BUDOWA WEWN
TRZNA ŚRÓDMÓZGOWIA
CRUS CEREBRI
parzysty twór
zawiera włókna nerwowe. które w swej większości przechodzą tędy z torebki wewnętrznej do części
brzusznej mostu. Włókna te rozpoczynają się w komórkach kory mózgu, a kończą się w rdzeniu
kręgowym, w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych oraz w jądrach mostu i w tworze siatkowatym
pnia mózgu. Odpowiednio do tego określa się je mianem;
tractus corticospinalis
(najliczniejsze; zajmują one przyśrodkowe 3/5 odnogi mózgu i zaopatrują mięśnie tułowia i kończyn)
tractus corticonuclearis
(biegną po obu stronach drogi korowo-rdzeniowej wzdłuż przyśrodkowej i bocznej części odnogi
mózgu. Przyśrodkową 1/5 zajmuje tractus frontopontinus, boczną 1/5 - tractus
parietooccipitotemporopontinus).
tractus corticopontinus (medialis et lateralis)
tractus corticoreticularis
TEGMENTUM
substantia nigra
W skład istoty czarnej wchodzą dwie warstwy, różniące się zabarwieniem i budową mikroskopową.
zona compacta s. nigra
Jej komórki zawierają znaczną ilość melaniny
W komórkach warstwy zbitej znajdują się stosunkowo duże ilości dopaminy, będącej ich substancją
przekaz
nikowa.
zona reticularis s. rubra
wysyła zębate wypustki w kierunku odnóg mózgu, wskutek czego granica między tymi tworami nie jest
wyraz
nie zaznaczona.
Komórki nie zawierają one większych ilości dopaminy lub melaniny.
W obu warstwach istoty czarnej znajduje się dużo żelaza, którego ilość może jeszcze bardziej
powiększać się w niektórych stanach patologicznych, jak np. w chorobie Hallervordena-Spatza.
Połączenia
Z połączeń doprowadzających najlepiej są znane drogi, które biorą początek w:
ciele prążkowanym (zarówno w striatum, jak i w globus pallidus; część tych połączeń jest bogata w
GABA. uważany za ich substancje przekaz
nikową; kończą się one w warstwie siatkowatej.)
w korze mózgu
w jądrze niskowzgórzowym
we wzgórkach górnych pokrywy
w jądrach szwu (połączenia serotoninergiczne)
bocznice długich dróg wstępujących.
Większość aksonów wychodzących z warstwy zbitej istoty czarnej zdąża do
prążkowia (dopamina; w ten sposób istota czarna i prążkowie są nawzajem połączone drogami
nerwowymi o odmiennej swoistości biochemicznej. Od ich interakcji zależy prawidłowe napięcie
mięśni i hamowanie pewnych typów ruchów mimowolnych.)
połączenia wstępujące dopaminergiczne, które zdążają do innych struktur, a zwłaszcza do układu
limbicznego
połączenia ze wzgórzem (rozpoczynają się one w warstwie siatkowatej i dochodzą głównie do jądra
brzusznego przedniego i częściowo brzusznego pośredniego wzgórza. W przeciwieństwie do połączeń
poprzednich NIE S
to połączenia dopaminergiczne.)
substantia grisea centralis
Otacza wodociąg mózgu
zawiera jądra NC IV i III
Jądro spoidła tylnego (jądro Darkszewicza)
większość włókien nerwowych, wychodzących z tego jądra podąża do spoidła tylnego.
nucleus dorsalis raphes
Jest ono jednym z największych skupisk komórek bogatych w serotoninę, które wysyłają aksony
wstępujące do dużych obszarów przodomózgowia.
Zniszczenie
powoduje znaczny spadek stężenia serotoniny w półkulach mózgu.
nucleus supratrochlearis
fasciculus longitudinalis dorsalis
rozpoczyna się w podwzgórzu, skąd przez śródmózgowie biegnie aż do istoty szarej środkowej
tyłomózgowia. Jest on jedna z dróg układu autonomicznego, łączących ośrodki wegetatywne pnia
mózgu.
formatio reticularis
nucelus medianus raphes
jeden z głównych ośrodków serotoninowych pnia mózgu.
area tegmentalis ventralis
komórki zawierające stosunkowo znaczne ilości dopaminy
aksony tych neuronów biegną do międzyrnózgowia i do półkul mózgu, przede wszystkim jednak do
układu limbicznego.
nucleus intestitialis
ma prawdopodobnie związek z ruchami gałek ocznych w kierunku pionowym i obrotowym.
Układ siatkowaty pubudzający1
Rozpoczyna się w tyłomózgowiu. Główne jego ogniwa znajdują się w przyśrodkowej części tworu
siatkowatego nakrywki, jak również w niskowzgórzu oraz w niektórych jądrach wzgórza.
Układ ten otrzymuje impulsy nerwowe przez bocznice długich dróg wstępujących i przekazuje za
pośrednictwem krótkich neuronów do między mózgowia; stąd kierują się one dalej do układu
limbicznego i do kory mózgu. Impulsy nerwowe z receptorów mogą więc docierać do kory mózgu nie
tylko przez znane od dawna układy długich dróg czuciowych, ale również i przez neurony układu
siatkowatego pobudzającego.
Drażnienie tego układu powoduje w korze mózgu zmiany elektroencefalograficzne, podobne do tych,
jakie występują przy przejściu ze snu do czuwania; obustronne zaś jego przecięcie wywołuje u
zwierzęcia doświadczalnego senność lub stan osłupienia (stupor). Układ siatkowaty pobudzający
odgrywa prawdopodobnie poważną rolę w regulowaniu snu i czuwania oraz ma istotny związek ze
świadomością.
nucleus ruber
Połączenia.
przez pedunculi cerebellares superiores, biorą one początek:
we wszystkich jądrach móżdżku z wyjątkiem jądra wierzchu.
w korze mózgu,
w istocie czarnej,
w tworze siatkowatym śródmózgowia
w górnych wzgórkach pokrywy.
Drogi odprowadzające.
Do dróg zstępujących jądra czerwiennego należą:
tractus rubrospinalis
Jej włókna przechodzą do przeciwległej połowy nakrywki, tworząc decussatio tegmenti ventralis,
następnie zaś zaginają się ku dołowi, biegnąc w dolnym odcinku śródmózgowia przed skrzyżowaniem
konarów górnych móżdżku. Niżej w tyłomózgowiu włókna czerwienno-rdzeniowe przesuwają się
stopniowo w kierunku bocznym i następnie wnikają do sznura bocznego rdzenia kręgowego
tractus rubroreticularis
tractus rubroolivaris.
Włókna dróg wstępujących
Większość z nich kończy się we wzgórzu, w jego jądrze brzusznym pośrednim.
Czynność.
jest ośrodkiem pozostającym pod silnym wpływem móżdżku, z którego otrzymuje najwięcej włókien
nerwowych. Jego uszkodzenie może wywołać ruchy mimowolne, a przede wszystkim drżenie
zamiarowe.
nucleus interpeduncularis
bywa zaliczane do układu limbicznego
Połączenia.
Większość włókien dochodzących do jądra międzykonarowego rozpoczyna się w obrębie
międzymózgowia:
w jądrach ciała suteczkowatego (tractus mamillointerpeduncularis)
w jądrach uzdeczki (tractus habenulointerpeduncularis)
Włókna wychodzące z jądra międzykonarowego biegną przeważnie ku tyłowi, kończąc się w obrębie
tworu siatkowatego oraz istoty szarej środkowej.
Pęczki włókien nerwowych.
pedunculi cerebellares superiores
Wnikają z górnego odcinka mostu do śródmózgowia. Na wysokości wzgórków dolnych pokrywy
włókna ich przechodzą przeważnie na stronę przeciwległa, tworząc decussatio pedunculorum
cerebellarium superiorum.
Powyżej skrzyżowania podążają one ku górze w postaci pasma istoty białej, przechodzącego na
wysokości wzgórków górnych w jądro czerwienne. Część włókien kończy się w jądrze czerwiennym,
pozostałe zaś podążają dalej do wzgórza.
W konarze górnym móżdżku znajdują się również włókna zstępujące, które schodzą ku dołowi, do
mostu oraz do rdzenia przedłużonego, oraz nieliczne włókna nie skrzyżowane.
lemniscus medialis
włókna rozpoczynające się w jądrze smukłym i klinowatym
Obok włókien wstęgi przyśrodkowej (opuszkowo-wzgórzowych) biegną włókna wstęgi rdzeniowej
(drogi rdzeniowo-wzgórzowej) oraz wstęgi trójdzielnej (drogi jądrowo-wzgórzowej).
lemniscus lateralis
Zawiera głównie włókna drogi słuchowej.
kierują się w stronę jądra wzgórka dolnego. Część wstęgi bocznej kończy się w powyższym jądrze, a
część podąża dalej przez ramię wzgórka dolnego do ciała kolankowatego przyśrodkowego. W
śródmózgowiu do wstęgi bocznej dołączają się włókna drogi rdzeniowo-pokrywowej, biegnące w
niższych odcinkach mózgowia wspólnie z droga rdzeniowo-wzgórzową.
fasciculus longitudinalis medialis
rozpoczyna się w jądrze śródmiąższowym, aż do części szyjnej rdzenia kręgowego
W skład pęczka podłużnego przyśrodkowego wchodzą włókna nerwowe różnego pochodzenia; do
najlepiej poznanych należą włókna rozpoczynające się w jądrach przedsionkowych i w jądrze
śródmiąższowyrn; tworzą one
tractus vestibulolongitudinalis
przez twór siatkowaty do pęczka podłużnego przyśrodkowego zarówno jednej, jak i drugiej strony.
Włókna wstępujące dochodzą bezpośrednio do jąder NC VI, IV i III
Włókna zstępujące biegną w rdzeniu przedłużonym i w części szyjnej rdzenia kręgowego do jądra NC
XI i do komórek ruchowych rogu przedniego.
tractus interstitiolongitudinalis.
włókna zstępujące, które dochodzą do jąder ruchowych nerwów czaszkowych, do komórek tworu
siatkowatego oraz, zdaniem niektórych badaczy, również i do części szyjnej rdzenia kręgowego.
włókna łączące jądra ruchowe nerwów czaszkowych między sobą
Czynność.
jest drogą nerwowa, przez którą odbywa się koordynacja czynności mięśni głowy, szyi i gałek ocznych
pod wpływem bodz
ców działających na zakończenia czuciowe kanałów półkolistych i przedsionka.
Silne drażnienie tych receptorów powoduje rytmiczne ruchy gałek ocznych, zwane oczopląsem
(nystagmus). Oczopląs może powstawać także wskutek uszkodzenia pęczka podłużnego
przyśrodkowego, jak również pod wpływem wielu innych czynników.
W górnym odcinku pęczka podłużnego przyśrodkowego biegną włókna związane czynnościowo z
 ośrodkami skojarzonego spojrzenia w bok", umiejscowionymi w korze mózgu oraz w moście.
Uszkodzenie tych włókien uniemożliwia zwracanie gałek ocznych w stronę, po której znajduje się
ognisko chorobowe.
tractus tegmentalis centralis
TECTUM MESENCEPHALI
lamina tecti
nucleus colliculi inferioris
strata grisea et alba colliculi superioris
regio praetectalis
nucleus colliculi inferioris
+ commissura colliculorum inferiorum
Połączenia.
lemniscus lateralis
włókna rozpoczynające się w jądrach ciała czworobocznego, jądrach oliwki górnej i w jądrach wstęgi
bocznej. Włókna te wnikają do jądra wzgórka dolnego z różnych stron, głównie jednak z blaszki
rdzennej głębokiej. Wiele włókien wstęgi bocznej nie kończy się we wzgórku dolnym, lecz biegnie
przez blaszkę rdzenną głęboką i spoidło wzgórków dolnych na stronę przeciwległą lub też przez blaszkę
rdzenną powierzchowną wchodzi do ramienia wzgórka dolnego, kończąc się w ciele kolankowatym
przyśrodkowym.
Oprócz wstęgi bocznej do jądra wzgórka dolnego dochodzą również włókna zstępujące, które biorą
początek w korze mózgu.
Drogi odprowadzające.
przez ramię wzgórka dolnego do ciała kolankowatego przyśrodkowego
Są one jednym z ogniw drogi słuchowej, której ostatni neuron łączy ciało kolankowate
przyśrodkowe z korą mózgu.
Część włókien eferentnych nie kończy się w ciele kolankowatym bocznym, lecz biegnie dalej, aż do
kory słuchowej.
włókna zdążające do wzgórka górnego
włókna biegnące we wstędze bocznej ku dołowi  w kierunku przeciwnym niż włókna drogi
słuchowej; kończą się one w niżej położonych ośrodkach słuchowych.
Czynność.
jest podkorowym ośrodkiem słuchu, pośredniczącym w przekazywaniu impulsów ze wstęgi bocznej do
kory mózgu. Oprócz tego odbywa się tu prawdopodobnie integracja niektórych odruchów
wywoływanych przez bodz
ce słuchowe.
strata grisea et alba colliculi superioris
mają budowę warstwową
Połączenia.
Drogi doprowadzające w większości pochodzą z trzech z
ródeł:
1. z pasma wzrokowego dochodzą do blaszki pokrywy przez ramię wzgórka górnego
2. Z kory mózgu włókna korowo-pokrywowe, rozpoczynające się w różnych obszarach korowych,
głównie jednak w korze płata potylicznego.
3. Włókna drogi rdzeniowo-pokrywowej
4. Razem z nimi wchodzą bocznice wstęgi przyśrodkowej oraz prawdopodobnie włókna biorące
początek w jądrach czuciowych nerwu trójdzielnego. Przekazują one impulsy czuciowe do istoty szarej
wzgórka górnego.
5. włókna słuchowe, rozpoczynające się we wzgórku dolnym
6. aksony komórek jąder móżdżku
7. nakrywki konarów.
Drogi odprowadzające
1) do rdzenia kręgowego (tractus tectospinalis)
po wyjściu ze wzgórka górnego zataczają łuk dokoła istoty szarej środkowej, biegną dalej między
pęczkiem podłużnym przyśrodkowym a jądrem czerwiennym i dochodzą do płaszczyzny pośrodkowej,
tworząc z włóknami strony przeciwnej decussatio tegmenti dorsalis. Po drugiej stronie podążają one ku
dołowi w sąsiedztwie pęczka podłużnego przyśrodkowego, a następnie razem z nim wnikają do rdzenia
kręgowego.
2) do jąder ruchowych nerwów czaszkowych (tractus tectonuctearis)
3) do tworu siatkowatego (tractus tectoreticularis)
4) do wzgórza, jąder uzdeczki, jądra czerwiennego, istoty czarnej oraz móżdżku.
regio praetectalis (nuclei praetectales)
Przez okolicę przedpokrywową przechodzi łuk odruchu z
renicy na światło.
J
DRA NERWÓW CZASZKOWYCH
nucleus mesencephalicus n. trigemini
rozpoczynające się w górnym odcinku mostu, w obrębie śródrnózgowia rozciąga się wzdłuż bocznej
powierzchni istoty szarej środkowej otaczającej wodociąg mózgu.
Zarówno jądro to, jak i leżące obok niego tractus mesencephalicus n. trigemini zmniejszają się
stopniowo w kierunku międzymózgowia.
nucleus n. trochlearis
Włókna korzeniowe ulegają skrzyżowaniu i wychodzą z mózgowia po stronie przeciwległej poniżej
wzgórka dolnego blaszki pokrywy.
Ich przebieg wewnątrz mózgowia jest bardzo złożony. przechodzą na stronę przeciwległa, tworząc
decussatio nervorum trochlearium. Stad podążają skośnie ku tyłowi i ku górze do miejsca wyjścia z
mózgowia.
Czynność.
zaopatruje przeciwległy mięsień skośny górny oka, poruszający gałkę oczna w stronę boczną i ku
dołowi.
Uszkodzenie
powoduje ograniczenie powyższych ruchów; u chorego występuje wówczas zez ku górze, najbardziej
wyraz
ny przy patrzeniu w dół i w stronę boczną.
NUCLEI N. OCULOMOTORII
leżą w przedniej części istoty szarej środkowej śródmózgowia na wysokości wzgórków górnych blaszki
pokrywy. U dołu dochodzą one czasami aż do jądra nerwu bloczkowego, a u góry i ku przodowi kończą
się wraz z istotą szarą środkową, otaczającą wodociąg mózgu.
Rozróżnia się kilka jąder nerwu okoruchowego
nucleus principalis n. oculomotorii
zwane też wielkokomórkowym
Czynność.
Komórki jądra głównego nerwu okoruchowego wysyłają włókna nerwowe do mięśni zewnętrznych oka
(z wyjątkiem m. skośnego górnego, unerwionego przez n. bloczkowy, i m. prostego bocznego,
unerwionego przez n. odwodzący) oraz do dz
wigacza powieki górnej.
nucleus centralis n. oculomotorii
Wielu badaczy jądro to uważa za środek kierujący zbieżnym ruchem gałek ocznych; wydaje się to
jednak mało prawdopodobne.
nucleus caudalis centralis n. oculomotorii
nucleus accessorius s. autonomicus n. oculomotorii
W pobliżu międzymózgowia oba jądra dodatkowe nerwu oko ruchowego, prawe i lewe, łącza się z sobą
w płaszczyz
nie pośrodkowej i jako nieparzyste nucleus medianus anterior otaczają pozostałe jądra
nerwu okoruchowego, przechodząc również częściowo i na brzuszną powierzchnię jądra głównego.
Czynność.
ośrodek, z którego za pośrednictwem komórek zwoju rzęskowego podążają impulsy nerwowe do mięśni
wewnętrznych gałki ocznej (m. zwieracza z
renicy i m. rzęskowego).
jest ośrodkiem zwężającym z
renicę i powodującym akomodację oka.
Włókna korzeniowe nerwu okoruchowego biegną w wiązkach przez nakrywkę konarów do bruzdy
przyśrodkowej odnogi mózgu, skąd wychodzą na zewnątrz mózgowia.
UWAGI KLINICZNE
Duże uszkodzenia śródmózgowia powodują najczęściej śmierć pacjenta. Natomiast przy
mniejszych występują charakterystyczne zespoły objawów chorobowych, różne dla odnogi
mózgu, nakrywki i pokrywy.
1. Zespół odnogi mózgu. W wyniku zniszczenia włókien korowo-rdzeniowych powstaje
drugostronny niedowład połowiczy. Uszkodzenie włókien korowo-jadrowych może spo-
wodować zaburzenia, również kontralateralne, w zakresie niektórych mięśni unerwionych
przez nerwy czaszkowe: VII, X, XII (m.in. niedowład mięśni wyrazowych dolnej części twarzy i
zbaczanie jeżyka). Ponieważ ognisko chorobowe obejmuje zwykle także istotę czarną i włókna
korzeniowe nerwu okoruchowego, dodatkowo może występować drżenie spoczynkowe kończyn
przeciwległej połowy ciała (istota czarna) oraz opadnięcie powieki i poważne zaburzenia
ruchów gałki ocznej po tej samej stronie {n. okoruchowy). Cały zespół powyższych objawów,
łącznie z porażeniami nerwu okoruchowego, nosi nazwę zespołu Webera.
2. Zespól nakrywki konarów. Do charakterystycznych objawów należą: ipsilateralne
porażenie nerwu okoruchowego (uszkodzenie jego jąder lub włókien korzeniowych),
kontralateralne obniżenie czucia ułożenia (uszkodzenie wstęgi przyśrodkowej), kontralateralne
ruchy mimowolne - najczęściej drżenia wraz ze wzmożeniem napięcia mięśni,
charakterystycznym dla chorób układu pozapiramidowego (uszkodzenie jądra czerwiennego i
istoty czarnej). Zespół powyższych objawów nazywa się zespołem Benedikta.
3. Zespół pokrywy. Objawy przy uszkodzeniu wzgórków pokrywy na ogół nie są wyraz
nie
sprecyzowane. Uważa się, że charakterystycznym zespołem klinicznym przy ucisku guza na
wzgórki górne jest tzw. zespół Parinauda. U pacjenta z tego rodzaju schorzeniem, przy
nadmiernym zgięciu głowy ku przodowi, gałki oczne poruszają się odruchowo ku górze. Gdy
proces chorobowy sięga głębiej, może nastąpić uszkodzenie jąder nerwu okoruchowego i
bloczkowego oraz wodogłowie wewnętrzne, spowodowane uciskiem na wodociąg" mózgu i
zamknięciem jego światła.