J
DRA WZGÓRZA
NUCLEI ANTERIORES THALAMI
nucleus anteroventralis
Jest głównym jądrem tej okolicy
nucleus anterodorsalis
nucleus anteromedialis
Do jąder przednich dochodzą przede wszystkim aksony z ciała suteczkowatego w postaci pęczka
suteczkowo-wzgórzowego.
Ponadto docierają tu włókna nerwowe z hipokampa.
Jądra przednie mają także liczne, obukierunkowe (wzgórzowo-korowe i korowo-wzgórzowe)
połączenia z kora zakrętu obręczy.
Uważa się, że jądra przednie wzgórza są ośrodkiem zespalającym czynność hipokampa, niektórych
ośrodków podwzgórza i wzgórza oraz kory zakrętu obręczy.
Zespół tych ośrodków odgrywa prawdopodobnie istotną rolę w złożonych czynnościach, obejmujących
między innymi odpowiedzi ze strony narządów wewnętrznych. Zdaniem niektórych badaczy jądra
przednie mają być odpowiedzialne za komponent afektywny impulsów czuciowych docierających do
wzgórza.
NUCLEUS MEDIALIS THALAMI
Do najlepiej poznanych połączeń jądra przyśrodkowego należy zaliczyć połączenia z korą czołową,
układem limbicznym i podwzgórzem.
Włókna wzgórzowo-korowe i korowo-wzgórzowe łączą jądro przyśrodkowe wzgórza z korą czołową,
leżąca do przodu od kory ruchowej i tzw. przedruchowej.
Połączenia z tzw. kora gruszkowatą i ciałem migdałowatym.
Obukierunkowe połączenia między jądrem przyśrodkowym wzgórza a podwzgórzem przebiegają
głównie w istocie szarej, otaczającej komorę trzecią.
Istnieją jednak również połączenia wzgórzowo-podwzgórzowe, biegnące innymi drogami; dochodzą
one do bocznej części podwzgórza i pola przedwzrokowego.
Zniszczenie
po obu stronach może wywołać objawy podobne do występujących po uszkodzeniu płatów czołowych
NUCLEI VENTRALES THALAMI
nucleus ventralis anterior
dochodzą do niego połączenia z:
ciała prążkowanego,
tworu siatkowatego śródmózgowia
i tzw. niespecyficznych jąder wzgórza
w mniejszym stopniu z móżdżku.
aksony komórek jądra brzusznego przedniego w znacznym stopniu zdążają do
prążkowia
do tzw. kory przedruchowej (z kory przedruchowej biegną aksony w kierunku przeciwnym, do jądra
brzusznego przedniego)
* Związek jądra brzusznego przedniego z motoryką wydaje się oczywisty. Jego drażnienie powoduje
wzmożenie napięcia mięśni i drżenia.
Zniszczenie
może skutecznie znosić patologiczne drżenia w zespole Parkinsona. Niektórzy wiążą jądro brzuszne
przednie z układem pobudzającym mózgowia.
nucleus ventralis intermedius
jest ośrodkiem włączonym w mechanizm sprzężenia zwrotnego, łączącego móżdżek z korą mózgu
Do jądra brzusznego pośredniego dochodzą
aksony komórek j.zębatego móżdżku przeciwległej strony z ipsilateralnego jądra czerwiennego
z gałki bladej
* Znaczna część włókien, wychodząca z móżdżku, dociera przez jego konar górny do wzgórza tworząc
tractus cerebellothalamicus
Większość włókien wychodzących z jądra brzusznego pośredniego biegnie do
kory ruchowej i przedruchowej (z którą również ma połączenia obukierunkowe)
nucleus ventralis posterior (nucleus ventralis basalis)
" nucleus ventralis posteromedialis
" nucleus ventralis posterolateralis
jest głównym ośrodkiem czuciowym wzgórza.
Dochodzą tu
wstęga przyśrodkowa
wstęga rdzeniowa (drogi rdzeniowo-wzgórzowe)
wstęga trójdzielna
Wstęga przyśrodkowa i wstęga rdzeniowa dochodzą do jądra brzusznego tylno-bocznego. Są to drogi
czuciowe, przewodzące impulsy nerwowe z zakresu unerwienia nerwów rdzeniowych.
Wstęga trójdzielna rozpoczyna się głównie w jądrach krańcowych nerwu trójdzielnego i kończy się w
jądrze brzusznym tylno-przyśrodkowym.
W jądrach brzusznych tylnych wzgórza istnieje wyraz
na lokalizacja somatotopowa: do jądra brzu-
sznego tylnego przyśrodkowego docierają impulsy z twarzy, a w jądrze brzusznym tylnym bocznym są
reprezentowane kolejno: kończyna górna, tułów i kończyna dolna.
Do jądra brzusznego tylno-przyśrodkowego, oprócz wstęgi trójdzielnej, dochodzą również włókna
smakowe z jądra samotnego. (kończą się one w części położonej bardziej przyśrodkowo, zwanej
jądrem brzusznym tylno-przyśrodkowyrn drobnokomórkowym lub jądrem łukowatym dodatkowym)
Informacje czuciowe są przesyłane z jąder brzusznych tylnych do kory czuciowej przez odnogę tylną
torebki wewnętrznej (te same okolice kory czuciowej wysyłają włókna w kierunku przeciwnym, do
jąder brzusznych tylnych wzgórza)
NUCLEI LATERALES THALAMI
nucleus lateralis dorsalis
nucleus lateralis posterior
ma połączenia z korą tylnej części zakrętu obręczy i częściowo płacików ciemieniowych. wysyła
aksony do pól płata ciemieniowego, leżących ku tyłowi od kory czuciowej.
NUCLEI PULVINARIS
" nucleus pulvinaris inferior
" nucleus pulvinaris medialis
" nucleus pulvinaris lateralis
" nucleus pulvinaris anterior
" nucleus suprageniculatus
" nucleus limitans
Dochodzą do niej aksony z różnych jąder wzgórza. Jej jądra są połączone z filogenetycznie nowymi
obszarami kory asocjacyjnej płata ciemieniowego, potylicznego i skroniowego.
METATHALAMUS
nuclei corporis genicuiati medialis
Za ośrodek słuchu jest uważana przede wszystkim część drobnokomórkowa - głównie jądro brzuszne -
do której przez ramię wzgórka dolnego dochodzą włókna wstęgi bocznej oraz aksony komórek jądra
wzgórka dolnego.
Włókna wychodzące z części drobnokomórkowej zdążają przez część podsoczewkową torebki
wewnętrznej do kory słuchowej.
nuclei corporis genicuiati lateralis
podkorowy ośrodek wzroku
+ nucleus accessorius corporis geniculati lateralis
Zawiera neurony GABA-ergiczne, hamujące czynność neuronów jądra głównego.
Do głównego jądra ciała kolankowatego bocznego najliczniej dochodzą włókna pasma wzrokowego i
włókna rozpoczynające się w korze wzrokowej.
Pasmo wzrokowe dzieli się na korzeń przyśrodkowy, zawierający między innymi włókna, które
pochodzą z tzw. spoideł nadwzrokowych i korzeń boczny.
Korzeń boczny zawiera skrzyżowane i nie skrzyżowane włókna, rozpoczynające się w komórkach
wzrokowo-zwojowych siatkówki. Większość włókien korzenia bocznego kończy się w jądrze ciała
kolankowatego bocznego, przy czym do poszczególnych warstw dochodzą aksony tylko z jednej gałki
ocznej; w warstwach 2, 3 i 5 kończą się włókna nerwowe z gałki jednoimiennej, a w warstwie l, 4 i 6
ze strony przeciwległej.
Do ciała kolankowatego bocznego dochodzi znaczna ilość aksonów pochodzących z kory wzrokowej.
Aksony neurocytów głównego jądra ciała kolankowatego bocznego kierują się przez torebkę
wewnętrzną do kory wzrokowej, która stanowi zakończenie drogi wzrokowej.
NUCLEI MEDIANI THALAMI
" nuclei paraventriculares thalami
" nucleus parataenialis
" nucleus reuniens (tworzy zrost międzywzgórzowy)
Mają połączenia z tworem siatkowatym, z jądrami pod wzgórza iż niektórymi ośrodkami układu
limbicznego i prawdopodobnie obustronnie z korą mózgu.
NUCLEI INTRALAMINARES. NUCLEUS CENTROMEDIANUS
" nucleus centralis medialis
" nucleus paracentralis
" nucleus centralis lateralis
" nucleus centromedianus thalami
" nucleus parafascicularis, otaczające pęczek tyłozgięty
włókna nerwowe do:
prążkowia
znacznych obszarów kory mózgu.
(jądro środkowo-pośrodkowe ma połączenia biegnące przede wszystkim do prążkowia.)
NUCLEI RETICULARES THALAMI
aksony jego neuronów kierują się przede wszystkim do pozostałych jąder wzgórza.
Są to neurony hamujące, GABA-ergiczne. Otrzymują one obfitą aferentację ze znacznych obszarów
kory mózgu.
*Jądra siatkowate wzgórza razem z jądrem brzusznym ciała kolankowatego bocznego i warstwą
niepewną należą do tzw. thalamus ventralis.
Wszystkie pozostałe jądra wzgórza tworzą thalamus dorsalis.
Połączenia wzgórza z korą mózgu
Większość jąder wzgórza łączy się z korą mózgu za pośrednictwem włókien wzgórzowo-korowych i
korowo-wzgórzowych, tworzących radiationes thalami. Włókna te biegną przeważnie przez torebkę
wewnętrzną, otaczając jądro soczewkowate.
Zależnie od tego, po której stronic jądra soczewkowatego przebiegają, określa sieje mianem
pedunculus thalami anterior, pedunculus thalami superior, pedunculus thalami posterior i pedunculus
thalami inferior
Połączenia głównych jąder wzgórza z korą mózgu
nuclei anteriores Zakręt obręczy
nucleus medialis Płat czołowy (część leżąca przed korą ruchową)
nuclei ventrales intermedii et anteriores Płat czołowy (głównie kora ruchowa i ,,przedruchowa")
nuclei ventrales posteriores Płat ciemieniowy (kora czuciowa)
nuclei laterales Płat ciemieniowy (część leżąca za kora czuciowa)
nuclei pulvinaris Płat ciemieniowy, potyliczny i skroniowy
nuclei corporis geniculati medialis Płat skroniowy (kora słuchowa)
nucleus corporis geniculali lateralis Płat potyliczny (kora wzrokowa)
Jądra przekaz
nikowe, włączone w układy dróg czuciowych (jądra brzuszne tylne, jądra ciał
kolankowatych) te są podkorowymi ośrodkami czuciowymi (somatosensorycznymi, smakowymi,
wzrokowymi, słuchowymi), które przetwarzają impulsy docierające do nich z receptorów i przekazują
je dalej do określonych okolic czuciowych kory mózgu. Ponieważ niemal wszystkie drogi czuciowe są
przerwane synapsą w obrębie wzgórza, powyższe jądra tworzą jak gdyby wrota, przez które do kory
mózgu przedostają się informacje dotyczące bodz
ców zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i
wewnętrznego.
Niektóre jądra przekaz
nikowe (jak np. jądro brzuszne pośrednie) nie są związane z jakimś określonym
układem dróg czuciowych, chociaż również pośredniczą w przekazywaniu informacji z określonych
ośrodków do kory mózgu. Należy tu wymienić związane z układem pozapiramidowym jądro brzuszne
przednie i otrzymujące informacje z móżdżku jądro brzuszne pośrednie.
Inną grupę jąder stanowią tzw. jądra kojarzeniowe wzgórza. Mają one bardziej różnorodną aferentację,
a ich aksony kończą się w polach kojarzeniowych (asocjacyjnych) kory płata czołowego (jądro
przyśrodkowe) oraz płata ciemieniowego, skroniowego, potylicznego (jądra poduszki).
Jądra śródblaszkowe i jądra pośrodkowe zalicza się do tzw. jąder nieswoistych wzgórza. Na podstawie
danych doświadczalnych uważa się obecnie, że niemal wszystkie jądra nieswoiste wysyłają aksony do
kory mózgu. Są to albo połączenia rozsiane, dochodzące do rozległych obszarów kory nowej, lub też
połączenia kierujące się do filogenetycznie starszych części kory układu limbicznego. Drażnienie tych
okolic daje często uogólnione odpowiedzi w korze obu półkul.
Odrębne miejsce wśród jąder wzgórza zajmuje jądro środkowo-pośrodkowe, które prawdopodobnie
nie ma połączeń z korą mózgu, a jego aksony kończą się przeważnie w prążkowiu. Podobnie jądra
siatkowate nie wysyłają aksonów do kory mózgu. Dochodzą do nich jednak liczne połączenia korowo-
wzgórzowe.
Pętle neuronalne wzgórzowo-korowe.
Większość jąder wzgórza nie tylko wysyła aksony swych neuronów do kory mózgu, ale również
otrzymuje obfite połączenia korowo-wzgórzowe. Tworzą one razem z połączeniami wzgórzowo-
korowymi pętle neuronalne stanowiące jeden z zasadniczych elementów prawidłowej czynności kory
mózgu. Związek między jądrami wzgórza a poszczególnymi obszarami kory mózgu jest tak ścisły, iż
uszkodzenie większego obszaru korowego powoduje zwyrodnienie określonych komórek wzgórza.
Pozwoliło to na opracowanie topografii połączeń wzgórzowo-korowych. Zwyrodnienie najsilniej
wyraża się w jądrach przekaz
nikowych, a nie stwierdza się go w jądrze środkowo-pośrodkowym,
pozbawionym połączeń korowych.
Uwagi fizjologiczne i kliniczne
Wzgórze, jako struktura bardzo złożona, jest włączone w różnorodne mechanizmy czynnościowe.
Jest ono przede wszystkim podkorowym ośrodkiem, do którego docierają impulsy z większości
układów czuciowych. Tutaj ulegają one przekształceniom i w formie bardziej złożonej są
przekazywane do innych ośrodków, a przede wszystkim do kory mózgu i prążkowia.
Wzgórze stanowi nie tylko  stację przekaz
nikową" dla impulsów czuciowych, lecz tworzy duży zespół
jąder spełniających ważne czynności integracyjne. Niektóre bodz
ce czuciowe uzyskują we wzgórzu
znaczenie afektywne; mogą one być odczuwane jako bodz
ce przykre. Przy zachowanym wzgórzu
bardziej pierwotne rodzaje czucia, jak np. ból, mogą być odczuwane nawet po usunięciu kory mózgu
i prążkowia.
Jądra brzuszne wzgórza, pośrednie i przednie, dzięki swym połączeniom z ciałem prążkowanym i kora
ruchową spełniają ważną funkcję w mechanizmach ruchowych, a ich uszkodzenie przejawia się w
postaci patologicznych ruchów mimowolnych.
Ponadto przez tzw. połączenia nieswoiste wzgórze może w łączności z innymi strukturami  układu
siatkowatego pobudzającego" pobudzać cała korę, a przez połączenia swoiste  ściśle określone jej
okolice.
W wyniku uszkodzenia wzgórza, a przede wszystkim jego jąder brzusznych, powstaje zespół
objawów, które mogą mieć różne nasilenie, zależnie od lokalizacji uszkodzenia. Zespół ten
został po raz pierwszy opisany przez Dejerine'a i Roussy (1906).
1. Jednym z głównych objawów jest obniżenie czucia powierzchniowego i głębokiego w
przeciwległej połowie ciała. Pomimo to, że próg bólu jest przy uszkodzeniu wzgórza często
podwyższony, bodziec bólowy, gdy przekroczy wartość progową, jest odczuwany znacznie
dotkliwiej niż normalnie. Towarzyszą ternu często samoistne bóle o dużym nasileniu,
dotyczące przeciwległej połowy ciała. Również inne bodz
ce (np. zimno i niektóre bodz
ce
akustyczne) mogą łączyć się z nieprzyjemnymi odczuciami.
2. Uszkodzeniu wzgórza niekiedy towarzysza zaburzenia afektu, jak np. przymusowy śmiech
lub przymusowy płacz. Objawy te wiążą się zwykle z uszkodzeniem jąder wzgórza,
zaliczanych do układu limbicznego.
3. Do typowych objawów należą patologiczne ruchy mimowolne, przy czym najczęściej
występują tzw. ruchy choreoatetotyczne i drżenie zamiarowe. Pierwsze z nich łączymy z
uszkodzeniem jądra brzuszngo przedniego, a drugie z jądrem brzusznym pośrednim,
otrzymującym projekcję z móżdżku. Towarzyszący dość często powyższym objawom
niedowład połowiczy nie jest spowodowany uszkodzeniem wzgórza, ale zajęciem przez proces
chorobowy torebki wewnętrznej, zawierającej włókna koro-wo-rdzeniowe i korowo-jądrowe.
EPITHALAMUS
trigonum habenulae
Zawiera skupiska istoty szarej, które tworzą nuclei habenulae mediaiis et laleralis.
Drogą doprowadzającą impulsy nerwowe do jąder uzdeczki jest przede wszystkim stria
medullaris thalami. Zawiera włókna rozpoczynające się w:
istocie dziurkowanej przedniej,
zakręcie przykrańcowym (przegrodzie),
polu przedwzrokowym,
przedniej części podwzgórza
ciele migdałowatym
gałce bladej.
Drogi odprowadzające podążają w większości ku dołowi, w kierunku śródmózgowia. Tworzą
one fasciculus retroflexus. Większość włókien kończy się w jądrze międzykonarowym;
niektóre zaś dochodzą do wzgórków górnych pokrywy i do tworu siatkowatego.
można przypuszczać, że stanowią one ośrodek czynności wegetatywnych, związany z układem
limbicznym i podwzgórzem. Po usunięciu jąder uzdeczki u zwierząt występowały zmiany
dotyczące czynności gruczołów dokrewnych oraz termoregulacji.
commissura habenularum
Zawiera pewną ilość włókien rozpoczynających się w jądrze przyśrodkowym uzdeczki;
większość pochodzi jednak z prążków rdzennych wzgórza. Znajdują się tu również włókna
spoidłowe, łączące bardziej odległe części mózgowia.
commissura posterior
+ nucleus commissurae postenoris
corpus pineale
HYPOTHALAMUS
Jądra podwzgórza
1. Grupa przednia jąder podwzgórza
nucleus supraopticus
nucleus paraventricularis
Oba powyższe jądra są jądrami neurosekrecyjnymi, wysyłającymi aksony do tylnego płata przysadki i do lejka.
nucleus suprachiasmaticus
Dochodzą do niego prawdopodobnie włókna wzrokowe z siatkówki.
2. Grupa środkowa jąder podwzgórza.
nucleus infundibuli, czyli nucleus arcuatus
nucleus ventromedialis
nucleus dorsomedialis
nucleus tuberomamillaris
nucleus perifornicalis
nuclei tuberales laterales
3. Grupa tylna jąder podwzgórza.
nucleus mamillaris medialis
Od strony przyśrodkowej i od strony górnej wychodzi z niego fasciculus mamillaris princeps, od strony
bocznej zaś wnikają włókna fornix
nucleus mamillaris lateralis
nuclei praemamillares
DROGI PODWZGÓRZA
DROGI DOPROWADZAJ
CE.
1. Połączenia wstępujące. Wnikają do podwzgórza z nakrywki konarów.
Część z nich dochodzi do ciała suteczkowatego jako pedunculus corporis mamillaris. Większość
jednak dostaje się do części bocznej podwzgórza, gdzie włókna wstępujące razem ze zstępującymi
tworzą podłużnie biegnący fasciculus medialis prosencephali.
Część włókien wstępujących dochodzi do podwzgorza w fasciculus longitudinalts dorsalis. Włókna
wchodzące w skład powyższych pęczków przekazują informacje z narządów wewnętrznych, z ośrodka
smaku (jądro samotne) oraz także z układu somatycznego. Znaczna cześć aksonów wstępujących
pochodzi z ośrodków tworu siatkowatego,
Ponadto do jądra skrzyżowania, za pośrednictwem aksonów nerwów wzrokowych, docierają
informacje wzrokowe z komórek siatkówki.
Impulsy z receptorów węchu dochodzą do podwzgórza przez układ limbiczny.
2. Połączenia wzgórza z podwzgórzem; w ich skład wchodzą aksony wzgórzowo-podwzgórzowe,
biegnące zarówno w strefie przykomorowej. jak i w pęczku suteczkowo-wzgórzowyrn.
3. Największą grupę połączeń aferentnych podwzgórza stanowią układy aksonów, rozpoczynających
się w ośrodkach układu limbicznego (korze węchomózgowia, przegrodzie, zakręcie przykrańcowym,
ciele migdałowatym i hipokampie).
Aksony biegnące z powyższych ośrodków do podwzgórza tworzą różnorodne drogi nerwowe, wśród
których największe znacznie mają:
sklepienie, prążek krańcowy i pęczek przyśrodkowy przodomózgowia.
fornix
Rozpoczyna się zasadniczo w hipokampie i biegnie w ścianie komory bocznej. Wnikają one do ciała
suteczkowatego od strony przednio-bocznej. Część włókien nie dochodzi do ciała suteczkowatego,
lecz kończy się w innych jądrach podwzgórza.
stria terminalis
Biegnie również w ścianie komory bocznej. Zawiera, między innymi, włókna łączące ciało
migdałowate z polem przedwzrokowym i podwzgórzem. Część włókien migdałowo-podwzgórzowych
nie wchodzi w skład prążka krańcowego, lecz biegnie oddzielnie, poniżej ciała prążkowanego,
dochodząc tą drogą do pola przedwzrokowego i podwzgórza.
fasciculus medialis prosencephali
Biegnie w części bocznej podwzgórza i zawiera między innymi aksony zstępujące, które rozpoczynają
się przeważnie w ośrodkach układu limbicznego, w korze węchowej i w przegrodzie (zakręcie
przykrańcowym). Ponadto przez sklepienie i prążek krańcowy docierają do pęczka przyśrodkowego
przodomózgowia aksony pochodzące z ciała migdałowatego i hipokampa. Włókna te kończą się
głównie w części bocznej podwzgórza. niektóre jednak dochodzą do jego części przyśrodkowej.
DROGI ODPROWADZAJ
CE.
1. Połączenia zstępujące (eferentne) podwzgórza.
Biegną one w poprzednio wspomnianych pęczkach (pęczek przyśrodkowy przodomózgowia, konar
ciała suteczkowatego i pęczek podłużny grzbietowy), Z ciała suteczkowatego wychodzi ponadto
fasciculus mamillotegmentalis, który kończy się głównie w tworze siatkowatym nakrywki.
Wymienione drogi przekazują, bezpośrednio lub pośrednio, impulsy do przywspólczulnych i
ruchowych jąder nerwów czaszkowych. Niektóre połączenia docierają do ośrodków TS,
koordynujących takie czynności, jak krążenie, oddychanie i połykanie. Za pośrednictwem dróg
podwzgórzowo-siatkowych i siatkowo-rdzeniowych podwzgórze wpływa ponadto na czynności
neuronów współczulnych i ruchowych rdzenia kręgowego.
Obecnie przypuszcza się, że istnieją także bezpośrednie połączenia podwzgórzowo-rdzeniowe, które
przesyłają impulsy z podwzgórza do rdzenia kręgowego bez pośrednictwa tworu siatkowatego.
2. Połączenia podwzgórza z przysadką i lejkiem.
Podwzgórze wywiera wpływ na przysadkę za pośrednictwem włókien nerwowych, dochodzących do
tylnego płata przysadki lub do lejka. Rozpoczynają się one w jądrach neurosekrecyjnych.
Rozróżnia się jądra neurosekrecyjne wielkokomórkowe (jądro nadwzrokowe i większa część jądra
przykomorowego) oraz drobnokomórkowe (jąadro lejka, część jądra brzuszno-przyśrodkowego i
prawdopodobnie również inne jądra podwzgórza).
Aksony jąder wielkokomórkowych tworzą wyraz
ne pęczki:
tractus supraopticohypophysialis
tractus pararentriculohypophysialis
Materiał neurosekrecyjny, który wytwarza się w perykarionach dużych neurocytów, jest
transportowany w aksonach aż do zakończeń aksonalnych, skąd przedostaje się do naczyń
włosowatych płata tylnego przysadki.
Z dwóch hormonów dochodzących do płata tylnego wazopresyna jest głównie produktem jądra nad
wzrokowego,
a oksytocyna - jądra przykomorowego.
* Wazopresyna, czyli hormon antydiuretyczny, zwiększa resorpcję zwrotną wody w kanalikach nerki,
przez co mocz ulega znacznemu zagęszczeniu. Przerwanie drogi nad-wzrokowo-przysadkowej,
przesyłającej hormon antydiuretyczny do przysadki, wywołuje moczówkę prostą (diabetes insipidus),
chorobę, w której pacjent wydala nadmierne ilości moczu o małej gęstości.
* Oksytocyna powoduje między innymi skurcz mięśni macicy i sutka; może to mieć istotne znaczenie
w czasie porodu i karmienia piersią.
Pęczki włókien, wychodzące z jąder neurosekrecyjnych drobnokoniórkowych, określa się jako
tractus tuberohypophysialis
tractus tuberoinfundibularis
Droga guzowo-lejkowa jest uważana za główną drogę, przesyłająca wytwarzane w pod wzgórzu
hormony uwalniające i hormony hamujące uwalnianie.
Są to substancje, które pobudzają uwalnianie niektórych hormonów przedniego płata przysadki:
hormonu kortykotropowego (ACTH), hormonu tyreotropowego (TH), hormonu wzrostu (GH),
hormonu pęcherzyko-zwrotnego (FSH), hormonu luteinizującego (LH), i hamują wydzielanie innych:
prolaktyny i hormonu pobudzającego melanocyty.
Hormony podwzgórza, stymulujące lub hamujące uwalnianie, dostają się z aksonów drogi guzowo-
lejkowej do naczyń włosowatych lejka, a zwłaszcza do jego kłębuszków. Dalej przez naczynia żylne
układu wrotnego przysadki wędrują do jej płata przedniego.
Cześć włókien drogi nadwzrokowo-przysadkowej i przykomorowo-przysadkowej również nie
dochodzi do tylnego pląta przysadki kończąc się w lejku (włókna nadwzrokowo-lejkowe i
przykomorowo-lejkowe). Mogą one, podobnie jak włókna guzowo-lejkowe, należeć do układu
neurosekrecyjnego, regulującego czynność przedniego płata przysadki.
3. tractus hypothalamothalamici
Do wzgórza, oprócz licznych, rozsianych włókien nerwowych, podąża makroskopowo widoczny
fasciculus mamillothalamicus. Z ciała suteczkowatego wychodzi on razem z pęczkiem suteczkowo-
nakrywkowym. W początkowym odcinku włókna obu tych dróg biegną razem ku górze, tworząc
fasciculus mamillaris princeps. Dopiero w dalszym przebiegu włókna pęczka suteczkowo-
nakrywkowego oddalają się ku tyłowi biegnąc do śródmózgowia, a pęczek suteczkowo-wzgórzowy
kieruje się ku górze przez tylną część podwzgórza.
Zakończenia pęczka suteczkowo-wzgórzowego znajdują się w jądrach przednich wzgórza.
4. Połączenia podwzgórza z układem limbicznym.
Odpowiednikiem połączeń zstępujących, biegnących od ośrodków układu limbicznego do podwzgórza
i pola przedwzrokowego, są połączenia wstępujące, które zdążają w kierunku przeciwnym. Dochodzą
one przede wszystkim do ciała migdałowatego, z którym podwzgórze jest czynnościowo ściśle
związane, oraz do przegrody (zakrętu przykrańcowego) i niektórych obszarów kory limbicznej.
Uwagi fizjologiczne i kliniczne
Podwzgórze, jest strukturą o zasadniczym znaczeniu. Do jego podstawowych czynności należy neurosekrecja i
związana z nią kontrola wydzielania przysadki.
1. Neurosekrecja i kontrola czynności przysadki. Omówiono je przy opisie połączeń podwzgórza z
przysadką. Należy tu jeszcze wspomnieć, że poprzez dodatnie bądz
ujmne sprzężenie zwrotne hormony
przysadki i innych gruczołów wydzielania dokrewnego wpływają ze swej strony na neurosekrecję podwzgórza.
2. Integracja czynności wegetatywnych. Podwzgórze jest głównym ośrodkiem układu autonomicznego,
kierującym czynnościami wegetatywnymi. Część przednia podwzgórza uważa się za ośrodek przywspółczulny.
Zadrażnienie tej okolicy powoduje zwolnienie akcji serca, skurcz pęcherza moczowego i wzmożenie
perystaltyki jelit. Drażniąc część środkową oraz tylną można wywołać reakcje charakterystyczne dla czynności
układu współczulnego; przyśpieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, rozszerzenie z
renic.
Jakkolwiek w poszczególnych częściach podwzgórza istnieje przewaga reakcji charakterystycznych dla układu
współczulnego lub przywspółczulnego, to jednak nie jest to regułą. Ponadto nasilenie objawów ze strony
poszczególnych narządów może być bardzo różne, zależnie od lokalizacji elektrody i rodzaju prądu.
U chorych z zespołami podwzgórzowymi obserwuje się zwykle zaburzenia czynności wegetatywnych, takie jak
podwyższone lub obniżone ciśnienie krwi, naczynioruchowe bóle głowy, nadmierne pocenie lub osłabienie
perystaltyki jelit.
3. Termoregulacja. Cechą charakterystyczną wszystkich zwierząt stałocieplnych jest zdolność utrzymywania
równowagi między produkcją ciepła a jego stratą przez organizm. W podwzgórzu znajdują się główne ośrodki,
które równowagę tę utrzymują. Działają one pod wpływem informacji dochodzących z termodetektorów,
zarówno znajdujących się poza ośrodkowym układem nerwowym, jak i zlokalizowanych w podwzgórzu.
Ponadto w podwzgórzu są zlokalizowane chemoreceptory, reagujące na substancje gorączkotwórcze
(pyrogenne).
Przednia cześć podwzgórza, łącznie z okolicą przedwzrokową, zawiera ośrodki chroniące przed przegrzaniem.
Po ich obustronnym zniszczeniu temperatura ciała ulega znacznemu podwyższeniu (hyperthermia),
prowadzącemu często do zejścia śmiertelnego. Część tylna podwzgórza kieruje mechanizmami zapobiegający-
mi nadmiernemu oziębianiu organizmu. Obustronne jej przecięcie prowadzi do obniżenia temperatury ciała.
4. Regulacja pobierania pokarmu i wody. W podwzgórzu znajdują się ośrodki regulujące pobieranie
pokarmów. W części bocznej jest umiejscowiony ośrodek głodu (łaknienia). Jego drażnienie powoduje u
zwierząt nadmierne pobieranie pokarmu, a obustronne zniszczenie może prowadzić do śmierci głodowej,
spowodowanej brakiem łaknienia. Odpowiednikiem czynnościowym tego zespołu jest u człowieka tzw.
jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa).
W okolicy przyśrodkowej podwzgórza mieści się ośrodek nasycenia. Odpowiada on prawdopodobnie jądru
brzuszno-przyśrodkowemu lub okolicom leżącym bardziej z tyłu. Uszkodzenie tej okolicy może prowadzić do
nadmiernego łaknienia, czego efektem staje się otyłość. Jest ona nierzadkim objawem u chorych z
uszkodzeniem tej części mózgowia.
W części bocznej podwzgórza znajduje się również ośrodek pragnienia, który reguluje pobieranie wody. Jego
drażnienie wywołuje u zwierząt gwałtowne picie, którego wynikiem może być nagromadzenie się nadmiaru
płynów w ustroju.
5. Regulacja czynności płciowych. Podwzgórze wpływa na czynności płciowe, wydzielając substancje, które
uwalniają hormony gonadotropowe przedniego płata przysadki. Substancje uwalniające hormony
gonadotropowe są wytwarzane głównie w guzie popielatym i okolicy przedniej podwzgórza. Na szczególną
uwagę zasługuje znajdujące się w polu przedwzrokowym, poprzednio wspomniane, jądro
płciowodwupostaciowe (SDN-POA). Ośrodki te, wrażliwe na stężenie estrogenów i testosteronu,
regulują podstawowe elementy napędu płciowego. Natomiast bardziej złożone mechanizmy, jak np.
poszukiwanie partnera seksualnego, są związane raczej z układem limbicznym.
W wyniku uszkodzenia podwzgórza mogą występować zaburzenia czynności płciowych, różne zależnie od
wieku i płci pacjenta. Mogą one wchodzić w skład zespołu chorobowego, zwanego zwyrodnieniem tłuszczowo-
płciowym (dyslrophia adiposogenitalis). Niektóre choroby podwzgórza powodują u dzieci przedwczesna doj-
rzałość płciową (pubertas praecox).
6. Emocje. W dużym stopniu są związane z podwzgórzem i układem lirnbicznyrn. Trudno jest przypisywać
swoiste funkcje emocjonalne poszczególnym strukturom. Niemniej jednak pewne zespoły zachowania,
charakterystyczne dla takich stanów, jak lęk i gniew, można wywołać drażniąc określone części podwzgórza. U
zwierząt pozbawionych kory mózgu, z zachowanym podwzgórzern, występują, nawet pod wpływem
minimalnych bodz
ców, zespoły zmian somatycznych i wegetatywnych, charakterystycznych dla gwałtownych
stanów emocjonalnych. Napady te nie pojawiają się, jeżeli wraz z korą mózgu zostanie usunięte podwzgórze.
Napady te nazwano pozorna wściekłością (sham rage) uważając, że nie łączą się one z rzeczywistym
odczuwaniem gniewu lub wściekłości. To subiektywne odczuwanie emocji przypisywano wyłączenie
ośrodkom układu limbicz-nego i korze mózgu. Wydaje się jednak, że nowsze badania, zwłaszcza
przeprowadzane metoda samodrażnienia, przemawiają za tym, iż również  pozorna wściekłość" praw-
dopodobnie łączy się z subiektywnym przeżyciem przykrości.
U chorych z zespołami podwzgórzowymi stwierdza się często zmienność nastroju i nadmierną drażliwość.
Ponadto mogą występować, podobnie jak przy uszkodzeniu wzgórza, napady przymusowego płaczu lub
śmiechu, jak również napady nieuzasadnionej wściekłości.
7. Sen i czuwanie. Mechanizm regulujący sen i czuwanie jest związany z różnymi ośrodkami pnia mózgu i
międzymózgowia. Z jednej strony istnieje układ pobudzają-cy mózg, z drugiej zaś stwierdzono szereg
okolic hipnogennych, których drażnienie powoduje zmiany zachowania i elektroencefalograficzne,
charakterystyczne dla snu. Do okolic hipnogermych zalicza się niektóre okolice rdzenia przedłużonego, rnostu i
nakrywki konarów (głównie jądra szwu) oraz podwzgórza. Wyraz
ne zaburzenia rytmu dobowego wywołuje u
zwierząt doświadczalnych obustronne zniszczenie części przedniej podwzgórza.
U chorych z uszkodzeniami międzymózgowia i śródmózgowia obserwuje się niejednokrotnie zaburzenia snu.
Należy do nich narkolepsja, polegająca na napadach częstego, przymusowego snu, zaskakująca chorego w
rozmaitych sytuacjach. Odmiennym zaburzeniem pochodzenia ośrodkowego jest śpiączka okresowa, trwająca
do kilku lub kilkunastu dni. Mogą również występować inne objawy, jak bezsenność lub odwrócenie
prawidłowego rytmu snu.
SUBTHALAMUS
Wewnątrz niskowzgórza znajdują się pęczki istoty białej, tworzące pola Forela (H, H; i H2), jak
również skupienia istoty szarej:
1. nucleus subthalamicus
Połączenia.
Jądro niskowzgórzowe jest ściśle związane z boczną częścią gałki bladej, zarówno
połączeniami odprowadzającymi, jak i doprowadzającymi. Ponadto opisywano połączenia tego
jądra z innymi ośrodkami układu pozapiramidowego. Do jądra niskowzgórzowego mają
dochodzić również włókna rozpoczynające się w płacie czołowym.
Czynność.
Jądro niskowzgórzowe zalicza się do układu pozapiramidowego. U chorych ze zmianami w
jądrze niskowzgórzowym występują gwałtowne ruchy mimowolne, dotyczące głównie mięśni
części proksymalnych kończyn i tułowia; nazywamy to hemibalismus.
2. zona incerta
Ze względu na pochodzenie warstwa niepewna należy łącznie z jądrami siatkowatymi wzgórza
i jądrem brzusznym ciała kolankowatego bocznego do tzw. wzgórza brzusznego (thalamus
ventralis). Niektórzy włączają do niego całe niskowzgórze.
Połączenia.
Włókna doprowadzające pochodzą głównie z kory czuciowej płata ciemieniowego i z dróg
czuciowych wstępujących pnia mózgu (lemniscus spinalis, lemniscus trigeminalis).
Ponadto kończą się tu niektóre włókna jądra zębatego móżdżku.
Włókna odprowadzające podążają w swej większości w kierunku śródmózgowia. Przez
warstwę niepewną biegnie do przodomózgowia, biorący początek w miejscu sinawym, pęczek
noradrenergiczny wstępujący. Unerwia on większość ośrodków przodomózgowia.
3. nucleus campi Foreli
dochodzą tu gównie włókna z gałki bladej