Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
1. Definicja partii politycznej
Partia  łac. parte  część  odnosi się do części społeczeństwa.
Partia  zorganizowana część społeczeństwa. Grupa sformalizowana.
Współcześnie  brak słowa  partia w nazwach partii, sugeruje ono bowiem związanie tylko z jedną
częścią społeczeństwa.
Partie roszczą pretensje do formułowania interesu ogólnospołecznego.
W krajach takich jak Polska  także ze względu na historię.
SD i ZSL  stronnictwa, a nie partie.
Nazwy partii:
- stronnictwo  partie chłopskie, 1931  Stronnictwo Ludowe
1937  Koła Demokratyczne (kluby)  IV 1939  zjednoczenie w SD
Prostokąt, Kwadrat (opcja lewicowa)
- unia, porozumienie, kongres, zgromadzenie, sojusz
Cechy partii politycznej:
- grupa sformalizowana
- zorganizowana grupa ludzi
Elementy pojęcia partia polityczna:
a) organizacja:
- minimum formalnej struktury
- szeroka baza członkowska  zdobycie poparcia  potencjalni członkowie
- zdolność do trwania w czasie  a nie na czas realizacji danego działania
b) ideologia i program:
- główna więz
łącząca członków stanowiąca podstawę jednolitego działania:
- partie patronatu  osoba
- partie ideowe  światopoglądowe
- partie autorytarne  przywódcze
- partie wyborcze  platforma wyborcza
c) dążenie do zdobycia i sprawowania władzy
d) funkcjonowanie partii w systemie władzy
- funkcja wyborcza
- funkcja kształtowania opinii publicznej
- funkcja rządzenia
1
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
e) poparcie społeczne  klasowość
- reprezentacja interesu społecznego
- klasowe funkcje partii w systemie politycznym
- ideologia i program partii
- skład członków i zwolenników
Definicje partii politycznej
Partia polityczna jest to grupa osób zespolona więzią organizacyjną i ideologiczną, dążąca do
zdobycia i utrzymania władzy państwowej dla realizacji określonych interesów, głównie klasowych.
(Braszkiewicz)
Partia polityczna to zorganizowana grupa obywateli dążących do uzyskania określonych celów w
drodze walki o władzę lub jej sprawowanie. (J. Wiatr)
Partia polityczna jest zorganizowaną grupą osób, stanowiących najbardziej aktywną część klasy,
dobrowolnie zrzeszonych, wyznających podobne zasady polityczne, wyrażone w programie, który
stanowi podstawę działalności zmierzającej do zdobycia władzy w państwie i zrealizowania tą drogą
swych interesów klasowych. (W. Skrzydło)
Partia polityczna jest organizacją polityczną zrzeszającą na zasadzie dobrowolności ludzi
posiadających wspólny program polityczny i dążących do jego realizacji poprzez zdobycie i
utrzymanie władzy państwowej. (A
opatka)
Partia polityczna to stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zapewnienie
w ten sposób szans uzyskania władzy w ramach związku, a aktywnym członkom uzyskania dzięki
temu szansy zrealizowania rzeczowych lub osobistych celów (korzyści) bądz
też obu. (Weber)
Cel partii politycznej  realizacja programu (taki sam jak w innych organizacjach)
Środek realizacji  zdobycie władzy (wyróżnia partię)
Definicje ustawowe partii politycznych
Państwo Akt prawny Definicja
Polska Ustawa o partiach politycznych Dobrowolna organizacja, występująca pod
określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w
życiu publicznym poprzez wywieranie metodami
demokratycznymi wpływu na kształtowanie
polityki państwa lub sprawowanie władzy. (nie
odróżnia organizacji od partii)
Finlandia Ustawa o partiach Zarejestrowany związek, wpisany do rejestru
partii, prowadzonego w Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych
RFN Ustawa o partiach politycznych (tylko już istniejąca organizacja) Zrzeszenia
obywateli, które zmierzają wywierać stale lub
przez dłuższy czas wpływ na polityczne
kształtowanie woli na szczeblu federacji lub
poszczególnego kraju oraz współdziałać w
reprezentowaniu narodu w niemieckim
parlamencie federalnym lub w jednym z
parlamentów krajowych, jeżeli w świetle
ogólnego obrazu rzeczywistych stosunków, a
zwłaszcza z uwagi na zasięg i trwałość ich
2
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
organizacji, liczbę członków i sposób
występowania w życiu publicznym dają
wystarczającą rękojmię poważnego traktowania
swych celów.
Portugalia Ustawa o partiach Stale działające organizacje obywateli, których
podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na
demokratycznej drodze w życiu publicznym
kraju poprzez współdziałanie na podstawie praw
konstytucyjnych, jak również opublikowanych
statutów partyjnych i programów w wyrażaniu
woli politycznej narodu, uczestnictwo w
szczególności w procesie wyborczym na drodze
wysuwania i popierania kandydatów
RFN  utrata statusu partii w razie niewzięcia udziału w 2 wyborach
Portugalia  w jednych wyborach
2. Geneza partii politycznych
Etapy tworzenia partii politycznych wg M. Webera:
I. Partie jako koterie arystokratyczne
II. Partie jako kluby polityczne
III. Partie masowe
I. Partie patronażu
Celem jest zdobycie władzy dla przywódcy. Koterie to ugrupowania nieformalne. Ich zadaniem było
uzyskanie władzy dla tego, wokół którego koteria się tworzyła. Powstawały w monarchiach
elekcyjnych. Anglia  Wigowie i Torysi. Występowała zarówno walka o władzę jak i określony
program. Brak struktury organizacyjnej.
II. Partie klubowe / parlamentarne
Związane z upowszechnieniem się prawa wyborczego. Pojawiają się w parlamentach. Rozwój
związany także z rozwojem czasopiśmiennictwa.
Kluby te powstały wewnątrz parlamentu:
- osoby o podobnych poglądach
- charakter frakcyjny
- póz
niej cechy trwałości
- pierwsze kluby w Wlk. Brytanii i we Francji
- rozwój druku
- koncepcje nie będącym w klubach ...
- różnice programowe
- walka o realizację programu  zdobycie władzy.
3
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
III. Partie masowe
Pojawiły się w okresie międzywojennym  pierwsze partie 1917  związane z rewolucjami
socjalistycznymi. Charakteryzują się tym, że podejmowane są wysiłki w celu zorganizowania jak
największej liczby ludzi.
Kluby polityczne  kierownictwo parlamentarne
Partie masowe  kierownictwo pozaparlamentarne.
Partie masowe chcą wywierać wpływ na inne sfery życia członków  partie totalitarne, masowe o
charakterze integracyjnym.
Pierwsze partie masowe:
- robotnicze
- chłopskie
1917  zaczęły działać legalnie, liczba ich członków wzrosła
Po II wojnie światowej  stały się podstawowym rodzajem partii funkcjonujących w Europie.
- partie kadrowe  tylko elita, również poza parlamentem
Duże zaangażowanie państwa, mające na celu ograniczenie możliwości działania partii masowych
Np. KPP
- szczególny rodzaj partii masowych  partie narodowo-wyzwoleńcze
- tworzone w państwach kolonialnych
- działanie na rzecz uzyskania niepodległości
- charakter ruchów masowych
- partie  ze względu na program, rozbudowane struktury organizacyjne, działanie na
rzecz realizacji programu  brak jasnej koncepcji programowej dot. przyszłości
- unikano bardziej szczegółowych programów
- po zdobyciu władzy ulegały atomizacji.
Partie masowe  z założenia komunistyczne.
Lata 60. i 70.  szanse na zdobycie władzy tylko partie masowe.
- masowe stały się po II wojnie światowej partie chadeckie; partie liberalne i konserwatywne
 póz
niej
- obecnie  konwergencja.
3. Grupy nacisku a partie polityczne
1. Grupy nacisku to zorganizowane zrzeszenia osób, które wspólnie dążą do realizowania celów,
wywierania wpływu, nacisku na ośrodki decyzyjne w państwie.
Różnica gr. nacisku  gr. interesu  grupa nacisku określana jest przez pryzmat sposobu działania i
realizacji celu. Grupa interesu  charakteryzuje ją cel.
2. Siła grup nacisku.
Grupy nacisku powstają albo spontanicznie, albo są wytworem jakiejś koncepcji organizacyjnej.
4
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Siła grup nacisku:
a) Potęga finansowa
b) Liczba zorganizowanych osób
c) Reprezentatywność  stopień zorganizowania osób, których interes grupa reprezentuje,
utożsamianie się z interesem grupy.
d) Spoistość organizacyjna  przezwyciężanie konfliktów wewnątrzgrupowych
e) Prestiż  organizacja ze względu na cel lub osoby z którą jest utożsamiana
3. Podobieństwo między partiami politycznymi a grupami nacisku.
a) Polityczny charakter  funkcjonują w sferze polityki
b) Ciała pośredniczące pomiędzy społeczeństwem a władzą
c) Zapobiegają alienacji władzy  dbają by władza realizowała interesy grupowe
d) Stanowią bufor między władzą a społeczeństwem  łagodzenie negatywnych skutków
decyzji władzy.
4. Różnice grupy nacisku  partie polityczne
a) Nie dążą do zdobycia władzy  są zainteresowane realizacją własnego interesu.
b) Nie ponoszą odpowiedzialności za podejmowane decyzje
c) Nie posiadają szerszego programu politycznego  realizują tylko jeden, wąski interes
5. Grupy nacisku w USA  lobby
Grupy nacisku dążą do pozyskania korzyści w drodze wywierania wpływu na ośrodki władzy
państwowej.
Lobby  zinstytucjonalizowana grupa nacisku przy Kongresie USA. Legalizacja, rejestracja
lobbystów. Wynajmuje się ich do realizacji określonych interesów. Procedury legislacyjne w USA 
mają tendencję do powtarzania się (ustawy wygasają). Kształt ustaw ustala się w komisjach. Prawo
inicjatywy ustawodawczej posiada każdy kongresman. Lobbysta może stosować tylko legalne metody
nacisku. Przewidziany jest limit wydatków.
Polska  ustawa o lobbingu.
4. Instytucjonalizacja partii politycznych
1. Brak regulacji w okresie koterii.
2. W okresie tworzenia się klubów parlamentarnych regulacje prawne nie istniały.
3. Regulacje pojawiły się w okresie tworzenia partii masowych (robotniczych i chłopskich).
Ponieważ naruszały one ład, pierwsze regulacje sprowadzały się do zakazu tworzenia partii
politycznych. Pierwsze regulacje pozytywne pojawiły się w okresie międzywojennym. Zasady i
regulacje dotyczyły tworzenia i działania.
Ustawa z 1924  Czechosłowacja  ustawa o partiach politycznych
Regulacje pozytywne, zezwalające na działanie  w latach 30.
System rejestrowy  konieczność zgody organu państwowego. Jest to tzw. system koncesyjny. Zgoda
na działalność na podstawie decyzji organu administracyjnego.
5
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Władza zgadza się na istnienie partii proreżimowych. Partii przyznawana jest osobowość prawna. Przy
rejestracji decyzję podejmuje w Polsce sąd  czy wniosek spełnia wymogi.
System wpisu do ewidencji  każda organizacja, która chce się zarejestrować jako partia, zostaje
wpisana do rejestru.
Polska  1990-97
Regulacje prawne w wybranych państwach
Kraj Liczba członków / podpisów Typ Wymagane dane
Polska 15 członków Rejestrowy Nazwa i siedziba partii oraz sposób
1000 osób poparcie (Sąd okręgowy wyłaniania organu upoważnionego
w W-wie) do reprezentowania partii w
czynnościach prawnych
Bułgaria 50 Rejestrowy Odpisy protokołu założycielskiego,
statutu, nazwiska i adresy
członków kierowniczych organów
Finlandia 5000 Rejestrowy Wyciąg z rejestru partii urzędowo
poświadczony odpis .. statutu,
ogólny program oraz spis
zwolenników
Hiszpania b. o. Rejestrowy Podpisany przez kierownictwo lub
założycieli partii akt notarialny,
zawierający dane personalne oraz
statut
RFN Wystarczająca, aby dać Rejestrowy Brak regulacji
rękojmię poważnego
traktowania swych celów
Określenie funkcji partii w konstytucji
Państwo Funkcje
Francja Rywalizacja pomiędzy sobą podczas wyborów, przestrzeganie zasad
suwerenności narodowej i demokracji
Niemcy Współdziałanie w kształtowaniu woli politycznej narodu, bycie podstawowym
instrumentem uczestnictwa politycznego
Hiszpania Wyrażanie pluralizmu politycznego
Włochy Wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki narodowej
Polska Wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa
Portugalia Demokratyczne uczestniczenie za ich pośrednictwem w kształtowaniu woli ludu i
w organizowaniu władzy politycznej
Bułgaria Kształtowanie i wyrażanie woli obywateli
Czechy Respektowanie podstawowych zasad demokratycznych i odrzucenie przemocy
jako środka do forsowania swoich interesów
Grecja Współorganizowanie prac parlamentarnych oraz w razie pozostawania w
mniejszości parlamentarnej, prowadzenie działalności opozycyjnej
Węgry Współdziałanie w kształtowaniu i wyrażaniu woli ludu
Funkcje partii politycznych:
1. Kształtowanie postaw
2. Funkcja wyborcza
3. Funkcja rządzenia.
6
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Delegalizacja partii politycznej
Państwo Procedura
Polska Opinie Sąd okręgowy, Prokurator Generalny, MSWiA, sprzeczność celów i
działania z konstytucją; obowiązek dowiedzenia.
Delegalizacja  rozwiązanie, zakaz działania
Odebranie statusu partii  wykreślenie  koniec działalności
Trybunał Konstytucyjny  Jeżeli działalność partii politycznej zmierza do
zmiany przemocą ustroju państwa lub wyraża się organizowaniem przez władze
partii przemocy w życiu publicznym.
Bułgaria Sąd Najwyższy  Jeżeli partia prowadzi działalność tajną, narusza terytorialną
całość i suwerenność państwa, jedność narodu, prządek prawny i wolności
obywatelskie, cele partii są sprzeczne z Konstytucją i prawami państwa, partia
ma charakter religijny lub etniczny, propaguje ideologię faszystowską lub chce
osiągnąć swoje cele w sposób sprzeczny z prawem.
Finlandia Ministerstwo Sprawiedliwości
Jeżeli żaden z kandydatów danej partii nie został wybrany do parlamentu
podczas ostatnich lub przedostatnich wyborów parlamentarnych.
Hiszpania Właściwy organ sądowy  do miejsca rejestracji.
Jeżeli partia wypełnia znamiona stowarzyszenia niedozwolonego przez kodeks
karny oraz kiedy ich organizacja i działalność pozostają w sprzeczności z
zasadami demokratycznymi.
RFN Federalny Trybunał Konstytucyjny
Jeżeli partia stosownie do swoich celów lub poprzez zachowanie się swoich
zwolenników zmierza do naruszenia lub obalenia wolnościowego,
demokratycznego porządku ustrojowego bądz
do zagrożenia istnienia RFN.
5. Finansowanie partii politycznych
y
ródła finansowania partii politycznych
Kraj y
ródła
Polska Składki, darowizny, spadki, dochody z majątku, dotacje i subwencje z budżetu
państwa.
Obowiązuje zakaz finansowania z budżetu państwa, poza subwencjami i
dotacjami.
240 tys. za mandat (koszt)
Ustawa o partiach politycznych
Bułgaria Składki założycieli i członków, zapisy i darowizny, działalność gospodarcza,
budżet państwa
Austria Składki, wsparcie państwa, sumy otrzymywane przez należących do państwa
mandatariuszy i funkcjonariuszy, zyskki z udziału w ..., z majątku partii,
darowizny, kredyty.
Ustawa związkowa o zadaniach, finansowaniu kampanii wyborczej partii
Finlandia Subwencje od państwa (nie ... innych z
ródeł)
Ustawa o partiach, Rozporządzenie o subwencjach
Hiszpania Subwencje publiczne na wydatki wyborcze, subwencje państwowe dla grup
parlamentarnych, składki, dotacje członków, dochody z działalności własnej,
wpływy pochodzące z innych dotacji, kredyty, spadki, zapisy.
7
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Ustawa organiczna o finansowaniu partii politycznych
RFN Składki członkowskie, wpływy z majątku i działalności partii, dotacje,
subwencje od państwa, z tytułu wyrównywania szans oraz jako rekompensata
kosztów kampanii wyborczej, przekazy od członków organizacyjnych.
Ustawa o partiach politycznych
Finansowanie pośrednie w związku z wyborami  z
ródła finansowania kampanii wyborczej:
- subwencje  po wyborach, w zależności od wyniku  tylko partie
- dotacje  zwrot kosztów kampanii wyborczej  partie oraz komitety wyborcze wyborców
Bezpłatny czas antenowy w trakcie kampanii wyborczej.
Generalne zasady:
- jawność z
ródeł finansowania partii
- zakaz finansowania partii ze z
ródeł zagranicznych
Finansowanie z budżetu ma uniezależniać partie od grup interesów.
Według innego poglądu, jeżeli partia reprezentuje interes danej grupy społecznej, ta grupa ją utrzyma.
6/7/11. Społeczna struktura partii politycznych
1. Analiza oblicza społecznego partii:
- jakie kręgi reprezentuje
- jaki jest poziom akceptacji partii politycznej przez osoby, których interesy partia
reprezentuje
- skład społeczny członków partii
- skład społeczny wyborców partii
2. Pojęcie  członek partii
- partie kadrowe  silnie sformalizowane, nieliczne członkostwo, brak struktur
- partie masowe  duża liczba zorganizowanych członków, rozbudowana struktura
- partie o członkostwie bezpośrednim  deklaracja polityczna
- partie o członkostwie pośrednim  poprzez organizację, do której ktoś wstąpił
3. Stopień sformalizowania przyjmowania do partii
- zapisywanie  jednostronny akt woli, różne typy
- wstępowanie  sformalizowany sposób wyrażenia formalnej woli, wymogi uczestnictwa w
zebraniach, składki
- przyjmowanie  obopólna zgoda partii i członka
4. Typologia członków partii
- elita kierownicza  także aktyw niższego szczebla
- aktywiści  członkowie niepełniący funkcji, ale biorący udział w akcjach
- masy członkowskie
5. Klientela partii politycznych
- sympatycy  formalnie nie należą do partii, uczestniczą w życiu partyjnym bezpośrednio
tylko okazjonalnie
- wyborcy   jednokrotni sympatycy
8
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
6. Cele badań socjologicznych członków partii i wyborców:
- formułowanie programów
- określenie klienteli partii politycznych
- porównanie partii politycznych
Podziały socjopolityczne a partie polityczne
Podział socjopolityczny to stabilny układ polaryzacji wspólnoty politycznej w warunkach którego
określone grupy społeczne udzielają poparcia konkretnym kierunkom polityki oraz partiom
postrzeganym jako reprezentacja tych opcji, podczas gdy inne grupy społeczne popierają opozycyjne
kierunki polityki oraz reprezentujące je partie.
I. Etapy kształtowania się podziałów socjopolitycznych
1. Poziom empiryczny (zawód, narodowość, płeć, rasa)
2. Poziom normatywny (poczucie odrębności grupowej, gotowość do działania w imię
obrony swej tożsamości.
3. Poziom organizacyjny (nabieranie wyrazu instytucjonalnego. Pojawianie się partii
politycznych zamyka proces powstania podziału socjopolitycznego).
II. Procesy kształtowania się podziałów socjopolitycznych
1. Konflikt terytorialny
2. Konflikt państwo-Kościół
3. Konflikt miasto-wieś  nożyce cen - ceny produkcji przemysłowej rosną szybciej, niż
produktów rolnych.
III. Typy podziałów socjopolitycznych dominujące w Europie
1. Podział socjoekonomiczny (klasowy) - pracobiorcy  pracodawcy
2. Podział religijny
3. Podział kulturowo-etniczny - Francja
4. Podział centrum-peryferia, globalizm-antyglobalizm
IV. Podziały socjopolityczne a wyborcy
8. Typologia i klasyfikacja partii politycznych
Typ partii politycznej określa cechy najbardziej zasadnicze, charakterystyczne dla partii danego
rodzaju czy epoki, bez ambicji ujęcia wszystkich partii i wszystkich między nimi różnic.
9
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Klasyfikacja partii politycznych tworzy kompletny wielowymiarowy podział, w którym muszą
znalez
ć miejsce wszystkie partie polityczne.
Typologie stanowią syntezę klasyfikacji podjętą z określonego punktu widzenia.
9. Typologie i klasyfikacje partii politycznych według Webera, Duvergera, Neumana i
Sadowskiego
(1) Max Weber
a) partia patronażu (przywódca) }
b) partie interesu (grupa) } 1
c) partie światopoglądowe (ideologia) }
a) partie honoracjorów (kadrowe) }
b) partie masowe (powszechne) } 2
ad. 1
a)  nastawione na zdobycie władzy dla przywódcy (kogoś)
b)  walczą o realizację interesów określonej grupy społecznej
c)  partie ideowe, nastawione na realizację pewnych idei i wartości. Skupiają zwolenników wokół
określonej koncepcji ideologicznej
ad. 2
a)  partie kadrowe, ograniczona grupa osób; honoracjorzy  osoby znaczące, ważne
b)  partie zakładające dużą liczbę zaangażowanych członków. Masowe, powszechne zaangażowanie.
(2) Maurice Duverger
1. Ze względu na realizowane funkcje (zadania)
a) partie wyspecjalizowane - zagospodarowane w sferze polityki
b) partie totalitarne - partie wszechogarniające starają się organizować inne sfery życia
społecznego  funkcja wyborcza, ale też inne aktywności, otacza się organizacjami
wyspecjalizowanymi.
2. Ze względu na strukturę organizacyjną
Najważniejsze jest to, czy partia jest nastawiona na pozyskiwanie członków partii, czy tez jest to jej
obojętne. Nie jest ważne kryterium ilościowe
a) partie kadrowe:
i. amerykańskie  partie szkieletowe, typu wyborczego
- nie ma zorganizowanego członkostwa
- struktura partii wypełnia się tylko w czasie wyborczym (co 2 lata)
- bossowie  zatrudniają osoby podczas kampanii na rzecz kandydatów
ii. europejskie  unikają tworzenia struktur pionowych, ze względu na brak
efektywności, obecnie tworzy się dodatkowo jeden stopień struktury regionalnej
10
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
b) partie masowe
Nastawione na dużą liczbę zorganizowanych członków. Dążą do stworzenia warunków aktywności
jak największej liczby osób. Struktury terenowe najczęściej są dostosowane do podziału
administracyjnego kraju. Struktura ogniwa podstawowego jest najistotniejsza. Wprowadza się
obowiązek aktywnego udziału w funkcjonowaniu struktury podstawowej.
i. komórka terenowa
Partie tego typu to np. partie socjaldemokratyczne. Robotnicze, typu reformistycznego  zmiana
kapitalizmu, ale nie jego obalenie. Akceptują istniejący porządek prawny, tworzą komórkę terenową
pokrywającą się ze strukturą okręgów wyborczych. Daje to partii możliwość spełniania funkcji
wyborczych. A
atwiej jest w związku z tym znalez
ć kandydata posiadającego poparcie lokalne. Jest to
najpopularniejsze rozwiązanie.
ii. komórka zakładowa
Charakterystyczne dla partii komunistycznej  partie typu leninowskiego
Lenin  miejscem aktywności każdego człowieka jest w największym stopniu miejsce pracy, jako
miejsce największej wspólnoty celów z innymi, o podobnych problemach i poglądach.
W okresie rewolucyjnym system ten się sprawdził. Partie te miały łatwą mobilność aparatu w
sytuacjach kryzysowych. Podstawowe komórki pomieszczone w zakładzie pracy, szczeble ponad
zakładowe były szczeblami terytorialnymi.
iii. komórka zmilitaryzowana
Partie faszystowskie. W partii tworzy się komórki typu militarnego. Partia jest typu wodzowskiego lub
zakonnego. Komórka podstawowa jest podporządkowana jednoosobowemu kierownictwu, podobnie
jak cała partia jest oparta na autorytecie wodza, kulcie jednostki. Najważniejsza jest pozycja lidera.
Obowiązuje zasada ścisłego posłuszeństwa i hierarchiczności. Jest to model czysty.
Niektóre partie przejmują elementy tej koncepcji, np. KPZR w okresie stalinowskim.
Kolegialne kierownictwo ponownie pojawiło się w okresie Chruszczowa
Trocki  agresywna polityka zagraniczna
Partie te nazywane są niekiedy partiami wyspecjalizowanymi, opierającymi się na komórkach
wyspecjalizowanych.
W partii faszystowskiej każda komórka zajmowała się określonym zakresem spraw.
c) partie pośrednie
Partie typu kongres, partie narodowo-wyzwoleńcze. Jeżeli ruch narodowo-wyzwoleńczy będzie
zainteresowany przejęciem władzy w sposób militarny, będzie posiadać komórki typu militarnego.
Partia typu kongresowego  nazwa od Partii Kongresowej w Indiach, dążącej metodami pokojowymi
do niepodległości Indii. Partia Kongresowa funkcjonowała jako ruch społeczny.
Są to także partie narodowo-wyzwoleńcze, oparte na spontanicznej aktywności, a nie ustalonych
strukturach organizacyjnych.
(3) Sigmund Neumann
a) partie reprezentacji - nastawione na reprezentowanie interesu danej grupy społecznej.
Partie te kształtują potrzeby grupy, a nie odpowiadają potrzebom istniejącym.
11
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
b) partie integracji - podejmują działania zmierzające do poszukiwania wspólnych interesów
różnych grup społecznych i dążą do zintegrowania ich.
(4) Marek Sadowski
Kryterium stosunku do ustroju politycznego.
1. Partie afirmujące kapitalizm
a) burżuazyjne
i. parlamentarne  szanują ustrój demokratyczny
a. konserwatynwe
b. liberalne
c. chadeckie
d. amerykańskie
ii. faszystowskie  stosują zasady niedemokratyczne
b) chłopskie - reprezentujące interesy właścicieli ziemi jako środka produkcji
c) socjaldemokratyczne
2. Partie narodowo-niepodległościowe - partie niewypowiadające się w kwestii ustroju politycznego
Ich głównym celem jest uzyskanie suwerenności narodowej, bez określenia koncepcji nowego
państwa. Unikanie deklaracji politycznej ma uchronić ruch narodowo-wyzwoleńczy przed atomizacją.
Partie różnią się koncepcją doktrynalną i personalną.
3. Partie afirmujące ustrój socjalistyczny
a) komunistyczne - działające na całym świecie. Partie eurokomunistyczne, dążące do
socjalizmu na drodze pokojowej. Partia komunistyczna może być jedną legalną albo partią
hegemoniczną
b) sojusznicze  w innych państwach, poza krajami socjalistycznymi, partie tego typu nie
istnieją. Opowiadają się one za budową socjalizmu i za kierowniczą rolą partii
komunistycznej.
Zasada wyłączności partii komunistycznej na reprezentację interesów proletariatu.
Partia komunistyczna uznaje samodzielność organizacyjną i programową partii sojuszniczych.
10. Klasyfikacje wg typów partii
(1) Partie kadrowe i masowe
1. Partie kadrowe - ograniczone struktury organizacyjne.
a) komitetowe - funkcjonują na zasadzie budowy wyłącznie struktury władz naczelnych 
ograniczanie struktur do minimum. Partie te funkcjonują jako rodzaj komitetu
organizacyjnego. W Polsce partie tego typu mają również struktury terenowe na poziomie
regionalnym. Istnieje formalne członkostwo. Ten typ partii dominuje w Europie. Od członków
tej partii wymaga się dużej aktywności.
b) szkieletowe  partie typu amerykańskiego. Istnieją komórki terenowe. W okresach
pomiędzy kampaniami politycznymi aktywność struktur zanika
12
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
c) honoracjorów  partie ludzi znaczących. Brak możliwości wstąpienia do partii. Należą do
niej wyłącznie ludzie znaczący
2. Partie masowe - partie o rozbudowanej strukturze organizacyjnej. Nabywanie członkostwa jest
sformalizowane. Dążą do uzyskania jak największej liczby członków.
(2) Zasady podziału partii politycznych wg kryteriów funkcjonalnych
Wg M. Duvergera podstawą wyróżnienia określonego rodzaju partii politycznej jest typ organizacji
charakteryzujący partię oraz typ więzi organizacyjnej wynikającej z postawionych przed partią
zadań.
a) partie komitetowe } kadrowe
b) partie wyborcze }
c) partie społeczności }
d) partie zmilitaryzowane } masowe
e) partie narodowo-wyzwoleńcze }
c) otaczają się organizacjami wyspecjalizowanymi, zmierzają do objęcia swoją działalnością
maksymalnej liczby zwolenników Nowoczesny sposób funkcjonowania partii masowych.
d) partie-zakony
e) z zasady są ruchami masowymi, mobilizują jak największą liczbę zwolenników.
(3) Klasyfikacje oparte na innych kryteriach
a) Kryterium: program
- konserwatywne
- chrześcijańskie
- liberalne
- socjalistyczne i socjaldemokratyczne
- komunistyczne
- chłopskie
- etniczne i regionalne  szkockie, walijskie, Sinn-Fein
- skrajnie prawicowe
- ekologiczne  ruch polityczny przekształcane są w partię polityczną  pacyfiści,
antyglobaliści
- partie etniczne (w ramach państwa) i separatystyczne (baskijska, kurdyjska)
Kraj Basków  Hiszpania / Francja, Partia Basków  Hiszpania
Partia Pracujących Kurdystanu  Turcja, Irak
Czeczenia
Charakterystyczne dla społeczeństw wysoko rozwiniętych.
Międzynarodówki socjalistyczne
13
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
- Trzecia  socjalistyczna
- Czwarta  trockistowska
Komintern
Europejskie partie polityczne  frakcje w PE
b) Kryterium: organizacyjna geneza partii
- parlamentarna
- pozaparlamentarna
c) Kryterium: typ struktury organizacyjnej
- komitetowe
- o rozwiniętej strukturze
d) Kryterium: stopień upartyjnienia wyborów
- kadrowe
- masowe
e) Kryterium: typ członkostwa
- bezpośrednie
- pośrednie (Labour Party)
f) Kryterium: podział kompetencji zarządu
- scentralizowane
- zdecentralizowane
g) Kryterium: rodzaj komórki podstawowej
- zakładowa
- terytorialna
- wyspecjalizowana / militarna
h) Kryterium: sposób powoływania władz partyjnych:
- demokratyczna
- niedemokratyczna
i) Kryterium: typ kierownictwa partyjnego
- jednoosobowe }
- kolegialne }
- parlamentarne }
- pozaparlamentarne }
Obecna tendencja:
Lider partii zajmuje najbardziej lukratywne stanowisko.
2/3  odrzucenie weta w III kadencji
3/5  obecnie
j) Kryterium: cele (zadania)
- wyborcze
- społeczności
- totalitarne
14
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
12. Podstawowe typy kierownictwa partyjnego
- partie o kierownictwie parlamentarnym } 1a
- partie o kierownictwie pozaparlamentarnym } 1b
- jednoosobowe } 2a
- kolegialne } 2b
- scentralizowane } 3a
- zdecentralizowane } 3b
Partie o kierownictwie parlamentarnym - frakcja parlamentarna partii staje się siedzibą
kierownictwa partii. Jeżeli kierownictwo znalazło się poza parlamentem, traci mandat do rządzenia
partią. Najczęściej kierownictwo wchodzi w skład parlamentu. Szefowie partii zajmują najwyższe
stanowiska w państwie. Decyzje podejmowane na szczeblu państwowym.
W partiach silniej scentralizowanych decyzję musi formalnie podjąć gremium partyjne, a nie frakcja
parlamentarna. Jeżeli część kierownictwa nie zasiada w parlamencie, konieczne jest decydowanie
przez gremia partyjne.
Scentralizowany model kierownictwa przez frakcję  decyzje można podejmować na bieżąco.
System przewagi kierownictwa partyjnego nad parlamentarnym należy do rzadkości, ze względu
na długość procesu decyzyjnego.
Występuje to natomiast w przypadku państw socjalistycznych, w których tworzy się dualizm
organizacyjny i w którym struktury partii i państwa dublują się.
Zjazd
Sejm KC----+
| | -- Biuro Polityczne
WRN ------- KW -- Sekretarz KC
| |
PRN ------- KP
| | Zasada kierownictwa kolegialnego
GRN KG
W Rumunii
Rząd Partia
P - KC
System faszystowski
- struktury partyjne wnikają w struktury organizacji państwa
Kierownictwo parlamentarne w partii
Kierownictwo jednoosobowe  kierownictwo scentralizowane
- wyraz
ne relacje pomiędzy strukturami partii
- szczeble niższe kontrolowane są przez strukturę szczebla wyższego
Funkcjonują tak partie scentralizowane
15
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Kierownictwo kolegialne  istnieją mechanizmy gwarantujące pewien zakres samodzielności.
Struktury zdecentralizowane mają pewną samodzielność w ramach określonego zakresu.
Wyznaczniki samodzielności - nie może wykraczać poza pryncypia programowe partii. Kierownictwo
określa zakres programu.
USA  kandydat na prezydenta  konwencja  program  prezydent
Decentralizacja partii nie może powodować działalności frakcyjnej.
Frakcja  struktura pozostająca w sporze wobec programu lub samego kierownictwa partii.
13. Systemy partyjne
System partyjny  mechanizm współdziałania bądz
rywalizacji wszystkich legalnie działających
partii politycznych w danym państwie w walce o zdobycie i sprawowanie władzy państwowej.
Częściami składowymi są wg niektórych poza partiami politycznymi inne elementy.
Np. NSZZ  S w latach 90.
Na system partyjny składają się także inne organizacje, instytucje zaangażowane w
sprawowanie władzy - A. Zawadzki  system polityczny = system partyjny
W skład systemu partyjnego mogą wchodzić partie funkcjonujące nielegalnie. Ich pominięcie
uniemożliwić może rzetelną analizę sytuacji politycznej.
Definicja musi zostać wzbogacona o organizacje wywierające istotny wpływ na sprawowanie władzy.
14. Klasyfikacja systemów partyjnych
1. Kryterium ilościowe
a) jednopartyjne
i. jako efekt przepisów prawa
ii. nie ma prawnego ograniczenia, mimo to istnieje jedna partia (aspekt teoretyczny)
b) wielopartyjne
2. Kryterium ilościowe
a) jednopartyjny
b) dwupartyjny
c) wielopartyjny
3. Kryterium: relacje, rola partii w systemie partyjnym
a) hegemoniczne, jednolite
b) rozproszone
a) kooperacji
- tworzenie bloków
- stała współpraca
- porozumienie
- przymus prawny
16
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
b) rywalizacji - rozproszenie
4. Kryterium: charakter partii politycznej:
a) zintegrowany  współpraca niektórych partii
b) zdezintegrowany  brak współpracy
5. Kryterium: inny charakter relacji między partiami
a) z partiami relewantnych (istnieją partie znaczące)  partie dominujące
b) bez takich partii  żadna partia nie ma szans na samodzielne zdobycie władzy
6. Kryterium: sposób tworzenia rządu
a) system zrównoważony  istnieje skuteczna możliwość tworzenia rządu przez jedną partię
polityczną lub trwałą koalicję
b) system rozproszony  brak wyraz
nej polaryzacji systemu partyjnego
7. Kryterium: geneza systemu
a) tradycyjny, trwały, stabilny
b) niestabilny, taktyczny, podatny na nastroje społeczne
8. Kryterium: alternatywność
a) systemy alternatywne  obywatel ma realną i skuteczną możliwość dokonania
rozróżnienia pomiędzy odmiennymi opcjami personalnymi i programowymi. Dwa różne
programy i dwóch różnych kandydatów. Skuteczna możliwość  jeżeli wyborca poprze dany
program i kandydata, to program ten będzie realizowany przez tego kandydata
b) systemy niealternatywne
15/16. Klasyfikacja systemów partyjnych wg M. Sobolewskiego / Systemy parństw totalitarnych
Systemy alternatywne i niealternatywne wg Marka Sobolewskiego
(A) Alternatywne
1) System partii dominującej - istnieje wiele partii, ale tylko jedna z nich w dłuższym
przedziale czasu samodzielnie sprawuje władzę.
Ustabilizowany system partyjny:
- jeżeli przez 4-6 cyklów elektoralnych utrzymuje się dana konfiguracja partyjna, w których
zwycięża tylko jedna partia i ona sprawuje władzę
- generalnie bardzo stabilny system polityczny. Partia ma możliwość realnego wdrożenia
programu.
- partia może podejmować działania strategiczne, nawet mające małe poparcie społeczne.
W Szwecji  42 lata socjaldemokraci
Meksyk  20 lat Partia Instytucjonalno-Radykalna
2) System dwupartyjny.
17
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Teoretycznie w dwóch odmianach:
i  sztywny
ii  luz
ny
Interpretacja #1
i  to taki, w którym działają tylko 2 partie polityczne
ii  działają 2 partie, jest możliwość tworzenia innych, ale nie odgrywają one żadnej roli
politycznej
Interpretacja #2
i  mają scentralizowaną strukturę  Wlk. Brytania
ii  struktura wewnętrzna 2 partii, mają niespójną strukturę  USA
System dwóch partii dominującej  2 partie mają szansę na zdobycie władzy, sprawują ją na
przemian.
Każda z tych partii jest w praktyce zdolna sprawować władzę samodzielnie.
Zalety:
- bardzo stabilny system polityczny
- partia rządząca jest cały czas kontrolowana przez konkurencję
Wady:
- ostrożne decyzje polityczne, aby nie zrazić elektoratu
3) system dwublokowy
Powstaje w społeczeństwie, w którym istnieje silna linia podziału.
W USA  efekt antagonizmu między Północą a Południem, niewolnictwo, federacjoniści, konfederaci,
centralizujący, charakter urzędu prezydenckiego, system wyborczy.
W systemie dwublokowym występować muszą dodatkowe podziały, które nie pozwalają wspólnie
występować przeciw drugiemu blokowi.
Każda z partii ma swoją klientelę. Skład bloków jest stały.
W modelu idealnym  wszystkie partie należą do jakiegoś bloku.
Francja:
- lewica
- prawica
Bloki powstają po wyborach.
4) system rozbicia wielopartyjnego
Włochy, Polska
18
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Żadna z partii nie ma możliwości zdobycia władzy samodzielnie. Tworzą się koalicyjne rządy
większościowe.
- system ten jest niestabilny
- charakteryzuje go nieprzewidywalność
System ten generuje słabe rządy. W Polsce system ten był najbardziej widoczny w roku 1991  ponad
30 partii politycznych.
Rząd J. Olszewskiego  mniejszościowy.
(B) Systemy niealternatywne
Nie ma możliwości skutecznego rozróżnienia między osobami i programami.
1) system monopartyjny
2) system partii hegemonicznej }
} nie zawsze uznawane za systemy niealternatywne
3) system kooperacji partii }
1) System monopartyjny
W państwie działa legalnie tylko jedna partia polityczna. System wchodzi w reakcję z pewnym
otoczeniem. Musi istnieć więcej niż 1 element.
Regulacje prawne:
i. wolno tworzyć partie, ale nie są tworzone
ii. przepisy prawa nie zezwalają na tworzenie innych partii politycznych
Procedury legitymizacji władzy - totalitaryzm  stosowanie pozorów legitymizacji
a) systemy monopartyjne faszystowskie
Legalnie działa tylko partia faszystowska  z założenia doktrynalnego wynika system jednopartyjny.
Następuje proces obumierania struktur partyjnych i ich wnikania w struktury państwowe.
Przejęcie przez organy państwowe funkcji organów partyjnych. Niektóre organy partyjne stają się
natomiast organami państwa.
Przykład  SS w III Rzeszy
Czołową rolę w partii odgrywa jej przywódca. Struktura powielana jest na niższych szczeblach.
Wszystkie funkcje państwowe obsadzane są przez członków partii.
Partie otaczane są organizacjami. Są to partie totalitarne.
b) komunistyczny
Partia komunistyczna nie zezwala na działalność innych partii, ale nie jest to rozwiązanie modelowe.
Partia komunistyczna wyraża zgodę na istnienie innych, podporządkowanych jej partii.
19
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
W połowie z 14 państw komunistycznych był system monopartyjny
- ZSRR, Rumunia, Węgry
lub hegemoniczny
- Polska, Czechosłowacja, Bułgaria
Zachowywane są pozory  państwo totalitarne
Zachowywany jest dualizm
Państwo Partia
Rada Państwa
Sejm --- Zjazd - KC
Rząd Biuro Polityczne
WRN --- KW
Wojewoda I sekretarz KW
PRN --- KP
GRN --- KG
W przypadku partii hegemonicznej system funkcjonował podobnie.
2) System partii hegemonicznej jest związany z państwem socjalistycznym. Istnieje partia
komunistyczna i partie sojusznicze.
Partia komunistyczna  partie klasowe
Partie sojusznicze  partie środowiskowe
Wyjątek  ZSL w Polsce jako partia klasowa
1946  reforma rolna  typu burżuazyjnego
Ludowy Związek Chłopski  Bułgaria
Zasady systemu hegemonicznego:
a) legalne działanie tylko partii prosocjalistycznych
b) partie sojusznicze uznają kierowniczą rolę partii komunistycznej w budowie
socjalizmu
c) partie sojusznicze uznawały wyłączność partii komunistycznej na reprezentowanie
politycznych interesów proletariatu
d) partia komunistyczna uznawała samodzielność organizacyjną i programową partii
socjalistycznych
Zasada centralizmu demokratycznego
20
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Zasada nomenklatury partyjnej
- PZPR, ZSL, SD  komisje porozumiewawcze partii i stronnictw politycznych
- na każdym szczeblu rekomendowało ludzi na stanowiska
3) system kooperacji partii - partie mają ze sobą kooperować a nie rywalizować
System będzie niealternatywny, jeśli tego typu kooperatywne działania będą pozostawały bez związku
z wynikiem wyborów  np. sytuacja wojny.
Szwajcaria - szczególny przypadek  dla dobra wspólnego korzystniej jest kooperować niż
rywalizować. Do rządu wchodzą przedstawiciele partii, które uzyskują 10% mandatów. Za każde 10%
- jeden mandat. Umowa ta nie dotyczy partii komunistycznej. Rząd jest 7-osobowy - w związku z
innymi wymogami (języki, kantony) to Rada Narodowa desygnuje kandydatów. W genezie jest to
system alternatywny. W praktyce  niealternatywny.
W teorii  partie polityczne porozumiewają się bez wiedzy wyborców, co do podziału władzy:
- Kolumbia  2 największe partie dzieliły się władzą. Warunkiem było zdobycie łącznie
bezwzględnej większości.
17. Funkcje partii politycznych.
Funkcje  są to zadania, jakie partie mają do wypełnienia i wypełniają w systemie politycznym.
Każda partia realizuje wszystkie funkcje z różną intensywnością i efektem. niektóre funkcje
realizowane są w sposób potencjalny. Realizacja funkcji zależy od pozycji partii w systemie
politycznym.
Grupy funkcji partii politycznych:
(1)  kształtowanie opinii i postaw politycznych
(2)  funkcja wyborcza
(3)  funkcja rządzenia
(1) Kształtowanie opinii i postaw
Partie polityczne muszą zainteresować wyborców określonymi koncepcjami. Program polityczny jest
podstawą zorganizowania partii.
- stworzenie i upowszechnienie programu
Program jest podstawą kształtowania opinii.
Program wyborczy  uproszczona wersja programu politycznego.
Kształtowanie opinii dla wyrażenia poparcia jest wstępem do ukształtowania postaw.
Aktywne uczestnictwo do poparcia realizowania programu.
Funkcja ta jest pierwotna wobec innych funkcji partii.
21
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
(2) Funkcja wyborcza
Niekiedy jej wykonywanie jest warunkiem posiadania statusu partii politycznej.
Niemcy  2 kolejne kampanie wyborcze
Finlandia  zdobycie mandatu.
Państwo przez dotacje i subwencje wspiera tę funkcję.
W RFN  zwrot kosztów kampanii nawet dla partii niereprezentowanych w parlamencie 
wyrównywanie szans.
Elementy funkcji wyborczej:
a) budowanie programu politycznego  f. programowa  sformułowanie programu
wyborczego  program wyborczy budowany jest przez kandydata  w partiach wodzowskich
program przywódcy jest programem partii.
- platforma wyborcza różnych szczebli może się różnić (USA)
- program wyborczy ustalają centrale partyjne
- wszyscy kandydaci muszą stosować się do tych założeń
- program wyborczy ustalony jest oddolnie
- partia nie buduje programu  jedynie ogólne wytyczne.
b) selekcja kandydatów  selekcja elit politycznych. Osoby niepopierane przez partie
polityczne mają niewielkie szanse na sukces wyborczy.
Mechanizmy selekcji kandydatów:
- naturalna selekcja kandydatów  kandydat pojawia się w sposób oczywisty
- kandydatem jest lider partii
- kierownictwo partii decyduje o wyborze kandydatów
- system centralny i oddolny
- tylko lokalna struktura może zgłosić kandydatów
Dostęp do elity politycznej mają wyłącznie członkowie partii.
- preferencje partii politycznej w sugerowaniu wyborcy, na którą partię polityczną ma
głosować  głosowanie tylko na listy
- zgłaszanie kandydatów przez wyborców  15 osób, poparcie 1000 obywateli
- tylu kandydatów ile jest mandatów w okręgu
- w Senacie  1 kandydat
- klauzula zaporowa 5%
- w skali kraju
c) obsada stanowisk we władzy wykonawczej  brak wpływu wyborców.
Wyraz
na zależność między kierownictwem partii a frakcją parlamentarną.
Partie o kierownictwie parlamentarnym.
Listy ogólnopolskie  1991, 1993, 1997
22
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
d)  personalna obsada stanowisk.
Funkcja wyborcza:
- selekcja kandydatów
- programowa
- wyborcza właściwa  kampania
Ordynacja wyborcza  sposób oddawania głosów.
- na pierwszym etapie kandydaci nie mają żadnego interesu konkurować ze sobą
- wskazanie kandydata rzez wyborcę
- wybór opcji politycznej kandydata  w drugiej kolejności
System ten wywołuje ograniczoną rywalizację kandydatów danej opcji  nie leży to w
interesach partii.
Kampania wyborcza prowadzona jest na rzecz ugrupowania politycznego, a nie kandydata.
1. Silna centralizacja wydawanych środków  partia decyduje, kto otrzyma środki na
indywidualną kampanię
2. Samodzielność kandydatów  zwłaszcza w systemie z jednomandatowymi okręgami
wyborczymi  selekcja i wybór konkretnego kandydata.
- wielomandatowe okręgi wyborcze  przy zasadzie większości względnej zgłaszanych jest
tylu kandydatów, ile jest mandatów.
Tendencja  więcej głosów w Senacie niż w Sejmie dla zwycięskiego ugrupowania .
Dwie metody dotyczące jakości kampanii:
- pozytywny charakter  skoncentrowanie na własnym programie wyborczym i mniejsza
krytyka programu przeciwników
- negatywny  krytyka przeciwników i na tym tle przedstawianie własnych rozwiązań.
Sposób prowadzenia kampanii normowany przez prawo:
- ograniczenie kwot wydawanych przez partie lub kandydatów w kampanii wyborczej.
- kary finansowe za nieprzestrzeganie zasad
- partycypacja w kosztach kampanii wyborczej  np. udostępnianie czasu antenowego
Niemcy  zasada wyrównywania szans  udostępnianie urządzeń publicznych (np. lokal na
organizację agitacji wyborczej).
- subwencjonowanie niektórych komitetów wyborczych  na podstawie kryteriów
prawnych.
1 przypadek skutecznego wyrównywania szans  Zieloni/Sojusz 90 (opozycjoniści NRD)
PDS  partia lewicy
- ingerencja post factum  spłata kosztów kampanii wyborzcej:
- dotacja podmiotowa
- zwrot kosztów kampanii wyborczej  najwyżej pełny, nie więcej
23
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Przed 2001  brak dotacji.
Koszt 1 mandatu  230 tys. zł
Subwencja  wypłacana wyłącznie partiom politycznym na cele statutowe, w związku z wynikiem
wyborczym.
- partie wyręczają organy państwowe w kwestiach pośrednictwa między władzą a
społeczeństwem
Subwencja jest rodzajem zapomogi państwowej dla partii. Zaczerpnięte jest to z RFN
- za każdy głos określona stawka
W Polsce  wysokość subwencji zależy od liczby zdobytych głosów  stawka zmienia się wraz z
liczbą głosów  stawka za kolejne głosy jest coraz niżsa.
Subwencje liczone są wg wzoru podanego w ustawie.
Subwencja roczna  wypłacana w 4 ratach kwartalnych
- wyliczona wg wzoru subwencji jest tylko na jeden rok. Ostatnia rata za kwartał, w którym są
wybory.
Rozstrzygnięcia państw dotyczące finansowania partii politycznych w ogóle:
a) zakaz finansowania z budżetu  swoboda w finansowaniu partii politycznych z innych
z
ródeł
b) nakaz finansowania z budżetu  finansowanie z budżetu i blokowanie innych z
ródeł
Polska  zakaz finansowania z budżetu  z wyjątkiem subwencji i dotacji
- wyłącznie osoby fizyczne, obywatele RP
- zakaz działalności gospodarczej, zakaz zbiórek publicznych
- z
ródła finansowania są jawne  nie ma ochrony danych osobowych
(3) funkcja rządzenia
Dwa wymiary funkcji rządzenia:
- de facto przez partie tworzące rząd
- przez partie opozycyjne
a) opozycja parlamentarna
b) opozycja pozaparamentarna
a) Dwa rozwiązania modelowe:
1  jedna partia sprawuje władzę wykonawczą:
- posiada bezwzględną większość w parlamencie
Obiektywne możliwości  realizowanie wybiórcze programu ze względu na uwarunkowania: -
polityczne  kalkulacja
Nie chce realizować programu. Początkowo realizuje część elementów programu.
2  rządzenie koalicyjne  konieczność kompromisu
RFN  pozycja szefa partii koalicyjnej  zawsze nieproporcjonalnie duża
24
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
b) Partie opozycyjne  stoją w opozycji do rządzących, kontestowanie wszystkiego, co robi partia
rządząca.
- Formy kontestacji:
- partie parlamentarne:
- zgłaszanie projektów ustaw, podejmowanie działań kreacyjynch, wpływanie
formalne na politykę państwa
W Polsce działania takie są ograniczane przez Marszałka Sejmu. Dopuszczenie do procedowania  nie
oznacza przyjęcia ustawy w proponowanym kształcie.
- jeżeli ugrupowania rządzące nie mają dostatecznej przewagi do
przeforsowania swoich rozwiązań
- naciski ze strony partii opozycyjnych  głosowanie w zamian za korzyści
AWS - głosowanie PSL za odrzuceniem poprawek prezydenckich w zamian za wybór kandydata do
KRRiT
Wpływ opozycji jest większy, jeśli jest potrzebna do legitymizacji działań.
W Polsce  Sejm  nie ma prawnej regulacji dotyczącej Prezydium Sejmu. Konwent Seniorów 
jedyne miejsce, gdzie opozycja będzie na pewno reprezentowana.
- partie pozaparlamentarne  jedynie przez kontestację wobec tego, co robią
ugrupowania rządzące
- inicjatywa ludowa
Największe partie:
CDU / CSU }
SPD }
Partia Pracy } 600-800 tys.
Partia Konserwatywna }
Możliwość formalnego wpływu nie jest zasadą powszechną. Projekt z inicjatywy obywatelskiej musi
zostać rozpatrzony przez Sejm, nie obowiązuje zasada dyskontynuacji.
3 miesiące od zgłoszenia  I czytanie
Inne środki: strajki, petycje, demonstracje, wiece. Strajki partia może jedynie inicjować.
Krytyka działań rządzących.
Każda partia realizuje wszystkie trzy funkcje.
18. Partie w systemach politycznych
System polityczny ----------------------------------------> system partyjny
25
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
W państwie demokratycznym przepisy prawa formalizują wymogi dotyczące partii politycznych oraz
określają relacje między tymi partiami. Szczególne znaczenie ma nie charakter, ale trwałość norm i
wymogów. Zmiany są dyktowane motywami instrumentalnymi. Rządzący zmieniają je tak, by były
dla nich korzystne.
Definicja partii politycznej  wymogi formalne.
Np. RFN, Finlandia
Partią staje się organizacja, która już działa  zdolność do trwania w czasie.
Rejestracja partii w odpowiednim trybie  tryb formalny.
Warunki formalne  ogólne 15 osób, 1990 ustawa w Polsce
1997  precyzyjne wymogi
Likwidacja partii politycznej  warunki, w których partia może zostać zdelegalizowana (np. dążenie
do obalenia istniejącego ustroju).
Bardziej szczegółowe wymogi  utajenie struktur, nienawiść rasowa, zakaz aprobowania nazizmu.
Trybunał Konstytucyjny stanowi o sprzeczności celów partii z Konstytucją  delegalizuje ją Sąd
Okręgowy w Warszawie.
Z wnioskiem do TK  minister spraw wewnętrznych i administracji, Prokurator Generalny, Sąd
rejestrowy.
TK  otrzymuje komplet dokumentów, z których wynikać ma naruszenie konstytucji lub ustawy.
Partii nie można odtworzyć pod podobną nazwą.
W RFN  osoby kierujące zdelegalizowaną partią nie mogą stanąć na czele nowej partii.
Funkcjonowanie partii w systemie demokratycznym
Swoboda działalności, przestrzegania konstytucji, nienaruszalność ustroju demokratycznego.
Zakaz partii o określonym charakterze  Polska  faszyzm i nazizm (standard europejski), komunizm
(przepis ogólny  nie ma zgody na działalność partii naruszającej porządek prawny danego państwa).
Ujednolicenie przepisów  brak różnicowania partii politycznych. Możliwość istnienia mechanizmów
różnicujących partie  kryterium musi być skala poparcia społecznego.
Finlandia  brak deputowanego w dwóch kolejnych wyborach  utrata statusu partii politycznej.
RFN  niezgłaszanie kandydatów w dwóch kolejnych elekcjach  utrata statusu partii poltiycznej.
Polska  niezłożenie sprawozdania  wykreślenie z ewidencji.
Funkcjonowanie partii w systemie totalitarnym
1) Zakaz działalności
2) Istnienie partii
a  system monopartyjny  działa legalnie jedna partia  system niealternatywny
b  kilka partii politycznych  państwa socjalistyczne  system hegemoniczny, partii
hegemonicznej  różnica między nim, a systemem partii dominującej: w systemie demokratycznym na
skutek naturalnego układu sił.
System hegemoniczny  wymuszone rozwiązanie przepisami lub kompromisem.
26
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
Inne partie uznają dominację hegemona.
System monopartyjny faszystowski  połączenie struktur partii ze strukturami państwa. Partie typu
zakon. Nie ma różnicy między liderem partii a przywódcą państwa.
System komunistyczny
 system monopartyjny komunistyczny
- kierownicza rola partii komunistycznej  system hegemoniczny
Relacje system partyjny  państwo  powielenie struktur.
W systemach totalitarnych organy państwa będą zdeterminowane przez partie polityzcne.
19. Partie w procesie wyborczym
1. Większościowe prawo wyborcze sprzyja stabilności systemu partyjnego  daje szansę
największym ugrupowaniom. Wzmocnienie przez jednomandatowe okręgi wyborcze. System
dwupartyjny lub dwublokowy.
2. System proporcjonany  sprzyja rozdrobnieniu sceny politycznej. Do parlamentu dostają się nawet
drobne ugrupowania  problem ze stworzeniem większości.
1991 Polska  system wielopartyjny, 29 partii parlamentarnych, atomizacja sceny partyjnej.
1993 Polska  progi zaporowe, metoda d Hondta, zwiększenie liczy okręgów wyborczych i
zmniejszenie okręgów  korzystniejsze dla partii dużych. Powinien tu zaistnieć mechanizm łączenia
się mniejszych partii.
3. Możliwość blokowania list  wprowadzono reguły preferujące ugrupowania większe.
Dwa lub więcej ugrupowań tworzy wspólne listy lub decyduje się na wspólne liczenie głosów.
Zachęca to partie do wspólnego uczestnictwa w wyborach.
4. Metoda Hare-Niemeyera  Senat 1912 Massachussets  podział na okręgi
B B A A
A B B
Nieznaczna wygrana powodowała znaczną przewagę mandatów.
1998 Polska  przy podziale na powiaty.
5. Nierówne dzielenie mandatów  reprezentatywność.
B
B A A B
B
6. Różne systemy przeliczania głosów na mandaty
2001  Sainte-Lague
Brak równości w wyborach do Senatu
21. Podział partii politycznych w Polsce
27
Filip Biały - Partie i systemy partyjne  notatki z wykładów
- do 1990  system partii hegemonicznej  PZPR, SD, PSL
Pierwsza ustawa o partiach 1990, obecna z 1997
- kształtowanie się systemu w latach 90:
a  partie postsolidarnościowe
b  partie postpeerelowskie
c  nurt niepodległościowy
b  partie postkomunistyczne:
- SLD
- PSL  ZSL nie było partią komunistyczną
- SD  od IV 1939 do dziś
PSL  1949, 1989  PSL Odrodzenie  Kongres Jedności Ruchu Ludowego  VI 1990 PSL
SLD  I 1990  koniec PZPR  powstanie 2 partii socjalistycznych:
SdRP (majątek PZPR) + Unia Socjaldemokratyczna (odcięła się od PZPR)
IV 1999  SLD z SdRP
SLD jako komitet wyborczy w 1991 roku i klub parlamentarny
a  podstawowy nurt  NSZZ solidarność  atomizuje na początku lat 90., 1997  ok. 400 partii
politycznych
c  niepodległościowy  KPN XII 1979 L. Moczulski
Powstawanie nowych partii zal. do ruchu solidarnościowego.
Teraz jest to nurt niesolidarnościowy: LPR, Samoobrona, UPR.
ZChN
UP  US z Solidarność Pracy
Podział ze względu na doktryny polityczne
- lewicowe  komunistyczne, socjalistyczne
- prawicowe  liberalne, chadeckie, konserwatywne, narodowe, nacjonalistyczne.
28