Tai Situ Rinpocze

Znaczenie inicjacji


Nauki wygłoszone podczas III Międzynarodowych Spotkań Buddyzmu Tybetańskiego, listopad 1982.


Zrozumiawszy to wszystko intelektualnie, poczuł, iż cała ta wiedza wiedzie donikąd, jeśli nie zostanie prawdziwie urzeczywistniona, dogłębnie przeżyta. Zrezygnował więc z bogactw, zaszczytów i przywilejów. Nie była to jednak zabawa czy ucieczka, ponieważ przyszły Budda ani nie był przywiązany do ciszy i spokoju lasu, ani nie odczuwał niechęci do swego królestwa. Porzucił przyjemne życie, aby nie dać mu sposobności zawładnięcia sobą i nie utracić błogosławieństwa płynącego z faktu bycia człowiekiem. Wyrzekł się zatem komfortu, a swoje ciało i umysł skoncentrował na całkowicie czystym, wytężonym wysiłku - na tym, co się nazywa praktyką medytacji - i urzeczywistnił stan buddy.
My również posiadamy identyczny potencjał - mamy naturę buddy. Jesteśmy zdolni dojść do oświecenia. Lecz aby móc przebudzić w sobie tę możliwość, musimy otrzymać inicjację. Można ów stan rzeczy porównać do posiadania zdrowego ziarna, które potrzebuje odpowiednich warunków, by wydać owoc. Jeśli się one nie pojawią, ziarno pozostanie tylko ziarnem! Oto czemu służy inicjacja. Powinniśmy przyjąć ją z wiarą, szczerą motywacją, miłością i współczuciem, dzięki czemu będziemy mogli otrzymać miłość, współczucie i błogosławieństwo buddów i bodhisattwów za pośrednictwem czystej Linii Przekazu. Pamiętajmy: inicjacja pobudza zalążek oświecenia, który w sobie nosimy.

Różne rodzaje inicjacji

Inicjacje mają z całą pewnością ten sam cel na poziomie ostatecznym, lecz indywidualnie różnią się między sobą. Można to łatwo zrozumieć, jeśli przyjrzeć się ich odmianom: inicjacji długiego życia, inicjacji bodhisattwów, inicjacji sambhogakai buddów lub bóstw.

1. Inicjacja długiego życia.
Przyjmujemy ją po to, by otrzymać błogosławieństwo buddów i bodhisattwów, by zgromadzić potrzebną energię. Zapewni nam ona siłę, odpowiednie właściwości i wewnętrzne bogactwo, aby to, co robimy, było bardziej znaczące oraz byśmy dłużej żyli, tzn. miebyć zdrowym i móc studiować, rozwijać się i doskonalić po to, by dzielić się owocami mych pożytecznych działań i przyczyniać się do cudzego szczęścia".
Wyobraźmy sobie, że chcemy umyć jakiś przedmiot. Potrzebujemy do tego wody, ale woda ta musi być czysta. Brudną wodą niczego skutecznie nie oczyścimy. Podobnie, jeśli chcemy pomagać innym, sami musimy być czyści, bo od stopnia naszego oczyszczenia zależy to, czy możemy oczyścić innych bardziej czy mniej. Dlatego potrzebujemy czasu, przestrzeni i dogodnych warunków, a więc długiego życia. To jedyny powód, dla którego możemy chcieć otrzymać tę inicjację.

2. Inicjacje bodhisattwów.
Wszyscy bodhisattwowie mają na ostatecznym poziomie te same właściwości, lecz indywidualnie każdy ma jakąś specjalność. Na przykład Wadżrapani (tyb. Ciakna Dordże) jest przejawem mocy i potęgi buddów i bodhisattwów. Awalokiteśwara (Czenrezik) manifestuje ich współczucie, a Maitreja (Dziampa) - ich miłość, życzliwość, dobroć. Wszyscy mamy już te cechy, przynajmniej ich zalążki, i dlatego inicjacja może działać. Inicjacja pomaga rozwijać to, co jest w nas.
Potrzebujemy wszystkich powyższych właściwości, samo dobre serce na przykład nie wystarczy, musimy jeszcze mieć siłę do pracy dla innych i własnego rozwoju. Im silniejsze są w nas powyższe cechy i im mniej zabarwione egoizmem, tym pełniej otrzymujemy inicjację. Taka jest podstawowa zasada inicjacji bodhisattwów.

3. Inicjacje sambhogakai buddów.
Poszczególne bóstwa to różne aspekty, które przybierają buddowie, by pomagać istotom z rozmaitych poziomów. Aspekty te są symbolem ostatecznej natury wszystkich istot, będącej poza wszelkim opisem, poza słowami. Aby to lepiej zrozumieć, powinniśmy przybliżyć tu pojęcia dharmakai, sambhogakai i nirmanakai.
Dharmakaja przedstawia to, co ostateczne, co jest poza ograniczonymi pojęciami. Jeśli prosi się nauczyciela, by wygłosił jakąś naukę na ten temat, na dobrą sprawę może on tylko milczeć. Użycie choćby jednego słowa to już poziom względny. Ludzie przebywają właśnie na tym poziomie, dlatego używa się słów i przykładów, by przybliżyć im to, co ostatecznie i tak jest niewyrażalne.
Dharmakaja przekracza wszelkie możliwe wyobrażenia. Jej właściwości oraz wszystko, co można w niej rozpoznać, to sambhogakaja. Każdą właściwość dharmakai reprezentuje jakiś zjawiskowy aspekt bóstwa (sambhogakaja). Nirmanakaja zaś wyraża błogosławieństwo tych właściwości.
Sambhogakaja buddów jest doświadczana jedynie od pierwszego poziomu bodhisattwy. Dlatego więc bóstwa te są widziane tylko przez tych, którzy już ten poziom przekroczyli. Poniżej niego zaś napotkać można manifestacje nirmanakai buddów. Inicjację i błogosławieństwo jakiegoś bóstwa otrzymujemy po to, by móc wejść w kontakt z sambhogakają buddów, przekroczyć pierwszy stopień bodhisattwy.
Inicjacja Czakrasamwary (Khorlo Demczoka) jest taką właśnie inicjacją. Można rzec, iż Czakrasamwara to ta forma Buddy Siakiamuniego, w której przekazał on Tantrę Czakrasamwary, albo inaczej: Budda zamanifestował się jako mandala Czakrasamwary, aby przekazać jego nauki.
Pierwotną właściwością Czakrasamwary jest nierozdzielna jedność pustki i szczęśliwości. Jej przedsmak odczuwamy, gdy nasza medytacja się rozwija: czujemy się po prostu zawsze szczęśliwi! Ów stan pojawia się w jakimś momencie, ale nie jest dobrze się do niego przywiązywać. Takiego błogostanu nie da się zlokalizować
- nie jest umiejscowiony ani w głowie, ani w sercu, ani w rękach. Nigdzie go nie ma, a przecież jest. Na poziomie ostatecznym szczęśliwość ta - jedność pustki i świetlistości, jedność niczego konkretnego i czegoś - jest cechą niedualności. Tantra Czakrasamwary uobecnia tę jakość, a jej praktyka pozwala urzeczywistnić niedwoistość pustki i szczęśliwości.

Struktura inicjacji

Wyjaśniwszy ogólne cele i cechy inicjacji, objaśnię teraz krótko ich strukturę. Wszystkie inicjacje składają się z trzech następujących po sobie części: nyndro, czyli przygotowania, właściwej inicjacji oraz zakończenia.

1. Przygotowanie.
Składa się ono z oczyszczenia i nagromadzenia. Od nich zależy, jak głęboko przeniknie nas udzielana inicjacja. Najpierw oczyszczamy ciało, mowę i umysł ze wszystkich zaciemnień. Jest to niezbędne na poziomie relatywnym. Podstawą tego oczyszczenia są pokłony, choć oczywiście w trakcie inicjacji nie wykonujemy ich fizycznie. Na Zachodzie ludzie często buntują się przeciw pokłonom czy siedzeniu ze skrzyżowanymi nogami twierdząc, że to rzeczy właściwe kulturze tybetańskiej. Tak nie jest. Są one częścią ludzkiej kultury,
a skoro jesteśmy ludźmi, możemy z nich korzystać.
Kiedy mówimy "ja", bierzemy pod uwagę nasze ciało, mowę i umysł. Umysł jest najważniejszy, bo wpływa na ciało oraz mowę i wykorzystuje je. Ciało jest czymś fizycznym, mowa nie tak całkiem, umysł zaś w ogóle nie jest czymś fizycznym. Gdy składamy ręce przy sercu, uczestniczy w tym i umysł: odczuwamy coś podczas takiego gestu, prawda?
Poziom fizyczny jest w pewien sposób związany z rękami. Używamy ich, robimy nimi tak wiele. Ja nawet "mówię" za pomocą rąk! Tak więc fakt złożenia rąk podczas pokłonów znaczy: "Całym moim ciałem, mową i umysłem koncentruję się na tym, co właśnie robię, tu i teraz". W trakcie pokłonów dotykamy złożonymi dłońmi czoła, gardła i okolicy serca. Głowa jest najważniejszą częścią ciała, jest siedzibą pięciu zmysłów. Bez głowy nie moglibyśmy w ogóle żyć, podczas gdy bez rąk czy bez nóg jest to możliwe. Uważa się, że zasada ciała mieści się w głowie, na wysokości czoła. Wszystkie dźwięki pochodzą z gardła; ono jest więc siedzibą mowy. A teraz umysł: można by powiedzieć - w sposób nieco neurologiczny - że umysł czy duch rozkłada się po całym ciele, choć jest pozbawiony fizycznej, konkretnej egzystencji. Tak czy inaczej związek między ciałem i umysłem jest bardzo silny, są one niemal nie do rozdzielenia, przynajmniej do chwili śmierci. Tak więc, skoro umysł jest tak silnie powiązany z ciałem, a środek ciała jest na wysokości serca, przyjmuje się, że umysł przebywa tam również. Oczywiście nie znaczy to bynajmniej, że umysł jest tam faktycznie umiejscowiony.
A zatem dotykamy trzech symbolicznych miejsc złożonymi dłońmi. Gest ten oznacza, że wyznajemy wszystkie negatywne czyny kiedykolwiek popełnione ciałem, mową i umysłem, że żałujemy ich i przez wzgląd na wszystkie istoty - w tym nas samych - zobowiązujemy się nie popełniać ich już nigdy więcej, że cieszymy się ze wszystkich pozytywnych działań naszego ciała, mowy i umysłu i ofiarowujemy je dobru wszystkich istot. Szczerze modlimy się o to, byśmy wszyscy mieli możliwość rozwinięcia wielu pożytecznych właściwości. Następnie wyciągamy się płasko na podłodze, co wskazuje na nasze całkowite oddanie i poświęcenie dla dobra wszystkich istot oraz wiarę i zaufanie do Buddy, Dharmy i Sanghi, które są nie tyle osobami czy historycznymi wydarzeniami, ile przede wszystkim ostatecznym celem, drogą i przewodnikiem. Taki sposób przyjmowania schronienia jest podstawą praktyki pokłonów. Skupiając się na nim, możemy się dowiedzieć, czym jest oczyszczenie.
Nagromadzenie ma dwa aspekty: odnosi się do zasługi, porównywanej do naczynia, oraz do mądrości, która jest jak jego zawartość. Zgromadzenie zasługi jest czymś niezbędnym dla większości z nas. Często obserwujemy jak nasi bracia i siostry w dharmie nie mogą dobrze działać z powodu zewnętrznych okoliczności, sytuacji. Choćby należyte środki utrzymania są bardzo ważne. Jeśli macie dobrą motywację, lecz sposób, w jaki żyjecie, jest sprzeczny z waszym pragnieniem, by działać dobrze, to czujecie się rozdarci. Często byłem o tę sprawę zapytywany i sądzę, że wielu z nas ma taki kłopot. Pojawia się on, ponieważ nagromadzenie zasługi jest niewystarczające. Gdyby było inaczej, wówczas bylibyśmy zdolni realizować wszystkie nasze zamierzenia, wiedząc, co jest pożyteczne i dobre. Niewielu ludzi może tak działać, iść prosto do celu, nie po to, by demonstrować to innym - to osobny problem - lecz by iść nie napotykając przeszkód. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy nagromadzenie zasługi jest dostateczne.
Najprostszym i najgłębszym środkiem gromadzenia zasługi jest - dla wszystkich istot, niezależnie od stopnia ich rozwoju - ofiarowanie mandali. Ofiarować mandalę to ofiarować cały wszechświat wszystkim buddom i bodhisattwom. Każdy może to zrobić - ani to dużo nie kosztuje, ani nie zabiera wiele czasu. Wymaga jedynie wiary i zaufania. Jeśli je mamy i nasza motywacja jest wystarczająca, wówczas jedno jedyne ofiarowanie mandali równe jest ofiarowaniu całego wszechświata. Dobrze wiecie, że danie paru złotych świętemu człowiekowi albo zapalenie świec przed posągiem buddy przynosi zasługę. Jest to jednak nieporównywalne z aktem ofiarowania całego wszechświata wszystkim buddom i bodhisattwom.
Nagromadzenie mądrości to schronienie i bodhiczitta, to pierwsza część inicjacji. Każdy, kto pragnie otrzymać inicjację, powinien przyjąć przynajmniej schronienie mahajany: w Buddzie, który jest celem, Dharmie, która jest drogą, oraz w Sandze, która jest przewodnikiem. Jeżeli prócz tego złożyło się też ślubowanie bodhisattwy, to oczywiście jeszcze lepiej!

2. Część główna inicjacji.
Na początku tej części bóstwo, w które jesteśmy inicjowani, musi się jakoś przejawić. Aby to umożliwić, potrzebna jest nasza bezgraniczna i niezmienna wiara oraz zaufanie do wszystkich buddów i bodhisattwów, a zwłaszcza do tego bóstwa, którego dotyczy inicjacja. Niezbędne są również współczucie i miłość do wszystkich istot.
Najpierw, za pośrednictwem Linii Przekazu, modlimy się do buddów i bodhisattwów, aby przejawili swe współczucie i mądrość w postaci mandali bóstwa. Poprzez tę mandalę otrzymujemy potem inicjację. Inicjacje różnią się między ze sobą ze względu na poszczególne bóstwa, lecz podstawą ich wszystkich jest przekaz pięciu mocy: ciała, mowy, umysłu, właściwości i aktywności. Ten przekaz otrzymujemy za pośrednictwem własnego ciała, mowy itd., oczyszczając przeszkody i pobudzając potencjał naszego ciała, mowy itd.
Każda inicjacja zawiera różne aspekty mantr i słów do powtarzania, medytacji i wizualizacji, czasami otrzymuje się coś do zjedzenia lub wypicia. Ciało i umysł są ze sobą ściśle zespolone. To, co zjadamy, rozpuszcza się w ciele i komunikuje wprost z naszym umysłem. W ten sposób - dzięki pigułkom czy nektarowi - umysł otrzymuje błogosławieństwo mandali danego bóstwa, wchłania miłość i współczucie bodhisattwy.

3. Zakończenie.
Ta część rozpoczyna się przyjęciem zobowiązania, które jest zawarte w każdej inicjacji i które ma dwa aspekty: podstawowy i szczególny.
Zobowiązanie podstawowe musi być przestrzegane, jeśli otrzymało się jakąkolwiek inicjację. Jest ono bowiem motywem, który nas do tego skłonił. Na przykład zobowiązanie podstawowe inicjacji Awalokiteśwary to stałe przejawianie miłości i bezgranicznego współczucia dla wszystkich istot, ciałem, mową i umysłem, oraz czynienie maksimum dobra.
Zobowiązanie szczególne zależy od dwóch osób: od osoby przyjmującej oraz od nauczyciela udzielającego inicjacji. Jeśli guru chce, byśmy regularnie wykonywali praktykę danego bóstwa - nie mamy wyboru. Lecz jeśli nie wywiera on żadnego nacisku, wówczas możemy przyjąć takie postanowienie lub nie, gdyby było zbyt trudne do przestrzegania. Teksty mówią, że zobowiązanie składa się z mantry i sadhany. Każde bóstwo ma swoją własną mantrę, którą - jeśli się do tego zobowiązaliśmy - należy mówić codziennie określoną ilość razy. Jeżeli wybraliśmy sadhanę, wówczas trzeba się jej nauczyć od nauczyciela należącego do linii jej przekazu, a następnie praktykować każdego dnia.

Z belgijskiego czasopisma "Samye Dzong" nr 32 przełożyła Joanna Grela.
Tekst ukazał się w biuletynie Mynsel nr. 5