Biblijna analiza problemu lichwy w kontekście odsetek, kredytów bankowych i lokat
Do czasu rozpoczęcia przeze mnie studiów nad tekstem Biblii byłem przekonany, że lichwa
oznacza  zgodnie z potocznym rozumieniem tego pojęcia  pobieranie wysokich odsetek. Czytając
uważnie tekst Słowa Bożego zauważyłem jednak, że pod pojęciem lichwy Bóg definiuje pobieranie
jakichkolwiek odsetek, a nawet tzw. dopłaty (np. pożyczenie pięciu bochenków chleba w ramach
umowy, że po określonym czasie zwrócona zostanie większa ich ilość), zgodnie z:
 Jeżeli zubożeje twój brat i podupadnie, to ty go wspomożesz na równi z obcym przybyszem czy
tubylcem, aby mógł żyć obok ciebie. Nie bierz od niego odsetek ani lichwy, a bój się swojego Boga,
aby twój brat mógł żyć obok ciebie. Nie dasz mu swoich pieniędzy na odsetki, a swojej żywności mu
nie dasz, aby więcej odebrać. (3 Mojż. 25:35-37)
(Lev 25:36 Take 3947 thou no usury5392 of him, or increase 8636: but fear 3372 thy God 430; that thy
brother 251 may live 2416 with thee.
Lev 25:37 Thou shalt not give 5414 him thy money 3701 upon usury5392, nor lend 5414 him thy
victuals 400 for increase 4768.)
inny przykład:
 U ciebie przyjmują łapówki za przelew krwi. Bierzesz odsetki i dopłatę, i krzywdzisz gwałtem
swojego bliz
niego, a mnie zapomniałeś - mówi Wszechmocny Pan. (Ez. 22:12)
(Eze 22:12 In thee have they taken 3947 gifts 7810 to shed 8210 blood 1818; thou hast taken 3947
usury5392 and increase 8636, and thou hast greedily gained 1214 of thy neighbours 7453 by extortion
6233
, and hast forgotten 7911 me, saith 5002 the Lord 136 GOD 3069.)
Słowo  neshek , określające w języku hebrajskim lichwę, w konkordancji Stronga opisane jest pod
H5392 (z
ródło: http://www.blueletterbible.org/lang/lexicon/lexicon.cfm?Strongs=H5392&t=KJV).
W języku angielskim występuje w tym miejscu słowo  usury . Miejsca występowania tego słowa,
wraz ze składnią z konkordancji Stronga, są wymienione w dalszej części tego opracowania.
Warto zauważyć, że w czasach Starego Testamentu za pożyczanie na procent lub pobieranie
dopłaty, czyli za lichwę, Bóg karał śmiercią  był to bardzo poważny grzech, wymieniany łącznie z
bałwochwalstwem, cudzołóstwem itd., zgodnie z:
 Uciska ubogiego i biednego, dopuszcza się gwałtu, zastawu nie zwraca i podnosi oczy swoje ku
bałwanom, popełnia ohydne czyny, Pożycza na lichwę i bierze odsetki - na pewno nie będzie żył,
ponieważ popełnił wszystkie te ohydne czyny. Na pewno poniesie śmierć; jego krew będzie na nim.
(Ez. 18:12-13)
Pożyczanie na procent lub pobieranie dopłaty groziło również utratą majątku:
 Kto powiększa swój majątek przez lichwiarskie odsetki, gromadzi go dla tego, który lituje się nad
ubogimi. (Przysłów 28:8)
(Pro 28:8 He that by usury5392 and unjust gain 8636 increaseth 7235 his substance 1952, he shall
gather 6908 it for him that will pity 2603 the poor 1800.) H8636 = increase (również w: Ez. 22:12)
W czasach Starego Testamentu dopuszczalne było jednak pożyczanie na procent poganom:
 Nie będziesz pożyczał na lichwiarskie odsetki twemu bratu, nie będziesz brał odsetek za
wierzytelność pieniężną ani za wierzytelność żywnościową, ani za cokolwiek, za co się bierze
odsetki. Obcemu możesz pożyczać na lichwiarskie odsetki, ale twemu bratu nie będziesz pożyczał
na lichwiarskie odsetki, aby ci błogosławił Pan, Bóg twój, w każdym twoim przedsięwzięciu, w
ziemi, do której wchodzisz, aby ją wziąć w posiadanie. (5 Mojż. 23:19-20)
Warto jest przyjrzeć się tu oryginalnej wersji tekstu, aby nie wywieść mylnego wniosku, że werset
ten mówi o czymś na kształt określonej wysokości odsetek, które dopiero wtedy stają się lichwą 
wyraz
nie użyte jest tu wyłącznie słowo  usury / neshek bez dodatkowych określeń, a jedynie ze
wskazaniem rodzaju lichwy (lichwa pieniężna, lichwa w żywności, lichwa w czymkolwiek).
Deu 23:19 Thou shalt not lend upon usury 5391 to thy brother 251; usury5392 of money 3701,
usury5392 of victuals 400, usury5392 of any thing 1697 that is lent upon usury 5391
Jezus Chrystus w swoim nauczaniu podniósł wymagania w tym zakresie, zakazując pożyczania w
formie lichwy (z odsetkami lub dopłatą) komukolwiek  zarówno poganom, jak i braciom w wierze.
Zamiast tego wezwał On do pożyczania nie tylko osobom bliskim, ale również nieprzyjaciołom, i to
bez spodziewania się czegokolwiek w zamian, zgodnie z:
 I jeśli pożyczacie tym, od których spodziewacie się zwrotu, na jaką wdzięczność zasługujecie?
Przecież i grzesznicy pożyczają grzesznikom, aby z powrotem odebrać tyle samo. Ale miłujcie
waszych nieprzyjaciół, czyńcie im dobrze i pożyczajcie, niczego się za to nie spodziewając, a wielka
będzie wasza nagroda i będziecie synami Najwyższego. (A
k. 6:34-35)
Jednocześnie Nowy Testament wzywa wierzących w Jezusa Chrystusa:
 Postępujcie jak dzieci światłości; Bo owoc Ducha jest we wszelkiej dobroci, sprawiedliwości i
prawdzie. Badając to, co podoba się Panu; I nie miejcie nic wspólnego z bezowocnymi uczynkami
ciemności, ale je raczej strofujcie. (Efez. 5:8-11)
a także:
 Od wszelkiego rodzaju zła z dala się trzymajcie. (1 Tes. 5:22)
Oznacza to, że wierzący chrześcijanie nie powinni mieć nic wspólnego z lichwą, która występuje
dziś pod postacią... kredytów bankowych, pożyczek, leasingu (który w praktyce niewiele różni się
od kredytu bankowego  w najlepszym razie jest to zakup na kredyt) itd., ale również pod postacią
wszelkich oprocentowanych lokat. Wierny Słowu Bożemu chrześcijanin nie powinien stąd wspierać
swoimi talentami i intelektem instytucji pożyczkowych ani kredytowych (czyli np. nie powinien
pracować w banku), nie powinien on również uczestniczyć w żadnym pośrednictwie finansowym,
które powoduje korzystanie z kredytów lub pożyczek lub też wiąże się z lokowaniem środków na
procent (wszelka działalność, gdzie pożycza się na procent lub dopłatę).
Ktoś mógłby zapytać: Jak w takim razie mają żyć młode małżeństwa, które bez kredytu bankowego
nigdy nie będą w stanie kupić mieszkania? Odpowiedz
mogłaby być taka: Zawsze pozostaje najem
 życie w mieszkaniu, które może za 30 lat, po okresie spłaty kredytu, będzie należeć do tego
małżeństwa, może niewiele różnić się od życia w mieszkaniu najmowanym (i jedno i drugie nie
należy w praktyce do nich, lecz do właściciela lokalu albo do banku). Pieniądze płacone w ramach
czynszu najmu w rzeczywistości są również dużo mniejsze niż łączny koszt odsetek i kosztownych,
niezbędnych w dłuższym okresie co pewien czas remontów  a nadal pozostaje nam możliwość
przeprowadzki. Bóg również dba o swój lud i nagradza On tych, którzy są Mu wierni  np. dając
szansę na zakup w przyszłości mieszkania z pozyskanych środków lub błogosławiąc w inny sposób.
A najprostsza odpowiedz
na pytanie, dlaczego tak należy czynić: Bo Bóg w swoim Słowie tak
powiedział. Nie obiecał On nam zrozumienia wszystkich swoich przykazań, ale to, że będzie z nami
i że będzie nas wspierał.
Istotnym zagadnieniem, które może się tu pojawić, jest sytuacja użycia lichwy do czynienia czegoś,
co wydaje się nam dobre lub nawet obiektywnie jest dobre, np. pomocy zagrożonemu upadłością
przedsiębiorstwu, aby ratować miejsca pracy. Warto tu jednak pamiętać o słowach apostoła Pawła:
 Również jeśli ktoś staje do zapasów, nie otrzymuje korony, jeżeli nie walczy prawidłowo. (2 Tym.
2:5)
Oznacza to, że droga dojścia do celu jest równie ważna, jak sam cel  cel  nie uświęca środków ,
nie możemy tłumaczyć zaangażowania się w grzeszne działania tym, że czynimy to w dobrym celu.
W podobny sposób mogłaby tłumaczyć się prostytutka, która uzasadnia nierząd brakiem środków
na utrzymanie rodziny. Warto pamiętać, że dla osób wierzących w Jezusa Chrystusa wszystko, co
ma miejsce, dzieje się z woli Bożej lub z dopuszczenia Bożego, zgodnie z:
 Czyż nie sprzedają za grosz dwu wróbli? A jednak ani jeden z nich nie spadnie na ziemię bez woli
Ojca waszego. Nawet wasze włosy na głowie wszystkie są policzone. (Mt. 10:29-30)
Czasem trudne sytuacje lub wprost cierpienia, które nas spotykają, są dla nas próbą, czasem karą za
grzechy, a czasem błogosławieństwem, gdyż pozwalają nam się zmienić i są wyrazem miłości
Bożej, zgodnie z:
 Kogo bowiem Pan miłuje, tego karze, a chłoszcze każdego, którego za syna przyjmuje. Jeśli
znosicie karanie, Bóg obchodzi się z wami jak z synami. Jaki to bowiem syn, którego ojciec nie
karze? A jeśli jesteście bez karania, którego wszyscy są uczestnikami, wtedy jesteście bękartami, a
nie synami. Poza tym nasi cieleśni ojcowie nas karali, a szanowaliśmy ich. Czyż nie tym bardziej
powinniśmy poddać się Ojcu duchów, abyśmy żyli? (Hebr. 12:6-9)
Jest to szerszy temat (dlaczego coś przykrego nas spotyka), jednak na pewno nie uzasadnia to
posługiwania się grzesznymi metodami dla czynienia czegoś, co uważamy w danym momencie za
dobre. Droga dojścia do celu jest równie istotna, jak sam cel. Często ciężko jest iść tą drogą, ale...
wierzę w to, że Bóg kocha, prowadzi i wspiera swój lud, czyli wierzących w Jezusa Chrystusa.
Warto również wspomnieć o jednym przypadku, gdy Jezus Chrystus w przypowieści o talentach
pozornie zachęcał do lichwy, czyli oddania pieniędzy bankierom (Mt. 25:27). Pozornie, gdyż po
pierwsze była to przypowieść, która używa przenośni dla opisania sensu, głównego przesłania, a po
drugie dlatego, że w sytuacji potraktowania tej przypowieści dosłownie byłoby to sprzeczne nie
tylko z pozostałym nauczaniem Biblii, ale również z samym stosunkiem Jezusa do bankierów,
których nazwał On  zbójcami przepędzając ich ze świątyni, zgodnie z:
 Wtedy Jezus wszedł do świątyni Boga i wypędził wszystkich sprzedających i kupujących w
świątyni; poprzewracał stoły wymieniających pieniądze i stołki sprzedających gołębie. I
powiedział im: Jest napisane: Mój dom będzie nazwany domem modlitwy, a wy zrobiliście z niego
jaskinię zbójców. (Mt. 21:12-13)
Przykładem błędów wynikających z dosłownej interpretacji przypowieści bez uwzględniania
pozostałego nauczania Biblii na dany temat może być oderwanie od reszty nauczania słów Jezusa:
 A Jezus, odpowiadając, rzekł im: Zaprawdę powiadam wam, jeślibyście mieli wiarę i nie wątpili,
nie tylko to, co się stało z drzewem figowym, uczynicie, ale gdybyście i tej górze rzekli: Wznieś się i
rzuć do morza, stanie się tak. (Mt. 21:21)
które koniecznie należy rozpatrywać łącznie z:
 Prosicie, a nie otrzymujecie, dlatego że z
le prosicie, chcąc tym zaspokoić wasze żądze.
Cudzołożnicy i cudzołożnice, czy nie wiecie, że przyjaz
ń ze światem jest nieprzyjaz
nią z Bogiem?
Jeśli więc ktoś chce być przyjacielem świata, staje się nieprzyjacielem Boga. (Jakuba 4:3-4)
Tylko łączne uwzględnianie obu tych fragmentów pozwoli nam zarówno wzmocnić wiarę, jak i
uniknąć bałwochwalczego poczucia, że to my sami w praktyce jesteśmy bogami  bo mając silną
wiarę możemy czynić wszystko, co zapragniemy, a nie to, czego Wszechmocny i Suwerenny Bóg
od nas oczekuje (Jezus miał bardzo silną wiarę i przed ukrzyżowaniem prosił On Ojca, aby jeśli to
jest możliwe minęło go to cierpienie  jednak powierzył On to woli Ojca, aby działa się wola Ojca).
We wspomnianej przypowieści o talentach oczywiście mowa jest nie o zachęcie do lichwy czy też
usprawiedliwianiu jej, lecz o wykorzystaniu danych nam przez Boga możliwości, a także uzdolnień
do tego, aby działać na Jego rzecz, aby rozwijać się i wzrastać wykorzystując posiadane możliwości
na rzecz Boga. Wskazuje to również na odpowiedzialność osób bardziej obdarzonych przez Boga,
że są one zobowiązane tak samo do pracy, jak osoby mniej utalentowane. Oczywiście talent w
przypowieści oznacza jednostkę masy złota (ok. 21 kg), a nie talent w znaczeniu szczególnych
uzdolnień. Nie jesteśmy w stanie pozyskać dodatkowego talentu, np. plastycznego, poprzez piękne
śpiewanie. Możemy jednak nauczyć się służyć Bogu pieśnią w trakcie nabożeństw  podobnie jak
osoba uzdolniona plastycznie może np. przygotować atrakcyjne zajęcia dla dzieci. Poprzez służenie
innym ubogacamy się wzajemnie. Ważnym jest, aby nasze uzdolnienia rozwijać na chwałę Bożą.
Podsumowując:
Z biblijnego punktu widzenia pożyczanie na jakikolwiek procent lub z pobieraniem dopłaty było
karane przez Boga śmiercią (Ez. 18:12). Ten, kto tak czyni, gromadzi majątek dla tego, który lituje
się na ubogimi (Przysłów 28:8). Sprawiedliwość tych, którzy podążają za Jezusem ma być przy tym
wyższa, niż ludzi z czasów Starego Testamentu (ST) (Mt. 5:20), stąd wezwani jesteśmy do tego,
aby pożyczać niczego się za to nie spodziewając (A
k. 6:35). Do pożyczania bez odsetek, z miłości i
dla pomocy biednym wzywał również wielokrotnie ST (Psalm 112:5, Przysłów 19:7).
Ewent. rozwój firmy możliwy jest albo ze środków własnych, albo ze wspólnikiem poprzez nabycie
udziałów, z ewentualną ich odsprzedażą po jakimś czasie  wspólne prowadzenie przedsiębiorstwa,
z uczestnictwem w ryzyku. Wtedy jest to współpraca, wspólne tworzenie czegoś, wspólnymi siłami.
Nie może tu jednak występować odpowiedzialność jednego partnera za środki zainwestowane przez
drugiego partnera  wtedy nie jest to pożyczka, ale wspólne zaangażowanie inwestycyjne.
A co jeśli udziałowiec liczy na określoną stopę zwrotu? Czy jest to lichwa, czy współpraca? Jeżeli
dzielone są możliwe straty oraz wytworzone zyski, to jest to współpraca. Bez konieczności zwrotu
środków zainwestowanych przez jednego partnera przez drugiego partnera. Bez przymusu
dokonania wykupu partnera, raczej z opcją. Wtedy jest to partnerstwo. Nawet, jeżeli ktoś przelicza
to na odsetki od zainwestowanego kapitału, to ponieważ w rzeczywistości nie otrzymuje on odsetek
(i nie jest to przedmiotem umowy), ale jest to udział w zyskach, nie można tego nazwać lichwą.
Fragmenty dot. pożyczania na procent ze Starego Testamentu (ST):
 Jeżeli pożyczysz pieniędzy komuś z ludu mojego, ubogiemu, który jest u ciebie, nie postępuj z nim
jak lichwiarz; nie ściągajcie od niego odsetek. Jeżeli wez
miesz w zastaw płaszcz twego bliz
niego,
zwrócisz mu go przed zachodem słońca, Bo jest to jego jedyne okrycie, okrycie jego ciała. W
czymże innym będzie spał? Gdy wołać będzie do mnie, wysłucham, bo Ja jestem miłosierny. (2
Mojż. 22:25-27)
Konkordacja Stronga (oryginalna wersja Biblii, hebrajska oraz grecka):
(http://www.blueletterbible.org/lang/lexicon/lexicon.cfm?Strongs=H5392&t=KJV)
Exd 22:25 If thou lend 3867 money 3701 to [any of] my people 5971 [that is] poor 6041 by thee, thou
shalt not be to him as an usurer 5383 , neither shalt thou lay 7760 upon him usury5392.
 Jeżeli zubożeje twój brat i podupadnie, to ty go wspomożesz na równi z obcym przybyszem czy
tubylcem, aby mógł żyć obok ciebie. Nie bierz od niego odsetek ani lichwy, a bój się swojego Boga,
aby twój brat mógł żyć obok ciebie. Nie dasz mu swoich pieniędzy na odsetki, a swojej żywności
mu nie dasz, aby więcej odebrać. (3 Mojż. 25:35-37)
Lev 25:36 Take 3947 thou no usury5392 of him, or increase 8636: but fear 3372 thy God 430; that thy
brother 251 may live 2416 with thee.
Lev 25:37 Thou shalt not give 5414 him thy money 3701 upon usury5392, nor lend 5414 him thy
victuals 400 for increase 4768.
 Nie będziesz pożyczał na lichwiarskie odsetki twemu bratu, nie będziesz brał odsetek za
wierzytelność pieniężną ani za wierzytelność żywnościową, ani za cokolwiek, za co się bierze
odsetki. Obcemu możesz pożyczać na lichwiarskie odsetki, ale twemu bratu nie będziesz pożyczał
na lichwiarskie odsetki, aby ci błogosławił Pan, Bóg twój, w każdym twoim przedsięwzięciu, w
ziemi, do której wchodzisz, aby ją wziąć w posiadanie. (5 Mojż. 23:19-20)
Deu 23:19 Thou shalt not lend upon usury 5391 to thy brother 251; usury5392 of money 3701,
usury5392 of victuals 400, usury5392 of any thing 1697 that is lent upon usury 5391
 Panie! Kto przebywać będzie w namiocie twoim? Kto zamieszka na twej górze świętej? Ten, kto
żyje nienagannie I pełni to, co prawe, I mówi prawdę w sercu swoim. Nie obmawia językiem
swoim, Nie czyni zła bliz
niemu swemu Ani nie znieważa sąsiada swego. Sam czuje się wzgardzony i
niegodny, A czci tych, którzy boją się Pana. Choćby złożył przysięgę na własną szkodę, nie zmieni
jej. Pieniędzy swych nie pożycza na lichwę I nie daje się przekupić przeciw niewinnemu. Kto tak
czyni, nie zachwieje się nigdy. (Psalm 15:1-5)
Psa 15:5 [He that] putteth not out 5414 his money 3701 to usury5392, nor taketh 3947 reward 7810
against the innocent 5355. He that doeth 6213 these [things] shall never 5769 be moved 4131 .
 Szczęśliwy mąż, który się lituje i pożycza, Prowadzi swe sprawy zgodnie z prawem, Bo nigdy się
nie zachwieje; Sprawiedliwy nigdy nie będzie zapomniany. (Psalm 112:5-6)
 Kto się lituje nad ubogim, pożycza Panu, a ten mu odpłaci za jego dobrodziejstwo. (Przysłów
19:17)
 Kto powiększa swój majątek przez lichwiarskie odsetki, gromadzi go dla tego, który lituje się nad
ubogimi. (Przysłów 28:8)
Pro 28:8 He that by usury5392 and unjust gain 8636 increaseth 7235 his substance 1952, he shall
gather 6908 it for him that will pity 2603 the poor 1800.
 Oto Pan spustoszy ziemię i zniszczy ją, sprawi zamieszanie na jej powierzchni i rozproszy jej
mieszkańców. Ten sam los co lud spotka i kapłana, sługę i jego pana, służącą i jej panią,
kupującego i sprzedającego, pożyczającego i biorącego pożyczkę, lichwiarza i jego dłużnika. (Iz.
24:1-2)
 Nie uciska nikogo i dłużnikowi zwraca jego zastaw, nie dopuszcza się gwałtu, udziela chleba
głodnemu, a nagiego przyobleka w szatę, Nie pożycza na lichwę i nie bierze odsetek, powstrzymuje
swoją rękę od złego, w sporach między ludz
mi rozsądza zgodnie ze słusznością, Postępuje według
moich przykazań i przestrzega wiernie moich praw: ten jest sprawiedliwy, on też na pewno będzie
żył - mówi Wszechmocny Pan. (Ez. 18:7-9)
Eze 18:8 He [that] hath not given forth 5414 upon usury5392, neither hath taken 3947 any increase
8636
, [that] hath withdrawn 7725 his hand 3027 from iniquity 5766, hath executed 6213 true 571
judgment 4941 between man 376 and man 376,
 Uciska ubogiego i biednego, dopuszcza się gwałtu, zastawu nie zwraca i podnosi oczy swoje ku
bałwanom, popełnia ohydne czyny, Pożycza na lichwę i bierze odsetki - na pewno nie będzie żył,
ponieważ popełnił wszystkie te ohydne czyny. Na pewno poniesie śmierć; jego krew będzie na nim.
(Ez. 18:12-13) (!!!)
Eze 18:13 Hath given forth 5414 upon usury5392, and hath taken 3947 increase 8636: shall he then
live 2425 ? he shall not live 2421 : he hath done 6213 all these abominations 8441; he shall surely 4191
die 4191 ; his blood 1818 shall be upon him.
 U ciebie przyjmują łapówki za przelew krwi. Bierzesz odsetki i dopłatę, i krzywdzisz gwałtem
swojego bliz
niego, a mnie zapomniałeś - mówi Wszechmocny Pan. (Ez. 22:12)
Eze 22:12 In thee have they taken 3947 gifts 7810 to shed 8210 blood 1818; thou hast taken 3947
usury5392 and increase 8636, and thou hast greedily gained 1214 of thy neighbours 7453 by extortion
6233
, and hast forgotten 7911 me, saith 5002 the Lord 136 GOD 3069.
Fragmenty dotyczące pożyczania na procent z Nowego Testamentu (NT):
 Temu, kto cię prosi, daj, a od tego, kto chce od ciebie pożyczyć, nie odwracaj się. (Mt. 5:42)
 I jeśli pożyczacie tym, od których spodziewacie się zwrotu, na jaką wdzięczność zasługujecie?
Przecież i grzesznicy pożyczają grzesznikom, aby z powrotem odebrać tyle samo. Ale miłujcie
waszych nieprzyjaciół, czyńcie im dobrze i pożyczajcie, niczego się za to nie spodziewając, a
wielka będzie wasza nagroda i będziecie synami Najwyższego. (A
k. 6:34-35)
 Mówię wam bowiem: Jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie obfitsza niż uczonych w Piśmie i
faryzeuszy, żadnym sposobem nie wejdziecie do królestwa niebieskiego. (Mt. 5:20)
 Wtedy Jezus wszedł do świątyni Boga i wypędził wszystkich sprzedających i kupujących w
świątyni; poprzewracał stoły wymieniających pieniądze i stołki sprzedających gołębie. I
powiedział im: Jest napisane: Mój dom będzie nazwany domem modlitwy, a wy zrobiliście z niego
jaskinię zbójców. (Mt. 21:12-13)
 Postępujcie jak dzieci światłości; Bo owoc Ducha jest we wszelkiej dobroci, sprawiedliwości i
prawdzie. Badając to, co podoba się Panu; I nie miejcie nic wspólnego z bezowocnymi uczynkami
ciemności, ale je raczej strofujcie. (Efez. 5:8-11)
 Od wszelkiego rodzaju zła z dala się trzymajcie. (1 Tes. 5:22)
Krzysztof Borawski,
Białystok 19.02.2013 r.