Materiały pomocnicze
do nauczania przedmiotu
 Systemy transportowe
 2
`
 3
Spis treści
1 Transport  podstawowe pojęcia..........................................................................4
1.1 Klasyfikacja transportu  kryteria podziału ...................................................4
2 Systemy transportowe. ........................................................................................6
2.1 Funkcjonowanie systemów transportowych ..................................................8
3 Systemy transportu lÄ…dowego (transport drogowy i kolejowy)...........................10
3.1 Infrastruktura transportu samochodowego...................................................10
3.2 Infrastruktura transportu kolejowego...........................................................12
3.3 Åšrodki transportu lÄ…dowego.........................................................................13
3.4 Podstawowe układy w pojazdach samochodowych. ....................................20
3.5 Autobusy ....................................................................................................26
4 Proces produkcyjny w transporcie .....................................................................28
5 A
adunek jako przedmiot pracy transportowej. ...................................................32
5.1 A
adunek w procesie przemieszczania..........................................................32
5.2 Opakowania................................................................................................34
5.3 Jednostki Å‚adunkowe...................................................................................34
5.4 Technologie przewozu ładunków w transporcie samochodowym................35
5.5 Technologie przewozu ładunków transportem kolejowym ..........................36
5.6 Transport kombinowany .............................................................................39
5.7 Technologie drogowego transportu pasażerskiego.......................................40
6 Wybrane aspekty funkcjonowania różnych systemów transportowych...............41
6.1 Miejski transport zbiorowy .........................................................................41
7 Ekonomiczne aspekty funkcjonowania systemów transportowych.....................45
7.1 Podsystemy transportu rowerowego i pieszego ...........................................46
8 Systemy transportu lotniczego...........................................................................49
8.1 Infrastruktura transportu lotniczego.............................................................49
8.2 Przestrzeń ruchu lotniczego.........................................................................51
8.3 Kontrola i bezpieczeństwo ruchu lotniczego................................................52
8.4 Technologie w transporcie lotniczym..........................................................53
9 Systemy transportu wodnego.............................................................................54
9.1 Żegluga śródlądowa....................................................................................54
9.2 Infrastruktura żeglugi śródlądowej..............................................................54
9.3 Transport morski.........................................................................................56
10 Terminale Å‚adunkowe........................................................................................59
11 Transport zrównoważony i koszty zewnętrzne w transporcie.............................60
`
 4
1 Transport  podstawowe pojęcia.
Pokonywanie przestrzeni jest jedną z potrzeb człowieka. Z zaspokajaniem tej potrzeby
związane są pojęcia: transport i komunikacja. Transport jest to działalność polegająca na
przemieszczaniu ludzi, dóbr i wiadomości przy użyciu odpowiednich przedmiotów pracy
zwanych środkami transportowymi. Istnieje bardzo wiele definicji pojęcia transport. Z poniżej
przedstawionymi opisami pojęcia transport można spotkać się najczęściej.
Transport jest to proces technologiczny wszelkiego przenoszenia na odległość, czyli
przemieszczania osób, przedmiotów i energii.
Transport jest procesem produkcyjnym1.
Transport jest sposobem w jaki ludzie pokonują przestrzeń aby przemieścić siebie lub
dostarczyć produkty pracy do miejsc w których istniejąca potrzeba zostanie zaspokojona.
Podlega on takim samym ograniczeniom jak każdy inny proces w wyniku którego powstają
dobra materialne.
Transport zajmując się przemieszczaniem ładunków i osób występuje w sposób bezpośredni
lub pośredni w niemal każdej działalności społeczno  gospodarczej.
W gospodarce transport spełnia 3 funkcje:
1. funkcję konsumpcyjną  usługi transportowe zaspokajają potrzeby
przewozowe,
2. funkcję produkcyjną  zaspokojenie potrzeb produkcyjnych przez świadczenie
usług transportowych dla gospodarki,
3. funkcję integracyjną  integruje społeczeństwo umożliwiając proces
przemieszczania.
1.1 Klasyfikacja transportu  kryteria podziału
Kryterium  środowisko
·ð transport lÄ…dowy,
·ð transport wodny,
·ð transport powietrzny.
Kryterium droga
A. Transport wehikułowy:
a) lÄ…dowy:
·ð transport szynowy,
·ð transport bezszynowy,
b) wodny:
1
Proces produkcyjny  sposób w jaki ludzie przetwarzają ograniczone zasoby w różnorodne produkty
zaspokajajÄ…ce ich potrzeby.
`
 5
·ð transport Å›ródlÄ…dowy,
·ð transport morski,
c) powietrzny:
·ð transport lotniczy,
·ð transport kosmiczny.
B. Transport przesyłowy:
a) przewodowy:
·ð rurociÄ…gowy,
·ð elektro-transport,
b) bliski:
·ð przenoÅ›nikowy,
·ð pionowy.
Do podstawowych różnic pomiędzy gałęziami transportu można zaliczyć:
·ð odmienność infrastruktury,
·ð odmienność taboru,
·ð odmienność technologii przewozu.
Potrzeby transportowe (potrzeby przemieszczania) osób i ładunków mają niejednorodny
charakter. Celem przemieszczania w transporcie pasażerskim mogą być codzienne dojazdy w
określonych relacjach do pracy, szkoły (transport regularny) oraz przejazdy nieregularne
związane z koniecznością załatwienia spraw osobistych, służbowych, wyjazdy turystyczne
itp.
W transporcie towarowym różnorodność potrzeb transportowych wynika min.: z właściwości
przewożonych ładunków, z uwarunkowania położenia miejsca nadania ładunku względem
miejsca odbioru tego Å‚adunku, terminu dostawy itp.
Potrzeby transportowe powinny być realizowane zgodnie z oczekiwaniami użytkowników.
Oczekiwania te to przede wszystkim:
o szybkość,
o regularność,
o punktualność,
o bezpieczeństwo,
o przemieszczanie od miejsca produkcji do konsumpcji (przemieszczanie w systemie
drzwi- drzwi).
Realizację potrzeb transportowych zgodnie z oczekiwaniami uczestników procesu
transportowego umożliwia dobrze zorganizowany i funkcjonujący system transportowy na
danym obszarze.
`
 6
2 Systemy transportowe.
Systemem transportowym nazywamy zintegrowany zespół środków wszystkich gałęzi
transportu na danym obszarze.
System transportowy określają następujące elementy:
·ð cel dziaÅ‚ania: przemieszczanie pasażerów i Å‚adunków,
·ð wejÅ›cie: materiaÅ‚y, energia, maszyny i urzÄ…dzenia niezbÄ™dne do funkcjonowania
systemu, zasób sił roboczych i materialnych,
·ð wyposażenie: infrastruktura i tabor,
·ð proces funkcjonowania: czynnoÅ›ci niezbÄ™dne do realizacji procesu przemieszczenia,
·ð ludzie,
·ð wyjÅ›cie: masa przewiezionych Å‚adunków lub liczba przewiezionych pasażerów,
·ð otoczenie: pozostaÅ‚e dziaÅ‚y gospodarki narodowej np. budownictwo, rolnictwo,
·ð powiÄ…zania pomiÄ™dzy poszczególnymi elementami systemu.
Do systemu transportowego zalicza siÄ™:
·ð podsystem komunikacja indywidualna - w nim elementy liniowe (sieć drogowo-
uliczna) i elementy punktowo-sieciowe (parkingi, zaplecze techniczne, punkty
przeładunkowe), potoki ruchu,
·ð podsystem komunikacja zbiorowa - w nim elementy liniowe (ukÅ‚ad linii) i
punktowo-sieciowe (dworce, przystanki, zaplecza, warsztaty naprawcze), tabor, potoki
pasażerskie,
·ð podsystem pieszy i rowerowy - w nim elementy liniowe (sieć ciÄ…gów pieszych i
rowerowych) i punktowe (punkty widokowe, urządzenia postojowe dla rowerów),
·ð podsystem lÄ…dowy, wodny, powietrzny - w nim elementy liniowe (sieci, linie) i
punktowe (dworce, przystanki, porty, zaplecze, warsztaty itp.).
Aby istniał system transportowy muszą być spełnione pewne warunki. Muszą istnieć
powiązane ze sobą: obiekt, element systemu zwany obserwator i zadanie (np. środek
transportu, pasażer, zadanie  przewiezienie pasażera). Poszczególne systemy transportowe
posiadają pewne charakterystyczne dla nich cechy, odróżniające je od innych systemów.
`
 7
Każdy system transportowy tworzy infrastruktura transportowa (liniowa i punktowa), środki
transportowe odpowiednio dobrane do tego systemu transportowego, ludzie oraz zadanie do
wykonania w tym przypadku przemieszczenie.
Jednym z elementów systemu transportowego jest infrastruktura transportu. Są to
stworzone przez człowieka, trwale zlokalizowane liniowe i punktowe obiekty służące do
zaspokojenia potrzeby przemieszczenia. Podstawowe składniki infrastruktury tworzą
następujące elementy:
·ð drogi transportowe różnych gaÅ‚Ä™zi transportu,
·ð punktowe elementy infrastruktury wraz z wyposażeniem (przystanki, dworce, punkty
Å‚adunkowe, magazyny itp.)
·ð budowle inżynierskie (mosty, tunele, wiadukty, budowle hydrotechniczne, itp.),
·ð urzÄ…dzenia i wyposażenie punktów transportowych,
·ð urzÄ…dzenia i wyposażenie niezbÄ™dne do funkcjonowania dróg i punktów
transportowych (np. urządzenia zabezpieczenia ruchu, urządzenia łączności itp..)
·ð maszyny i urzÄ…dzenia Å‚adunkowe.
Zespół dróg, szlaków, węzłów i punktów transportowych na danym obszarze nazywamy
siecią transportową. Sieć transportowa stanowi również element systemu transportowego.
Układ przestrzenny sieci transportowej przedstawia się zwykle w postaci grafu.
Graf połączeń drogowych pomiędzy miastami
Poznań
Warszawa
Lublin
Kraków
Stan sieci transportowej danego obszaru wpływa w znaczący sposób na funkcjonowanie
systemu transportowego na tymże obszarze. Podstawowe parametry charakteryzujące sieć
transportową to długość sieci (długość dróg poszczególnych gałęzi transportu) oraz liczba
punktów transportowych.
Podstawowym elementem sieci transportowej jest droga.
Rysunek.2.1. Podział systemów transportowych
`
 8
SYSTEMY TRANSPORTU
Systemy transportu Systemy transportu Systemy transportu
lÄ…dowego wodnego powietrznego
o żegluga śródlądowa o transport
o transport
lotniczy
o żegluga morska
kolejowy
o przestrzeń
o transport kosmiczna
samochodowy
2.1 Funkcjonowanie systemów transportowych
Funkcjonowanie systemów transportowych miast Polski jest zdominowane przez rozwój
motoryzacji indywidualnej. W miastach najbardziej zmotoryzowanych wskaz
nik liczby
samochodów osobowych na 1000 mieszkańców przekroczył 400. Samochody osobowe są w
coraz większym zakresie wykorzystywane w przewozach miejskich. Ich udział w realizacji
podróży miejskich środkami transportu zmechanizowanego można szacować na 30-50%.
Wykazuje on tendencję rosnącą. Pod wpływem rozwoju motoryzacji indywidualnej w
miastach pogarszają się warunki ruchu drogowego. Podstawowym środkiem komunikacji
zbiorowej w miastach Polski jest autobus. Komunikacja autobusowa pod wpływem rozwoju
motoryzacji indywidualnej traci jednak funkcjonalność. Autobusy na skutek zatorów w ruchu
drogowym kursują mniej punktualnie i z mniejszą prędkością komunikacyjną. Obniża to ich
atrakcyjność. Miasta zgodnie z polityką zrównoważonego rozwoju ich systemu
transportowego powinny zapewnić konkurencyjność transportu zbiorowego w stosunku do
indywidualnego. Można to osiągnąć poprzez:
·ð stworzenie zintegrowanego systemu transportu obejmujÄ…cego wszystkie Å›rodki
przewozowe i przewoz
ników,
·ð zapewnienie racjonalnego podziaÅ‚u zadaÅ„ pomiÄ™dzy poszczególne Å›rodki
przewozowe,
·ð ograniczenie uciążliwoÅ›ci transportu tranzytowego na obszarach na których wystÄ™puje
duże zagęszczenie ruchu,
·ð ograniczenie użytkowania samochodów osobowych w Å›ródmieÅ›ciu i ujednolicenie
zasad ich parkowania,
·ð rozwój form i Å›rodków transportu alternatywnego dla podróży samochodem
osobowym, szczególnie w obszarach o ograniczonej dostępności komunikacyjnej;
preferowanie tam transportu zbiorowego,
·ð rozwój podsystemu rowerowego.
Jednym ze sposobów na ograniczenie nadmiernego rozwoju motoryzacji indywidualnej w
miastach jest akcja  Parkuj i jedz
 . Samochodem dojeżdżamy tylko do obrzeży miasta,
zostawiamy samochód na parkingu i dalej poruszamy się środkami transportu zbiorowego.
IdeÄ™ systemu Parkuj i jedz
przedstawia rysunek 2.3
`
 9
CENTRUM
`
 10
3 Systemy transportu lÄ…dowego (transport drogowy
i kolejowy)
3.1 Infrastruktura transportu samochodowego
Infrastruktura transportu samochodowego ma specyficzny charakter. Można ją podzielić na
infrastrukturÄ™:
·ð liniowÄ… (sieć drogowa wraz z leżącymi w jej ciÄ…gu obiektami inżynierskimi),
·ð punktowÄ… (dworce, przystanki, place, punkty przeÅ‚adunkowe, stacje, wyÅ‚adownie,
stacje techniczne i zaopatrzeniowe).
3.1.1 Drogi
Drogą kołową nazywa się przeznaczony do ruchu ludzi i pojazdów pas gruntu o ustalonej
szerokości.
PODZIAA
TECHNICZNO - FUNKCJONALNY DRÓG dróg publicznych w Polsce:
4. autostrady
5. drogi ekspresowe
6. drogi główne ruchu przyspieszonego
7. drogi główne
8. drogi zbiorcze
9. drogi dojazdowe
10. drogi lokalne
Szczegółowa charakterystykę poszczególnych rodzajów dróg przedstawia poniższa tabelka:
Klasa Nazwa Cechy
-ð zawsze dwie dwu pasowe jezdniÄ™ rozdzielone pasem zieleni
-ð posiada pasy awaryjne
-ð posiada MOP-y  miejsca obsÅ‚ugi podróżnych (hotele itp.)
autostrada
A
-ð dostÄ™pna tylko dla pojazdów samochodowych
-ð krzyżujÄ™ siÄ™ tylko bezkolizyjnie z drogami klasy a, s, gp
-ð prÄ™dkość dopuszczalna 130 km/h
-ð prÄ™dkość minimalna 40 km/h
-ð dwie lub jedna jezdnia
-ð pas lub zatoki awaryjne
-ð tylko dla pojazdów samochodowych
S ekspresowa
-ð może krzyżować siÄ™ z użyciem wÄ™złów  wc
-ð prÄ™dkość dopuszczalna 110 (dwie jezdnie) lub 100 km/h
-ð prÄ™dkość minimalna 25 km/h
główna ruchu
-ð ostatnia droga o charakterze ruchowym sÅ‚użąca do szybkiego
GP
przyśpieszonego przemieszczania się na duże odległości (A, S, GP)
-ð Å‚Ä…czy drogi zbiorcze z drogami o charakterze ruchowym
G główna
-ð jedna z dróg o charakterze zbierajÄ…co-rozprowadzajÄ…cym (z GP)
Z zbiorcza -ð zbiera ruch z dróg lokalnych i Å‚Ä…czy je z drogami głównymi
`
 11
-ð droga zbierajÄ…ca ruch z dróg dojazdowych
L lokalna
-ð droga należąca do dróg o charakterze dojazdowym -
umożliwiającym dotarcie do konkretnej parceli lub obiektu (L, D)
-ð szerokość jezdni 3, 0 m
D dojazdowa
-ð dojazdy do posesji
Tabelka 1: y
ródło materiały GDDKiA
Budowa drogi
Wzmocnioną część drogi, na której bezpośrednio odbywa się ruch pojazdów nazywa się
jezdnią. Z obu stron jezdni znajdują się pobocza. Na niektórych drogach mogą one być
utwardzone. Są one boczną ochroną jezdni i mogą być wykorzystywane jako miejsce postoju
pojazdów. Na poboczach ustawia się znaki drogowe.
Jezdnia wraz z poboczem tworzy koronę drogi. Jezdnia, pobocze, rów ochronny i pas
ochronny tworzÄ… pas drogowy.
O parametrach technicznych drogi w znacznym stopniu decyduje nawierzchnia drogowa.
Nawierzchnia drogowa jest to zespół warstwy jezdnej i podbudowy ułożony w obrębie jezdni.
`
 12
3.2 Infrastruktura transportu kolejowego.
Infrastruktura transportu kolejowego to:
·ð drogi kolejowe wraz z budowlami inżynierskimi (mosty, wiadukty, tunele, przepusty),
·ð kolejowe punkty transportowe (stacje, przystanki osobowe, Å‚adownie, posterunki
odstępowe i odgałęz
ne),
·ð urzÄ…dzenia i wyposażenie niezbÄ™dne do funkcjonowania transportu kolejowego
(urządzenia srk, sieć energetyczna, informatyczna).
3.2.1 Droga kolejowa
Drogę kolejową tworzą: podtorze gruntowe, budowle inżynierskie i nawierzchnia.
Przekrój drogi kolejowej przedstawia rysunek 3.
Nasyp
Przekop
szyny
rów
podkłady
odwadniajÄ…cy
podsypka
podtorze
Zadaniem podtorza jest przyjęcie obciążeń od taboru poprzez nawierzchnię kolejową.
Podtorze musi mieć należytą odporność na różnego rodzaju odkształcenia.
Na podtorzu jest budowana nawierzchnia kolejowa.
Szyny stanowią podstawowy element konstrukcji nawierzchni kolejowej. Kształt przekroju
poprzecznego szyny jest zbliżony do belki dwuteowej z uwagi na to, że szyna pracuje przede
wszystkim na zginanie.
Szyna składa się z główki, stopki i szyjki. Główka (1) jest to górna część szyny
przystosowana do toczenia się kół taboru oraz do nadawania im kierunku biegu. Stopkę (3)
szyny stanowi jej dolna część przystosowana do przytwierdzania do podkładki i podkładu.
Szyjka (2) szyny jest częścią pośrednią między główką a stopką.
Podstawowymi typami szyn stosowanych na PKP sÄ…: 60E1 (dawniej S60 i UIC60), S49 oraz
S42 (obecnie nie produkowane). Liczby określają w przybliżeniu masę 1 m szyny. Szyny
kolejowe muszą się odznaczać dużą wytrzymałością na zginanie i ścieranie, twardością i
jednocześnie pewną ciągliwością, a ponadto sprężystością i trwałością. Efektywnym
sposobem podwyższenia trwałości szyny jest stosowanie stali o zwiększonej wytrzymałości
na rozciąganie, dzięki czemu szyny są bardziej odporne na zużycie, zmęczenie, a także
zwiększa się odporność szyny na obciążenia udarowe.
W zależności od przeznaczenia rozróżnia się dwie odmiany szyn:
·ð odmiana K: szyny przeznaczone do toru klasycznego,
`
 13
·ð odmiana S: szyny przeznaczone do toru bezstykowego.
Podstawowe kryteria eksploatacyjne do zakwalifikowania linii kolejowej do określonej
kategorii.
Typ linii Prędkość maksymalna Obciążenie roczne
Kategoria linii
kolejowej [km/h] [mln ton brutto]
Linia
0 120 do 160 25 i powyżej
magistralna
Linia
1 80 do 120 10 do 25
pierwszorzędna
Linia
2 60 do 80 3 do 10
drugorzędna
Linia
znaczenia 3 do 60 do 3
miejscowego
3.3 Åšrodki transportu lÄ…dowego
W oparciu o klasyfikację transportu możemy dokonać podziału środków transportowych.
Jedną z grup środków transportowych stanowią środki transportu lądowego. Poniżej
przedstawiona zostanie klasyfikacja i podział tych środków transportowych oraz ich budowa z
podkreśleniem roli najważniejszych ich elementów składowych.
3.3.1 Podział i klasyfikacja środków transportu lądowego.
Åšrodki transportu
lÄ…dowego
Szynowe Bezszynowe
Åšrodki transportu lÄ…dowego dzielÄ… siÄ™ na 2 zasadnicze grupy:
1) szynowe,
2) bezszynowe.
3.3.2 Åšrodki transportu szynowego (budowa i klasyfikacja)
W grupie środków transportu szynowego możemy wyróżnić:
·ð A. pojazdy trakcyjne,
·ð B. wagony.
A. Pojazd trakcyjny jest to taki mechaniczny pojazd szynowy, który ma urządzenia
umożliwiające wytwarzanie siły pociągowej i przeznaczony jest do ciągnięcia lub popychania
wagonów albo do bezpośredniego przewozu pasażerów i ładunków.
Podstawowym zadaniem transportu szynowego jest przemieszczanie osób i towarów.
Przemieszczanie takie odbywa się wagonami zestawionymi w pociągi pasażerskie lub
towarowe, które wykonują ruch postępowy po drodze szynowej (torze). Temu ruchowi
`
 14
przeciwdziałają opory ruchu (tarcia, powietrza, łuków). Aby ruch postępowy był możliwy
trzeba pokonać opory ruchu. Dokonuje tego siła pociągowa pojazdów trakcyjnych.
Pojazdy trakcyjne są więc mechanicznymi pojazdami szynowymi, które umożliwiają
wykonanie przez transport szynowy jego zasadniczego zadania- przemieszczenia.
GrupÄ™ pojazdy trakcyjne tworzÄ…:
·ð lokomotywy,
·ð wagony silnikowe,
·ð zespoÅ‚y trakcyjne.
Wagony silnikowe służą do przewozu osób (sporadycznie ładunków) i jednocześnie
przystosowane są do ciągnięcia jednego lub kilku wagonów osobowych tzw. doczepnych.
Mają więc oprócz urządzeń wytwarzających siłę pociągową także pomieszczenia do
przewozu osób (ew. ładunków)
Zespoły trakcyjne składają się z wagonów silnikowych, sterowniczych i doczepnych. Zespół
trakcyjny składa się z co najmniej dwóch wagonów. Wagony zespołu trakcyjnego są
połączone ze sobą na stałe i mogą być rozłączane tylko wyjątkowo (np. podczas napraw).
y
ródło siły pociągowej to energia paliwa zamieniana na energię mechaniczną. Zależnie od
sposobu takiej zamiany rozróżniamy:
o trakcjÄ™ parowÄ…,
o trakcjÄ™ spalinowÄ…
o trakcjÄ™ elektrycznÄ….
Paliwo w pojazdach trakcji parowej i spalinowej jest zgromadzone bezpośrednio w pojez
dzie.
Pojazdy trakcji elektrycznej nie maja własnego z
ródła energii- prąd elektryczny czerpią za
pomocą odbieraków prądu (pantografów) z sieci trakcyjnej zawieszonej nad torem
kolejowym. Z elektrowni prąd jest przesyłany liniami zasilającymi do podstacji trakcyjnych
przetwarzających go na prąd odpowiedni do przyjętego systemu trakcji elektrycznej.
Elektryczne pojazdy trakcyjne w zależności od rodzaju prądu dzielą się na pojazdy:
a) prądu stałego, przeważnie o napięciu 1,5 kV lub 3 kV,
b) prądu przemiennego jednofazowego o obniżonej częstotliwości 25, 16 2/3 lub
15 Hz i napięciu 15-16 kV,
c) prądu przemiennego jednofazowego o częstotliwości przemysłowej 50 Hz i
napięciu 20-25 kV.
Lokomotywy
Pasażerskie Towarowe Manewrowe
Budowa lokomotywy
Lokomotywy są przeznaczone wyłącznie do przemieszczenia wagonów lub całych pociągów,
nie mają pomieszczeń do przewozu osób(ładunków).
Lokomotywa składa się z dwu podstawowych zespołów konstrukcyjnych podwozia i
nadwozia. Podwozie stanowią wózki dwu lub trzyosiowe z silnikami trakcyjnymi i
przekładnią mechaniczną.
Nadwozie- pudło wraz z urządzeniami elektrycznymi. po obu końcach pudła umieszczone są
kabiny maszynisty a pośrodku pudła urządzenia elektrycznej maszyny pomocnicze.
Uproszczoną budowę lokomotywy przedstawia poniższy rysunek
`
 15
Podział lokomotyw i ich oznaczenia.
W zależności od pracy do której są przeznaczone lokomotywy dzielą się na:
·ð lokomotywy manewrowe (np. SM 42),
·ð lokomotywy towarowe (np. ET 21),
·ð lokomotywy pasażerskie (np. EP 09),
·ð lokomotywy uniwersalne (np. EU 07).
Oznaczenie serii lokomotyw spalinowych, elektrycznych oraz zespołów trakcyjnych: [XX
NN  2 litery i 2 cyfry]
1. symbol w postaci litery oznacza rodzaj trakcji E  elektryczna, S  spalinowa,
2. symbol również literowy oznacza przeznaczenie lokomotywy (opisane wyżej),
3. symbol liczba dwucyfrowa oznacza konstrukcję, układ osi, rodzaj prądu i napięcia:
zakresy numeracji:
01-14  lokomotywy dwuwózkowe, czteroosiowe z indywidualnym napędem na każdą
oś, na prąd stały 3kV,
20-34  lokomotywy dwuwózkowe, sześcioosiowe z indywidualnym napędem na
każdą oś, na prąd stały 3kV,
40-49  lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia.
Każdy pojazd oznaczony jest ponadto numerem inwentarzowym po myślniku, np. EU07-234.
Serie lokomotyw parowych oznaczane są według odmiennego klucza, uwzględniającego
m.in. rodzaj lokomotywy (pospieszna, osobowa, towarowa), układ osi i rok zaprojektowania.
Podstawowe parametry techniczno-eksploatacyjne lokomotyw
Siła pociągowa
Energia cieplna lub elektryczna zostaje w silniku lokomotywy zamieniona na energiÄ™
mechaniczną, którą układ napędowy lokomotywy przenosi na koła napędne pojazdu. Wskutek
`
 16
tarcia istniejącego między kołami napędowymi a szyną powstaje pozioma siła pociągowa
działająca na zewnątrz pojazdu. W powstawaniu tej siły nie biorą udziału koła toczne
lokomotywy. Zależność między siłą pociągową pokonującą opory ruchu a mocą wynika z
zasad fizyki.
Moc  N jest pracÄ… wykonanÄ… w jednostce czasu
Praca  W = F*s
N=W/t, gdzie:
F  siła,
s  droga,
t  czas.
Opory ruchu
Opory ruchu, które musi pokonać siła pociągowa lokomotywy dzielą się na:
·ð opory biegu  opory powstajÄ…ce przy ruchu pojazdu na torze prostym i poziomym, sÄ… to:
- opór tarcia w łożyskach osiowych,
- opór toczenia się kół po szynach,
- opory wynikające ze ślizgania się kół i nabiegania obrzeży na szyny,
- opory tarcia w mechanizmach pojazdów,
- opory powietrza;
·ð opory dodatkowe: opory przy ruszaniu z miejsca i opory przyspieszenia, opory na
wzniesieniach, opory na Å‚ukach.
Moc lokomotywy
Jest to moc (wyrażona w kW) wszystkich silników napędowych zainstalowanych w
pojez
dzie.
Prędkość konstrukcyjna
Jest to największa dopuszczalna prędkość konstrukcyjna pojazdu.
Masa całkowita
Obejmuje masę własną pojazdu wraz z pełnym zapasem paliwa. Jest przenoszona na szyny za
pośrednictwem zestawów kołowych (napędnych lub tocznych).
Ciężar napędny lokomotywy
Jest to suma nacisku osi napędnych, Przykładowo lokomotywa ważąca 900 t, ma 5 osi z
których 2 skrajne osie toczne o nacisku po 150 kN każda i 3 osie napędne o nacisku 200 kN
każda. Ciężar napędny tej lokomotywy wynosi 600 kN.
B. Wagony
Wagon jest to pojazd przeznaczony do przewozu ładunków lub osób.
Wagony towarowe
Wagony towarowe służą do przemieszczania różnorodnych ładunków. Zależnie od
przeznaczenia i cech konstrukcyjnych wagony towarowe dzielÄ… siÄ™ na:
·ð wagony wÄ™glarki,
·ð wagony kryte,
·ð wagony platformy,
·ð wagony chÅ‚odnie,
`
 17
·ð wagony zbiornikowe,
·ð wagony z otwieranym dachem,
·ð wagony specjalne.
Konieczność zachowania bezpieczeństwa, przeznaczenie wagonu do określonej grupy
ładunków bądz
konkretnego ładunku, konieczność dostosowania do zasad funkcjonowania
różnych zarządów kolei to tylko niektóre czynniki narzucające określone rozwiązania
konstrukcyjne w budowie wagonów.
W każdym wagonie można wyróżnić dwa zespoły konstrukcyjne: podwozie i
nadwozie. Podwozie składa się z ramy i części biegowych. Rama jest podstawą wagonu.
Przenosi ona siły statyczne (spowodowane naciskiem mas spoczywających na ramie lub do
niej przymocowanych łącznie z nadwoziem i masą ładunku)i siły dynamiczne. Musi być więc
sztywna i mocna. Najczęściej jest wykonana w postaci prostokątnej ramy z podłużnych i
porzecznych belek wzmocnionych belkami ukośnymi. Do obu czołowych belek
przymocowane są zderzaki i urządzenia sprzęgające.
Do części biegowej podwozia należą zestawy kołowe, łożyska osi, sprężyny nośne i inne
elementy zawieszenia. Nadwozie wagonu ma różny kształt w zależności od przeznaczenia
wagonu.
Poniżej kilka przykładów wagonów towarowych
Wagon węglarka czteroosiowa. Używany do przewozu ładunków sypkich takich jak
węgiel, kruszywo, ruda, piasek, drobnica oraz ładunków skupionych.
Wagon węglarka sześcioosiowa. Używany do przewozu ładunków sypkich takich jak
węgiel, kruszywo, drobnica.
Czteroosiowa cysterna do przewozu olejów jadalnych i siarki w stanie płynnym.
Zbiornik zbudowany jest z izolowanej blachy stalowej.
`
 18
Czteroosiowy wagon kryty, do przewozy ładunków skupionych lub materiałów sypkich
luzem. W każdej ścianie jest dwoje uszczelnianych drzwi, cztery otwory ładunkowo-
wentylacyjne z żaluzjami, w podłodze osiem otworów usypowych.
Dwuosiowa platforma przeznaczona do przewozu dłużycy, wyrobów walcowanych,
pojazdów i itp. Posiada odchylne ściany boczne i czołowe, które po opuszczeniu mogą służyć
jako mostki do przejazdu pojazdów.
Rysunki wagonów pochodzą ze strony intern. www.kolej.of.pl
W celu identyfikacji najważniejszych cech konstrukcyjnych i eksploatacyjnych wagony
towarowe sÄ… odpowiednio oznaczone. Zasady oznakowania sÄ… uregulowane przepisami
międzynarodowymi RIV. Oznaczenie wagonu stanowi 12-cyfrowy numer inwentarzowy oraz
oznaczenie literowe.
Wagony pasażerskie
W grupie wagonów pasażerskich możemy wyróznić:
·ð wagony klasy 1,
·ð wagony klasy 2;
·ð wagony piÄ™trowe;
·ð wagony przedziaÅ‚owe,
·ð wagony bezprzedziaÅ‚owe.
Wagony pasażerskie mają konstrukcję metalową. Nadwozie wykonane jest w postaci
szkieletu pokrytego z zewnątrz blachą stalową odporną na korozję. Do przejścia z wagonu do
wagonu są przeznaczone drzwi w ścianach czołowych oraz odchylane pomosty i osłony (tzw.
harmonie). Wyposażenie wagonów pasażerskich powinno zapewnić właściwe warunki
podróżowania (bezpieczeństwo, odpowiedni standard i komfort podróży). Elementami
wyposażenia wpływającymi na jakość podróżowania są: ogrzewanie, oświetlenie wagonów,
wyposażenie w urządzenia sanitarne, klimatyzacja. Ze względów bezpieczeństwa wagony
muszą mieć dostatecznie mocną konstrukcję i skutecznie działające urządzenia hamulcowe.
UrzÄ…dzenia hamulcowe w taborze kolejowym
Urządzenia hamulcowe służą do zmniejszenia prędkości i zatrzymania pociągu. Ważną cechą
dla urządzeń hamulcowych jest jednoczesność ich działania we wszystkich wagonach
pociÄ…gu.
Działanie hamulca polega na zwiększaniu oporów ruchu pojazdu, przeważnie w wyniku tarcia
klocka o koło, niekiedy o tarczę umieszczoną na osi zestawu kołowego. Podstawowym
hamulcem jest hamulec pneumatyczny  sterowany sprężonym powietrzu. Jest to hamulec
zespolony (wszystkie hamulce w pociągu można uruchomić z jednego miejsca np. kabiny
`
 19
maszynisty). Hamulec ręczny jest używany jako dodatkowy, przede wszystkim jako hamulec
postojowy lub przy pracach manewrowych, ewentualnie w sytuacjach wyjÄ…tkowych.
Budowa hamulca pneumatycznego
Wzdłuż całego składu pociągu poprowadzony jest przewód powietrza (tzw. przewód główny)
składający się z rur i przewodów gumowych, łączonych podczas sprzęgania wagonów. Na
końcu pociągu przewód główny jest zamknięty kurkiem. W pojez
dzie trakcyjnym przewód
ten jest połączony ze zbiornikiem powietrza, napełnianym powietrzem przez sprężarkę. W
każdym pojez
dzie do przewodu głównego są dołączane rozdzielacze powietrza
doprowadzające powietrze do zbiorników pomocniczych.
3.3.3 Åšrodki transportu bezszynowego
Transport samochodowy na tle innych rodzajów transportu odznacza się przede
wszystkim:
·ð dobrÄ… dostÄ™pnoÅ›ciÄ… do jego podstawowych Å›rodków pracy (możliwość podstawienia
taboru praktycznie w dowolne miejsce),
·ð wysokÄ… operatywnoÅ›ciÄ… usÅ‚ug (duża liczba Å›rodków transportowych),
·ð duża szybkość przewozu,
·ð terminowość i punktualność wykonania usÅ‚ug,
·ð duża elastyczność w wyborze trasy przewozu.
W grupie środków transportu bezszynowego (transport drogowy) występuje wyraz
ny podział
na tabor pasażerski i tabor ciężarowy.
Środki transportu drogowego pasażerskie dzielą się na:
·ð samochody osobowe,
·ð autobusy.
Środki transportu do przewozu ładunków, z uwagi na różnorodność pracy jaką muszą
wykonać, dzielą się w zależności od cech techniczno-eksploatacyjnych na:
·ð tabor silnikowy (samochody ciężarowe i ciÄ…gniki samochodowe),
·ð tabor bezsilnikowy(przyczepy i naczepy).
Samochody ciężarowe w zależności od rodzaju nadwozia możemy podzielić na:
1) uniwersalne,
2) specjalizowane przeznaczone do przewozu określonej grupy ładunków,
3) specjalne (spotykane też w literaturze określenie specjalistyczne) przeznaczone do
przewozu 1 rodzaju Å‚adunku bÄ…dz
do wykonywania jednego rodzaju czynności
(samochody warsztatowo-naprawcze, samochody strażackie).
Wymienione wyżej środki transportu różnią się między sobą ponadto: ładownością,
dopuszczalną masą całkowitą, mocą, pojemnością ładunkową.
Zespołem samochodowym określa się pojazdy złączone ze sobą w celu poruszana się po
drodze jako całość. Możemy je podzielić na 2 grupy:
·ð pojazdy silnikowe z przyczepÄ…,
·ð ciÄ…gniki siodÅ‚owe z naczepÄ….
Ciągniki samochodowe są pojazdami silnikowymi nie posiadającymi stałego nadwozia.
Współpracują z naczepami bądz
przyczepami tworząc pojazdy członowe.
`
 20
Ciągniki możemy podzielić na:
·ð ciÄ…gniki siodÅ‚owe, przeznaczone do ciÄ…gniÄ™cia naczep(nie majÄ… staÅ‚ego nadwozia,
natomiast w tylnej części ramy mają siodło do połączenia ciągnika z naczepą,
·ð ciÄ…gniki balastowe, przystosowane do holowania przyczep o dużej Å‚adownoÅ›ci, czÄ™sto
wieloosiowych, niskopodłogowych,
·ð ciÄ…gniki rolnicze.
Inny funkcjonujący na rynku podział samochodów to podział według grup ładowności.
Z tego punktu widzenia samochody dzielimy na:
·ð dostawcze (jednostki o Å‚adownoÅ›ci do 1, 9 tony),
·ð niskotonażowe (jednostki majÄ…ce Å‚adowność z przedziaÅ‚u od 2 do 4 ton),
·ð Å›redniotonażowe (jednostki majÄ…ce Å‚adowność od 4 do 12 ton),
·ð wysokotonażowe (jednostki o Å‚adownoÅ›ci powyżej 12 ton).
Ze względu na rodzaj nadwozia samochody ciężarowe możemy podzielić na:
·ð skrzyniowe- z uniwersalnÄ… skrzyniÄ… Å‚adunkowÄ…, która może być przykryta opoÅ„czÄ…,
zamocowaną na odejmowalnej konstrukcji nośnej,
·ð furgony  samochody ze skrzyniÄ… Å‚adunkowÄ… zamkniÄ™tÄ…,
·ð samowyÅ‚adowcze (wywrotki)  samochody do przewozu Å‚adunków sypkich z
przechylanÄ… skrzyniÄ… Å‚adunkowÄ…,
·ð specjalizowane  z nadwoziem przystosowanym do przewozu okreÅ›lonej grupy
ładunków (np. mebli, zwierząt, betonu, samochodów, cysterny).
Samochody ciężarowe, ciągniki siodłowe i balastowe oraz autobusy są często nazywane
wspólną nazwą  samochody użytkowe. Pojazdami użytkowymi nazywa się także przyczepy i
naczepy.
3.4 Podstawowe układy w pojazdach samochodowych.
Część cieplna SILNIK SPALINOWY
Åšrodki transportu do wykonywania swojego zadania wykorzystujÄ… energiÄ™ mechanicznÄ….
Możliwość zamiany energii wewnętrznej na energię mechaniczną jest więc bardzo ważna.
Po to, aby energię wewnętrzną lub ciepło zamienić na pracę mechaniczną niezbędny jest
przebieg określonych procesów fizycznych w specjalnie skonstruowanych urządzeniach
zwanych silnikami cieplnymi.
Silnikiem cieplnym nazywamy urządzenie, które za pomocą odpowiednich substancji jest
zdolne do cyklicznej zamiany energii wewnętrznej na energię mechaniczną.
Tłokowy silnik spalinowy, nazywamy w skrócie silnikiem spalinowym, jest silnikiem
cieplnym o spalaniu wewnętrznym. Energia cieplna zostaje tu uzyskana w wyniku spalania
paliwa we wnętrzu cylindra, a powstające przy tym gazy spalinowe są czynnikiem roboczym
silnika. Zasady działania tłokowych silników spalinowych zostały opracowane w końcu XIX
wieku (konstruktorzy niemieccy: Mikołaj Otto  1876 r.  silnik z zapłonem iskrowym oraz
Rudolf Diesel  1897 r.  silnik z zapłonem samoczynnym) i do chwili obecnej nie uległy
zmianie, poprawione natomiast zostały parametry pracy i osiągi silników.
W silnikach spalinowych tłokowych ruch tłoka jest wywołany gwałtownym spalaniem się
mieszanki paliwa z powietrzem wewnątrz cylindrów. Ruch tłoka odbywa się w czterech
`
 21
kolejnych suwach, co odpowiada 2 obrotom wału korbowego. Zapłon palnej mieszanki
następujący od iskry elektrycznej między elektrodami świecy zapłonowej wywołuje
odepchnięcie tłoków w dół i obracanie się wału korbowego. Mechanizm korbowy zmienia
posuwisto  zwrotny ruch tłoka na ruch obrotowy wału korbowego. Wał ten przekazuje
wytworzoną moc poprzez pasek zębaty na wałek rozrządu. Wałek rozrządu harmonizuje
otwieranie zaworów (powodując wlot mieszanki i wylot gazów spalinowych), dzięki czemu
spalanie mieszanki w poszczególnych cylindrach następuje cyklicznie. Obieg pracy w
czterech kolejnych suwach:
·ð suw I (ssanie) - tÅ‚ok przesuwa siÄ™ w dół; zawór wlotowy otwiera siÄ™; mieszanka
zostaje zassana do górnej części cylindra,
·ð suw II (sprężanie) - tÅ‚ok porusza siÄ™ ku górze; zawór wlotowy zamyka siÄ™; mieszanka
jest sprężana,
·ð suw III (praca) - iskra elektryczna Å›wiecy zapala sprężonÄ… mieszankÄ™; powstaÅ‚e gazy
rozprężając się pchają tłok w dół; osadzone na korbowodzie koło zamachowe
magazynuje energię uwolnioną w tym suwie powodując, że nie zwalnia on swojego
ruchu,
·ð suw IV (wydech) - zawór wylotowy otwiera siÄ™; tÅ‚ok przesuwa siÄ™ ku górze
wypychajÄ…c gazy spalinowe z cylindra.
Zastosowanie silników spalinowych
Silniki spalinowe mają szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach gospodarki.
Najliczniejsza jest kategoria silników trakcyjnych, powszechnie stosowanych do napędu
różnych silników transportu, jak pojazdy samochodowe, lokomotywy spalinowe (silniki
kolejowe), statki (silniki okrętowe), łodzie motorowe oraz mniejsze samoloty (silniki
lotnicze). Silniki typu tradycyjnego, po nieznacznych adaptacjach, są również używane jako
jednostki napędowe różnych maszyn budowlanych (np. spychaczy, ładowarek, dz
wigów
samojezdnych), rolniczych (np. ciągników rolniczych, kombajnów, sprzętu gospodarczego) i
innych. Odmiennym zwykle typem są silniki stacjonarne, stosowane do napędu różnych
maszyn w przemyśle (np. zespoły prądotwórcze  stałe lub przewoz
ne  zwykle pomocnicze
lub awaryjne).
Podstawowe układy w pojazdach
`
 22
UKA
AD NAP
DOWY- (mechanizm użyty do napędzania)służy do przeniesienia energii
mechanicznej od silnika do kół jezdnych pojazdu w sposób kontrolowany przez kierowcę i
zapewniający optymalne wykorzystanie tej energii w różnych warunkach ruchu. Układ
napędowy tworzą następujące zespoły: sprzęgło, skrzynia biegów, wał napędowy i most
napędowy.
Warunki ruchu drogowego narzucają szeroki zakres zmienności prędkości kątowej i momentu
obrotowego na kołach napędnych samochodu. zadania te umożliwia skrzynia biegów.
Skrzynia biegów umożliwia regulację prędkości pojazdu przy tym samym dopływie
mieszanki paliwowej do silnika. W skrzyni jest szereg kół zębatych różnej wielkości
przełączanych przez kierowcę dz
wignią zmiany biegów. Odpowiednie włączanie i wyłączanie
przekładni umożliwia osiąganie wymaganych przełożeń pomiędzy wałem korbowym silnika a
wałem napędowym samochodu.
Wał napędowy jest to element służący do przenoszenia momentu obrotowego od skrzyni
biegów do mostu napędowego.
Most napędowy pełni funkcję osi przejmującej przypadającą na niego część ciężaru
samochodu i jednocześnie doprowadza napęd od wału napędowego na koła jezdne
Sprzęgło przekazuje moment obrotowy od silnika do skrzyni biegów. Umożliwia chwilowe
odłączenie silnika od układu napędowego (podczas zmiany biegów, rozruchu silnika), płynne
łączenie silnika ze skrzynią biegów podczas ruszana, ochronę układu napędowego przed
nadmiernymi obciążeniami np. podczas nierównomiernej pracy silnika.
Podział układów napędowych
Rozróżnia się układy napędowe:
·ð mechaniczne (najczęściej stosowane w samochodach, motocyklach),
·ð hydrostatyczne.
·ð elektryczne.
Typowy układ napędowy samochodu składa się ze sprzęgła, skrzyni biegów, wału
napędowego i mostu napędowego.
UKA
AD HAMULCOWY
W pojazdach ciężarowych i autobusach stosuje się obecnie pneumatyczne układy hamulcowe.
Są to układy tzw. obcosiłowe. y
ródłem energii potrzebnej do uruchomienia hamulców jest
sprężone powietrze dostarczone przez sprężarkę zainstalowaną przy silniku samochodu i
magazynowane w zbiorniku o odpowiedniej pojemności. Istnieje duża różnorodność
rozwiązań tych układów.
UKA
AD KIEROWNICZY
Układ kierowniczy jest to układ mechanizmów do skręcania kół samochodu umożliwiający
prowadzenie pojazdu w żądanym kierunku.
Składa się on z mechanizmu kierowniczego i mechanizmu zwrotniczego, stanowiących dwa
odrębne zespoły. Mechanizm kierowniczy umożliwia przenoszenie siły i ruchu z koła
kierownicy do mechanizmu zwrotniczego. Mechanizm zwrotniczy zapewnia sprzężenie ruchu
skręcającego kół z obracaniem koła kierownicy.
Budowa układu kierowniczego.
Podstawowe podzespoły mechanizmu kierowniczego to: wał kierownicy osadzony w tzw.
kolumnie kierownicy, koło kierownicy, przekładnia kierownicza oraz ramię kierownicze. Wał
kierownicy zapewnia identyczność ruchów lub ustawień skrętnych kierownicy i elementu
wejściowego przekładni kierowniczej.(Umożliwia zsynchronizowane ruchy kierownicy i
przekładni.) Koło kierownicy umożliwia łatwe przekręcanie wału kierownicy i utrzymanie go
w wybranym ustawieniu skrętnym. Przekładnia kierownicza sprzęga wał kierowniczy z
ramieniem kierowniczym (lub innym elementem nastawczym mechanizmu zwrotniczego).
`
 23
Wyróżniamy przekładnie mechaniczne, hydrauliczne i pneumatyczne. Według innego
podziału przekładnia może być: ślimakowa, korbowa, śrubowa, zębatkowa.
Podział układów kierowniczych.
W zależności od pochodzenia energii jaka jest konieczna do skręcania kół kierowniczych
rozróżnia się następujące kategorie układów kierowniczych:
·ð kierowane rÄ™cznie (energia dostarczana przez mięśnie kierowcy),
·ð wspomagane (energia dostarczana prze mięśnie kierowcy plus urzÄ…dzenia
wspomagajÄ…ce),
·ð ze wzmacnianiem (energia dostarczana wyÅ‚Ä…cznie przez urzÄ…dzenia pomocnicze).
Wymogi dotyczące konstrukcji, montażu i kontroli układów kierowniczych określa dokument
pod nazwą Dyrektywa Unijna. Zgodnie z tym dokumentem układ kierowniczy musi zapewnić
łatwe i pewne prowadzenie pojazdu. Dokument określa również szczegóły dotyczące
konstrukcji poszczególnych elementów układu kierowniczego np. siła kierownicza konieczna
do skręcania kierownicy tak, aby zakreślić koło o promieniu 12 m nie powinna przekraczać
25 kg w układach ze wspomaganiem.
Prowadzenie pojazdu powinno być zapewnione nawet w przypadku niewydolności całkowitej
lub częściowej elementów przekładni. Pojazdom spełniającym wymagania Dyrektywy
przyznaje się tzw. świadectwa homologacji.
KOA
A JEZDNE
Koła umożliwiają samochodowi poruszanie się po drogach, przekazują na jezdnię masę
pojazdu wraz z Å‚adunkiem, przenoszÄ… na pojazd i Å‚adunek wszelkie drgania i wstrzÄ…sy
powstające w czasie jazdy samochodem. Podlegają więc znacznym obciążeniom statycznym i
dynamicznym. Od sprawności kół zależy zdolność techniczna pojazdu do wykonywania
zadań przewozowych i bezpieczeństwo ruchu drogowego.
Koła składają się zazwyczaj z 3 elementów:
·ð tarcza (korpus koÅ‚a) zapewniajÄ…ca osadzenie na nim ogumienia ora poÅ‚Ä…czenie koÅ‚a z
piastą znajdującą sie na osi lub półosi mostu przedniego i tylnego,
·ð obrÄ™cz- wieniec pierÅ›cieniowy utrzymujÄ…cy ogumienie we wÅ‚aÅ›ciwym poÅ‚ożeniu,
·ð ogumienie osadzone na kole, współpracujÄ…ce z nim i nawierzchniÄ… jezdni.
NADWOZIE
Wizytówką każdej ciężarówki jest kabina. Od niej - jej wygody, przestronności, wyglądu -
zależy w dużej mierze sukces rynkowy. Dla kierowców jest bowiem miejscem pracy i
wypoczynku często przez długie tygodnie.
Podział kabin ze względu na wymiar.
Ze względu na wymiary, kabiny dzielą się na: krótkie lub wydłużone, niskie lub wysokie.
Wymiary kabin wynikają z konieczności zapewnienia komfortu pracy i wypoczynku
kierowcy oraz zapewnienia bezpieczeństwa osób w kabinie w przypadku kolizji.
Samochody przeznaczone do transportu na duże odległości mają kabiny wyposażone w
leżanki. W kabinach krótkich są one umiejscowione często w nadbudówce na dachu kabiny.
Zaletą takiego rozwiązania jest wydłużenie przestrzeni ładunkowej samochodu. Wada
utrudniony dostęp do nadbudówki.
W kabinach wydłużonych (dł. ok. 2 m) montuje się za fotelami 1 leżankę szerokości ok. 0,8
m. Przestrzeń pod sufitem wykorzystuje się do montowania szafek, półek.
W kabinach pojazdów przeznaczonych do transportu na długie odległości wyposażenie jest
bardziej komfortowe (wysokość 2m i długość pow. 2 m zapewniają swobodę ruchu i
możliwość zainstalowania dodatkowych elementów typu lodówka, telewizor, niezależne
`
 24
ogrzewanie). Przepisy regulują minimalną długość kabiny określając minimalną odległość
mierzoną od przedniej krawędzi zderzaka kabiny do przedniej ściany skrzyni ładunkowej jako
nie mniejsza niż 2,23 m.
Budowa kabiny a względy BHP.
Kabina jest zbudowana z konstrukcji nośnej (lekkiej, przestrzennej ramy)nadającej kabinie
wymaganą wytrzymałość i sztywność. Do tej konstrukcji nośnej są mocowane elementy
ścian, podłogi, dachu, okien i drzwi.
Budowa kabiny musi uwzględniać zalecenia przepisów BHP dotyczące min. hałasu. Blachy
poszycia kabin są pokryte wykładzinami zapewniającymi izolację akustyczną i termiczną.
Zadaniem izolacji akustycznej (wykonanej z materiałów niepalnych lub trudno palnych)jest
tłumienie dz
więków dochodzących z zewnątrz, tłumienie drgań blach i przeciwdziałanie
odbiciom fal dz
więkowych emitowanych we wnętrzu kabiny.
Kształt zewnętrzny kabiny powinien zapewnić minimalne opory aerodynamiczne. Korzystne
właściwości aerodynamiczne kabiny uzyskuje się głównie poprzez:
·ð pochylenie Å›ciany przedniej,
·ð zaokrÄ…glenia rogów kabiny,
·ð minimalizacjÄ™ szczelin w poÅ‚Ä…czeniach blach poszycia kabiny,
·ð stożkowaty ksztaÅ‚t kabiny, węższej w przedniej części i rozszerzajÄ…cej siÄ™ ku tyÅ‚owi,
·ð stosowanie aerodynamicznych ksztaÅ‚tów bocznych lusterek, zderzaków, drzwi i
błotników.,
·ð wyposażenie kabin w tzw. owiewki (spojlery dachowe, boczne i dolne).
Zastosowanie owiewek zmniejsza siły oporu powietrza o ok. 20%, następuje zmniejszenie
zużycia paliwa nawet o 10 %
Ogólne wymagania dotyczące budowy kabiny są określone w przepisach.
Bezpieczeństwo osób w kabinie
Bezpieczeństwo osób w kabinie zależy min. od jej konstrukcji i wyposażenia. Struktura nośna
i poszycie kabiny są tak wykonane, aby pochłaniać jak najwięcej energii w czasie kolizji
drogowej (odpowiednie strefy zgniotu, zawieszenie kabiny pochłaniające część energii
podczas zderzenia). Wszystkie sztywne, wystajÄ…ce elementy znajdujÄ…ce siÄ™ przed kierowcÄ… i
pasażerem powinny być zaokrąglone i wykonane z tworzywa podatnego na odkształcanie.
Przed kierowcą w obrębie jego kolan nie można montować żadnych dz
wigni i przełączników
układu sterowania pojazdem, które mogłyby powodować obrażenia ciała w czasie nagłego
hamowania.
Oprócz pasów bezpieczeństwa i poduszek powietrznych często stosuje się urządzenia
kontrolujące stan znużenia kierowcy. zasada działania takich urządzeń polega na kontroli
ruchów kierownicy, oddechu kierowcy, ruchu z
renic.
Wszystkie aspekty bezpieczeństwa oczywiście regulują odpowiednie przepisy, które również
określają sposoby badania wymaganego poziomu bezpieczeństwa.
Schemat podstawowych prób wytrzymałości kabin przedstawia rysunek poniżej:
`
 25
Badania nad bezpieczeństwem biernym, są obecnie prowadzone przez producentów
samochodów ciężarowych min. przez firmę Volvo Trucks. Wszystkie modele ciężarówek
Volvo poddawane sÄ… takim samym procedurom testowym. Symulacja kolizji drogowej, z
udziałem pojedynczego pojazdu, ma miejsce w trakcie testu zderzeniowego zwanego
"szwedzkim".(rysunek powyżej  b) W zakresie badania wytrzymałości kabin procedura ta
uważana jest za najbardziej rygorystyczną na świecie. Podczas testów dochodzi m. in. do
czołowego najazdu na nieruchomą barierę oraz uderzenie cylindrycznym wahadłem w górny
narożnik kabiny. Test składa się z obciążenia dynamicznego przodu kabiny, dynamicznego
obciążenia tylnej ściany kabiny i statycznego obciążenia dachu. Wszystkie 3 próby
wykonywane sÄ… na 1 kabinie.
Nieco inny rodzaj próby wytrzymałościowej przedstawia rys a. Jest to próba według tzw.
norm EKG. Przód kabiny jest poddawany uderzeniu zawieszonej na wahadle bryły natomiast
dach i ściana tylna są poddawane obciążeniom statycznym. W teście tym badaniom
poddawane są 3 kabiny, każda tylko jednemu obciążeniu (w odróżnieniu od testu
szwedzkiego).
Kolizje z udziałem dwóch ciężarówek stanowią ok. 30 % przypadków, w których
poszkodowani są kierowcy. Sytuacje takie są więc również przedmiotem symulacji, podczas
których sprawdzeniu poddaje się nie tylko wytrzymałość kabin ale i działanie pasów
bezpieczeństwa oraz skuteczność poduszek powietrznych.
Część ładunkowa samochodu ciężarowego- nadwozie użytkowe.
W zależności od przeznaczenia nadwozia użytkowe dzielą się na:
·ð uniwersalne,
·ð specjalizowane.
Nadwozia uniwersalne stosowane są do przewozu ładunków o dużej podatnosci
transportowej. SÄ… to przede wszystkim otwarte skrzynie Å‚adunkowe i furgony. SkrzyniÄ™
ładunkową tworzy rama do której jest mocowana podłoga i ściany boczne.
Furgon jest to samochód ciężarowy z zamkniętą skrzynią ładunkową. Skrzynia taka składa się
z ramy, ścian bocznych, podłogi i dachu. W ścianie bocznej lub tylnej znajdują się drzwi.
`
 26
Nadwozia specjalizowane przeznaczone są do przewozu określonej grupy ładunków. Są to
min. nadwozia do przewozu samochodów osobowych, betonu, nadwozia do przewozu paliw
(cysterny), nadwozia izotermiczne (chłodnie).
W zależności od przeznaczenia nadwozia takie mają odpowiednio przystosowane rozwiązania
konstrukcyjne.
3.4.1 Ergonomia miejsca pracy kierowcy
Ergonomia - (z gr.) nauka zajmująca się badaniem warunków pracy, przystosowaniem
środowiska pracy, maszyn i urządzeń technicznych do właściwości fizycznych i psychicznych
człowieka z punktu widzenia zapewnienia mu optymalnych warunków wykonywania pracy
Ergonomiczne aspekty pracy kierowcy samochodu ciężarowego powinny uwzględniać
następujące elementy:
1) miejsce pracy jest wyraz
nie oddzielone od wypoczynkowego.  psychologiczny efekt
wyjścia z pracy;
2) człowiek zasiadający za kierownicą nie może zostać przytłoczony mnóstwem
kolorowych kontrolek i zegarów. Przy projektowaniu miejsca pracy kierowcy należy
zachować prostotę i łatwość obsługi.
O ergonomii i komforcie pracy kierowcy decyduje wiele czynników, do których należą:
·ð skuteczna izolacja drgaÅ„ i haÅ‚asu,
·ð Å‚atwość wsiadania i wysiadania z samochodu,
·ð odpowiednia przestrzeÅ„ do wykonywania czynnoÅ›ci zwiÄ…zanych z pracÄ… i
odpoczynkiem,
·ð dostarczenie w sposób Å‚atwy i czytelny informacji o funkcjonowaniu mechanizmów
samochodu,
·ð przyjazne dla czÅ‚owieka warunki Å›rodowiskowe,
·ð odpowiedni rodzaj materiałów na wykÅ‚adziny Å›cian.
3.5 Autobusy
Autobus jest to środek transportu przeznaczony do przewozu osób, mający więcej niż 9
miejsc siedzących (łącznie z fotelem kierowcy). Tabor autobusowy można dzielić według
różnych kryteriów. W zależności od przeznaczenia autobusy możemy podzielić na:
·ð mikrobusy,
·ð autobusy miejskie,
·ð autobusy dalekobieżne,
·ð autobusy specjalizowane.
Mikrobusy są to autobusy mające nie więcej niż 16 miejsc siedzących dla pasażerów.
Wykorzystuje się je do obsługi tras o małej liczbie pasażerów, do obsługi imprez
okolicznościowych itp..
Autobusy dalekobieżne przeznaczone są do obsługi ruchu międzymiastowego i
turystycznego.
Autobusy specjalizowane są to autobusy przeznaczone do pełnienia określonych zadań np.
autobusy medyczne, lotniskowe.
Autobusy międzymiastowe są przeznaczone do przewozu pasażerów i ich podręcznego
bagażu na dłuższych trasach. Pasażerowie mają zapewniony większy komfort podróży niż w
`
 27
autobusach miejskich. Komfort ten zapewniajÄ… wygodne fotele z regulacjÄ… oparcia i
podłokietnikami, indywidualne oświetlenie i sterowanie nawiewem powietrza (zimnego lub
ciepłego), niski poziom hałasu i dobra wibroizolacja nadwozia. Nad fotelami pasażerów
wzdłuż autobusu znajdują się półki na bagaże podręczne dla pasażerów. Główna przestrzeń
bagażowa znajduje się pod podłogą.
Autobusy turystyczne (autokary) są przeznaczone do przewozów turystycznych na długich
trasach oraz przewozów międzynarodowych w komfortowych warunkach. Często autobusy
takie są dwupokładowe.
Autobusy turystyczne w zależności od wyposażenia dzielą się na:
- autokary,
- autokary wycieczkowe,
- autokary turystyczne,
- autokary wielkiej turystyki.
`
 28
4 Proces produkcyjny w transporcie
Proces produkcyjny jest to połączenie procesów pracy, przedmiotów pracy i środków pracy w
celu osiągnięcia zamierzonego efektu. W transporcie istotą procesu produkcyjnego jest
celowe działanie różnych grup pracowniczych wyposażonych w środki transportu, maszyny i
urządzenia ładunkowe (środki pracy) zmierzające do przemieszczenia z jednego miejsca do
drugiego określonego ładunku (przedmiotu pracy). Każdy proces przewozowy z uwagi na
odrębność przewożonych ładunków jest inny.
Podstawowe elementy procesu produkcyjnego w transporcie towarowym to: środki pracy,
czynnik ludzki i Å‚adunek.
ÅšRODKI PRACY + A
ADUNKI + CZYNNIK LUDZKI
Maszyny i urządzenia Maszyniści
Å‚adunkowe (koparki,
Kierowcy
Å‚adowarki, suwnice,
Pracownicy Å‚adunkowi
żurawie, wciągarki,
przenośniki, wózki,
Dyspozytorzy
wywrotnice, wyładowarki,
Magazynier
silosy)
Pracownicy
Åšrodki przewozowe
administracyjni
(samochody ciężarowe,
ciągniki siodłowe,
przyczepy, naczepy,
pojazdy trakcyjne,
wagony)
Grunty i budowle (sieć
komunikacyjna, drogi,
tory, budowle
komunikacyjne)
Zaplecze obsługowo-
naprawcze
(lokomotywownie, zakłady
naprawcze taboru
kolejowego, zajezdnie
samochodowe, warsztaty,
magazyny)
Materiały techniczno-
eksploatacyjne (paliwa,
oleje, smary, ogumienie i
akumulatory, części
zamienne i akcesoria)
Czynnik ludzki w procesie transportowym
Bezpośredni wykonawcy procesu transportowego to: dyspozytorzy, zawodowi kierowcy i
maszyniści, personel obsługowo- naprawczy.
Służba dyspozytorska decyduje w dużym stopniu o wynikach pracy przedsiębiorstwa
transportowego. Dyspozytor powinien mieć dobrą znajomość własności techniczno-
eksploatacyjnych a nawet ekonomicznych pojazdów i maszyn ładunkowych oraz wymogów
technologicznych określonych ładunków. zadania dyspozytora to przede wszystkim czynności
planistyczno- organizatorskie (rozdzielanie kierowcom i maszynistom taboru, kierowanie
`
 29
brygad ładunkowych do wykonywania określonych zadań), czynności techniczno-
rozliczeniowe, kontrolne. Drugą grupę bezpośrednio zaangażowaną w transportowy proces
przewozowy stanowią kierowcy i maszyniści. Od ich kwalifikacji, doświadczenia, solidności
zależy efektywność procesu przewozowego.
Proces produkcyjny w transporcie
Proces transportowy jest to podstawowy proces produkcyjny transportu, obejmuje zespół
działań organizacyjnych, wykonawczych, administracyjnych realizowanych w ścisłej
kolejności, przy użyciu różnych środków transportu w celu przemieszczania ładunków w
konkretnych relacjach.
Najprostszy proces przewozowy obejmuje 3 czynności: załadunek, przewóz i wyładunek
towaru. Proces przewozowy ma charakter jednostkowy. Każdorazowo realizowany jest dla
innego odbiorcy, nadawcy, przez innego przewoz
nika. W każdym procesie przewozowym
występuje różnorodność form pracy, zależna od zastosowanej technologii transportu.
A
ańcuch transportowy
Jest to uzgodniony proces przewozu, przeładunków i składowania wykonywany w określonej
kolejności. Przykłady łańcuchów transportowych przedstawia rysunek:
A
ańcuchu transportowe można podzielić na:
o proste,
o rozwinięte;
·ð 1 gaÅ‚Ä™zi transportu,
·ð wielu gaÅ‚Ä™zi transportu.
`
 30
A
ańcuchy transportowe:
A B
Nadawca masowy
Odbiorca masowy
B1
A
Odbiorca
B2
rozproszony
Nadawca masowy
B3
B
A1
A2 Odbiorca masowy
A3
Nadawca
rozproszony
B1
A1
A2
B2 Odbiorca
rozproszony
B3
A3
Nadawca
rozproszony
Elementem łańcucha transportowego są maszyny i urządzenia ładunkowe.
Urządzenie ładunkowe jest to specjalna konstrukcja pośrednicząca w procesie przeładunku,
umożliwiająca przyspieszenie prac ładunkowych.
Urządzenie ładunkowe wyposażone we własny napęd nazywamy maszyną ładunkową.
Klasyfikacja maszyn i urządzeń ładunkowych
1. Według rodzaju napędu:
·ð rÄ™czne,
·ð elektryczne,
·ð spalinowe.
2. Według przeznaczenia:
·ð do naÅ‚adunku,
·ð do wyÅ‚adunku,
·ð do przeÅ‚adunku
·ð przemieszczania poziomego,
·ð przemieszczania pionowego,
·ð do obsÅ‚ugi skÅ‚adowania.
3. Według klasyfikacji SWW:
·ð koparki (mechaniczne, hydrauliczne, pozostaÅ‚e),
·ð Å‚adowarki,
`
 31
·ð suwnice,
·ð żurawie,
·ð żurawiki na taborze samochodowym,
·ð wciÄ…garki,
·ð wyciÄ…gi,
·ð przenoÅ›niki,
·ð wózki (naÅ‚adowcze, unoszÄ…ce),
·ð wywrotnice,
·ð wyÅ‚adowarki,
·ð Å‚opaty mechaniczne,
·ð estakady wyÅ‚adowcze,
·ð silosy,
·ð burty samochodowe.
`
 32
5 A
adunek jako przedmiot pracy transportowej.
Przedmiotem pracy w procesie produkcyjnym transportowym są różnego rodzaju ładunki.
A
adunek (w odróżnieniu od handlowego pojęcia towar) jest to przedmiot transportu
Szczegółową charakterystykę tych ładunków przedstawia Systematyczny Wykaz Wyrobów
(SWW) obejmujący ponad 20 tysięcy nazw wyrobów produkcji krajowej i wyrobów
importowanych.
5.1 A
adunek w procesie przemieszczania
Proces przemieszczania składa się z co najmniej 3 czynności:
naładunku, przewozu, wyładunku. ładunek jest więc jest narażony w tym procesie na różne
zmiany i uszkodzenia. Stopień tych zmian zależny jest od właściwości i wrażliwości każdego
ładunku na przemieszczanie. Dlatego ładunki zostały podzielone min. według swojej
podatności przewozowej w zależności od stopnia narażenia na zagrożenia w czasie procesu
przewozowego.
Wyróżnia się 3 rodzaje podatności przewozowej:
1) naturalna,
2) techniczna,
3) ekonomiczna.
Każda z tych wymienionych podatności wpływa na zastosowanie określonej technologii
transportowej.
Podatność naturalna określa odporność ładunków na warunki i skutki przemieszczania,
uwzględniając ich cechy i właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne.
A
adunki o niskiej naturalnej podatności przewozowej wymagające stosowania ściśle
określonych technologii przewozowych to:
·ð Å‚adunki niebezpieczne,
·ð Å‚adunki wrażliwe na warunki i czas trwania procesu transportowego.
A
adunki niebezpieczne są to ładunki które mogą oddziaływać niszcząco lub szkodliwie na
ludzi, środki transportu oraz na inne ładunki razem przewożone dzielą się na:
·ð wybuchowe (samoczynnie wybuchajÄ…ce, wybuchajÄ…ce pod wpÅ‚ywem bodz
ca np.
iskry, tarcia, wstrząsu, wybuchające po zetknięciu się z innymi substancjami
chemicznymi),
·ð Å‚atwo palne (zapalajÄ…ce siÄ™ samoczynnie lub w zetkniÄ™ciu siÄ™ ze z
ródłem ognia),
·ð żrÄ…ce,
·ð szkodliwe dla ludzi i otoczenia.
A
adunki wrażliwe na warunki i czas trwania procesu transportowego są to ładunki, które
charakteryzują się małą odpornością transportową dzielą się na:
·ð reagujÄ…ce na zmianÄ™ temperatury,
·ð dziaÅ‚anie Å›wiatÅ‚a,
·ð czas przewozu,
·ð dziaÅ‚anie wilgoci,
·ð wstrzÄ…sy i uderzenia.
`
 33
A
adunki mogą reagować na jeden lub kilka z wymienionych niedogodności, jak również w
różnym stopniu na nie reagować.
O wyborze odpowiedniej technologii przewozu i odpowiedniego środka przewozu decyduje
szereg czynników. Oprócz wymienionej i opisanej wyżej naturalnej podatności przewozowej
istotną rolę odgrywa techniczna podatność przewozowa, wynikająca z cech zewnętrznych i
właściwości stanu skupienia ładunków (ciała lotne, ciekłe).
Najbardziej zróżnicowaną postać mają ładunki stałe, które dzielą się na:
·ð Å‚adunki bezksztaÅ‚tne, obejmujÄ…ce różnego rodzaju Å‚adunki plastyczne, maziste,
włókniste, sproszkowane, ziarniste, kawałkowe i bryłowe o gabarytach nie
wymagających układania ich na środku transportowym,
·ð Å‚adunki w sztukach, obejmujÄ…ce zarówno Å‚adunki o regularnych i nieregularnych
kształtach wymagające układania, ustawiania i odpowiedniego zabezpieczania
podczas naładunku,
·ð Å‚adunki żywych zwierzÄ…t (zarówno dużych jak i maÅ‚ych przewożonych w klatkach).
Ze względu na wielkość jednostkową ładunków dzielą się one na:
·ð Å‚adunki drobne(o niewielkiej jednostkowej masie, których masa lub objÄ™tość
całkowita nie zapewnia pełnego wykorzystania ładowności typowego pojazdu
ciężarowego),
·ð Å‚adunki caÅ‚opojazdowe (Å‚adunki luzem lub w opakowaniach  peÅ‚ne wykorzystanie
ładowności lub pojemności pojazdu),
·ð Å‚adunki ponadgabarytowe, które możemy podzielić na:
o dłużycowe  ich długość przekracza więcej niż 1/3 lub więcej niż o 2 m
długość powierzchni ładunkowej pojazdu,
o szczególnie ciężkie, tj ładunki, których masa wraz z pojazdem powoduje
nacisk na oś większy niż 10 t,
o specjalne(do ich przewozu wymagana jest specjalna organizacja ruchu).
Ekonomiczna podatność przewozowa (ładunki możemy podzielić na małowartościowe,
średniowartościowe i wysokowartościowe) decyduje o wyborze technologii przewozu z
uwagi na różny zakres obowiązków i odpowiedzialności na przewoz
niku za przewożony
towar. Kryterium klasyfikacji jest nie tylko cena ładunku, ale i prawdopodobieństwo jego
zniszczenia lub ubytku.
·ð Å‚adunki maÅ‚owartoÅ›ciowe (Å‚adunki o dużej naturalnej podatnoÅ›ci transportowej, nie
wymagają szczególnej troski ze strony przewoz
nika, do przewozu wykorzystuje siÄ™
najprostsze środki transportowe),
·ð Å‚adunki Å›redniowartoÅ›ciowe (Å‚adunki o różnej technicznej podatnoÅ›ci przewozowej,
należy przestrzegać określonych technologii transportowych),
·ð Å‚adunki wysokowartoÅ›ciowe (Å‚adunki przy których przewozie nie mogÄ… powstać żadne
ubytki, przewożone w pojazdach zamkniętych, często pod nadzorem konwojenta,
odpowiednio opakowane na czas transportu).
`
 34
5.2 Opakowania
PodstawowÄ… funkcjÄ… opakowania jest ochrona produktu przed uszkodzeniem podczas
składowania, załadunku i transportu na drodze od nadawcy do odbiorcy (zabezpieczenie
przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi oraz ubytkami naturalnymi)
Opakowania mają również za zadanie:
·ð usprawnienie operacji przeÅ‚adunkowych,
·ð tworzenie jednostek Å‚adunkowych,
·ð bezpieczne wykonywanie operacji Å‚adunkowych,
·ð reklama towaru.
5.2.1 Opakowania transportowe- klasyfikacja
Ze względu na materiał, z którego są wykonane opakowania możemy podzielić na:
·ð drewniane (skrzynki, klatki, beczki, kosze)
·ð metalowe (puszki, pudÅ‚a)
·ð papierowo- tekturowe (worki, torby, pudÅ‚a)
·ð szklane (sÅ‚oje).
Ze względu na formę konstrukcyjną:
·ð skrzynie, skrzynki, klatki,
·ð beczki, wiadra,
·ð pudÅ‚a,
·ð worki, bele.
5.3 Jednostki Å‚adunkowe
Opakowania transportowe łączyć można ze sobą tworząc tzw. jednostki ładunkowe.
Jednostka ładunkowa jest to pewna liczba opakowań ładunku zestawionego w jedną całość.
Jednostkami ładunkowymi są: palety, pakiety, pojemniki i kontenery, zaś duże jednostki
ładunkowe to: nadwozia wymienne i naczepy siodłowe do transportu kombinowanego.
Jednostka ładunkowa w całym łańcuchu transportowym od jej uformowania aż do rozładunku
zapewnia ładunkowi trwałość kształtów, wymiarów, umożliwia mechanizację robót
przeładunkowych. Ważną sprawą jest takie umieszczenie ładunku na jednostce ładunkowej,
aby wykorzystać jej maksymalną powierzchnię, pojemność oraz ładowność.
5.3.1 Palety
Palety służą do przewozu ładunków w opakowaniach lub ładunków sztukowych.
Klasyfikacja palet:
Ze względu na konstrukcję:
·ð pÅ‚askie (jednopÅ‚ytowe lub dwupÅ‚ytowe, bez skrzydeÅ‚ lub ze skrzydÅ‚ami),
·ð skrzyniowe (szczelne, ażurowe),
·ð sÅ‚upkowe,
·ð specjalne,
·ð nadstawki paletowe.
Ze względu na przeznaczenie:
`
 35
·ð wielokrotnego użytku,
·ð jednorazowe.
Podstawową, zunifikowaną paletą jest płaska, bez skrzydeł paleta drewniana, umożliwiająca
załadunek ze wszystkich czterech stron tzw. paleta EUR o wymiarach 800 x 1200 mm i
ładowności 1000 kg. Paleta ta stanowi podstawę wspólnego rynku paletowego (krajowego i
międzynarodowego). Innym rodzajem znormalizowanej palety jest paleta ISO 1000 x 1200
mm i ładowności 1000 kg. jednostka ładunkowa paletowa powinna mieć kształt
prostopadłościenny. A
adunek nie powinien wystawać poza obrys podstawy palety
(dopuszczalne jest wystawanie ładunku do 2 cm z każdej strony pod warunkiem zachowania
trwałości opakowania).
A
adunki na paletach mocuje siÄ™ za pomocÄ…:
·ð folii termokurczliwej
·ð specjalnej taÅ›my.
5.3.2 Kontenery
Kontener jest to jednostka ładunkowa wielokrotnego użytku, o specjalnej konstrukcji
umożliwiającej przewóz ładunku różnymi środkami transportu bez potrzeby przeładunku
 zawartości .
Klasyfikacja
Kontenery pod względem wielkości dzielą się na:
·ð maÅ‚e, o maksymalnej masie brutto do 2500 kg,
·ð Å›rednie, o maksymalnej masie brutto powyżej 2500 kg, lecz poniżej 10 000 kg,
·ð wielkie, o maksymalnej masie brutto 10 000 kg i wiÄ™cej.
5.3.3 Pakiety
Są to jednostki ładunkowe formowane z ładunków sztukowych za pomocą elementów
łączących (odpowiednich jarzm, taśm, przekładek).
Pakiety sÄ… to bezpaletowe jednostki Å‚adunkowe
5.4 Technologie przewozu ładunków w transporcie samochodowym
Konkretnym sposobem realizacji usług przewozowych pojazdem samochodowym jest wybór
technologii przewozu (zbiory metod, operacji, czynności wykonywanych w celu wykonania
usługi przewozowej).
O wyborze technologii procesu przewozowego decyduje podatność transportowa ładunku,
która wynika z jego cech fizykochemicznych lub nadanej mu postaci. A
adunek musi dotrzeć
do odbiorcy w określonym czasie i określonej postaci.
Podatność transportową ładunku można zwiększyć przez łączenie sztuk drobnych w
opakowania handlowe te z kolei w opakowania transportowe, opakowania transportowe zaÅ› w
jednostki Å‚adunkowe.
Transport samochodowy charakteryzuje się dużą podatnością na realizację przewozów
ładunkowych bezpośrednich (relacje typu  dom-dom ).
Miejsce procesu technologicznego w procesie transportowym obrazuje poniższy schemat
W transporcie ładunków możemy wyróżnić 3 podstawowe technologie:
1) technologie zunifikowane,
2) technologie specjalizowane,
`
 36
3) technologie uniwersalne.
Technologie ZUNIFIKOWANE polegają na realizacji przewozów ładunków umieszczonych
w jednostkach ładunkowych: kontenerach, na paletach lub pakietach. Mogą to być ładunki
sztukowe, ładunki kawałkowe w opakowaniach, wyroby gotowe z metali, materiały
budowlane (elementy gipsowe, beton komórkowy, cegła), niektóre artykuły spożywcze łatwo
psujące się. Technologie zunifikowane oparte są na pracy ciągników siodłowych i naczep
kontenerowych. Przeładunki jednostek ładunkowych wykonywane są za pomocą wózków
naładowczych, żurawi oraz suwnic.
Technologie SPECJALIZOWANE polegają na realizacji przewozów z wykorzystaniem
pojazdów specjalizowanych (samowyładowczych, zbiornikowców, cystern). Występuje
konieczność przystosowania nadwozia do cech fizykochemicznych ładunków. Technologie te
dominują przy przewozie: węgla i koksu, ziemi, ziemniaków, buraków, ziarna zbożowego,
nawozów mineralnych, kruszyw budowlanych, wapna palonego, ładunków płynnych,
nieczystości, mięsa, ryb itd. Pojazdy wykorzystywane w technologii specjalizowanej to
pojazdy samowyładowcze, cysterny, zbiornikowce, ciągniki balastowe z przyczepami.
Przeładunek odbywa się przy wykorzystaniu koparek, ładowarek, przenośników, wywrotnic
samochodowych, urządzeń dz
wigowych.
Technologie UNIWERSALNE umożliwiają realizację przewozów ładunków, które nie
wymagają przystosowań środków transportu i nie ulegają zniszczeniu na skutek działania
warunków atmosferycznych. W tej technologii mogą być przewożone ładunki sztukowe,
zboża, drewno i jego przetwory, napoje, pieczywo, zwierzęta żywe. Pojazdy: samochody
uniwersalne z burtami lub plandekami, prace ładunkowe: prace robotników i brygad, żurawie
samochodowe, wózki, podnośniki transportowe.
5.5 Technologie przewozu ładunków transportem kolejowym
Wagony kolejowe nie mają własnego napędu i są przemieszczane w składzie ładownym w
składach pociągowych uruchamianych zgodnie z rozkładem jazdy, nie zawsze zgodnie z
relacją przewozu ładunku. Wagon nim dotrze do stacji przeznaczenia może przemieszczać się
w składach kilku pociągów i być poddawany operacjom technologicznym n a stacjach
rozrzÄ…dowych.
W transporcie kolejowym możemy wyróżnić 2 podstawowe technologie przewozu ładunków:
·ð przewozy caÅ‚opociÄ…gowe,
·ð przewozy wagonowe.
5.5.1 Przewozy całopociągowe
Przewozy całopociągowe polegają na załadunku całego pociągu u nadawcy, przemieszczeniu
tego pociągu (zawsze zgodnie z rozkładem jazdy) do odbiorcy i wyładunku u odbiorcy.
W transporcie kolejowym bezpośrednie procesy transportowe są możliwe tylko wtedy, gdy
nadawca i odbiorca ładunku posiadają własne bocznice.
Jednym z rodzajów przewozów całopociągowych są przewozy wahadłowe, w których składy
wagonowe po rozładunku, w stanie próżnym powracają bezpośrednio do miejsca naładunku
bez zmian w ich zestawianiu.
N W
5.5.2 Przewozy wagonowe
Przewozy wagonowe realizowane są w ten sposób, że załadunek wagonu odbywa się u
nadawcy (np. na bocznicy) stamtÄ…d wagon zabierany jest pociÄ…giem zdawczym do stacji
manewrowej. Na stacji manewrowej następuje wstępne grupowanie wagonów i pociągi są
`
 37
zestawiane w składy pociągowe do stacji rozrządowej. Na stacji rozrządowej następuje
rozrząd w zależności od stacjo docelowej do odpowiedniego pociągu.
Uproszczony schemat przewozu ładunków w strukturze przewozów wagonowych
przedstawia rysunek:
W realizacji przesyłek wagonowych uczestniczą pociągi o zróżnicowanym charakterze i
spełnianych funkcjach.
5.5.3 Fazy kolejowego procesu przewozowego ładunków
Miejsce realizacji danej czynności:
1. Faza czynności początkowych  stacja nadania.
·ð Odprawa techniczna  wszystkie czynnoÅ›ci, które zwiÄ…zane sÄ… z obsÅ‚ugÄ… Å‚adunku,
wagonu, pociągu. Czynności z nią związane:
- podstawienie wagonu próżnego na punkt przeładunkowy,
- załadunek,
- zabezpieczenie Å‚adunku na wagonie,
- zabranie wagonu Å‚adownego z punktu Å‚adownego,
- zestawienie składu pociągu,
- przygotowanie pociÄ…gu do wyjazdu,
- wyjazd pociÄ…gu ze stacji nadania.
·ð Odprawa handlowa  równolegle do odprawy technicznej, ich przedmiotem obsÅ‚ugi
jest ładunek i dokumentacja handlowa. Czynności z nią związane:
- zamówienie wykonania usługi przewozowej,
- potwierdzenie możliwości realizacji usługi przewozowej,
`
 38
- dostarczenie Å‚adunku na wyznaczony punkt Å‚adunkowy,
- sprawdzenie stanu technicznego Å‚adunku,
- przyjęcie ładunku do przewozu,
- zawarcie umowy o przewóz.
2. Faza przemieszczania  czynności realizowane są na sieci kolejowej od stacji nadania do
stacji przeznaczenia, zaliczają się też czynności postoju wynikające z technologii rynku
kolejowego.
3. Faza czynności pośrednich  czynności zaliczane do tej fazy są czynnościami
odbywającymi się na stacjach pośrednich.
4. Faza czynności końcowych  stacja przeznaczenia.
·ð Odprawa techniczna
- wjazd pociÄ…gu na stacjÄ™ przeznaczenia,
- wyłączenie wagonu ładownego ze składu pociągu,
- podstawienie wagonu Å‚adownego na punkt Å‚adunkowy,
- wyładunek,
- obsługa techniczna wagonu.
·ð Odprawa handlowa
- sprawdzenie stanu technicznego Å‚adunku,
- wydanie Å‚adunku odbiorcy,
- rozwiązanie umowy o przewóz.
5.5.4 Podział pociągów towarowych
Według jednej z klasyfikacji (na potrzeby rozkładów jazdy) podział pociągów towarowych
jest następujący:
·ð systemowe pociÄ…gi europejskie (min. do przewozu w ramach EUC oraz
priorytetowych przewozów międzynarodowych, do przewozów kombinowanych),
·ð pozostaÅ‚e pociÄ…gi miÄ™dzynarodowe(graniczne lokalne, do przewozu Å‚adunków w
pojedynczych wagonach i grupach wagonowych, tranzytowe),
·ð pociÄ…gi w ruchu krajowym:
- ekspresowe(do przewozów priorytetowych, kombinowanych, kontraktowane),
- pospieszne (wielogrupowe, jednogrupowe),
- niemasowe (wielogrupowe, jednogrupowe),
- liniowe (wielogrupowe, jednogrupowe),
- zdawcze (bocznicowe, manewrowe, rejonowe),
- masowe (do przewozu zwartych składów wahadłowych ładownych i
próżnych),
·ð pociÄ…gi sÅ‚użbowe.
`
 39
5.6 Transport kombinowany
Jest to złożony proces transportowy, w którym ładunki w jednej jednostce ładunkowej są
przemieszczane środkami przewozu różnych gałęzi transportu.
Transport kombinowany dzieli się na kilka podsystemów:
1. System RO-LA(ruchoma droga)- całe zestawy drogowe są transportowane wagonami
niskopodłogowymi.
2. Piggy Back (kieszeniowy)- naczepy lub kontenery są ładowane w sposób pionowy na
platformy wagonów.
3. Bimodalny  specjalnia naczepa samochodowa z wymiennymi wózkami, która może
zmienić się w wagon kolejowy. Sposób zestawiania pociągu bimodalnego przedstawia
rysunek:
`
 40
Transport kombinowany (drogowo-szynowy) powinien realizować 4 podstawowe cele:
·ð zmniejszać koszty przewozu Å‚adunków drobnicowych;
·ð skracać czas przewozu i podnosi punktualność dostaw;
·ð zwiÄ™kszać bezpieczeÅ„stwo transportu;
·ð zmniejszać szkodliwe oddziaÅ‚ywanie transportu na Å›rodowisko.
5.7 Technologie drogowego transportu pasażerskiego
Konkretne sposoby realizacji usług przewozowych przez środki transportu samochodowego
to określone technologie przewozów. W transporcie pasażerskim możemy wyróżnić:
·ð przewozy regularne  przewozy wykonywane w oparciu o rozkÅ‚ad jazdy, czynnoÅ›ci sÄ…
z góry zaplanowane i powtarzalne,
·ð przewozy nieregularne- przewozy np. w ruchu turystycznym oraz niektóre przewozy
zwiÄ…zane z naukÄ… i pracÄ…,
·ð przewozy incydentalne- każde zlecenie przemieszczenia jest niepowtarzalne,
wynikające ze zleceń okazjonalnych, indywidualnych,
·ð przewozy interwencyjne- przewozy wywoÅ‚ane zdarzeniami losowymi, awariami.
`
 41
6 Wybrane aspekty funkcjonowania różnych systemów
transportowych.
System transportowy ma znaczący wpływ na jakość życia w mieście, stanowi integralną część
terenu zurbanizowanego miasta, przez co wpływa na jego funkcjonowanie i rozwój. Spełnia
on następujące role:
·ð UsÅ‚ugowÄ…  od sprawnoÅ›ci systemu transportowego zależy w podstawowym zakresie
realizacja celów gospodarki prowadzonej na danym obszarze.
·ð StymulujÄ…cÄ… rozwój danego obszaru  rozwój systemu transportowego przyczynia siÄ™
do rozwoju gospodarczego tego obszaru i przyciągnięcia inwestorów gospodarczych
(budowa nowych osiedli, centów handlowych, ośrodków naukowych, zakładów
pracy)
·ð HamujÄ…cÄ… rozwój obszaru  tam gdzie jest to wymagane  poprzez tworzenie bariery
transportowej
·ð Kompozycji przestrzennej  elementy systemu transportu, z uwagi na rozlegÅ‚y zasiÄ™g
ich wpływu, stawia się na równi z przestrzennymi rozwiązaniami architektoniczno-
urbanistycznymi.
Celem działania systemu transportowego jest przemieszczanie pasażerów i ładunków.
Przemieszczenie to może odbywać się w wielu podsystemach. jednym z takich podsystemów
jest miejski transport zbiorowy.
6.1 Miejski transport zbiorowy
Sprawne funkcjonowanie miast obecnie może zapewnić jedynie dobrej jakości transport
zbiorowy. Pozwala on dowiez
ć więcej ludzi do miejsca przeznaczenia, a jednocześnie jest
wielokrotnie mniej szkodliwy od motoryzacji indywidualnej. Związane z nim hałas i
zanieczyszczenia są setki razy niższe niż powodowane przez samochody.
System transportu zbiorowego tworzą następujące środki transportu wraz z towarzyszącą im
infrastrukturą: autobusy, tramwaje, metro, trolejbusy, SKM. W rozdziale tym omówione
zostaną niektóre aspekty funkcjonowania systemu miejskiego transportu zbiorowego wraz z
krótką charakterystyką techniczno- eksploatacyjną poszczególnych elementów systemu.
6.1.1 Tramwaj
Tramwaj jest to pojazd szynowy zasilany z zewnÄ…trz prÄ…dem elektrycznym stosowany do
masowych przewozów pasażerskich w ruchu miejskim i aglomeracyjnym.
6.1.1.1 Historia tramwajów.
4. Tramwaje konne (1853 rok Nowy Jork  pierwszy tramwaj konny)  pojazdy
wzorowane na omnibusach jeżdżące po torach.
5. Tramwaje parowe.
6. Tramwaje elektryczne  rozwój w XX wieku.
Budowa torów tramwajowych.
Tor tramwajowy składa się z:
·ð nawierzchni stalowej (szyny i rozjazdy),
·ð podbudowy (podkÅ‚ady lub inne elementy noÅ›ne),
`
 42
·ð podÅ‚oża (nasyp, wykop, tunel, wiadukt),
·ð urzÄ…dzeÅ„ odwadniajÄ…cych (grunt przesÄ…czalny, system drenów).
Najważniejszymi elementami nawierzchni są szyny. Przejmują one bezpośrednio obciążenia
od kół wagonu, kierują bieg wagonu w oznaczonym kierunku. Szyny powinny zapewnić
bezpieczeństwo ruchu, powinny być wytrzymałe i trwałe, dobrze przewodzić prąd.
Rozróżniamy dwa zasadnicze typy torów tramwajowych:
·ð tory wbudowane w jezdnie ulic,
·ð tory na wydzielonym torowisku.
Tory wbudowane w jezdniÄ™.
W konstrukcji takich torów powinno się uwzględnić zapewnienie prawidłowej pracy toru w
warunkach obciążeń własnych oraz eliminację wpływu ruchu na jezdni na pracę toru. Typowe
rozwiązania konstrukcyjne torów wbudowanych w jezdnię to:
·ð tory na podkÅ‚adach drewnianych,
·ð tory na podkÅ‚adach żelbetowych,
·ð tory na podbudowie betonowej,
·ð tory specjalnej konstrukcji na mostach, wiaduktach i w tunelach.
Główka - to część szyny, po której toczy się koło jezdne tramwaju. Ma ona odpowiedni profil
odpowiadający profilowi obręczy koła jezdnego.
Szyjka - to część wsporcza szyny umożliwiająca jej kierunkowanie.
Stopka - to dolna część szyny, która opiera się o podłoże (podkłady, płyty) i umożliwia
przytwierdzenie szyny.
Rowek - to element stosowany tylko w szynach tramwajowych zwanych rowkowymi i
szynach blokowych. Umożliwia on wtopienie szyny w jezdnię. Kołnierz rowka utrzymuje
`
 43
stały odstęp pomiędzy główką szyny, a jezdnią umożliwiając przy tym przejazd wypustu
obręczy koła jezdnego.
Rowek wpływa również na lepsze prowadzenie koła jezdnego po szynie.
1) Układanie szyn na podkładach:
Ten sposób układania szyn stosuje się tylko na torowiskach wydzielonych. Do podkładów
mogą być mocowane szyny, które posiadają stopę, czyli szyny typu kolejowego i szyny typu
tramwajowego. Rozróżnia się trzy rodzaje podkładów:
a) podkłady żelbetowe,
b) strunowobetonowe,
c) podkłady drewniane  wykonane są z drewna twardego jak buk czy dąb lub miękkiego
jak sosna. Drewno używane do podkładów jest specjalnie impregnowane środkami,
które je zabezpieczają przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi
powodującymi na przykład gnicie. W nowopowstających odcinkach torowych
podkładów drewnianych się raczej nie stosuje.
Sieć trakcyjna
" Tramwaje zasilane są prądem elektrycznym dostarczanym do nich za pośrednictwem sieci
trakcyjnej, która składa się z sieci jezdnej (napowietrznej) i sieci powrotnej (torów). Aby
istniał przepływ prądu konieczne jest istnienie obwodu czyli dwóch biegunów elektrycznych -
dodatniego i ujemnego - połączonych odbiornikem energii, którym jest tramwaj. Typowa sieć
trakcyjna ma doprowadzony biegun dodatni (+) do sieci jezdnej, a biegun ujemny (-) do szyn.
" Prąd płynie z podstacji biegunem dodatnim do sieci jezdnej. Stamtąd dostaje się do urządzeń
elektrycznych tramwaju, a z nich wraca szynami do bieguna ujemnego podstacji trakcyjnej.
6.1.2 Autobus miejski
Autobusy miejskie przeznaczone są do przewozu pasażerów w obrębie miast i w ruchu
podmiejskim. Z reguły mają więcej miejsc stojących niż siedzących.
Charakterystyka autobusów miejskich
·ð autobus jednoczÅ‚onowy,
·ð autobus przegubowy,
·ð autobus dwupokÅ‚adowy.
Autobus przegubowy (długość do 18 m) składa się z dwóch członów połączonych ze sobą za
pomocą złącza przegubowego. Często jest zbudowany na bazie autobusu jednoczłonowego.
Podstawowe cechy autobusów miejskich to:
7. Duża przestrzeń pasażerska. Autobusy miejskie mają, dużą przestrzeń
pasażerską, która jest jednak ograniczona dopuszczalnymi wymiarami, masą,
wartością nacisków na osie.
8. Duża zwrotność i zdolność przyspieszania,
9. Szybka wymiana pasażerów umożliwiona przez:
- szerokie dwuskrzydłowe drzwi,
- dużą liczbę pomostów przy drzwiach,
- szerokie przejścia między fotelami,
- niską podłogę i stopnie wejściowe małej wysokości.
W starszych typach autobusów stosowano podłogę umieszczoną na wysokości 900 mm nad
poziomem jezdni z uwagi na rozmieszczenie pod podłogą elementów zespołu napędowego.
`
 44
Nowoczesne autobusy miejskie to w przeważającej większości autobusy niskopodłogowe, w
których co najmniej 35 % podłogi przeznaczonej dla pasażerów stojących tworzy jednolitą
powierzchnię bez stopni. Zaletą autobusów niskopodłogowych jest krótki czas wymiany
pasażerów na przystankach, łatwe wsiadanie pasażerów niepełnosprawnych oraz
wprowadzanie wózków inwalidzkich i dziecięcych. Dodatkowo stosowanie zawieszenia
pneumatycznego zapewnia możliwość obniżenia poziomu prawej strony podłogi o ok. 80
mm. Niewielka liczba foteli nie ogranicza powierzchni dla osób stojących. Fotele są
wykonane z tworzywa sztucznego i pokryte piankÄ… poliuretanowÄ… i tkaninÄ… obiciowÄ… trudno
palną odporną na uszkodzenia i zabrudzenia. Fotele są często mocowane tylko do ścian
bocznych z uwagi min. na łatwiejsze sprzątanie autobusu. Wzdłuż całego autobusu są
umieszczone poręcze i różnego rodzaju uchwyty dla pasażerów stojących.
Kierowca autobusu
Kierowanie autobusem w ruchu miejskim jest trudne. Stanowisko pracy kierowcy jest zwykle
wydzielone w celu zapewnienia mu bezpieczeństwa i odpowiedniej widoczności. Składa się z
ergonomicznego fotela i tablicy rozdzielczej. W celu ograniczenia liczby urządzeń
obsługiwanych przez kierowcę stosuje się półautomatyczne lub automatyczne skrzynie
biegów, wspomaganie układu hamulcowego i kierowniczego, automatyzację sterowania
drzwiami. Widoczność zewnętrzną i wewnętrzną zapewnia układ lusterek wstecznych.
Zawód kierowcy autobusowego jest zawodem o dużym poziomie ryzyka.
Główne problemy zdrowotne to: problemy mięśniowo-szkieletowe, problemy
psychologiczne, zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
`
 45
7 Ekonomiczne aspekty funkcjonowania systemów
transportowych
Koszty systemu transportu (koszty tworzenia, koszty utrzymania)są zależne od wielu
czynników i uwarunkowań lokalnych, regionalnych i międzynarodowych. Dotyczy to
zwłaszcza różnic kosztów pracy (wynagrodzenia, poziomu życia) w różnych krajach, a także
kosztów surowców. Rozwiązania o dużej pracochłonności mogą być w krajach rozwijających
się bardziej korzystne od rozwiązań z dużym udziałem dostaw z krajów uprzemysłowionych.
Do podstawowych celów w zakresie kosztów należy zaliczyć:
·ð niskie koszty infrastruktury (tor, przystanki, zajezdnie, warsztaty, zasilanie w energiÄ™
elektryczną, zaopatrzenie w paliwo, sygnalizacja, zabezpieczenie ruchu pociągów,
informacja dla pasażerów, sprzedaż biletów, skrajnia budowli, środki ochrony
środowiska). Zalety komunikacji autobusowej to łatwiejsze dopasowanie się do
istniejącej zabudowy i mniejszy promień zawracania pojazdu;
·ð niskie koszty zakupu taboru;
·ð niskie koszty uzyskania terenu dla torowisk, zajezdni, warsztatów,
·ð niskie koszty personelu
·ð niskie koszty energii (energia elektryczna jest z reguÅ‚y taÅ„sza od paliwa) i materiałów;
istotną sprawą jest tu wykorzystywanie materiałów miejscowych.
Rozbudowa istniejÄ…cego systemu transportowego jest bardziej korzystna kosztowo od
budowy nowego.
`
 46
7.1 Podsystemy transportu rowerowego i pieszego
Główne cele polityki komunikacyjnej miast to:
·ð zmniejszenie emisji zanieczyszczeÅ„ i haÅ‚asu powodowanych motoryzacjÄ…,
·ð zmniejszenie energochÅ‚onnoÅ›ci transportu i zapotrzebowania na przestrzeÅ„,
·ð polepszenie dostÄ™pu do wszystkich części miasta.
·ð poprawa stanu Å›rodowiska i zdrowia publicznego w mieÅ›cie.
Środki realizacji tych celów:
·ð wprowadzenie rowerów jako masowego Å›rodka komunikacji miejskiej,
·ð usprawnienie i rozwój komunikacji zbiorowej,
·ð ograniczenie ruchu samochodowego.
Integracja poszczególnych rodzajów transportu, przy uwzględnieniu priorytetu ruchu
pieszego, rowerowego i komunikacji zbiorowej.
70% przejazdów  wewnętrznych w miastach odbywa się na krótkich trasach (do 10)
kilometrów. Na takich trasach idealnym środkiem transportu jest rower.
Dlaczego rower?
Rower nie zanieczyszcza środowiska, nie zajmuje miejsca, nie hałasuje, nie truje, a w tłoku
jest szybki: 15-20 km/godz., wymaga bardzo skromnej - w porównaniu z samochodem -
infrastruktury. Niskie nakłady ponoszone na infrastrukturę rowerową przynoszą bardzo duże
korzyści. Z dróg rowerowych mogą bezpiecznie korzystać także osoby na wózkach
inwalidzkich.
Rower jest pojazdem o dużej efektywności energetycznej, umożliwia - bez spalin, hałasu i
kosztownej infrastruktury - dotarcie w ciągu 15 minut do punktów, leżących w promieniu
ponad 4 kilometrów, czyli na powierzchni aż 50 kilometrów kwadratowych! To znacznie
więcej, niż liczy ogromna większość polskich miejscowości. Dla porównania analogiczny
obszar dostępny pieszo obejmuje zaledwie nieco ponad trzy kilometry kwadratowe. Takie
połączenie niezwykle korzystnych cech powoduje, że rower jest bardzo interesującym
środkiem transportu z punktu widzenia efektywnego zarządzania miastem.
`
 47
Aby możliwe było upowszechnienie jazdy rowerowej niezbędne jest stworzenie w każdym
mieście odrębnego systemu rowerowego wchodzącego w skład systemu transportowego
miasta. Podstawowym elementem takiego systemu jest sieć dróg rowerowych.
Sieć dróg rowerowych powinny tworzyć ścieżki rowerowe:
1. Międzydzielnicowe drogi rowerowe, które połączą centrum miast z poszczególnymi
dzielnicami i większymi osiedlami.
Drogi te muszą spełniać pewne warunki i określone parametry:
o fizycznie oddzielony od jezdni samochodowej, dwukierunkowy pas ruchu,
o gładka nawierzchnia o szerokości 2,5 - 3,0 metrów,
o skrzyżowania i przejścia dla pieszych oznaczone kostką brukową,
o sygnalizacja świetlna lub bezkolizyjne przejazdy przez ruchliwe ulice,
o całoroczne utrzymanie (odśnieżanie w zimie).
2. Drogi dzielnicowe.
Muszą umożliwiać bezpieczny dojazd do dróg międzydzielnicowych, centrów usługowych i
ważniejszych przystanków komunikacji zbiorowej. Na ulicach o małym natężeniu ruchu
mogÄ… biec pasem wyznaczonym na poboczu jezdni. Jest to jednak rozwiÄ…zanie niebezpieczne,
zwłaszcza w zimie, kiedy droga rowerowa jest niewidoczna i powinno się go unikać.
3. Drogi osiedlowe. Oddzielają ruch rowerowy od pieszego i umożliwiają przejazdy
lokalne. W dużej mierze takie drogi są używane przez dzieci.
Budowa dróg rowerowych jest najtańszą, a jednocześnie najskuteczniejszą inwestycją
poprawiającą komunikację miejską i stan środowiska.
Kilka wytycznych ogólnych przy projektowaniu i budowie dróg rowerowych.
·ð Drogi rowerowe powinny być budowane w kierunku od centrum i od skrzyżowaÅ„ z
istniejącą siecią tak, aby jak najwięcej rowerzystów mogło jak najwcześniej korzystać
z nowej trasy,
·ð Nowo budowane drogi rowerowe muszÄ… być ze sobÄ… poÅ‚Ä…czone albo bezpoÅ›rednio,
albo przez strefy ograniczonego ruchu samochodów
·ð Budowa dróg rowerowych musi być skoordynowana z innymi inwestycjami miasta,
Nieukończona droga nie spełnia swojej funkcji i zamraża pieniądze,
·ð Konieczna jest budowa parkingów rowerowych.
W Polsce drogi rowerowe buduje się głównie w celach turystycznych i rekreacyjnych.
W miastach Zachodniej Europy ścieżki rowerowe powstają z innych powodów. Nie są to
ścieżki o przeznaczeniu wyłącznie rekreacyjnym, położone z dala od centrów miast. Ścieżki
rowerowe tworzy się ze względów bezpieczeństwa kierowców, rowerzystów i pieszych.
Każda ulica na której samochody poruszają się z prędkością większą niż 30 km/h posiada
drogÄ™ rowerowÄ…, bÄ…dz
wydzielony lub wymalowany na chodniku pas rowerowy. Drogi
rowerowe powstajÄ… przede wszystkim tam, gdzie jazda na rowerze jest najbardziej
niebezpieczna dla kierowców i rowerzystów, powoduje to utrudnienia w ruchu lub
występowały wypadki z udziałem rowerzystów. Tworzenie dróg rowerowych w centrach
miast Å‚Ä…czy siÄ™ z ograniczeniem ruchu samochodowego na rzecz komunikacji zbiorowej.
Dzięki temu w wielu miastach rower stał się codziennym środkiem transportu na krótkich
dystansach. Większość młodzieży w Holandii czy Niemczech dojeżdża do szkoły rowerem.
Co zrobić w Polskich miastach, aby poprawić stan systemu rowerowego?
1. Rozwiązania techniczno-organizacyjne sprzyjające rozwojowi systemu dróg
rowerowych. Np. w Warszawie należałoby wprowadzić 5 głównych zasad rozwoju
infrastruktury rowerowej:
o spójności,
o bezpośredniości,
`
 48
o bezpieczeństwa,
o wygody
o atrakcyjności.
2. Opracowanie lokalnych wymogów technicznych dotyczących infrastruktury
rowerowej, w których szczególną uwagę należy zwrócić na:
o spójność i kompletność sieci oraz ciągłość poszczególnych dróg rowerowych;
o wystarczające promienie łuków, poszerzenia i odległości widoczności na
Å‚ukach;
o konstrukcję nawierzchni, zapewniającą jej trwałość, niewielkie opory toczenia
podczas jazdy oraz dobrą przyczepność podczas hamowania a także komfort
jazdy i poruszania siÄ™;
o integrację dróg dla rowerów z układem drogowym, w tym zapewnienie
możliwości płynnego i bezpiecznego przejścia od ruchu na wydzielonej
drodze rowerowej do jazdy pomiędzy samochodami ulicą uspokojonego
ruchu, uliczkÄ… parkingowÄ… itp.;
o minimalizację konfliktów pomiędzy pieszymi i rowerzystami, w tym
zróżnicowanie stosowanych nawierzchni (bitumiczne na drodze dla rowerów,
płyty lub kostka dla chodnika), wysokości (droga dla rowerów nieco poniżej
chodnika), sposobu prowadzenia na Å‚ukach;
o bezpieczeństwo osobiste - drogi dla rowerów prowadzone przez parki czy
tunele powinny mieć alternatywę w postaci ścieżek przy głównych drogach.
3. Szersze wykorzystanie środków organizacji ruchu sprzyjających rozwojowi ruchu
rowerowego (budowa usytuowanych równolegle do jezdni i chodnika wydzielonych
dróg rowerowych prowadzonych niezależnie od ruchu samochodowego i pieszego,
budowa wyodrębnionych pasów jezdni przeznaczonych dla ruchu rowerowego.
4. Działania inne, typu:
o dopuszczanie dwukierunkowego ruchu rowerowego na ulicy
jednokierunkowej dla ruchu samochodowego;
o dopuszczanie ruchu rowerowego na ulicach zamkniętych dla ruchu
samochodowego;
o zapewnienie czytelnego oznakowania drogowskazowego.
Dla prawidłowego funkcjonowania systemu rowerowego niezbędna jest również jego
integracja z systemami drogowym i transportu publicznego.
Jakie działania sprzyjać mogą takiej integracji?
·ð Możliwość przewozu rowerów Å›rodkami komunikacji miejskiej i rozszerzenie jej na
środki komunikacji szynowej w obrębie aglomeracji,
·ð przystosowanie dworców/stacji i przystanków kolejowych oraz metra do potrzeb
pasażerów korzystających z roweru np. wyznaczenie miejsc do parkowania rowerów
na/przy stacjach metra. W szczególności za niezbędne należy uznać: stworzenie
parkingów rowerowych przy stacjach metra i przy stacjach kolejowych (system
 Parkuj i jedz
 dla rowerów),
·ð uÅ‚atwienie wprowadzania rowerów na perony stacji metra, w tym przekraczania
bramek systemu biletowego,
·ð wyznaczenie w wagonach metra, wagonach kolejowych miejsca dla rowerów,
·ð organizowanie imprez promocyjnych np. przejazd rowerowy z wÅ‚adzami miasta, w
trakcie otwierania nowych dróg dla rowerów oraz lokalnych udogodnień dla
rowerzystów,
·ð wprowadzenie w Warszawie zaostrzonej kontroli ruchu rowerowego pod kÄ…tem
bezpieczeństwa pieszych, zwłaszcza na chodnikach i przejściach,
·ð zwiÄ™kszenie liczby patroli Straży Miejskiej i Policji poruszajÄ…cych siÄ™ na rowerach.
`
 49
8 Systemy transportu lotniczego
8.1 Infrastruktura transportu lotniczego
InfrastrukturÄ™ transportu lotniczego tworzÄ…:
·ð elementy liniowe: drogi lotnicze
·ð elementy punktowe: lotniska, lÄ…dowiska, porty lotnicze.
Droga lotnicza jest to wycinek przestrzeni powietrznej tzw. korytarz powietrzny o ustalonej
szerokości. Dla międzynarodowej drogi lotniczej szerokość korytarza wynosi 15 km, dla
drogi krajowej 10 km. Określona jest również wysokość, na której samolot może lecieć. W
przedziale wysokości 900-12000 m zmienia się ona co 600 m w przedziale 600-12000 m
również wysokość zmienia się co 600 m. W rejonie lotniska podział wysokości już nie
obowiązuje. Każdy samolot otrzymuje z wieży kontrolnej namiary na  swoją drogę.
Przestrzeń wokół lotniska tworzą tzw. rejony kontrolowane lotniska. Są to przestrzenie wokół
lotniska o promieniu kilkudziesięciu kilometrów, w których łączność i kierowanie ruchem
przejmujÄ… lotniskowe organa kierowania ruchem. Rejony kontrolowane sÄ… elementem
Å‚Ä…czÄ…cym infrastrukturÄ™ liniowÄ… z infrastrukturÄ… punktowÄ….
Fazy przelotu statku powietrznego pomiędzy dwoma portami lotniczymi przedstawia rysunek
poniżej:
port lotniczy
docelowy
port lotniczy
port lotniczy
odlotowy
odlotowy
port lotniczy
odlotowy
start
wznoszenie schodzenie lÄ…dowanie
W transporcie lotniczym widać wyraz
ną zależność środka transportu i infrastruktury.
Transport lotniczy może odbywać się tylko pomiędzy wyznaczonymi i odpowiednio
przygotowanymi punktami transportowymi.
Lotnisko jest to wydzielona na lądzie lub wodzie powierzchnia wraz z przynależnymi do niej
obiektami budowlanymi, urządzeniami i wyposażeniem przeznaczona w całości lub w części
do przylotów, odlotów i manewrowania statkami powietrznymi.
Zadania jakie siÄ™ wykonuje w porcie lotniczym:
W porcie lotniczym wykonuje się czynności mające na celu sprawne, bezpieczne
przyjęcie samolotu w obręb portu, doprowadzenie do przeładunku oraz wyekspediowanie
samolotu poza port:
·ð czuwanie nad bezpieczeÅ„stwem ruchu w obrÄ™bie portu,
·ð wyznaczanie miejsc przeÅ‚adunku,
·ð kontrola przestrzegania przepisów,
·ð obsÅ‚uga samolotów (np. zaopatrywanie w paliwo, przeglÄ…dy i konserwacja),
·ð rola wÄ™zÅ‚a transportowego,
·ð obsÅ‚uga dowozowo- odwozowa (zetkniÄ™cie siÄ™ Å›rodków transportu różnych gaÅ‚Ä™zi).
`
 50
Przykładowa klasyfikacja portów:
1. Międzynarodowe  porty przylotowe i odlotowe dla rozkładowych i nierozkładowych
lotów zagranicznych. Zapewniają pełną obsługę inspekcyjną, celną, imigracyjną.
2. Regionalne  porty zdolne do obsłużenia rozkładowych i nierozkładowych lotów w
komunikacji krajowej i nierozkładowych lotów w komunikacji międzynarodowej. Mogą
być portami zapasowymi dla portów międzynarodowych.
3. Drugorzędne  porty do obsługi małego przemysłu, ruchu turystycznego.
4. Lotnictwa ogólnego  obsługują loty nierozkładowe, często pełnią funkcje lotniska
sportowego.
Budowa portu lotniczego
W porcie lotniczym możemy wyróżnić 3 zasadnicze części:
1) pole naziemnego ruchu lotniczego,
2) zabudowÄ™ lotniskowÄ…,
3) przestrzeń powietrzną wokół lotniska.
Pole naziemnego ruchu lotniczego
Część naziemnego pola w którym odbywają się ruchy samolotów związane ze startem i
lądowaniem nazywa się polem manewrowym. W jego skład wchodzą:
·ð pole wzlotów: drogi startowe,
·ð pÅ‚yty lotniskowe do obsÅ‚ugi handlowej i techniczno- ruchowej,
·ð drogi koÅ‚owania Å‚Ä…czÄ…ce drogi startowe i pÅ‚yty lotniskowe,
·ð urzÄ…dzenia kontrolne.
Zabudowę lotniskową tworzą między innymi:
·ð dworzec lotniczy,
·ð zaplecze (hangary, magazyny),
·ð wieża kontroli lotniska,
·ð część komunikacyjna Å‚Ä…czÄ…ca lotnisko z innymi gaÅ‚Ä™ziami transportu.
Podstawowy element wyposażenia portu lotniczego stanowi droga startowa. Rzeczywista
długość drogi startowej zależy od kilku czynników min. od charakterystyki ruchowej
samolotu, warunków atmosferycznych, rodzaju nawierzchni. Jednak warunek podstawowy
określa, że droga startowa powinna mieć długość zapewniającą w niesprzyjających
warunkach atmosferycznych wykonanie startu i bezpieczne lÄ…dowanie.
Kierunek drogi startowej  przy ustalaniu kierunku drogi startowej bierze siÄ™ pod uwagÄ™
kierunek wiatrów (starty i lądowania odbywają się pod wiatr). Przepisy określają
dopuszczalne wartości prędkości bocznego wiatru przy których dla danego typu samolotu
długości i rodzaju drogi startowej zezwala się na operacje startu i lądowania.
Droga startowa wraz z poboczem nazywa siÄ™ pasem startowym.
Szerokość drogi startowej wynosi ok. 50 m, zaś szerokość pasa startowego wynosi ok. 300 m.
(Poza drogą startową pas startowy obejmuje utwardzone pobocza, systemy odwodnień, strefy
dla montażu świateł, zjazdy przy wylotach dróg kołowania).
Ilość dróg startowych dostosowana jest do wymaganej przepustowości lotniska.
`
 51
Droga kołowania
Jest przeznaczona do kołowania samolotów, zapewnia połączenia pomiędzy określonymi
częściami lotniska (droga kołowania na stanowiska postojowe, droga kołowania z płyty
peronowej na pas startowy). Drogi kołowania są podobnie jak drogi startowe odpowiednio
oznakowane systemem świateł. Przy małym natężeniu ruchu najprostsze powiązanie płyty
postojowej z drogą startową przedstawia poniższy rysunek.
płyta postojowa
droga kołowania
droga startowa
Płyta postojowa (peronowa) jest przeznaczona do postoju samolotów. Tam obywa się
wsiadanie i wysiadanie pasażerów, załadunek lub wyładunek towaru, bagażu i poczty,
tankowanie. Płyty muszą mieć wymiary umożliwiające manewrowanie samolotów.
Nawierzchnia płyty to najczęściej konstrukcja betonowa o dużej wytrzymałości, odporna na
działanie smarów i paliw, na działanie podwyższonych temperatur.
Rodzaje płyt lotniskowych:
·ð przeddworcowa,
·ð postojowa,
·ð przedstartowa,
·ð przedhangarowa.
8.2 Przestrzeń ruchu lotniczego
Podział przestrzeni ruchu lotniczego przedstawia poniższy rysunek:
Przestrzeń ruchu
lotniczego
Przestrzeń Strefa Przestrzeń
operacyjna zakazana kontrolowana
Przestrzeń Przestrzeń Obszar Strefa
lotów nadlotniskowa kontrolowany kontrolowana
swobodnych lotnisk wojskowych lotnisk
Drogi lotnicze
`
 52
Przestrzeń operacyjna jest to przestrzeń nad obszarem lądowym, wodami wewnętrznymi i
morzem terytorialnym danego państwa nie obejmująca przestrzeni kontrolowanej.
Przestrzeń lotów swobodnych jest to cześć przestrzeni operacyjnej do wysokości 400 m od
powierzchni ziemi lub wody, w której cywile mogą wykonywać loty. Nie obejmuje
przestrzeni wojskowych, stref zakazanych i niebezpiecznych, przestrzeni nad
miejscowościami wypoczynkowymi. W przestrzeni tej obowiązują pewne zasady:
wykonywanie lotów z widocznością, przestrzeganie przedziału wysokości, zgłoszenie lotu.
Nie wymaga się utrzymywania dwukierunkowej łączności.
Przestrzeń lotów koordynowanych jest to część przestrzeni, w której loty cywilne już przed
ich rozpoczęciem podlegają koordynacji. Obowiązuje dwukierunkowa łączność.
Strefa zakazana  przestrzeń, w której loty są zakazane np. nad zakładami przemysłowymi,
rafineriami, reaktorem jÄ…drowym.
Strefa ruchu lotniskowego jest to wyznaczona dla każdego lotniska przestrzeń do wysokości
1500 m nad powierzchnią lotniska, w której obowiązują odpowiednie procedury oczekiwania
i podejścia do lądowania.
8.3 Kontrola i bezpieczeństwo ruchu lotniczego
Rodzaje lotów:
5. Lot VFR (przepisy VFR dla lotów z widocznością) jest to lot, w którym pilot
widzi ziemię lub światła na ziemi i na tej podstawie prowadzi własną
nawigację. Utrzymuje bezpieczną odległość od innych samolotów i przeszkód.
Taki lot może odbywać się w ściśle określonych warunkach
meteorologicznych.
6. Lot IFR (przepisy dla lotów bez widoczności) jest to lot najczęściej bez
widoczności ziemi, w którym nawigacja prowadzona jest według wskazań
pokładowych przyrządów nawigacyjnych. Widoczność drogi startowej jest
wymagana, aby wykonać start i lądowanie, ale bezpieczną odległość od
przeszkód zapewnia kontrola ruchu lotniczego.
Kto i za co odpowiada podczas lotu?
Za nawigację i utrzymanie bezpiecznej odległości od ziemi i przeszkód odpowiadają:
W locie VFR (na widoczność) w przestrzeni niekontrolowanej PILOT, w przestrzeni
kontrolowanej lotniska odpowiada kontroler ruchu lotniczego.
W locie IFR odpowiada głównie kontroler ruchu lotniczego. W przestrzeni kontrolowanej na
każdy manewr (zmiana kursu, zmiana wysokości) załoga musi uzyskać zgodę organu
zarządzającego przestrzenią. Tylko kontroler ruchu lotniczego ma pełną wiedzę o tym, jakie
statki powietrzne znajdujÄ… siÄ™ w przestrzeni.
Jakich informacji potrzebuje załoga zawsze, bez względu na rodzaj lotu?
Załoga zawsze potrzebuje informacji meteorologicznych. Np. do utrzymania określonej
wysokości lotu niezbędna jest znajomość ciśnienia atmosferycznego.
Poza przestrzenią kontrolowaną porad załodze samolotu udziela Służba Informacji
Powietrznej.
Zadaniem jej jest udzielanie pilotom informacji potrzebnych do wykonywania lotu.
Informator nie może wydawać poleceń a jedynie przekazywać informacje, doradzać,
sugerować, proponować. Informator (w przeciwieństwie do kontrolera ruchu) nie ma
ograniczeń co do liczby obsługiwanych załóg.
`
 53
8.4 Technologie w transporcie lotniczym
Proces transportowy w transporcie lotniczym można podzielić na 3 fazy:
1. Faza pierwsza  czynności poprzedzające właściwy proces przewozowy:
o Przygotowanie i podstawienie samolotu:
Przygotowanie samolotu do lotu odbywa się zgodnie z instrukcją obsługo technicznej. zakres
wykonywanych czynności to min.: obsługa startowa, która polega głównie na zatankowaniu
samolotu, oczyszczenie, przegląd, usunięcie usterek.
o Obsługa naziemna ładunków (pasażerów):
Dostawa ładunków do portu lotniczego przez nadawcę, spedytora lub przewoz
nika
lotniczego, wyładowanie towaru do składu, oznakowanie, odprawa celna, transport
wewnętrzny np. do magazynu na krótkie przechowanie), transport z magazynu do samolotu to
niektóre z ważniejszych czynności wykonywanych na tym etapie obsługi naziemnej
ładunków.
W przypadku transportu pasażerskiego obsługa taka obejmuje odprawę pasażerską przed
odlotem (dojazd na dworzec lotniczy, rejestracja biletów i odprawa bagażu, kontrola
dokumentów, kwestie celne, oczekiwanie na wejście do samolotu, transport peronowy).
2. Faza druga  przemieszczenie:
·ð uruchomienie silników,
·ð koÅ‚owanie,
·ð start i wznoszenie samolotu,
·ð przelot,
·ð schodzenie z wysokoÅ›ci,
·ð koÅ‚owanie na pÅ‚ytÄ™.
3. Faza trzecia  Czynności obsługi ładunków (pasażerów) po przybyciu do portu
docelowego.
Wyładunek towarów (wyjście pasażerów)
`
 54
9 Systemy transportu wodnego
9.1 Żegluga śródlądowa
Żegluga śródlądowa jest jednym ze starszych środków transportu. Rzeki i naturalne zbiorniki
wodne już w epoce kamienia łupanego były wykorzystywane do przemieszczania ludzi i
towarów. Pierwszymi statkami były tzw. dłubanki. Wykonywano je wypalając rozżarzonymi
kamieniami pnie drzew. Wykorzystywano też tratwy  rusztowania z drewna pokryte skórami
zwierząt. Przez wieki głównymi szlakami wodnymi w Polsce była Wisła i Odra. Do końca
XVIII wieku Wisła była najbardziej żeglowną rzeką Europy, a Gdańsk i dorzecze Wisły
zaliczane były do najbogatszych terenów. W celu usprawnienia żeglugi budowano kanały
żeglugowe. W latach 1772  74 wybudowano Kanał Bydgoski, który do dziś, po
wybudowaniu w latach 1870  78 Kanału Górnonoteckiego łączy Wisłę, poprzez Brdę i
Noteć, z Odrą i dalej z europejskim systemem dróg wodnych. Po II Wojnie Światowej w
Polsce preferowano transport drogowy i kolejowy, a żegluga śródlądowa zaczęła upadać.
Obecną pozycję żeglugi śródlądowej w systemie transportowym kraju przedstawia poniższy
wykres.
System śródlądowego transportu wodnego tworzą:
·ð droga wodna,
·ð urzÄ…dzenia hydrotechniczne,
·ð porty,
·ð Å›rodki transportu,
·ð relacje zachodzÄ…ce pomiÄ™dzy ww. elementami.
Celem działania systemu żeglugi śródlądowej jest świadczenie usług polegających na
przewozie ładunków lub pasażerów.
9.2 Infrastruktura żeglugi śródlądowej
Infrastrukturę liniową żeglugi śródlądowej stanowi sieć dróg wodnych. Aby możliwe było
wykonywanie przewozów osób i ładunków infrastruktura liniowa musi być uzupełniona przez
infrastrukturÄ™ punktowÄ….
Droga wodna
Droga wodna  trasa wyznaczona na akwenie lub dostosowane do transportu wodnego koryto
wodne (rzeka, jezioro, kanał). Podział dróg wodnych:
·ð naturalne,
·ð sztuczne.
Podział dróg wodnych ze względu na znaczenie:
·ð miÄ™dzynarodowe,
·ð regionalne.
Podstawowym parametrem drogi wodnej jest Okres nawigacyjny  liczba dni w roku, w
których droga wodna jest wolna od zalodzenia.
Budowle hydrotechniczne
Zapora: budowla w postaci wału lub muru w poprzek koryta rzeki. Buduje się ją w celu
utworzenia zbiorników retencyjnych.
`
 55
Zbiornik retencyjny: sztuczne jezioro, powstałe wskutek przegrodzenia doliny rzecznej
zaporą. Zadaniem zbiornika jest wyrównanie odpływu rzecznego i zgromadzenie zapasu
wody w okresach jej nadmiaru. Funkcje:
·ð przeciwpowodziowe,
·ð energetyczne,
·ð żeglugowe,
·ð komunalno  przemysÅ‚owe,
·ð wielofunkcyjne.
·ð Jaz: budowla hydrotechniczna wznoszona w poprzek koryta rzeki w celu:
- zapewnienia jej żeglowności w okresach niskiego stanu wody,
- stworzenia dogodnego ujęcia wody do celów komunalnych, przemysłowych,
energetycznych,
- odpowiedniego nawilgocenia gleby przez podniesienie poziomu wód
gruntowych.
·ð Åšluza: budowla hydrotechniczna piÄ™trzÄ…ca umożliwiajÄ…ca Å‚Ä…czność pomiÄ™dzy
obszarami wodnymi o różnym poziomie wody.
·ð StopieÅ„ wodny.
Porty
Są to miejsca styku lądu z drogą wodną wykorzystywane do obsługi pasażerów lub ładunku,
prac ładunkowych, składowania i magazynowania ładunków. Port jest miejscem, gdzie tabor
jest poddawany czynnościom eksploatacyjnym takim jak formowanie zestawów barek,
obsługa techniczna taboru (przeglądy, uzupełnianie paliwa itp.).
Podział portów
W zależności od pełnionej funkcji:
·ð pasażerskie,
·ð towarowe,
·ð rybackie,
·ð sportowe,
·ð specjalne (np. wojskowe).
W zależności od gałęziowego przeznaczenia:
·ð rzeczne,
·ð rzeczno  morskie.
W zależności od rodzaju ładunków:
·ð uniwersalne (różne towary),
·ð specjalistyczne (Å‚adunki tylko jednej grupy np. paliwa pÅ‚ynne).
W zależności od umiejscowienia portu względem drogi wodnej:
`
 56
·ð otwarte,
·ð zamkniÄ™te.
Budowa portu:
Porty towarowe posiadajÄ… 3 podstawowe elementy:
·ð akwatorium: okreÅ›lona granicami (np. znakami na wodzie) powierzchnia wodna
umożliwiająca manewrowanie i postoje statków,
·ð nabrzeże: bezpoÅ›rednio przylegajÄ…cy do części akwatorium pas terenu wyposażony w
urządzenia przeładunkowe. Nabrzeże musi być przystosowane do cumowania statków,
·ð terytorium: powierzchnia lÄ…du o okreÅ›lonych granicach przylegajÄ…ca do akwatorium.
Tu umieszczone są place składowe, magazyny, drogi dojazdowe, parkingi, taśmociągi
itp.).
Port otwarty: nabrzeże portowe położone jest na brzegu rzeki, kanału lub jeziora. Port
pozbawiony jest basenu portowego, akwatorium portowe jest tylko umownie oddzielone od
drogi wodnej.
Tor wodny żeglugowy
Akwatorium
Nabrzeże
Terytorium
Magazyn
Port zamknięty to taki, którego akwatorium stanowią baseny portowe połączone z drogą
wodną kanał dojazdowym.
Tor wodny żeglugowy
Nabrzeże
Basen portowy 1
Basen portowy 2
Najważniejszym parametrem charakteryzującym pracę portu jest zdolność przeładunkowa.
Magazyn Terytorium
Określa ilość towarów, jaką można przeładować w ciągu określonej jednostce czasu, np. w
ciągu doby. Zależy od zdolności przeładunkowej poszczególnych urządzeń przeładunkowych
eksploatowanych w porcie.
9.3 Transport morski
Infrastruktura
`
 57
·ð Liniowa- tworzÄ… jÄ… szlaki wodne z portu do portu, główne tory wodne na obszarze
akwatorium.
·ð Punktowa: porty.
Charakterystyczną cechą portów morskich są liczne powiązania odrębnych pojedynczych
obiektów infrastruktury portowej (falochrony, mola) z obiektami infrastruktury liniowej
innych gałęzi transportu.
Budowa portu morskiego:
1. Akwatorium  obszar wodny portu. Pełni funkcje schronienia, manewrowania i postoju
statków podczas ich pobytu i obsługi w porcie morskim. Składa się z następujących
elementów:
żð reda portu  zewnÄ™trzna część akwatorium portowego sÅ‚użąca postojom statków w
oczekiwaniu na zezwolenie wpłynięcia na terytorium wewnętrzne portu (odbywa się
tam kontrola statków, zaopatrywanie, częściowe rozładunki, przeładunek ładunków
niebezpiecznych)
żð awanport (przedporcie)  oddzielone od redy falochronem przedporcie-obszar wodny
portu o funkcjach rozrządowo- rozdzielczych i miejsce częstego postoju
pomocniczego taboru pływającego,
żð kanaÅ‚y portowe  wewnÄ…trzportowe tory wodne, po których statki dopÅ‚ywajÄ… do
odpowiedniego nabrzeża,
żð baseny portowe  część akwatorium w której zatrzymujÄ… siÄ™ statki w celu np.
przeładunku.
2. Terytorium portowe  lÄ…dowy obszar portu morskiego.
Budowle hydrotechniczne w portach:
·ð molo-ciężka budowla o dÅ‚ugoÅ›ci umożliwiajÄ…cej cumowanie 2 statków i szerokoÅ›ci
80- 200 m służąca przeładunkom, składowaniu i odprawianiu ładunków drogami
lÄ…dowymi;
·ð pirs- lekka budowla hydrotechniczna o dÅ‚ugoÅ›ci umożliwiajÄ…cej cumowanie 1 statku i
szerokości do 80 m służąca przeładunkom, składowaniu i odprawianiu ładunków
drogami lÄ…dowymi;
·ð nabrzeże- linia brzegowa mola, pirsu, basenu, kanaÅ‚u portowego wraz z przylegÅ‚ymi
terenami portowymi służąca postojowi i obsłudze statków;
·ð falochrony- konstrukcje hydrotechniczne osÅ‚aniajÄ…ce akwatorium portowe przed
falowaniem;
·ð poszczególne budowle majÄ… okreÅ›lone parametry nawigacyjno- eksploatacyjne
(długość, szerokość, głębokość), które stanowią o dostępności portu dla różnych
statków.
Statek- środek produkcji usług przewozowych w transporcie wodnym.
Statki towarowe w transporcie morskim  podział:
·ð statki do przewozu Å‚adunków suchych,
·ð statki do przewozu drobnicy,
`
 58
·ð statki do przewozu Å‚adunków masowych,
·ð statki do przewozu masowych Å‚adunków suchych i pÅ‚ynnych (masowce
kombinowane),
·ð chemikaliowce,
·ð zbiornikowce.
Statki pasażerskie:
·ð liniowce pasażerskie,
·ð statki wycieczkowe,
·ð promy pasażerskie,
·ð promy pasażersko  samochodowe.
Parametry statków
Wyporność statku  równa jest ciężarowi wody wypieranej przez zanurzoną część statku.
Wyporność lekka  wyporność statku pustego.
Wyporność statku maksymalnie załadowanego  wypór ciężki.
Nośność brutto  maksymalne obciążenie statku przewożonym ładunkiem, paliwem,
smarami i załogą, wodą, żywnością. Jest wielkością ruchomą
Droga, którą statek pokonuje w podróży między portami nazywa się przebiegiem statku.
Jednostką odległości w transporcie morskim jest mila morska = 1853 m.
Podróż statku nazywa się rejsem.
·ð rejs prosty (jednoprzebiegowy),
·ð rejs okrężny.
Technologie przeładunku towarów w transporcie wodnym
W transporcie wodnym mamy do czynienia z 2 technologiami przeładunkowymi:
3. Technologia pionowa (LO-LO, lift on- lift off)- załadunek na statek odbywa
się przy pomocy urządzeń dz
wigowych, podnośnikowych, suwnic
ładunkowych. Tą metodą głównie przeładowuje się kontenery, ładunki
ponadgabarytowe, Å‚adunki masowe.
4. Technologia pionowa (RO-RO, roll on- roll off- załadunek na statek całych
zestawów drogowych, samochodów ciężarowych, naczep, przyczep,
kontenerów (na specjalnych wózkach), przewozy kolejowe.
`
 59
10 Terminale Å‚adunkowe
Terminal  miejsce z odpowiednimi urządzeniami do przeładunku ładunków z jednej gałęzi
transportu na drugÄ….
Podział według gałęzi transportu
·ð terminale morskie
·ð terminale lÄ…dowe
·ð terminale transportu kombinowanego.
Podstawowe zadania terminala to magazynowanie i przeładunek ładunków.
Wyposażenie
Terminal kontenerowy powinien posiadać min.:
o odpowiednią pojemność magazynową
o składowisko pustych kontenerów,
o warunki do przygotowania kontenera do użycia
o odpowiedni sprzęt transportowy wewnątrz terminala
o urządzenia przeładunkowe
o system informatyczny rejestrujący ruch kontenerów i środków transportu.
`
 60
11 Transport zrównoważony i koszty zewnętrzne w transporcie
W Polsce od 20 lat obserwuje siÄ™ zmiany w strukturze rynku transportowego. Systematycznie
wzrasta udział transportu drogowego w przewozach.
Drastycznie spada długość eksploatowanych linii kolejowych (w ostatnich latach spadek o
16%) a długość dróg kołowych systematycznie rośnie (wzrost o 10%).
Zauważa się również spadek roli transportu zbiorowego (podział ruchu pomiędzy samochody
osobowe a transport publiczny wynosił 10/90 (w latach 80.) i 30/70 (w latach 90.).
Zmalał też udział transportu koleją ładunków. Wszystkie te wymienione zagadnienia mają
wpływ na realizację polityki zrównoważonego rozwoju.
Koszty zewnętrzne transportu są to koszty społeczne powodowane przez środki transportu,
ale nie pokrywane przez indywidualnego przewoz
nika.
Do kosztów zewnętrznych zaliczmy:
1) wypadki,
2) hałas,
3) spaliny,
4) zmiany klimatu,
5) zmiany w przyrodzie i krajobrazie,
6) koszty czasu (koszty stania w korkach).
Ad 1) Koszty zewnętrzne wypadków to:
·ð szacunkowa wartość odszkodowaÅ„ dla rodzin i najbliższych ofiary wypadku
·ð potencjalne straty ekonomiczne przedstawiane jako wartość produkcji netto jakÄ…
mogłaby wytworzyć ofiara od czasu wypadku do osiągnięcia wieku emerytalnego
·ð koszty opieki medycznej
·ð koszty administracyjne (koszty poniesione przez policjÄ™, wymiar sprawiedliwoÅ›ci)
Ad 2) Koszty związane z hałasem:
Hałas środków transportu nie tylko zakłóca spokój, ale może być przyczyną wielu
dolegliwości psychicznych i fizycznych. Powoduje poważne schorzenia serca, reakcje
stresowe, zakłócenia w krążeniu krwi i przemianie hormonalnej.
Ad 3) Koszty emisji spalin:
Zanieczyszczenie powietrza spalinami wydzielonymi przez środki transportu ma znaczny
wpływ na: zdrowie człowieka, budynki i budowle, plony upraw roślinnych, stan lasów.
Transport zrównoważony jest to tak zorganizowany proces transportowy na danym
obszarze żeby zminimalizować koszty zewnętrzne.
Sposobem na realizację polityki zrównoważonego rozwoju w transporcie jest promowanie
środków transportu o niskich kosztach zewnętrznych. (transport szynowy, komunikacja
zbiorowa)
Skutki kosztów zewnętrznych tak naprawdę w dużym stopniu obciążają całe społeczeństwo a
nie bezpośredniego ich sprawcę. Odpowiednie regulacje ekonomiczne (podatki, opłaty i kary)
oraz prawne (zalecenia, nakazy, ograniczenia)powinny przyczynić się do zmniejszenia
negatywnego wpływu transportu na człowieka i środowisko. Przykładowo:
·ð w transporcie drogowym koszty zewnÄ™trzne wypadków powinny być caÅ‚kowicie
pokryte przez system składek ubezpieczeniowych,
·ð w transporcie kolejowym w celu obniżenia poziomu haÅ‚asu emitowanego przez Å›rodki
transportu kolejowego powinny być określane normy emisji hałasu dla nowych
środków i wprowadzane podatki od emisji hałasu w zależności od przebytej drogi.
`