sedymentacyjnego.
Uwzględnia cały profil osadów, włączając w to luki stratygraficzne (okresy erozji, braku depozycji).
Powierzchnia sedymentacji  współczesna powierzchnia, na której dochodzi do deponowania
materiału osadowego.
Powierzchnia sedymentacyjna  kopalna powierzchnia sedymentacji.
Pokrywa zwietrzelinowa  pierwszy osad in situ, jaki powstaje na powierzchni wskutek działania
czynników atmosferycznych, bez udziału procesów sedymentacyjnych.
Kryteria wyróżniania składników w materiale osadowym (przypomnienie z PETRO)
1. Ze względu na sposób powstania wyróżnia się:
a) składniki strątowe
- krystaliczne (np. kalcyt) lub bezpostaciowe (np. opal)
- organiczne (np. aragonit) lub nieorganiczne (np. ewaporaty)
b) składniki okruchowe (np. litoklasty, bioklasty)
c) składniki płynne (płyny porowe)
2. Ze względu na pochodzenie w odniesieniu do basenu sedymentacyjnego wyróżnia się:
a) składniki allochtoniczne
b) składniki autochtoniczne
3. Ze względu na czas w odniesieniu do samego procesu sedymentacyjnego wyróżnia się:
a) składniki  presedymentacyjne :
- okruchy i fragmenty skał
- kwarc
- skalenie
- minerały ilaste
- minerały ciężkie
b) skłądniki synsedyemntacyjne
- szkielety i okruchy szkieletów
- uwęglone i zmineralizowane szczątki organizmów
- ziarniste elementy złożone: peloidy, agregaty, ziarna obleczone (onkoidy, ooidy, rodoidy)
- nieorganiczne ziarna mineralne (np. glaukonit)
- materiał wulkanogeniczny
Skala wielkości ziaren Uddena-Wentwortha (1922)
Klasyfikacja skał okruchowych ze względu na wielkość składników tworzących szkielet ziarnowy
(Kozłowski i A
apot, 1989):
Osady i skaÅ‚y Szkielet ziarnowy zbud. z ziaren o Ø: Nazwa Nazwa (skaÅ‚a)
(ziarna te stanowiÄ… ponad 50% obj. (osad)
osadu)
grubookruchowe > 2 mm żwiry zlepieńce
gruzy brekcje
średniookruchowe 2  0,063 mm piaski piaskowce
drobnookruchowe < 0,063 mm iły iłowce
pyły pyłowce
(drobnoziarniste)
muły mułowce
Klasyfikacje różnych skał okruchowych/ziarnistych ze względu na wielkość składników
(PROTHERO i SCHWAB, 1996)
Klasyfikacja osadów piaszczysto-żwirowych: WILLMAN, 1942
Klasyfikacja osadów ilasto-pylasto-piaszczystych: FOLK et al., 1954
Klasyfikacja skał średniookruchowych ze względu na zawartość matriks i skład petrograficzny
(PETTIJOHN et al., 1973)
Klasyfikacja skał piroklastycznych ze względu na rodzaj składników (PETTIJOHN, 1975)
Klasyfikacja osadów głębokomorskich:
OSADY HEMIPELAGICZNE
żð przynajmniej 25% ziaren we frakcji e" 0,005 mm pochodzenia terygenicznego lub
wulkanogenicznego
żð mediana e" 0,005 mm
żð tempo przyrostu osadu: 5-15 cm/1000 lat
Wyróżniamy:
żð muÅ‚y terygeniczne (CaCO d" 30%)
3
żð muÅ‚y i pyÅ‚y wulkanogeniczne (CaCO3 d" 30%)
żð muÅ‚y wapienne i margle (CaCO e" 30%)
3
OSADY PELAGICZNE
żð mniej niż 25% materiaÅ‚u terygenicznego we frakcji e" 0,005 mm
żð mediana d" 0,005 mm
żð tempo przyrostu osadu: mm cm/1000 lat
Wyróżniamy:
1. iły pelagiczne (CaCO + SiO d" 30%)  czerwone iły
3 2
üð mineraÅ‚y z grupy illitu
üð mineraÅ‚y z grupy chlorytu
üð mineraÅ‚y z grupy kaolinitu
üð mineraÅ‚y z grupy montmorillonitu
üð pelit kwarcowy
2. muły wapienne (calcareous oozes) (CaCO3 e" 30%)
·ð MuÅ‚y kokkolitowe
·ð MuÅ‚y otwornicowe
3. muły krzemionkowe (siliceous oozes) (SiO e" 30%)
2
·ð MuÅ‚y okrzemkowe (skaÅ‚a: diatomit)
·ð MuÅ‚y radiolariowe (skaÅ‚a: radiolaryt)