54
Zawodnik jest w stanie zajść tak daleko, jak bardzo wierzy
w niego trener.
Krzysztof Sas-Nowosielski
Efekt Pigmaliona
 implikacje
dla pracy trenera
Analizując zjawisko efektu Pigmaliona, którego istota sprowadza się do nie-
świadomego wywoływania określonych skutków pod wpływem błędnej oceny
sytuacji, Autor wskazuje, iż sposób, w jaki trenerzy postrzegają swoich wycho-
wanków, może sprzyjać pełnemu wykorzystywaniu tkwiącego w nich potencja-
łu lub, przeciwnie, jego zaprzepaszczaniu. Przedstawia mechanizm działania
efektu Pigmaliona. Jego zdaniem, sprowadza się on do tego, że ludzie  do
pewnego stopnia  funkcjonują tak, jak wierzymy, że mogą funkcjonować, oraz
osiągają wyniki, co do których jesteśmy przekonani, że są w stanie je uzyski-
wać. Z jego analizy wynikają implikacje praktyczne dla trenera  konieczność
opanowania wcale niełatwej sztuki traktowania każdego podopiecznego ina-
czej (zgodnie z zasadą indywidualizacji), a jednocześnie równo pod względem
jakości interakcji. Niedopuszczalne przy tym jest gorsze traktowanie jednych
względem innych tylko wskutek określonej diagnozy ich potencjału rozwojo-
wego.
SA
OWA KLUCZOWE: pedagogika sportowa  oczekiwania trenerów
 styl kierowania zawodnikiem  osiągnięcia sportowe.
 Sport Wyczynowy 2006, nr 1-2/493-494
Efekt Pigmaliona  implikacje dla pracy trenera 55
Na wielkość osiąganych przez spor- chicznego itp.), ale także od trudniej
towca wyników wpływa wiele czynni- uchwytnego zjawiska, które znajduje
ków, od niezależnych od naszej woli wyraz w starym trenerskim powiedzeniu
(przynajmniej na razie) czynników gene- umieszczonym w nadtytule tego artyku-
tycznych, warunkujących budowę ciała łu:  zawodnik jest w stanie zajść tak
i sprawność pełnionych przezeń różno- daleko, jak bardzo wierzy w niego tre-
rodnych czynności, jak również wiel- ner . Choć jego brzmienie jest może
kość reakcji, z jaką organizm odpowia- zbyt kategoryczne, to jednak w świetle
da na bodz
ce treningowe,1 po czynniki badań nad tzw. efektem oczekiwań lub
zależne od samego zawodnika (np. tryb efektem Pigmaliona nie ulega wątpliwo-
życia, sposób odżywiania) i jego trenera. ści, że tkwi w nim ziarno prawdy.
Zadaniem tego ostatniego jest taki do- Efekt ten jest związany z opisanym
bór środków i metod treningowych, by przez Roberta Mertona pod koniec lat
w optymalnym stopniu wykorzystać 40. ubiegłego stulecia zjawiskiem samo-
potencjał swoich podopiecznych. Wła- spełniającego się proroctwa, którego
śnie zakres, w jakim to czyni, można istota sprowadza się do nieświadomego
uznać za jedno z najważniejszych kry- wywoływania określonych skutków,
teriów skuteczności pracy trenera. Nie mającego miejsce pod wpływem błędnej
chodzi tu jedynie  choć teza ta nie oceny sytuacji. Pierwotnie opisał on to
wszystkim zapewne przypadnie do gustu zjawisko w takich sferach, jak ekonomia
 o sukcesy mierzone kryteriami absolut- czy przemysł (m.in. tłumacząc nim przy-
nymi (czy i ilu mistrzów wypromował), czyny krachów na giełdzie). Wkrótce jed-
ale także kryteriami subiektywnymi, nak, głównie za sprawą R. Rosenthala
mierzonymi stopniem, w jakim podejmo- i L. Jacobsona, zaczęto je odnosić do
wane przez trenera działania pozwoliły relacji międzyludzkich, w tym zwłasz-
rozwinąć tkwiący w każdym z zawodni- cza między przełożonym a podwład-
ków potencjał rozwojowy. To natomiast nym (3) oraz nauczycielem a uczniem
będzie zależało nie tylko od, nazwijmy (8). W tym ostatnim przypadku zosta-
to umownie,  technicznej strony szkole- ły one zaprezentowane po raz pierwszy
nia (stosowane metody nauczania umie- w pracy R. Rosenthala i L. Jacobsona
jętności sportowych, kształtowania zdol- zatytułowanej  Pygmalion in the class-
ności motorycznych, przygotowania psy- room: Teacher expectations and pupils
intellectual development ( Pigmalion
1
w klasie: Oczekiwania nauczyciela i roz-
O wpływie genów na najważniejsze funkcje
i elementy struktury organizmu w kontekście wój intelektualny ucznia ), od której ty-
ich znaczenia dla nauk o kulturze fizycznej
tułu wzięło się określenie zjawiska sa-
piszą Bouchard C., Malina R. M., Perusse L.
mospełniającego się proroctwa w pracy
(2) oraz T. Rankinen i in. (11), przedstawia-
pedagogów. Eksperyment opisany w tej
jący listę znanych obecnie genów, których
pracy oraz liczne póz
niejsze badania
ekspresja wpływa na możliwości wysiłkowe
pozwoliły uświadomić pedagogom, iż
organizmu.
56 Krzysztof Sas-Nowosielski
sposób, w jaki postrzegają swoich wy- wać to,  jak daleko zajdzie zawodnik .
chowanków, może sprzyjać pełnemu Z tego względu H. F. Mavi i T. Sharpe
wykorzystywaniu tkwiącego w nich po- (10) traktują efekt Pigmaliona jako jed-
tencjału lub, przeciwnie, jego zaprze- no z wyzwań, przed jakimi stoją w swo-
paszczaniu.2 jej pracy, zwłaszcza z dziećmi i młodzie-
Czy ma to również miejsce w szkole- żą, nauczyciele wychowania fizycznego
niu sportowym? Nie wątpią w to R. Ro- i trenerzy.
senthal i E. Y. Babad (13) pisząc, iż
Mechanizm działania
 sprawność sportowa, w nie mniejszym
efektu Pigmaliona
stopniu jak intelektualna czy jakakolwiek
inna, może podlegać wpływowi oczeki- Zgodnie z powszechnie przyjmowa-
wań (s. 38). Istota takiego wpływu ną koncepcją mechanizm wpływu ocze-
sprowadza się do stwarzania poszczegól- kiwań trenera na osiągnięcia zawodni-
nym zawodnikom lepszych lub gorszych ka przebiega w czterech etapach (5, 7,
warunków do uczenia się czynności mo- 8, 15). W umyśle trenera powstają ocze-
torycznych, doskonalenia sprawności fi- kiwania wobec potencjału sportowego
zycznej, rozwijania motywacji itp. w re- poszczególnych zawodników �!oczeki-
zultacie przyjęcia określonych założeń wania te wpływają na jakość i ilość in-
odnośnie ich potencjału rozwojowego. terakcji trenera z zawodnikami �! zacho-
Choć zjawisko to nie zawsze musi wania trenera wpływają na poziom aspi-
mieć miejsce, jako że niemało wydaje racji, postrzeganie własnej osoby i moż-
się zależeć od indywidualnej podatno- liwości uczenia się zawodnika �! za-
ści każdego trenera na jego wzbudza- chowania zawodnika potwierdzają po-
nie, a zawodnika na podleganie mu, to czątkowe oczekiwania trenera, zamyka-
jednak, jak pokazują badania, istnieje jąc w ten sposób  pętlę oczekiwań .
wcale niemałe prawdopodobieństwo, Proces zostaje zainicjowany pow-
że występować może, stanowiąc czyn- staniem oczekiwań wobec zawodnika,
nik mogący rzeczywiście determino- rozumianych jako wstępne oceny jego
kompetencji fizycznych oraz potencjału
2
W zależności od charakteru oczekiwań i ich
sportowego (5). Tradycyjnie zakładano,
konsekwencji mówi się czasami o dwóch  od-
że oczekiwania tego typu powstają na
mianach efektu Pigmaliona: pozytywnym
bazie dwojakiego rodzaju informacji:
wpływie wysokich oczekiwań zwanym  efek-
cech osobowych zawodnika (personal
tem Galatei  od imienia ożywionego przez
cues) oraz dotychczasowych wyników
Afrodytę posągu kobiety wyrzez
bionej przez
cypryjskiego króla Pigmaliona  oraz nega- (performance cues). W pierwszym przy-
tywnym wpływie niskich oczekiwań zwanym
padku mamy do czynienia z kształto-
 efektem Golema  od imienia powołanego
waniem się oczekiwań na podstawie ta-
do życia przez alchemika rabbiego Lowa gli-
kich cech, jak wiek, płeć, wzrost, budo-
nianego  osiłka z żydowskich podań ludo-
wa ciała, czy nawet atrakcyjność fizycz-
wych, który bezmyślnym wykonywaniem po-
na, ubiór i sposób wysławiania się itp.
leceń doprowadził do katastrofy.
Efekt Pigmaliona  implikacje dla pracy trenera 57
Szczególnie w odniesieniu do tych ostat- w świadomości niektórych ludzi stereo-
nich wydawać by się mogło, iż nie może typy związane z płcią ( to sport nie dla
być nic bardziej nierozsądnego niż dzie- kobiet ).
lenie na ich podstawie ludzi na zdolnych W przypadku drugiego z wspomnia-
lub mało zdolnych, czy też na zdyscypli- nych z
ródeł informacji oczekiwania są
nowanych lub  sprawiających kłopoty , kreowane na podstawie znajomości do-
a jednak badania pokazują, że ma to tychczasowego radzenia sobie przez
miejsce i to nawet do tego stopnia, że osobnika z zadaniami ruchowymi, staty-
osoby atrakcyjne fizycznie są zwykle styki wyników osiąganych przezeń na
oceniane jako grzeczniejsze i inteligent- zawodach, wyników przeprowadzanych
niejsze, a i w sądach otrzymują niższe testów sprawnościowych, dynamiki czy-
wyroki. Z pozoru mniej kontrowersyjne nionych postępów, sposobu zachowania
może wydawać się formowanie oczeki- się wobec obowiązujących zasad itp.
wań na podstawie cech somatycznych Informacje takie są z pewnością bardziej
(np. wzrost czy budowa ciała), bo prze- rzetelne od poprzednio opisanych, a uru-
cież są one często uznawane za ważne chamianie oczekiwań na ich podstawie
predyspozycje do uprawiania danej dys- naturalne i usprawiedliwione, lecz i one
cypliny sportu, ale i w tym przypadku mogą czasami stawać się przyczyną pro-
pamiętać należy, że choć dostarczać one blemów (a nie ich diagnozą!). Jest to
mogą pewnych wskazówek, to jednak związane zwłaszcza z tendencją do ma-
nie mogą stanowić podstawy do wyroko- łej elastyczności raz uformowanych
wania z góry o możliwościach osiągania oczekiwań, które  jak pokazują np. ba-
wysokich wyników. W sporcie aż nadto dania G. B. Solomon (16, 19)  mają
jest przykładów osób, które odbiegają tendencje do pewnej stałości, nawet po-
od somatotypu uznawanego w danej mimo obiektywnej zmiany, jaka zaszła
dyscyplinie za najbardziej pożądany, a w zawodniku, którego dotyczą. Zda-
mimo to znakomicie w nim funkcjonują niem Autorki, sztywne i nieelastyczne
(Muggsy Bouges mimo zaledwie 1,60 m spostrzeżenia na temat zawodnika mogą
wzrostu i około 64 kg masy ciała stał wyrządzać nawet więcej szkody, niż je-
się jedną z gwiazd NBA). Trenerzy go nieadekwatny obraz ukształtowany
przypisujący zbyt duże znaczenie do w umyśle trenera, gdyż utrudniają przyj-
tego typu cech mogą na ich podstawie mowanie nowych informacji, zwłaszcza
formować określone oczekiwania ( jest jeśli te są sprzeczne z już posiadanymi
za mały, nic z niego nie będzie ,  z ta- (16, 18). Innymi słowy, jeśli ktoś został
kimi proporcjami będzie mistrzem ), zdiagnozowany jako  słaby ,  pozba-
które mogą, lecz nie muszą, odzwiercie- wiony talentu czy  nie rokujący na-
dlać faktyczny potencjał zawodnika dziei , to może być postrzegany przez ten
oraz mogą, choć nie muszą, uruchomić pryzmat nawet wówczas, gdy zaczyna
proces samospełniającego się proroctwa. ujawniać symptomy poprawy dotychcza-
Podobnie mogą oddziaływać utrwalone sowego sposobu funkcjonowania. Bądz

58 Krzysztof Sas-Nowosielski
odwrotnie  jako  dobry czy  utalento- pod uwagę, że różni ludzie mogą prze-
wany jest spostrzegany ktoś, kto obiek- cież przywiązywać różne znaczenie do
tywnie nie daje już ku temu podstaw. poszczególnych z
ródeł informacji (5).
Sytuacje takie mogą mieć miejsce zwłasz- Istotniejsze jest to, iż różne informacje,
cza w szkoleniu sportowym dzieci i mło- których z
ródłem jest osoba zawodnika,
dzieży i być związane choćby z tak pro- skądkolwiek by nie pochodziły, mogą
zaicznym faktem jak dynamika procesu ukształtować oczekiwania trenera odno-
dojrzewania biologicznego. Pamiętać szące się do efektów jego pracy ze spor-
należy, że  w okresie dynamicznego roz- towcem. W zależności od tego, jaki bę-
woju (szczególnie w okresie pokwitania) dzie ich charakter, będą stanowić dla
występuje wyraz
ny związek między pro- zawodnika ułatwienie lub utrudnienie
cesami wzrastania a rozwojem moto- w jego rozwoju sportowym.
rycznym (...) Ponieważ rozwój somatycz- Decydujący łańcuch wydarzeń zwią-
ny jest w przypadku większości zdolno- zanych z efektem Pigmaliona rozpoczy-
ści (poza koordynacyjnymi) elementem na się w momencie, gdy różne oczeki-
pierwotnym, dzieci �przyspieszone roz- wania trenera wobec poszczególnych
wojowo uzyskują lepsze wyniki sprawno- zawodników zaczynają różnicować jego
ści motorycznej nie dlatego, iż rzeczywi- zachowania wobec nich, choć on sam
ście reprezentują wyższy poziom zdolno- może z tego różnicowania nie zdawać
ści i umiejętności, lecz dlatego, że na sobie sprawy. Według R. Rosenthala
skutek tego przyspieszenia są jakby (za 8. i 11. poz. piśm.) zachowania te
�starsze biologicznie (20). manifestują się w czterech głównych
Zdaniem G. B. Solomon (17) za do- obszarach:
datkową i ważną kategorię informacji 1. Charakterze, ilości i częstości do-
stanowiących z
ródło oczekiwań trenera starczanego sprzężenia zwrotnego.
wobec zawodnika należy także uznać Jak sugerują badania, niskie oczeki-
czynniki psychologiczne (psychological wania zwiększają prawdopodobień-
cues), a zwłaszcza to, w jaki sposób tre- stwo dostarczania uboższej, bardziej
ner ocenia wiarę zawodnika w swoje ogólnikowej, informacji zwrotnej, z ne-
możliwości. Badania, jakie autorka prze- gatywnym nierzadko tłem emocjonal-
prowadziła na ten temat, sugerują, że nym (dominacją krytyki i podkreśla-
ocena taka może mieć większy wpływ na niem przede wszystkim tego, co za-
wyniki zawodnika, niż jego faktycznie wodnik robi z
le, z wyrażaniem oznak
posiadana wiara w samego siebie (!) oraz niezadowolenia, irytacji, zniecierpli-
większy niż ocena fizycznych możliwo- wienia). Odwrotnie jest w przypadku
ści zawodnika. Czy w istocie takie psy- zawodników, wobec których żywione
chologiczne z
ródło informacji jest aż tak są wysokie oczekiwania: sprzężenie
ważne, trudno rozstrzygnąć w sposób zwrotne jest zwykle bardziej różno-
kategoryczny wobec braku większej ilo- rodne, treściwe i częstsze, błędy są
ści badań na ten temat, a także biorąc częściej korygowane niż krytykowa-
Efekt Pigmaliona  implikacje dla pracy trenera 59
ne. Przy czym, jak sugerują badania chętnym nawiązywaniu interakcji in-
G. B. Solomon i współprac. (18), na nych niż wymagają tego zadania dy-
 wzorzec oferowanego sprzężenia daktyczno-szkoleniowe. Odwrotnie
zwrotnego nie ma wpływu staż trener- jest w przypadku zawodników, wobec
ski, co oznacza, że doświadczeni tre- których trenerzy posiadają pozytywne
nerzy mogą  stosownie do swoich oczekiwania. Są oni częściej tymi, do
oczekiwań  tak samo różnicować których trener przyjaz
nie  zagada ,
sprzężenie zwrotne dostarczane róż- uśmiechnie się,  przybije piątkę ,
nym zawodnikom, jak będą to czynić poklepie po plecach lub wyśle inne
ich początkujący koledzy. werbalne i niewerbalne sygnały świad-
Mówiąc o wzorcu opisywanych zależ- czące o swoim poparciu, zrozumieniu,
ności, należy wspomnieć o możliwym sympatii itp.
wpływie jego modyfikacji przez inne 3. Ilości informacji (w literaturze anglo-
czynniki, takie jak na przykład... czaso- języcznej używane jest pojęcie z cy-
wa struktura treningu. Jak pokazały bo- bernetyki: input). Traktowani jako
wiem badania G. B. Solomon i C. Ko-  słabi czy  mało utalentowani zwy-
smitzki (19) charakter sprzężenia zwrot- kle otrzymują mniej informacji na-
nego dostarczanego przez trenerów ko- uczającej (np. w postaci dodatkowych
szykówki swoim zawodnikom, co do wyjaśnień podczas wykonywania ćwi-
których trenerzy mieli różne oczekiwa- czeń), poświęca się zwykle mniej
nia, zmieniał się w czasie trwania ma- wysiłku w pracę z nimi, okazuje mniej
krocyklu. W miarę jego trwania  obie- cierpliwości, częściej sadza na ław-
cujący zawodnicy otrzymywali coraz ce niż wystawia na boisko itp., przyj-
więcej sprzężenia zwrotnego, w tym mując wobec nich swego rodzaju
zwłaszcza sprzężenia zwrotnego zarzą-  zasadę minimum .
dzającego (management feedback), któ- 4. Wydajności/produktywności infor-
re z kolei na początku makrocyklu do- macji (output)  osobom, w których
minowało u zawodników z grupy ni- możliwości bardziej się wierzy, stawia
skich oczekiwań (być może, jak speku- się większe wymagania, bardziej
lują autorzy, wskutek przekonania tre- ambitne zadania, daje więcej czasu
nerów, że zawodnicy ci wymagają od i możliwości reagowania, np. odpo-
początku ścisłego kierowania, bo sami wiadania na zadawane pytania, daje
mają zbyt mało  pomyślunku , by wie- dodatkowe szanse w razie popełnienia
dzieć, co robić). błędów, np. podczas testów sprawno-
2. Klimacie emocjonalnym. Badania ściowych.
wskazują na ogólną tendencję stwa- T. Horn, C. Lox i F. Labrador (5)
rzania osobom, od których niewiele podają także, iż oczekiwania trenerów
się oczekuje,  chłodniejszego kli- określają sposoby wyjaśniania przez
matu społeczno-emocjonalnego, wy- nich przyczyn sukcesów i porażek pod-
rażającego się w rzadszym i mniej opiecznych. Sukces  dobrych jest przy-
60 Krzysztof Sas-Nowosielski
pisywany zdolnościom, umiejętnościom sobą stopniem, w jakim uzewnętrzniają
i talentowi, a porażka zbyt małemu wkła- w swoich zachowaniach swoje oczeki-
dowi wysiłku czy starań, obniżonej mo- wania względem zawodników, tak ci
tywacji lub przypadkowi, natomiast suk- ostatni wykazują różną podatność na re-
ces  słabych szczęściu i przypadkowi agowanie w zasygnalizowany sposób,
( udało ci się ), zaś porażka  brakowi już choćby z tego powodu, że mogą nie
talentu. traktować informacji, których z
ródłem
Zróżnicowane traktowanie osób, co jest osoba trenera, jako jedynych, na
do których żywi się różne oczekiwania, podstawie których budują obraz siebie
nie jest oczywiście regułą i nie wszyscy i swoich możliwości (5).
w jednakowo czytelny sposób uzew-
Implikacje pedagogiczne
nętrzniają swoje przekonania o zawod-
nikach. Jeśli jednak ma to miejsce, wów- Istota opisywanego mechanizmu spro-
czas istnieje niemałe prawdopodobień- wadza się do tego, że ludzie  do pew-
stwo, że różnice w sposobach interakcji nego przynajmniej stopnia  funkcjonu-
z zawodnikami zostaną przez nich ode- ją tak, jak wierzymy, że mogą i będą
brane, mogąc przede wszystkim wpłynąć funkcjonować, oraz uzyskują wyniki,
na obniżenie wiary we własną skutecz- jakie jesteśmy przekonani, że są w sta-
ność (w swoje kompetencje sportowe), nie uzyskiwać. Problem pojawia się
a przecież, jak zwraca uwagę twórca wówczas, gdy oczekiwania te są nieade-
teorii poczucia własnej skuteczności kwatne, zwłaszcza zaniżone, i jako takie
A. Bandura (1),  choć wiara w siebie nie pozwalają rozwijać się zawodnikowi
niekoniecznie zapewni sukces, to jej brak w taki sposób, w jaki potencjalnie
z pewnością sprowadzi porażkę (s. 77). mógłby się rozwijać. Z tego względu
Uszczerbku na skutek niskich oczekiwań specjaliści zajmujący się efektem Pig-
trenera doznawać mogą także poziom maliona starają się na podstawie uzy-
aspiracji zawodnika, jego motywacja, skanej na jego temat wiedzy opracowy-
wzrastać może lęk przed próbowaniem. wać konkretne wskazówki mające do-
Ponadto już sam fakt, iż zawodnicy skonalić warsztat pedagogiczny trene-
uznawani za mniej obiecujących otrzy- ra tak, by  nawiązując do obu odmian
mują rzadsze i  gorszej jakości in- efektu Pigmaliona, jak obrazowo uj-
strukcje, nie pozostaje obojętny dla ja- mują to R. Rosenthal i E. Y. Babad
kości i dynamiki rozwoju ich umiejęt- (13)  zwiększać liczbę Galatei, a ob-
ności i sprawności. W efekcie zawod- niżać liczbę Golemów (s. 39). W lite-
nik funkcjonuje gorzej niż mógłby, bio- raturze tematu zaproponowano szereg
rąc pod uwagę jego aktualne predyspo- wskazówek tego typu (5, 6, 8, 10, 15),
zycje, a niskie wyniki potwierdzają jednak można je sprowadzić do kilku
wstępne oczekiwania trenera, zamykając najważniejszych postulatów. Pierwszy
tym samym błędne koło. Oczywiście po- z nich spełnić jest stosunkowo łatwo,
dobnie jak trenerzy różnią się między bowiem zakłada uświadomienie trene-
Efekt Pigmaliona  implikacje dla pracy trenera 61
rów o istnieniu efektu Pigmaliona, za dacji sprzyjają działania zmierzające do
czym iść powinno, jak określają to T. J. tworzenia tzw. mistrzowskiego klimatu
Martinek i S. B. Johnson (9)  uwraż- motywacyjnego (promującego orientację
liwienie na mechanizmy behawioralne zadaniową), podporządkowanego filozo-
związane z oczekiwaniami, które przy- fii sukcesu definiowanego w kategoriach
czyniają się do sukcesów i porażek wy- postępów osobistych (4, 12, 21). Wia-
chowanków (s. 69). Drugi postulat do- domo, że wszystko co  naj robi wraże-
tyczy rzeczy już trudniejszej i wymaga- nie i przyciąga uwagę, a najlepsi i naj-
jącej pewnego wysiłku samowychowaw- szybciej rozwijający się zawodnicy po-
czego  opanowania wcale niełatwej sztu- twierdzają kompetencje trenera (8, 14).
ki traktowania każdego inaczej (zgodnie Jednak przyjęcie filozofii, że miarą
z zasadą indywidualizacji), a jednocze- sukcesu pedagogicznego jest nie tyl-
śnie równo pod względem jakości inte- ko wypromowanie jednego czy dwóch
rakcji. Zróżnicowane traktowanie nie mistrzów, lecz także realizacja takich
jest niczym niestosownym, a wręcz wartości, jak doskonalenie wszyst-
przeciwnie, powinno mieć miejsce bio- kich na miarę ich potencjału, moty-
rąc pod uwagę istniejące między ludz
- wowanie wszystkich do uprawiania
mi różnice tak w zakresie reagowania sportu niezależnie od ich aktualnych
fizycznego (w tym zwłaszcza na bodz
- umiejętności czy nauczenie czerpania
ce treningowe), jak również poznaw- z tego radości sprawi, że oczekiwania
czego czy emocjonalnego (sposoby mogą być pozytywne wobec wszyst-
interpretowania zachodzących zda- kich, bo wszyscy mogą osiągać postę-
rzeń, reakcje emocjonalne na sukce- py, choć ich dynamika i wielkość,
sy i porażki, pochwałę i krytykę itp. mierzone w kategoriach absolutnych,
itd.). Jednak nie może ono wyrażać się mogą być inne.
w gorszym traktowaniu jednych wzglę- Uzupełnieniem powyższych postu-
dem innych tylko wskutek określonej latów jest zalecenie, by trenerzy nie-
(być może adekwatnej, a być może cał- ustannie sobie uświadamiali, że ich
kowicie fałszywej) diagnozy ich poten- wyjściowe oceny kompetencji zawod-
cjału rozwojowego. Należy raczej ocze- ników mogą być nieadekwatne i powin-
kiwać pozytywnych rezultatów od każ- ny być periodycznie poddawane rewizji,
dego, nie tylko od tych, którzy wydają tym bardziej, że nawet w czasie trwa-
nam się  najbardziej obiecujący , co nia jednego makrocyklu różni zawodni-
oznacza patrzenie na każdego przez pry- cy mogą ujawniać różną dynamikę
zmat tkwiącego w nim potencjału, a nie postępów w zakresie tempa uczenia się
ograniczeń, tym bardziej, że jak zwraca i doskonalenia swoich możliwości (5).
uwagę G. C. Roberts (12) jest bardzo Ponieważ zauważono także, że ludzie
wielu zawodników, którzy są w  czymś mają skłonności do określania potencja-
dobrzy, trzeba tylko to  coś umieć do- łu grupy jako całości, co pociąga za
strzec. Wyjściu naprzeciw tej rekomen- sobą kreowanie niskich oczekiwań wo-
62 Krzysztof Sas-Nowosielski
bec osób nie mieszczących się w cha-
Podsumowanie
rakterystyce grupy, zaleca się zwraca-
nie uwagi na indywidualne właściwo- Moc sprawcza oczekiwań, jakie po-
ści każdego z podopiecznych.
wstają w umyśle trenera w stosunku do
Z uwagi na to, że zróżnicowane
możliwości zawodnika jest ograniczona,
oczekiwania manifestują się w różni- bywa jednak na tyle duża, że przyczynia
cach w zakresie jakości i ilości społecz- się do wspomagania lub tłumienia jego
nych, dydaktycznych i emocjonalnych
rozwoju. Oczywiście nawet najbardziej
interakcji z podopiecznymi, należy pa- optymistyczne oczekiwania nie są w sta-
miętać o permanentnej samoocenie wła- nie wykreować mistrza z kogoś, kto nie
snych zachowań, co z pewnością nie jest
posiada do tego fizycznych predyspozy-
wcale łatwe, jako że trzeba jednocześnie
cji, ale  nieodpowiednie, nierealistyczne
oceniać i być ocenianym, wykraczając
i nieprecyzyjne oczekiwania trenera wobec
poza swoje myślowe nawyki, uprzedze- zawodników mogą stać się samospełnia-
nia, uproszczenia itp. Pomocny w tym
jącym się proroctwem i pogorszyć wyniki
względzie może być przytaczany przez
oraz poziom satysfakcji zawodnika (...)
T. J. Martinka, P. B. Crowe i W. J. Re- [Dlatego] najistotniejsze jest, by formować
jeskiego (8) kwestionariusz samooceny
oczekiwania oparte na adekwatnej infor-
zawierający serię pytań sprzyjających
macji o umiejętnościach zawodnika, wkła-
autorefleksji:
dzie jego wysiłku, o chęciach i pracy ze-
" Czy moje oczekiwania wobec  sła- społowej (6. poz. piśm, s. 5).
bych są naprawdę adekwatne?
Piśmiennictwo
" Czy nowe lub ciekawe informacje są
1. Bandura A.: Self-efficacy. The exercise of
w takim samym stopniu prezentowane
self-control. New York 1997. W. H. Fre-
wszystkim?
eman and Company.
" Czy do  słabych uśmiecham się rów-
2. Bouchard C., Malina R. M., Perusse L.:
nie często jak do  dobrych ?
Genetics of fitness and physical perfor-
" Czy wszystkim oferuję tyle samo za- mance. Champaign 1997. Human Kinetics
Publishers.
chęty i stwarzam przyjazne środowi-
3. Eden D. et al.: Implanting Pygmalion le-
sko?
adership style through workshop training:
" Czy wszystkim dostarczam tyle samo
Seven field experiments.  Leadership
i takiej samej jakości informacji zwrot- Quarterly 2000, 11 (2), 171-210.
4. Horn T. S.: Coaching effectiveness in the
nych?
sport domain. [in:] T. S. Horn (red.) Ad-
" Czy wszyscy mają jednakowe szanse
vances in sport psychology. Champaign
uzyskania pochwały lub innej pozy-
2002. Human Kinetics.
tywnej reakcji z mojej strony za odpo- 5. Horn T. S., Lox C., Labrador F.: The self-
fulfilling prophecy theory: When coaches
wiednie zachowanie lub dobre wyko-
expectations become reality. [in:] J. M.
nanie?
Williams (red.) Applied sport psychology:
" Czy wobec  słabych jestem mniej
Personal growth to peak performance. Palo
tolerancyjny niż wobec  dobrych ?
Alto 1998. Mayfield.
Efekt Pigmaliona  implikacje dla pracy trenera 63
6. Lauer L., Missy Wright B. A.: Coaches 14. Seul S.: Oczekiwania nauczyciela a wyni-
column: Coach expectations are a self- ki nauczania. Szczecin 1995. Uniwersytet
fulfilling prophecy.  The Hockey Edge Szczeciński.
Newsletter 2004, 5 (1), 1-6. 15. Sinclair D. A., Vealey R. S.: Effects of
7. Martinek T.: Pygmalion in the gym: A mo- coaches expectations and feedback on
del for the communication of teacher the self-perceptions of athletes.  Journal
expectations in physical education.  Re- of Sport Behavior 1989, 12 (2), 77-91.
search Quarterly for Exercise and Sport 16. Solomon G. B.: Coach expectations and
1981, 52, 58-67. differential feedback: Perceptual flexibi-
8. Martinek T. J., Crowe P. B., Rejeski W. lity revisited.  Journal of Sport Behavior
J.: Pygmalion in the gym. Causes and 1998, 21 (3), 298-311.
effects of expectations in teaching and 17. Solomon G. B.: Confidence as a source of
coaching. Champaign 1982. Leisure Press. expectancy information: A follow-up in-
9. Martinek T. J., Johnson S. B.: Teacher vestigation.  International Sports Journal
expectations: Effects on dyadic interac- 2002, 6, 119-127.
tions and self-concept in elementary age 18. Solomon G. B. et. al.: Expectations and
children.  Research Quarterly 1979, 50 coaching experience: is more better?  Jo-
(1), 60-70. urnal of Sport Behavior 1998, 21 (4),
10. Mavi H. F., Sharpe T.: Reviewing the li- 444-456.
terature on teacher and coach expecta- 19. Solomon G. B., Kosmitzki C.: Perceptu-
tions with implications for future research al flexibility and differential feedback
and practice.  Physical Educator 2000, among intercollegiate basketball coaches.
57 (3), 161-169.  Journal of Sport Behavior 1996, 19 (2),
11. Rankinen T. et al.: The human gene map 163-178.
for performance ad health-related fitness 20. Szopa J., Mleczko E., Żak S.: Podsta-
phenotypes: The 2003 update.  Medicine wy antropomotoryki. Warszawa 2000.
& Science in Sports & Exercise 2004, 36 PWN.
(9), 1451-1469. 21. Treasure D. C.: Enhancing young people s
12. Roberts G. C.: Achievement motivation in motivation in youth sport: An achieve-
children s sport. [in:] J. C. Nicholls, M. I. ment goal approach. [in:] G. C. Roberts
Maehr (red.) Advances in motivation and (red.) Advances in motivation in sport and
achievement. Vol. 3 The development of exercise. Champaign 2001, Human Kinetics
achievement motivation. London 1984. JAI Publishers.
Press. 22. White S. S., Locke E. A.: Problems with
13. Rosenthal R., Babad E. Y.: Pygmalion in the Pygmalion effect and some proposed
the gymnasium.  Educational Leader- solutions.  Leadership Quarterly 2000,
ship 1981, 43 (1), 36-39. 11 (3), 389-415.