Piotr Uziębło, 1997-2006
SYSTEMY PARTYJNE
Aby móc odpowiedzieć na pytanie o wpływ prawnej regulacji problematyki partii
politycznych na funkcjonowanie systemów partyjnych, konieczne jest bli\
sze przedstawienie
teoretycznych problemów związanych z tymi systemami, a w szczególności ustalenie ich
definicji. Jak wiadomo partie polityczne nie istnieją w pró\
ni, lecz w konkretnej rzeczywistości.
Ma to odbicie w najbardziej znanej definicji systemu partyjnego, zaproponowanej przez
wspomnianego wcześniej Maurice a Duvergera, według której jest on rozumiany jako  formy i
warunki koegzystencji wielu partii w danym państwie 1. Mowa jest tu o swoistym
współistnieniu partii i wzajemnych relacjach między nimi, mającymi charakter zarówno
formalny (prawny) jak i faktyczny (rzeczywisty). Zwrot  wielu partii wyłącza jednak z pod
zakresu tej definicji systemy jednopartyjne, a tak\
e jak się wydaje dwupartyjne (wynika to z
podziału jaki przyjmuje M. Duverger dla systemów, dzieląc je na jedno-, dwu- i
wielopartyjne2).
W podobny sposób ujmuje istotę systemu Wiesław Skrzydło, określając go jako  zespół
zasad regulujących stosunki międzypartyjne danego społeczeństwa. Chodzi zatem o te zasady,
które charakteryzują mechanizm bądz
to współdziałania bądz
te\
rywalizacji partii
politycznych w walce o władzę państwową 3. Takie ujęcie systemu wskazuje na dwa wa\
kie
problemy występujące w nauce o partiach. Pierwszym z nich jest umiejscowienie w definicji
systemu podstawowego celu partii, jakim jest zdobycie i utrzymanie władzy. Drugim zaś
to, \
e autor nie poprzestaje tylko na wyró\
nieniu elementu rywalizacji międzypartyjnej, ale
zauwa\
a te\
drugi czynnik, czyli współpracę, która szczególnie w dzisiejszych czasach jest
coraz powszechniejsza w systemach wielopartyjnych, głównie posiadających tradycje
demokratyczne.
W zbli\
ony sposób zbudowana jest definicja zaproponowana przez W. Zakrzewskiego,
który przez  system partyjny rozumie mechanizm współdziałania bądz
rywalizacji organizacji
społecznych w walce o władzę i w jej sprawowaniu 4. Propozycja ta wydaje się zbyt szeroka,
gdy\
organizacje społeczne to nie tylko partie polityczne. Mają one niewątpliwie wpływ na
sprawowanie władzy w państwie, lecz nie mo\
na uto\
samiać systemu partyjnego z systemem
politycznym, poniewa\
ten pierwszy stanowi tylko część drugiego5. Mo\
na jedynie mówić o
wpływie pozostałych elementów systemu politycznego na system partyjny, aczkolwiek jest to
1
M. Duverger, Political Parties, Methuen 1954, s. 217.
2
M. Sobolewski, Partie i systemy partyjne świata kapitalistycznego, Warszawa 1977, s. 400.
3
W. Skrzydło, Podstawowe zasady ustroju politycznego, /w:/ A. Burda, M. Rybicki, F. Siemieński, W.
Skrzydło, T. Szymczak, Studia z zakresu konstytucjonalizmu socjalistycznego, Wrocław-Warszawa-Kraków
1969, s. 95.
4
W. Zakrzewski, W sprawie klasyfikacji systemów partyjnych, Studia Socjologiczno-Polityczne 1961 nr 12, s.
53.
5
M. Sobolewski, Partie i systemy..., s. 401.
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
obecnie problem du\
o bardziej zło\
ony, bo wraz z zanikaniem klasowości partii, nie mo\
na w
sposób generalny stwierdzić bezpośrednich związków poszczególnych grup interesu z
konkretnymi partiami, gdy\
często biegną one w poprzek ugrupowań.
Niezwykle wa\
ne znaczenie dla zrozumienia istoty systemów partyjnych mają ró\
norakie
klasyfikacje tych systemów. Opierają się one na rozlicznych kryteriach np.: jakościowych,
ilościowych. Warto tutaj przedstawić najbardziej rozpowszechnione z nich. Najbardziej
ogólnym podziałem jest klasyfikacja zaproponowana przez Amerykanów: La Palombarę i
Weinera wyró\
niająca systemy partyjne oparte na zasadzie konkurencyjności partii oraz na
systemy jej niedopuszczające6. Pierwsze z nich są niejako wyznacznikiem demokratyczności
państwa, gdy\
sprzę\
ona z nim jest zasada pluralizmu politycznego. Opierają się one na
zasadzie wolności tworzenia i wykonywania swoich zadań przez partie polityczne, czyli
dą\
eniu do udziału we władzy lub posiadaniu na nią znaczącego wpływu. Konkurencyjność
przejawiać się mo\
e na dwóch płaszczyznach: w rywalizacji wyborczej oraz w sprawowaniu
władzy7. Rywalizacja w walce wyborczej polega na dą\
eniu do uzyskania poparcia jak
największej grupy elektoratu dla siebie (aspekt pozytywny) i uszczupleniu wyborców gotowych
udzielić poparcia partiom konkurencyjnym. W czasie kampanii wyborczej dochodzi bowiem
nie tylko do promowania własnych programów, ale równie\
dezawuowania propozycji
politycznych przeciwników. Z reguły bowiem partie startują do rywalizacji wyborczej pod
własnymi sztandarami. W ostatnich jednak latach zarysowuje się tendencja do grupowania się
na czas wyborów w większe bloki. Świadczyć mogą o tym doświadczenia Włoch (dwa wielkie
ugrupowania: Unia, czyli wcześniejsze Drzewo Oliwne oraz prawicowy dom Wolności -
dawny Biegun Wolności), Francji (Demokratyczna Lewica i Centroprawica) czy Chile (La
Concertacion i Alianza por Chile). Nie powoduje to jednak zaniku konkurencyjności, gdy\

rywalizacja międzypartyjna zastąpiona zostaje przez współzawodnictwo takich koalicji. Do
istnienia konkurencyjności konieczne jest bowiem istnienie co najmniej dwóch zwalczających
się obozów politycznych. W podobny sposób konkurencyjność objawia się na płaszczyz
nie
rządowej. Otó\
normą jest, i\
istnieje partia lub kilka partii sprawujących rządy oraz
ugrupowania opozycyjne sprzeciwiające się polityce prowadzonej przez te pierwsze. Nie ma
znaczenia czy opozycja jest wyposa\
ona w prawne instrumenty swojej działalności czy te\

wykonuje swe zadania w sposób faktyczny. Dla konkurencyjności wa\
ne jest jedynie, aby
istniała mo\
liwość realizacji funkcji opozycji, którą jest doprowadzenie do zmiany obecnej
ekipy rządzącej i uzyskanie samemu realnego wpływu na władzę.
Trudno jest jednak mówić w praktyce o doskonałej konkurencyjności partii. Normą stały
się bowiem jej ograniczenia, objawiające się na trzech płaszczyznach8:
1. Delegalizacji pewnych partii w systemie, co obecnie ma odbicie w licznych ustawach
konstytucyjnych. Dotyczy to partii nierespektujących wartości demokratycznych,
których istnienie mo\
e stanowić realne zagro\
enie dla określonego systemu
politycznego. Chodzi tu o partie nawiązujące do tradycji faszystowskich, głoszących
6
J. La Palombara, M. Weiner, The Origin and Development of Parties, /w:/ Political Parties and Political
Development, (ed.): J. La Palombara, M. Weiner, Princeton 1966, passim.
7
Tam\
e, s. 420.
8
M. Chamaj, W. Sokół, M. śmigrodzki, Teoria partii politycznych, Lublin 1997, s. 117.
2
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
hasła dyskryminacji rasowej i narodowościowej. W praktyce jednak sama delegalizacja
konkretnych partii w Europie stanowi rzadkość.
2. Niedopuszczenia partii do udziału w wyborach lub ustanowienia norm prawa
wyborczego, naruszających zasady równości lub ograniczających szansę pewnych
ugrupowań. Nie sposób zgodzić się tutaj z Markiem Sobolewskim uznającym tzw.
klauzule zaporowe za przykład ograniczenia konkurencyjności9. Stanowią one jedynie
instrument pewnego rodzaju stabilności i jednorodności rządów i nie są skierowane z
reguły przeciwko konkretnym siłą politycznym. Muszą jednak\
e ustanawiać taką
klauzulę na rozsądnym i zgodnym z porządkiem demokratycznym poziomie (za taki
uznaje się pułap 3-5 %). Przykładem dyskryminacyjnego wykorzystania klauzuli mogą
być postanowienia słowackiego prawa wyborczego, zakładającego istnienie 5 % progu
wyborczego osobno dla ka\
dego członu koalicji10. Celem tej regulacji ma być
zmniejszenie szans wyborczych sfederowanej opozycji11.
3. Trwałego wykluczenia partii z udziału w rządzie, mimo posiadania reprezentacji
parlamentarnej. Wykluczenie to nie opiera się jednak na normach prawnych, a jest
wyrazem stosunku pozostałych ugrupowań do konkretnej partii. Taka swoista izolacja
występuje stosunkowo często. Przykładem mo\
e być tu odmowa współpracy przez
inne partii z Frontem Narodowym we Francji czy wcześniej z Komunistyczną Partią
Czech i Moraw w Republice Czeskiej (dziś partia ta funkcjonuje ju\
w nieformalnym
sojuszu z socjaldemokratami, a dodatkowo jest traktowana jako demokratyczna
równie\
przez innych współuczestników sceny politycznej). Nie oznacza ona jednak
ograniczenia konkurencyjności partii w walce o władzę.
Drugim z podziałów systemów partyjnych zasługującym na szersze przedstawienie jest
klasyfikacja oparta o kryterium realnej mo\
liwości zdobycia władzy przez partie. Mo\
na tutaj
wyró\
nić12[
1. System monopartyjny, charakterystyczny dla systemów niedemokratycznych, w
którym władza mo\
e być sprawowana wyłącznie przez jedną partię. Jednocześnie nie
jest wykluczone istnienie innych ugrupowań politycznych, nie posiadających jednak
zarówno prawnych jak i faktycznych mo\
liwości zdobycia władzy. W tym ostatnim
systemie mamy do czynienia ze szczególną odmianą systemu, zwanego systemem
partii hegemonicznej. Liczni autorzy, w tym Duverger, odmawiają uznania tej formy
za system, ze względu na brak dostatecznej ilości elementów dla funkcjonowania
systemu. Monopartyjność istniała np. w państwach  realnego socjalizmu i w
państwach faszystowskich.
2. System dwupartyjny, w którym istnieje wiele ugrupowań politycznych, lecz szansę na
uzyskanie władzy mają dwa z nich. Partie te, mając wyraz
ną przewagę nad
9
M. Sobolewski, Partie i systemy..., s. 424.
10
np. jeśli koalicja składa się z trzech partii, to ka\
da z nich musi przekroczyć 5 %-owy próg wyborczy, przy
czym nie wystarcz aby jedna z tych partii uzyskała ponad 15 % głosów.
11
 Gazeta Wyborcza z 3 kwietnia 1998 roku.
12
B. Banaszak, A. Preisner, Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie, Wrocław 1994, s. 150-151; M. Chamaj, W.
Sokół, M. śmigrodzki, Teoria..., s. 123-127.
3
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
pozostałymi zmieniają się wzajemnie u steru rządów. System taki występuje w USA i,
co w obecnej sytuacji politycznej jest dyskusyjne, w Wielkiej Brytanii.
3. System wielopartyjny, charakteryzujący się istnieniem co najmniej kilku partii,
mogących uczestniczyć w sprawowaniu władzy (zarówno w sensie potencjalnym jak i
faktycznym). Często spotykanym elementem takich systemów jest występowanie
koalicji. System wielopartyjny nie jest jednolity i wewnątrz niego wyró\
nia się liczne
podsystemy:
1) Dwublokowy, w którym istnieją dwa silne bloki polityczne składające się z co
najmniej dwóch partii lub organizacji politycznych, rywalizujące ze sobą w walce
o władzę. Ten typ istnieje obecnie we Włoszech i we Francji.
2) Wielopartyjny ustabilizowany, z występującymi silnymi rządami, opartymi na
większości parlamentarnej, osiągniętej dzięki stworzeniu koalicji rządowych ju\

po przeprowadzonych wyborach. Istnieje w nim jednak tak\
e silna i
przygotowana do sprawowania władzy opozycja (np. Republika Federalna
Niemiec, Hiszpania)
3) Wielopartyjny nieustabilizowany, charakterystyczny dla tzw. młodych demokracji.
Normą są tutaj silne wahania w stopniach poparcia dla poszczególnych
ugrupowań, w tym sytuacje, \
e w kolejnych wyborach dotychczas rządząca partia
nie uzyskuje mandatów w parlamencie. Dodatkowo parlament jest często
niezdolny do wyłonienia trwałej większości koalicyjnej, gotowej sprawować
stabilne rządy, a co za tym idzie niejednokrotnie występują przyspieszone wybory
(występuje np. na Litwie, na Ukrainie czy w Polsce).
4) Partii dominującej (nie mający nic wspólnego z systemem monopartyjnym), która
to w długim okresie czasu uzyskuje znaczną przewagę nad konkurencyjnymi
ugrupowaniami. Partia taka posiada niezbędną do kierowania rządem większość,
co nie oznacza, \
e większość ta ma charakter bezwzględny. Inne jednak
stronnictwa nie są w stanie skutecznie przejąć władzy (przykładem mogą być
Szwecja gdzie dziesiątki lat rządziła socjaldemokracja oraz Paragwaj z Partią
Colorado).
5) System trójblokowy (trójpartyjny), rzadko występujący w praktyce. W tym
systemie realne znaczenie posiadają trzy ugrupowania (bloki polityczne), z tym \
e
po wyborach jedno (jeden) z nich jest zdolny do stworzenia samodzielnego rządu.
Powstanie takiego systemu zdeterminowane jest gównie przez występujący system
wyborczy, co mo\
na dziś zaobserwować np. w Wielkiej Brytanii czy Meksyku.
4. Systemy nieklasyfikowalne, jak przykładowo system występujący w Somalilandzie,
gdzie, zgodnie z konstytucją, legalnie działać mogą tylko te partie, które wystartowały
w pierwszych wyborach po ogłoszeniu niepodległości. Tworzenie nowych partii
zostało prawnie zabronione. Co prawda mo\
na mówić tu o powstałym systemie
trójpartyjnym, bo tylko tyle ugrupowań startowało w owych pierwszych wyborach,
jednak\
e z uwagi na zamknięcie systemu trudno uznać go za system wielopartyjny.
Spośród innych typologii warto wspomnieć podział na: system hegemoniczny (w
odmiennym rozumieniu od wcześniej u\
ytego), w którym jedna partia sprawuje władzę przez
4
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
dłu\
szy czas i system partyjny zmienny, charakteryzujący się częstą i raczej regularna zmianą u
steru rządów13. Interesujący wydaje się tak\
e podział zaprezentowany przez Gordona Smitha,
oparty na kryterium ilościowo-jakościowym (wielkości partii i stanowisko frakcji
parlamentarnej ugrupowania w kwestiach spornych)14. Wyró\
nia on:
1. System nierównowagi, istniejący, gdy jedna partia lub grupa powiązanych ze sobą
partii zajmuje pozycję nadrzędną w znacznym okresie czasu. Luka pomiędzy tą partią,
a kolejną jest tak szeroka i\
wyklucza rządy bez jej udziału (za wyjątkiem sytuacji
nadzwyczajnych). Ponadto prawdopodobieństwo zmiany sytuacji po kolejnych
wyborach jest znikome (istniał we Włoszech do roku 1994).
2. System rozproszony, charakteryzujący się względnie du\
ą liczbą partii, ale \
adna z
nich nie jest w stanie uzyskać znaczącej przewagi i kilka z nich uzyskuje w wyborach
zbli\
one poparcie społeczne. Ró\
nice polityczne między tymi partiami są z reguły
niewielkie (występuje obecnie np. w Belgii, Finlandii).
3. System równowagi, w którym istnieje wyraz
na linia polaryzacji, nie pozwalająca jednej
ze stron konfliktu uzyskania znaczącej przewagi. Najczęściej występują w tym
systemie dwie partie bądz
dwa bloki, zmieniające się u steru rządów (Włochy,
Hiszpania czy Francja).
Istnieją spory dotyczące tego, co jest czynnikiem determinującym powstanie konkretnego
systemu partyjnego. Pierwszy pogląd (moim zdaniem mający mniejsze znaczenie) wskazuje na
kształt społeczeństwa, podziały w nim funkcjonujące, tradycje kulturowe i regionalne. Drugi
zaś, określany jako dogmatyczno-prawny, wskazuje na rozwiązania prawne dotyczące
problematyki partii politycznych, a w szczególności na zasady ordynacji wyborczych (ma to
głównie znaczenie w systemach wyborczych proporcjonalno-progowych)15. To właśnie
sposób podziału mandatów ma najwa\
niejsze znaczenie dla wskazania miejsca
poszczególnych partii politycznych w systemie państwowym. Poza tym pewne znaczenie mają
te\
uregulowania prawne dotyczące pozycji partii w parlamencie, finansowania wyborów czy
dostępu do środków masowego przekazu.
ANEKS: Systemy partyjne wybranych państw
Systemy dwupartyjne:
U.S.A.: realne znaczenie posiadają wyłącznie dwie partie centrolewicowa Partia
Demokratyczne (Democratic Party) i centroprawicowa Partia Republikańska (Republican Party).
Ponadto istnieje wiele ró\
nego rodzaju ugrupowań z reguły o charakterze efemerydalnym.
Pewne znaczenie, o czym świadczy kilkuprocentowe poparcie w wyborach federalnych
13
M. Chamaj, W. Sokół, M. śmigrodzki, Teoria..., s 118.
14
G. Smith, śycie polityczne w Europie Zachodniej, Londyn 1992, s. 116-119.
15
Tam\
e, s. 103.
5
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
posiadają dwa stronnictwa Partia Reform (Reform Party), zało\
ona przez Ross a Perota oraz
Zieloni (Green Party of the United States), których kandydat Ralf Nader zajął 3 miejsce w
wyborach prezydenckich w roku 2000, jednak ju\
w kolejnych wyborach nie był w stanie
powtórzyć swojego sukcesu. Istnieją te\
partie regionalne na poziomie stanów, z których jedna
 Postępowa Partia Vermont uzyskała w wyborach w 2006 roku mandat w Senacie USA.
Systemy partii dominującej
Paragwaj: od wielu lat rządy sprawuje konserwatywna Partia Colorado, czyli Narodowe
Zrzeszenie Republikańskie (Asociacion Nacional Republicana), opozycja, która przed wyborami w
2003 uległa rozbiciu, tworzona jest przez: najstarszą partię opozycyjną Autentycznie
Radykalną Partię Liberalną (Partido Liberal Radical Autentico) o profilu liberalnym, populistów z
Ruchu Ukochana Ojczyzna (Movimiento Patria Querida), konserwatywną Narodową Unię
Etycznych Obywateli (Union Nacional de Ciudadenos Eticos) oraz Partię Solidarny Kraj (Partido
Pais Solidario). Przed wyborami w roku 2007 wszystkie partie opozycyjne, w tym równie\
małe
ugrupowania lokalne zjednoczyły się tworząc koalicję Porozumienie Narodowe (La
Concertacion Nacional), która to koalicja zamierza przełamać sześćdziesięcioletnią (trwającą od
1947 roku) dominację Partii Colorado.
Japonia: od końca II Wojny Światowej z niewielką przerwą w połowie lat 90 ubiegłego wieku
władzę sprawuje Partia Liberalno-Demokratyczne. (Jiyu Minshu-to), mająca charakter
centroprawicowy. Wraz z nią koalicją rządową tworzy Partia na rzecz Uczciwych Rządów
(Komei-to). Do największych partii opozycyjnych nale\
ą: liberalna Partia Demokratyczne
(Minshu-to), utworzona przez secesjonistów z PLD, która w ostatnich wyborach w 2005 roku
uzyskała o 7 punktów procentowych mniej głosów ni\
PLD, Partia Socjaldemokratyczna
(Shakai Minshu-to), Komunistyczna Partia Japonii (Nihon Kyosan-to), Nowa Partia Ludowa
(Kokumin Shin-to) oraz Nowa Partia Japonii (Shin-to Nippon).
Burkina Faso: od 1987 roku rządy sprawuje niepodzielnie Kongres na rzecz Demokracji i
Rozwoju (CongrŁs pour la D�mocratie et le ProgrŁs), będący przekształconą dawną monopartią
komunistyczną. Uzyskuje on przewagę ponad 30 punktów procentowych nad kolejną siłą
polityczną, a w ostatnich wyborach w 2005 roku ró\
nica ta sięgnęła 75 punktów
procentowych. Występują tutaj liczne ugrupowania opozycyjne o ró\
nych orientacjach. Do
największych nale\
ą: Sojusz na rzecz Demokracji i Federacji  Afrykański Ruch
Demokratyczny (Alliance pour la democratie et la federation  Rassemblement democratique africain) o
charakterze centrowym, socjaldemokratyczna Partia na rzecz Demokracji i Postępu/Partia
Socjalistyczna (Parti pour la D�mocratie et le ProgrŁs/Parti Socialiste), Koalicja Sił Demokratycznych
(Coalition des Forces D�mocratiques), Partia Afrykańskiej Niezale\
ności (Parti Africain de
l Ind�pendance), Partia Odrodzenia Narodowego (Parti de la Renaissance Nationale) czy lewicowa
Konwencja Panafrykańska Sankariste (Convention Panafricaine Sankariste).
Systemy dwublokowe:
6
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
Włochy: obecnie główna rolę we włoskim systemie politycznym odgrywają dwie koalicje
partii politycznych: opozycyjny Dom Wolności (Casa delle LibertU
) o charakterze prawicowym i
rządzące od 2006 roku, centrolewicowe L Unione - Drzewo Oliwne (Ulivo). Największymi
partiami wchodzącymi w skład Domu Wolności są Naprzód Włochy (Forza Italia) premiera
Silvio Berlusconiego, będąca typową partią władzy, bez wyraz
nych odniesień ideowych oraz
postfaszystowski Sojusz Narodowy (Alleanza Nazionale). Ponadto w skład tego bloku wchodzą
jeszcze: regionalistyczna Liga Północna (Lega Nord), Unia Chrześcijańskich i Centrowych
Demokratów (Unione dei Democratici Cristiani e dei Democratici di Centro), Nowa Partia Socjalistów
Włoskich (Nuovo Partito Socialista Italiano) i faszystowska Socjalna Alternatywa (Alternativa
Socjale). Trzon L Unione tworzy Drzewo Oliwne składające się z: Lewicowych Demokratów
(Democratici di Sinistra), o programie socjaldemokratycznym, koalicja Margerita (La Margherita) w
skład której wchodzą ugrupowania centrowe, czyli chadecka Włoska Partia Ludowa (Partito
Popolare Italiano), liberalni Demokraci (Democratici), centryści z Ruchu Włoskiego, ugrupowania
byłego premiera Diniego (Rinnovamento Italiano (Lista Dini)) oraz Unia Demokratyczna dla
Europy (Unione Democratici per l'Europa). Trzeci człon Drzewa Oliwnego to lewicowo-liberalny
Europejski Ruch Republikański (Movimento Repubblicani Europei). Ponadto w skład L Unione
wchodzą równie\
Partia Komunistów Włoskich (Partito dei Comunisti Italiani), Odrodzenie
Komunistyczne (Rifondazione Comunista), sojusz socjalistów i radykałów Ró\
a w Pięści (Rosa nel
Puno), antykorupcyjny ruch słynnego sędziego di Pietro Włochy dla Wartości (Italia dei Valori),
Federacja Zielonych (Federazione dei Verdi), chadecy z Ludowcy-UDEUR (Popolari-UDEUR)
oraz Ludowa Partia Południowego Tyrolu (Sudtiroler Volkspartei). Partie nie wchodzące w skład
obu bloków mają znaczenie mniej ni\
marginalne.
Francja: we współczesnej Francji mo\
na, pomimo wszystko, mówić o systemie
dwublokowym. Co prawda bloki te nie mają charakteru zwartego jak w Chile czy we
Włoszech, jednak\
e większościowa ordynacja wyborcza wymusza ich powstanie. Pierwszy
blok, tzw. demokratyczna prawica, to przede wszystkim Unia na rzecz Ruchu Ludowego
(Union pour un Mouvement Populaire): utworzona przez Zgromadzenie na rzecz Republiki
(Rassemblement pour la R�publique) oraz Liberalnych Demokratów (D�mocratie Lib�rale), a ponadto
Unia na rzecz Demokracji Francuskiej (Union pour la DŁmocratie Fran�aise), Zgromadzenie na
rzecz Francji (Rassemblement pour la France) i Ruch na rzecz Francji (Mouvement pour la France).
Drugi blok  pluralistyczna lewica  to: Partia Socjalistyczna (Parti Socialiste), Francuska Partia
Komunistyczna (Parti Communiste Fran�ais), Zieloni (Les Verts), Lewicowa Partia Radykalna
(Parti Radical de Gauche). Ugrupowania działające poza blokami praktyczne nie mają szans na
zdobycie mandatu. Najsilniejszym z nich jest Front Narodowy (Front National), a ponadto
pewnym poziomem poparcia cieszą się partie skrajnej lewicy jak Rewolucyjna Liga
Komunistyczna (Ligue Communiste R�volutionnaire), Walka Robotnicza (Lutte OuvriŁre), Biegun
Republikański (P�le R�publicain) oraz ugrupowanie antyekologiczne Myślistwo-Wędkarstwo-
Natura-Tradycja (Chasse, Pęche, Nature, Traditions).
7
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
Chile: od czasu powrotu na drogę demokracji liczą się dwie siły polityczne: Porozumienie
Partii na rzecz Demokracji (Concertacion de Partidos por la Democracia) oraz Sojusz dla Chile
(Alianza por Chile). Rządząca La Concertacion ma charakter centrolewicowy i tworzą ją cztery
partie: Chrześcijańsko  Demokratyczna Partia Chile (Partido Demócrata Cristiano de Chile), Partia
na rzecz Demokracji (Partido por la Democracia), Socjalistyczna Partia Chile (Partido Socialista de
Chile) oraz Socjaldemokratyczna Partia Radykalna (Partido Radical Social-Demócrata), natomiast
Sojusz dla Chile tworzą ugrupowania prawicowe: Niezale\
na Unia Demokratyczna (Unión
Demócrata Independiente) oraz Odnowa Narodowa (Renovación Nacional). Poza parlamentem
znajduje się trzeci blok Razem Mo\
emy Więcej (Juntos Podemos Mas), w skład którego wchodzą:
dość silna, mająca ponad 5 %-owe poparcie, Partia Komunistyczna (Partido Comunista de Chile)
oraz ekologiczno-postępowa Partia Humanistyczna (Partido Humanista).
Węgry: dominują dwa bloki wyborcze centrolewicowy i prawicowy. Pierwszy z nich tworzy
Węgierska Partia Socjalistyczna (Magyar Szocialista P�rt) i liberalny Związek Wolnych
Demokratów (Szabad Demokrat�k Sz�vets�ge). Drugi będący w opozycji to konserwatywne:
Związek Młodych Demokratów  Węgierska Partia Obywatelska (Fidesz - Magyar Polg�ri P�rt) i
Węgierskie Forum Demokratyczne (Magyar Demokrata Fórum). Kilkuprocentowe poparcie, nie
wystarczające jednak do uzyskania miejsc parlamentarnych uzyskują Węgierska Partia
Sprawiedliwości i śycia-Jobbik (Magyar Igazs�g �s Elet P�rtja), Partia Centrum (Centrump�rt) i
komunistyczna Partia Robotnicza (Munk�sp�rt).
Systemy trójpartyjene (trójblokowe):
Wielka Brytania: zdecydowanie największą rolę w polityce brytyjskiej odgrywają trzy partie
polityczne, choć trzecia dopiero wchodzi, a właściwie powraca na scenę polityczną. Od 1997
roku partią rządzącą jest socjaldemokratyczna Partia Pracy (Labour Party). W opozycji do niej
są: Partia Konserwatywna (Conservative Party) i socjalliberalni Liberalni Demokraci (Liberal
Democrats). Nie mo\
na te\
niedostrzegać partii szkockich, północnoirlandzkich i walijskich,
które mają swoich nielicznych przedstawicieli w parlamencie. Są to: Szkocka Partia Narodowa
(Scottish National Party), Partia Walii (Plaid Cymru/Party of Wales), Partia Ulsterskich Unionistów
(Ulster Unionist Party), Demokratyczna Partia Unionistów (Democratic Unionist Party), My Sami
(Sinn Fein) i północnoirlandzka Socjaldemokratyczna Partia Pracy (Social Democratic and Labour
Party). Najsilniejsza z pozostałych partii brytyjskich  antyeuropejska Niezale\
na Partia
Zjednoczonego Królestwa (United Kingdom Independence Party) zyskuje w dalszym ciągu
marginalne poparcie społeczne na poziomie niewiele ponad 2 % głosów (2005), choć odniosła
spektakularny sukces w rok wcześniejszych wyborach parlamentarnych, kiedy to uzyskała
poparcie 16,8 % wszystkich głosujących.
Meksyk: występują trzy główne partie polityczne. Pierwsza z nich to rządząca konserwatywna
Partię Akcji Narodowej (Partido Acción Nacional). Opozycję posiadającą większość w obu
izbach parlamentu stanowią: lewicowy Koalicja dla Dobra Wszystkich (Coalicion por el Bien de
Todos), w skład którego wchodzą: socjaldemokratyczna Partia Rewolucji Demokratycznej
8
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
(Partido de la Revolución Democr�tica), socjalistyczna Partia Pracy (Partido del Trabajo) i
Konwergencja na rzecz Demokracji (Convergencia por la Democracia), oraz centrolewicowy Sojusz
dla Meksyku (Alianza por Mexico), czyli dominująca przez kilkadziesiąt lat a\
do roku 2000
Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna (Partido Revolucionario Institucional) i stowarzyszona z nią
Ekologiczna Zielona Partia Meksyku (Partido Verde Ecologista de M�xico). Poza blokami
funkcjonują mające pojedyncze mandaty w parlamencie: syndykalistyczna Partia Nowego
Sojuszu (Partido Nueva Alianza) oraz lewicowo-feministyczna Alternatywna Partia
Socjaldemokratyczna i Ludowa (Partido Alternativa Socialdemocrata y Campesina).
Systemy wielopartyjne ustabilizowane
Austria: w kraju tym występuje dość stabilny system polityczny, choć nieco zmodyfikowany w
wyniku wyborów w 2006 roku. Dwie najsilniejsze partie polityczne to dotychczas rządząca
Austriacka Partia Ludowa (�sterreichische Volkspartei) i zwycięzcy ostatnich wyborów 
Socjaldemokratyczna Partia Austrii (Sozialdemokratische Partei �sterreichs). Dwa mniejsze
ugrupowania parlamentarne to Zieloni (Die Gr�nen) i skrajnie prawicowa Austriacka Partia
Wolności (Freiheitliche Partei �sterreichs), która tylko pod koniec XX wieku osiągnęła znaczny,
jednorazowy wzrost poparcia, stając się chwilowo druga siłą polityczną w kraju. Obecnie z tej
ostatniej wyłoniło się nowe ugrupowanie Sojusz na rzecz Przyszłości Austrii (B�ndnis Zukunft
�sterreich), który równie\
uzyskał kilka mandatów w parlamencie. Pozostałe ugrupowanie nie
mają w praktyce \
adnego znaczenia, choć dwa z nich: Dla Demokracji, Kontroli i
Sprawiedliwości (F�r Demokratie, Kontrolle, Gerechtigkeit) oraz Austriacka Partia Komunistyczna
(Kommunistische Partei �sterreichs) przekroczyły 1 % poparcia.
Hiszpania: tak\
e tutaj poparcie dla poszczególnych ugrupowań jest stabilne. Od początku lat
osiemdziesiątych wykształcił się system partyjny , w którym główną rolę odgrywają dwie
największe obecnie partie ogólnohiszpańskie: tworząca rząd Hiszpańska Socjalistyczna Partia
Robotnicza (Partido Socialista Obrero Espańol/Progresistas) i opozycyjna konserwatywna Partia
Ludowa (Partido Popular). Oprócz nich na szczeblu centralnym funkcjonuje jeszcze
Zjednoczona Lewica (Izquierda Unida), będąca koalicją Komunistycznej Partii Hiszpanii (Partido
Comunista de Espańa), Partii Akcji Socjalistycznej (Partido de Accion Socialista), Republikańskiej
Lewicy (Izquierda Republicana), Zjednoczonej Lewicy i Alternatywy (Esquerra Unida i Alternativa),
Zunifikowanej Partii Socjalistycznej Katalonii (Partit Socialista Unificat de Catalunya), Partii
Komunistów Katalonii (Partit dels i les Comunistes de Catalunya), Zjednoczonej Klasy Pracujących
(Candidatura Unitaria de Trabajadores) oraz Zielonych (Berdak-los Verds). Istotną rolę pełni
te\
koalicja katalońska o charakterze chadeckim Konwergencja i Unia (Converg%0ńncia i Unió)
stanowiąca koalicję Demokratycznej Konwergencji Katalonii (Converg%0ńncia Democr�tica de
Catalunya) i Demokratycznej Unii Katalonii (Unió Democr�tica de Catalunya), a tak\
e inne
ugrupowanie katalońskie lewicowo-nacjonalistyczne Republikańska Lewica Katalonii (Esquerra
Republicana de Catalunya). Inne partie regionalne reprezentowane na szczeblu centralnym to:
Partia Nacjonalistów Baskijskich (Euzko Alberdi Jeltzalea/Partido Nacionalista Vasco), lewicowy
Blok Nacjonalistów Galicyjskich (Bloque Nacionalista Galego), tworzony przez komunistyczne
9
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
Zjednoczenie Ludu Galicyjskiego (Unión do Povo Galego), socjaldemokratycznych Lewicowych
Nacjonalistów (Esquerda Nacionalista), Zjednoczenie Galicyjskie (Unidade Galega), Grupę
Socjalistyczną (Colectivo Socialista), trockistowski Inzar i socjalliberalną Partię Nacionalistów
Galicyjskich (Partido Nacionalista Galego-Partido Galesguista) oraz Koalicja Kanaryjska (Coalición
Canaria), Partia Andaluzyjska (Partido Andalucista), Inicjatywa dla Katalonii-Zieloni (Iniciativa per
Catalunya-Verds), Solidarność Baskijska (Eusko Alkartasuna) i Junta Aragońska (Chunta
Aragonesista).
Niemcy: występuje tu klasyczny system wielopartyjny ustabilizowany. Koalicję rządzącą
tworzą Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands) i dwie partie
chadeckie, tworzące wspólną frakcję parlamentarną: Unia Chreścijańsko-Demokratyczna
(Christlich-Demokratische Union) i jej bawarski odpowiednik Unia Chrześcijańsko-Społeczna
(Christlich Soziale Union in Bayern). Poza koalicją rządzącą znajdują się Sojusz 90/Zieloni
(B�ndnis 90/Die Gr�nen), Partia Wolnych Demokratów (Freie Demokratische Partei) oraz Parta
Lewicy (Die Linkspartei) utworzona z postkomunistycznej Partii Demokratycznego Socjalizmu
(Partei des Demokratischen Sozialismus) oraz ruchu socjaldemokratycznych dysydentów Praca i
Sprawiedliwość Społeczna (Arbeit und soziale Gerechtigkeit  Die Wahlalternative). W niektórych
landach zdarzają się sporadyczne sukcesy innych ugrupowań jak np. skrajnie prawicowych
DVU i NPD na terenie dawnej NRD.
Szwajcaria: system partyjny w tym kraju jest zupełnie specyficzny z tego względu, \
e Radę
Federalną czyli rząd tworzą a\
od 1959 roku cztery partie, w zasadzie bez względu na wynik
wyborów. Są to: Socjaldemokratyczna Partia Szwajcarii (Sozialdemokratische Partei der Schweiz),
Szwajcarska Partia Ludowa (Schweizerische Volkspartei), Szwajcarska Partia Radykalno-
Demokratyczna (Freisinnig-Demokratische Partei der Schweiz) i Chrześcijańsko-Demokratyczna
Partia Ludowa (Christlich-Demokratische Volkspartei der Schweiz). W parlamencie swoich
reprezentantów mają te\
: Zielona Partia Szwajcarii (Gr�ne Partei der Schweiz), Liberalna Partia
Szwajcarii (Liberale Partei der Schweiz), ksenofobiczni Szwajcarscy Demokraci (Schweizer
Demokraten), Protestancka Partia Ludowa (Evangelische Volkspartei der Schweiz), konserwatywna
Federalna Unia Demokratyczna (Eidgen�ssische Demokratische Union), komunistyczna
Szwajcarska Partia Pracy (Partei der Arbeit der Schweiz), Liga Ticino (Lega dei Ticinese),
konserwatywna Partia Wolności (Freiheitspartei der Schweiz), ekologiczno-socjalistyczna Lista
Alternatywna (Alternative List), socjalistyczna Solidarność (Solidarit�s) i postępowa Partia
Chrześcijańsko-Społeczna (Christlich-Soziale Partei).
Systemy wielopartyjne nieustabilizowane:
Boliwia: nie mo\
na tutaj mówić o jakiejś stabilizacji politycznej, gdy\
w ka\
dych wyborach
startują nowe partie, inne tracą na znaczeniu. Wystarczy wspomnieć, \
e spośród siedmiu partii
w parlamencie w latach 2002-2006 tylko dwie utrzymały się w nim po ostatnich wyborach.
Najsilniejsząparią jest lewicowo-populistyczny Ruch w stronę Socjalizmu (Movimiento al
Socialismo) prezydenta Evo Moralesa, który uzyskał bezwzględną większość mandatów. Poza
10
P. Uziębło, Systemy partyjne, Internet 1998-2006
tym mandaty parlamentarne posiadają jeszcze: prawicowy Władza Socjalna i Demokratyczna
(Poder Democratico y Social  PODEMOS), centrowy Rewolucyjny Ruch Narodowegy (Movimiento
Nacionalista Revolucionario) oraz Front Jedności Narodowej (Frente de Unidad Nacional). Do partii
pozaparlamentarnych nale\
ą: postępowa Nowa Siła Republikańska (Nueva Fuerza Republicana),
socjaldemokratyczny Ruch Lewicy Rewolucyjnej (Movimiento Izquierda Revolucionaria) oraz,
najsilniejszy z nich, Ruch Kraju Pachakuti (Movimiento Indigena Pachakuti), skupiający ludność
indiańską.
Litwa: ka\
de wybory przynoszą daleko idący zwrot na tutejszej scenie polityczne, Nie mo\
na
absolutnie mówić o jakiejkolwiek stabilności politycznej. W chwili obecnej większość rządową
tworzą populistyczna Partia Pracy (Darbo Partija), Litewską Partię Socjaldemokratyczną
(Lietuvos socialdemokrats
partija), oraz socjalliberalny Nowy Związek (Naujoji sąjunga
(socialliberalai). Najwiekszą partią opozycji jest Litewska Unia Liberalna (Lietuvos liberals
sąjunga ).
Ta pierwsza partia jest jednak obecnie podzielona, z uwagi na odejście jej byłego lidera Viktora
Uspaskiego, którego zwolennicy utworzyli opozycyjną frakcję. Oprócz niej są w niej tak\
e:
Unia Ojczyz
niana (T�vyn�s sąjunga (Lietuvos konservatoriai)), Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna
(Krika
%0ńionis
demokrats
sąjunga), Litewska Partia Chłopska (Lietuvos valstie%0ńis
partija), Litewska
Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Lietuvos krika
%0ńions
demokratiais
partija), Litewska Unia
Centrum (Lietuvos centro sąjunga), Akcja Wyborcza Polaków na Litwie (Lietuvos lenks
rinkims

akcija), Nowoczesna Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Modernis
js
krika
%0ńionis
demokrats

sąjunga), Nowoczesna Unia Konserwatywna (Nuosaikis
js
konservatoris
sąjunga), Litewska Unia
Wolności (Lietuvos laisv�s sąjunga) oraz Młoda Litwa ("Jaunosios Lietuvos", naujs
js
tautininks
ir
Politinis
Kalinis
Sąjunga).
Peru: od czasu obalenia dyktatury prezydenta Alberto Fujimori nie wykrystalizował się jeszcze
stabilny system partyjny. Potwierdziły to wybory w 2006 roku, w których dotychczas
najsilniejsze ugrupowanie  stronnictwo ustępującego prezydenta Alejandro Toledo 
centrowe Mo\
liwe Peru (Peru Posible) otrzymało tylko nieco ponad 4 % głosów i tylko dwa
mandaty w Kongresie. Obecnie najistotniejsze ugrupowania to: rządząca partia prezydenta
Alana Garcii, jedna z najstarszych partii politycznych na kontynencie, socjaldemokratyczna
APRA, czyli Amerykański Rewolucyjny Sojusz Ludowy (Alianza Popular Revolucionaria
Americana), oraz populistyczna Unia dla Peru (Unión por el Perś) i centoprawicowa Jedność
Narodowa (Unidad Nacional). Ponadto w Kongresie reprezentowane są: Front Centrum (Frente
del Centro)  koalicja partii Jesteśmy Peru (Somos Perś) i Akcji Ludowej (Acción Popular), związana
z byłym re\
imem Zmiana 90  Nowa Większość (Cambio 90-Nueva Mayoria), która występuje
pod nazwą Sojusz dla Przyszłości (Alianza por El Futuro), a tak\
e skrajnie religijna Odnowa
Narodowa (Restauracion Nacional).
11