1 | S t r o n a
Karolina Grzeca, dietetyka I rok
stacjonarne I stopnia
2013/14
Sposób odżywiania się kobiet a dobrostan płodu i noworodka
Kobiety w ciąży powinny zostać otoczone szczególną opieką i troską ze względu na szereg
zmian, jakie zachodzą w ich organizmie. Są to zmiany fizjologiczne, jednak bardzo znaczące i często
kobietom podczas ciąży towarzyszy niepokój o siebie, dziecko i o jego prawidłowy rozwój. Ze
względu na to bardzo ważna jest współpraca przyszłej matki z lekarzami i specjalistami. Oprócz
cyklicznych badań u lekarza -ginekologa prowadzącego ciążę, które mają na celu monitorowanie i
kontrolowanie prawidłowego rozwoju płodu, ogromne znaczenie odgrywa właściwy styl życia i
prawidłowe odżywianie się matki. Dla wielu kobiet oznacza to zmianę swoich nawyków o 360
stopni.
Wzrost płodu może być upośledzony przez różnego rodzaju czynniki matczyne, takie jak
spożycie, trawienie, wchłanianie i metabolizm składników odżywczych. Płód zależny jest od
procesów, a także od transportu składników odżywczych przez łożysko. Narząd ten, odpowiedniej
wielkości nienaruszony, jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu.
Wpływ żywienia matki nie kończy się jednak w momencie porodu, bowiem karmienie
piersią, przygotowanie organizmu do kolejnych prawidłowo przebiegających ciąż, czy nawet
warunki karmienia dziecka pozostają pod wpływem żywienia matki. Prawidłowo odżywiona matka
lepiej przygotowana jest do stawienia czoła problemom opieki nad niemowlęciem. Istnieje
nieodzowny i silny związek między żywieniem matki i dziecka.
"Dla prawidłowego przebiegu ciąży Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne zaleca
optymalny przyrost masy ciała, aktywność fizyczną w miarę możliwości, zróżnicowaną dietę
zgodną z zaleceniami, suplementację witaminowo-mineralną w razie konieczności, unikanie
alkoholu, papierosów i innych używek oraz zachowanie bezpieczeństwa w postępowaniu z
żywnością".1
Prawidłowo zbilansowana dieta warunkuje prawidłowy rozwój płodu, zapewnia ona dobry
stan zdrowia matki, który przygotowuje ją również do kolejnych ciąż.
Chciałabym zaznaczyć, iż poglądy oraz powszechne stwierdzenia większości populacji, nie
znających zasad żywienia, którzy głoszą, że kobieta podczas ciąży powinna spożywać dwa razy
1
N. Peckenpaugh - "Podstawy żywienia i dietoterapia", s. 405
2 | S t r o n a
więcej pokarmu, bo je za dwojga, jest mitem. Należy bowiem pamiętać, iż płód jest bardzo mały -
ok. 3 kg w chwili narodzin. Prawdą jest, że zapotrzebowanie na niektóre składniki pokarmowe
ulega znacznemu zwiększeniu w czasie ciąży, jednakże, mimo to, zapotrzebowanie na energię
wzrasta niespełna o 15%, co odpowiada ok. 150 kcal/d w I trymestrze i ok. 350 kcal/d w
pozostałych trymestrach ciąży.
Ogólne zalecenia żywieniowe dla kobiet w ciąży
Najważniejszym wskaz
nikiem oceny prawidłowości rozwoju płodu jest przyrost masy ciała
matki. Prawidłowy przyrost wpływa korzystnie na rozwój płodu. Jednakże jednocześnie należy
pamiętać, że ze względu na zdrowie matki i płodu powinno się unikać zbyt dużego przyrostu masy
ciała.
Jednym z zagrożeń, jakie stanowi zbyt duży przyrost masy ciała kobiety w czasie ciąży, jest
makrosomia, czyli stan, w którym urodzeniowa masa ciała wynosi powyżej 4 kg). Stan ten wiąże się
z problemami tak matki, jak i niemowlęcia. Powikłaniem makrosomii jest hipoglikemia
noworodkowa (stężenie glukozy we krwi jest poniżej 40mg/dl) i hiperbilirubinemia (stężenie
bilirubiny w surowicy jest wyższe lub równe 20 mg/dl). Makrosomia może także wpływać na
pojawienie się problemów zdrowotnych w dorosłym życiu. Czynnikiem ryzyka wystąpienia
makrosomii są zaburzenia związane z zespołem metabolicznym u kobiet, takie jak: wysokie BMI,
cukrzyca typu 2, cukrzyca ciężarnych, zbyt niski poziom aktywności fizycznej przed ciążą.
W ciąży wzrasta zapotrzebowanie na składniki odżywcze oraz następujące witaminy: A, B1,
B2, niacynę, cholinę, kwas pantotenowy, B6, B12, C, E, foliany, a także minerały: wapń, magnez,
fosfor, żelazo, cynk, miedz
, jod, selen. Odpowiednia podaż witamin z grupy B ma istotne znaczenie
dla rozwoju nerwowego płodu. Niedobory witaminy B przyczyniają się do uszkodzenia nerwów.
1
Nieprawidłowe żywienie w tym okresie może polegać na nadmiernej ilości spożywanych
pokarmów, niewłaściwym doborze produktów (np. nadmiar produktów bogatych w białko,
tłuszcze, niedobór owoców i warzyw, zastępowanie posiłków słodyczami, co w konsekwencji może
wpływać na niedostateczną podaż witamin i składników mineralnych, a w konsekwencji prowadzić
do wielu zaburzeń metabolicznych w organizmie matki i płodu).
Na szczególną uwagę w tym okresie zasługuje kwas foliowy, zwany strażnikiem układu
nerwowego. Reguluje on wzrost oraz funkcjonowanie komórek, ma pozytywny wpływ na system
nerwowy i mózg, a przede wszystkim jest niezastąpiony w zapobieganiu wadom cewy nerwowej u
płodu. Wady cewy nerwowej obejmują rozszczep kręgosłupa, w momencie gdy kanał kręgowy nie
ulega całkowitemu zamknięciu. Innymi zaburzeniami, jakie mogą nastąpić wskutek niedoboru
3 | S t r o n a
kwasu foliowego są: zaburzenia rozwoju mózgu, rozszczep podniebienia, wady serca, kończyn,
dróg moczowych i wodogłowie. W związku z tym, każdej kobiecie będącej w wieku prokreacyjnym
zaleca się suplementację kwasu foliowego ze względu na spory odsetek nieplanowanych ciąż.
Na rozwój układu nerwowego w okresie płodowym oraz wczesnym dzieciństwie bardzo
korzystne działanie wykazują kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3. Jednym z najlepszych z
ródeł
tych kwasów są ryby, które niestety mogą być skażone rtęcią. A
osoś cechuje się wysoką
zawartością kwasów omega-3, a także zawiera niewiele rtęci na tle innych ryb.
Prawidłowy stan odżywienia organizmu matki przed zapłodnieniem oraz prawidłowe
odżywianie się w czasie ciąży może dodatkowo zmniejszyć ryzyko pojawienia się wad płodu.
Udowodniono, że zalecany przez dietetyków stan aktywności fizycznej i stan odżywienia może
wpływać w sposób znaczący na wystąpienie zespołu Downa u dziecka. U noworodków z tą chorobą
zaobserwowano nieprawidłowości w metabolizmie witaminy B .
6
Prawidłowe odżywianie może również zapobiec wcześniactwu i niskiej masie
urodzeniowej. Zbyt niskie stężenie kwasów z rodziny omega-3 przy wysokim stężeniu innych
kwasów z rodziny omega-6 i najczęściej (niestety) występującego w żywności kwasu typu trans
związane było z niższą masą urodzeniową niemowląt.2
Właściwe odżywianie się kobiety podczas ciąży może zapobiec lub złagodzić problemy, czy
dolegliwości, jakie mogą pojawić się podczas poszczególnych trymestrów ciąży. Dostarczanie
odpowiedniej ilości żelaza może zapobiec niedokrwistości z niedoboru żelaza. Aby uzyskać
wystarczającą ilość żelaza w diecie zaleca się zwiększenie spożycia mięsa i wzbogaconych, np.
otrębami, płatków zbożowych (w połączeniu z witaminą C, która zwiększa biodostępność żelaza
niehemowego). Poranne mdłości, które są jednym z najczęstszych dolegliwości, na które narzekają
kobiety w I trymestrze ciąży złagodzić może imbir. "Wykazano, że 650 mg imbiru lub 25 mg
witaminy B stosowane trzy razy dziennie skutecznie zapobiegało mdłościom i wymiotom
2
ciężarnych".3
Prawidłowe odżywianie się jest również niezbędne w okresie laktacji, warunkuje ono
bowiem również prawidłowy wzrost i rozwój dziecka, a pewne wyrzeczenia kobiety mogą
zapobiec niechcianymi i stresującymi, zarówno niemowlę, jak i świeżo upieczoną mamę, kolkami.
Zasady odżywiania w ciąży i w trakcie laktacji są niemalże takie same.
Udowodniono, że matki, które były dobrze odżywione przed ciążą, rodzą dzieci o większej
urodzeniowej masie ciała i wydzielają większą ilość mleka o większej ilości tłuszczów, a ich dzieci
są większe i mocniejsze, wobec czego ssają bardziej intensywnie i w rezultacie lepiej przybierają na
wadze.
2
N. Peckenpaugh - "Podstawy żywienia i dietoterapia", s. 425
3
N. Peckenpaugh - "Podstawy żywienia i dietoterapia", s. 417
4 | S t r o n a
Przykładowy jadłospis dla kobiety w I trymestrze ciąży4, który dostarcza wszystkich
niezbędnych składników w odpowiednich proporcjach:
I śniadanie 3 kromki chleba razowego lub graham z masłem
2 plastry szynki wołowej lub drobiowej
liść sałaty, kilka plasterków pomidora
2 plastry sera białego półtłustego, łyżka dżemu z czarnych porzeczek
II śniadanie Płatki zbożowe - 2 łyżki - z jogurtem naturalnym (150 ml)
łyżeczka otręb pszennych
2 łyżki malin
Obiad Miska zupy pomidorowej z ryżem i natką pietruszki
gulasz warzywny z soczewicą, kasza gryczana
sałatka: sałata, papryka czerwona, pomidor, natka pietruszki, 2 łyżki
oliwy z oliwek
Podwieczorek Sałatka owocowa: pomarańcza, jabłko, gruszka, morela lub
brzoskwinia, rodzynki, orzechy włoskie, jogurt naturalny
Kolacja mieszanka sałat (pół paczki), względnie sałata zielona lub pekińska
2 pomidory, pół drobno pokrojonej cebuli, 100g grillowanego łososia,
2 łyżki oliwy, wyciśnięty ząbek czosnku, szczypta soli jodowanej,
pieprzu ziołowego, zioła prowansalskie
Przekąska przed snem
(opcjonalnie) Ciepłe mleko lub kakao
Podsumowując, właściwe odżywianie się matki zarówno przed, w trakcie, jak i po
ukończeniu ciąży ma ogromny wpływ na prawidłowy wzrost i rozwój płodu. Świadomość dobrego
stanu zdrowia i odżywienia oraz idące za tym korzyści dają matce poczucie bezpieczeństwa i
komfort psychiczny, że robi wszystko, aby jej dziecko rozwijało się prawidłowo. W zachowaniu
prawidłowej diety podczas ciąży główną rolę powinni spełniać dietetycy, a prowadzący ciążę
ginekolodzy powinni zachęcać swoje pacjentki do odwiedzenia dietetyka.
4
y
ródło: "Poradnik żywienia kobiet w ciąży", pdf
5 | S t r o n a
Bibliografia:
1. Peckenpaugh N., Podstawy żywienia i dietoterapia, wyd I polskie, red. D. Gajewska, wyd. Elsevier
Urban & Partner, 2011
2. Ciborowska H, Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, wyd. III
uzupełnione, wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
3. "Poradnik żywienia kobiet w ciąży", wersja pdf, z
ródło: www.imd.med.pl
4. Gawęcki J., Żywienie człowieka zdrowego i chorego, wyd. II zmienione, wyd. PWN, 2010