W pomieszczeniach pracy
Optymalizacja parametrów powietrza
Maciej Gliński
Na stanowiskach pracy muszą być spełnione wymagania stawiane z punktu widzenia mikro-
klimatu i czystości powietrza. Analizując przyczyny niezadowalającego stanu środowiska
powietrznego (mikroklimatu i jego czystości) w pomieszczeniach pracy, takie jak np. nad-
mierny wzrost temperatury, przekroczenie wartości dopuszczalnych stężeń w powietrzu sub-
stancji szkodliwych dla zdrowia, często wini się za ten stan niewłaściwie działającą
wentylację. Czy słusznie?
Najskuteczniejszych sposobów optymali- żeń substancji szkodliwych dla zdrowia w po - Dzia łania zmierzające do ograniczania lub
zacji parametrów środowiska powietrznego wietrzu na stanowiskach pracy ponad war - eliminacji ryzyka zawodowego należy podej-
należy poszukiwać w rozwiązaniach technicz- tości dopuszczalne. mować w określonej kolejności:
nych i organizacyjnych, dzięki którym można, 1. Zaprojektować procesy pracy i kontro -
często nawet niemal całkowicie, wyelimino - Rozwiązania techniczne lę techniczną uwzględniając przy tym odpo -
wać czynniki wpływające niekorzystnie wiednie wyposażenie i materiały.
i organizacyjne
na stan środowiska powietrznego. Podkreślić 2. Zorganizować procesy pracy, zastoso -
należy, że stosowanie optymalnych rozwią - Zgodnie z ogólnymi przepisami bezpie - wać odpowiednie wyposażenie i materiały
zań technicznych i organizacyjnych w oma- czeństwa i higieny pracy do minimum nale - oraz zapewnić systematyczne kontrole sta -
wianym zakresie okazuje się zwykle ko- ży redukować ryzyko zawodowe wynikające nu bezpie czeństwa i higieny pracy ze szcze-
rzystne również z punktu widzenia ekono - z pracy z czynnikami chemicznymi stwarza - gólnym uwzględnieniem stanu technicznego
micznego  prowadzi do zwiększenia produk - jącymi zagrożenie. Istotne będzie tu zwłasz- maszyn i innych urządzeń.
cji, polepszenia jakości wyrobów itp. cza unikanie stosowania czynnika chemicz - 3. Stosować środki ochrony zbiorowej
Wymagane sposoby zapewnienia bez- nego stwarzającego zagrożenie poprzez za - u z
ródła powstawania zagrożenia, takie jak
piecznych warunków pracy określone są w ak - stąpienie go procesem lub czynnikiem che - wentylacja i odpowiednie działania organiza -
tach prawnych oraz w literaturze technicz - micznym, który nie stwarza zagrożenia lub cyjne (np. eliminować ruchome stanowiska
nej. Wyszczególniają one obowiązki praco - stwarza mniejsze zagrożenie dla bezpie - pracy  zastępować je stacjonarnymi).
dawców, pracowników, nadzoru techniczne - czeństwa i zdrowia pracowników, np. przez W celu uzyskania optymalnych warunków
go, wymagania dotyczące maszyn i urządzeń, zmniejszenie jego ilości. Stosować trze ba wła- mikroklimatu i czystości powietrza na leży sto -
budynków, surowców i materiałów, zalecenia ściwe urządzenia oraz sprzęt, jak i właściwie sować:
dla różnych obiektów oraz dokładne dane nie- zaprojektować miejsca pracy oraz jej orga - technologie oraz maszyny i urządzenia,
zbędne dla projektowania wentylacji. Istnie - nizację, np. zmniejszyć do minimum liczbę które nie emitują ciepła i zanieczyszczeń, jak
je również wiele przepisów szczególnych, do- narażonych pracowników a także czas i po- również materiały korzystne z omawianego
tyczących wymagań w zakresie bezpieczeń - ziom ich narażenia na czynnik chemiczny. Wa - punktu widzenia,
stwa i higieny pracy przy wykonywaniu ró - żne jest stosowanie nie tylko właściwych pro- automatyzację procesów technologicz -
żnych prac. Ze względu na to, że ich lista nie cedur pracy, ale też przestrzeganie instruk - nych lub poszczególnych operacji,
jest zamknięta, należy zawsze sprawdzić ak - cji bezpiecznego obchodzenia się z czynni - środki transportu oraz sposoby składo -
tualność tych przepisów, korzystając z por - kami chemicznymi stwarza jącymi zagrożenie wania szkodliwych substancji i materia łów py -
tali internetowych, np.: http://www.abc. i odpadami zawiera jącymi takie czynniki oraz listych lub pylących ograniczające zanie -
com.pl/akty -prawne, http://www. ciop.pl/ procedur ich przechowywania i transportu czyszczanie środowiska powietrznego: np.
612.html. Dotyczy to również norm, których w miejscu pracy. stosowanie pneumatycznego lub hydrau-
wykaz jest dostępny pod adresem http://
www.pkn.pl/index.php?m=katalog.
Aby zapewnić w pomieszczeniach pracy
korzystne parametry mikroklimatu i wyma -
ganą czystość powietrza powinny być speł -
nione optymalne warunki zarówno w odnie -
sieniu do budynku, jego usytuowania, jak rów-
nież doboru procesów technologicznych,
maszyn i urządzeń, materiałów stosowa -
nych w produkcji i jej organizacji. Niespeł -
nienie wymienionych warunków może spo -
wodować trudności w uzyskaniu właściwych
warunków pracy, a przede wszystkim znacz -
nie zwiększyć nakłady na wenty lację miejsco -
wą oraz ogólną pomieszczeń i ewentualnie
Przykład lokalizowania przegród z okładzinami nieprzepuszczającymi
klimatyzację. Może także doprowadzić, choć
nie wolno do tego dopuszczać, do wzrostu stę - promieni słonecznych od strony południowej lub zachodniej budynku
IP 4/2009
24
odprowadzanie go rącego powietrza na ze -
wnątrz. Wyposażanie urządzeń emi tujących
promieniowanie cieplne w specjalne ekrany:
odblaskowe, ekrany z wymiennikiem ciepła
(chłodzenie wewnętrzne ekranu powietrzem
lub wodą), filtrujące (szkło pochłaniających pod-
czerwień) czy ekrany zraszane (siatki lub łań-
cuchy zraszane wodą). Stosowanie maszyn
i urządzeń, które nie stanowią z
ródeł emisji cie -
pła (np. palniki można zastąpić grzaniem in -
dukcyjnym) lub wilgoci, a jeśli tak jest, to
umieszczanie ich w oddzie lonych pomieszcze -
niach, gdzie stały pobyt ludzi byłby zbyteczny
lub na zewnątrz pomieszczeń.
Przykład żaluzji zewnętrznych zabezpieczających przed przenikaniem
promieniowania słonecznego do wnętrza pomieszczeń
Wentylacja
licznego transportu materia łów py listych, zaś nie ich bez szkody dla bezpie czeń stwa
cieczy i gazów szczelnymi rurociągami lub i zdrowia pracowników oraz stosowane tyl -
Zasadniczą rolę przy zapewnianiu właści -
w szczelnych zbiornikach, ko w procesach i warunkach, do których są
wych parametrów środowiska powietrznego
urządzenia techniczne do usuwania przeznaczone.
- w pomieszczeniach pracy spełnia wenty lacja.
odpadów, które nie wzniecają pyłu oraz Producenci maszyn powinni dokonać iden
skuteczne sposoby usuwania i oczyszczania tyfikacji zagrożeń i ocenić przewidywalne ry - Wymiana powietrza musi wynikać z potrzeb
powierzchni z pyłu osiadłego na podłogach, zyko powodowane substancjami niebezpiecz - użytkowych i funkcji pomieszczeń, bilansu
ciepła, wilgoci oraz emitowanych zanie-
elementach konstrukcji budynków, instala - nymi dla zdrowia wydzielanymi podczas ich
cji, maszyn, urządzeń, pracy. Tam, gdzie jest to możliwe, należy sto- czyszczeń stałych i gazowych. Tam, gdzie wy-
maszyny i urządzenia, które eliminują sować hermetyzację rejonów wydzielania za- dzie lają się substancje szkodliwe dla zdrowia,
nie można dopuszczać do przekraczania
z
ródła pylenia, np. różnego rodzaju oczysz - nieczyszczeń środowiska powietrznego.
wartości ich najwyższych dopuszczalnych stę -
czarki do metali,
żeń na stanowiskach pracy. Niezbędne jest
urządzenia, dzięki którym można (po-
Komfort cieplny
również dostarczenie do pomieszczeń świe-
za ułatwieniem pracy i zwiększeniem jej wy -
dajności) umiejscowić rejon emisji zanie - W celu ułatwienia uzyskania optymalnych żego powietrza. Urządzenia lub ich części,
czyszczeń tak, aby zainstalować np. ssaw - warunków komfortu cieplnego zaleca się na - z których mogą wydzielać się szkodliwe ga -
stępujące rozwiązania dotyczące budynków: zy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzo-
kę odciągu miejscowego, zwiększając w ten
sposób jej skuteczność, np. obrotniki, ma - optymalną orientację przegród budow - wane. W razie niemożliwości ich zaherme-
lanych względem stron świata (lokalizowanie tyzowania, powinny być wyposażone w miej -
nipulatory.
przegród przeszklonych od strony północnej scowe odciągi. Szczególnie ważna jest tu wen-
lub wschodniej, ograniczanie ich powierzch - tylacja miejscowa wywiewna. Jej zadaniem
Techniczne
ni od strony południowej i zachodniej) oraz jest ograniczanie emisji za nieczyszczeń po-
bezpieczeństwo
dużą bezwładność termiczną przegród, przez usuwanie ich bezpośrednio z miejsc wy -
różnego rodzaju osłony, takie jak zada - dzielania. Dzięki temu uzyskuje się najbar -
Maszyny i inne urządzenia techniczne oraz
wyroby budowlane powinny spełniać wyma - szenia, żaluzje zewnętrzne, poziome lub pio - dziej skuteczne i ekonomiczne eliminowanie
nowe osłony przeciwsłoneczne lub inne zanieczyszczeń środowiska powietrznego
gania bezpieczeństwa i higieny pracy przez
cały okres ich użytkowania, a więc nie powo- osłony (np. rozwiązania dostosowujące au to- oraz nie dopuszcza się do rozprzestrzenia -
matycznie ustawienie osłon przeszklonych nia się ich w pomieszczeniach. Jako zasadę
dować emisji niebezpiecznych substancji
ścian do kierunku padania promieni słonecz- należy przyjąć, że każde stanowisko, na któ -
do środowiska powietrznego pomieszczeń.
W szczególności powinny być tak konstruowa- nych), rym są emitowane zanieczyszczenia do po -
ne, aby zabezpieczały pracownika przed dzia - szklenie wielowarstwowe otworów, wietrza, powodu jące narażenie na nie pracow -
łaniem pyłu i niebezpiecznych substancji che- zwiększanie oporności termicznej przegród, ników, powinno być wyposażane w odciągi
micznych. Zatem maszyny należy projekto - stosowanie szkła termoizolacyjnego, ab - miejscowe. Najlepsze rezultaty przy ograni -
sorpcyjnego, rozpraszającego promienio- czaniu emisji zanieczyszczeń i ciepła uzysku -
wać, wykonać lub wyposażać w taki sposób,
aby można było uniknąć zagrożeń spowodo- wanie, je się, gdy odciągi stanowią wyposażenie ma -
wanych gazami, cieczami, py łami, parami i in - samoczynnie zamyka jące się otwory ko - szyn i urządzeń a nie stanowisk pracy. Wte-
munikacyjne oraz konstrukcje umożliwiają- dy bowiem wentylację miejscową wywiewną
nymi odpadami powstającymi w wyniku ich
ce częściowe ich otwieranie, swoich wyrobów powinien zapewnić, zgod -
pracy. W przypadku wystąpienia zagrożeń,
przegrody budowlane o barwach i fak - nie z przepisami, ich producent. On też po-
maszyny powinny być tak wyposażone, aby
istniała możliwość odizolowania lub usunię - turach ograniczających przenikanie promie- nosi odpowiedzialność za jej skuteczne dzia -
niowania, łanie. Najkorzystniejsze jest stosowanie peł-
cia substancji stwarzających zagrożenie.
W przypadku maszyn pracujących bez za - nachy lenie okien i świetlików pod takim nej hermetyzacji procesów, połączonej zwy -
kątem, aby odbijały promieniowanie sło- kle z obudowywaniem rejonów emisji lub ca -
mkniętej obudowy, urządzenia do izolowania
lub usuwania substancji, powinny być umiesz- neczne. łych maszyn a nawet linii technologicznych
Komfort cieplny osiąga się również, między i odsysanie zanieczyszczonego powietrza.
czone możliwie jak najbliżej z
ródła emisji tych
substancji. Maszyny i narzędzia oraz ich urzą - innymi, przez dobór optymalnych  z omawia - Gdy nie jest możliwe zainstalowanie obudo -
dze nia ochronne muszą być prawidłowo wy- nego punktu widzenia  maszyn i urządzeń wy, wówczas można zastosować ssawki. Są
oraz stosowanie w nich odpowiednich rozwią - one jednak znacznie mniej skuteczne, szcze-
korzystywane i eksploatowane. Powinny
być utrzymywane w stanie sprawności tech - zań technicznych. Należy do nich np. obudo - gólnie, gdy w pomieszczeniu występują ru -
nicznej i czystości zapewniającej użytkowa - wywanie maszyn i urządzeń, które powoduje chy powietrza zakłócające ich pracę. Należy
4/2009 IP
25
pamiętać, żeby przy ssawkach i okapach sto -
sować osłony, fartuchy, odpowiednio je usta -
Prewencja a budżet zadaniowy
wiać i przestawiać oraz utrzymywać w do -
brym stanie technicznym. Nie mogą one sta-
Budżet państwa a w konsekwencji budżety instytucji publicznych przechodzą wła -
nowić utrudnienia w pracy.
śnie małą rewolucję. Jak pisze Ministerstwo Finansów w uzasadnieniu do nowej usta -
Skuteczną wentylację w pomieszczeniach
wy budżetowej:  istnieje ważna potrzeba, aby sposób planowania budżetu i wydatko -
przemysłowych zapewnia współdziałanie
wania środków publicznych był podporządkowany nowoczesnym zasadom i metodom
wenty lacji ogólnej z odciągami miejscowymi.
zarządzania finansami publicznymi. Dlatego wprowadzany jest budżet zadaniowy, któ -
Preferować należy wentylację ogólną wypo -
rego istotą jest  wprowadzenie zarządzania środkami publicznymi poprzez cele, na rzecz
rową, realizowaną nawiewnikami o małej tur -
osiągania określonych rezultatów  realizacji zadań  mierzonych za pomocą ustalone -
bulencji.
Wentylację powinni projektować specja - go systemu mierników. Zakres budżetu zadaniowego jest szerszy od zakresu budżetu
liści w tym zakresie. Niezbędna jest ścisła
tradycyjnego, o tzw. część sprawnościową (zadaniową) tzn. o część, która informu je o tym,
współpraca architekta ze specjalistami w za -
jakim celom służą wydatki publiczne, i jakie efekty uzyskuje się z nakładów publicznych.
kresie technologii.
Choć z wdrożeniem nowego instrumentu finansowego związany jest znaczący wy -
Nie wolno dopuścić, aby przez intensyw -
siłek urzędu i konieczność przestawienia się na nowe tory przy planowaniu i ocenia -
ną wentylację ogólną naprawiano błędy po -
niu efektywności prowadzonych działań, może być on jed nak użytecznym instrumen-
pełnione przy projektowaniu i wyposażaniu
tem w zarządzaniu zasobami.
obiektu, np. gdy nie odprowadza się zanie-
Od roku 2008 w trybie zadaniowym rozliczane są również wydatki na działalność pre -
czyszczeń za pomocą odciągów miejsco-
wencyjną i promocyjną. Stosowane obecnie mierniki dla działalności prewencyjnej to:
wych. Instalacje wentylacyjne muszą, zgod-
 liczba pracodawców biorących udział w projektach prewencyjnych,
nie z przepisami, po wykonaniu lub remon -
 liczba wizytacji gospodarstw rolnych,
cie podlegać odbiorom technicznym i regu -
lacji. Muszą być nadzorowane i eksploatowa -  liczba zorganizowanych konferencji i szkoleń,
ne przez fachowców.
 liczba konkursów,
 liczba uczestników konferencji i szkoleń,
 liczba wydanych publikacji,
***
 liczba umieszczonych na stronie internetowej inspekcji pracy dokumentów,
Zasygnalizowane w artykule problemy są  oraz liczba pomiarów i analiz prowadzonych przez sekcję środowiska pracy
szczegółowo omówione w poradniku pt.
w OIP Gdańsk.
 Optymalizacja parametrów powietrza w po -
Przewidywany poziom wskaz
ników jest podstawą dla planowania wydatków budże -
mieszczeniach pracy. Miejscowa wentylacja
towych na kolejne lata. Jednocześnie konieczne jest rozliczenie z wykonania założonych
wywiewna . Zawiera on szczegółowy wykaz
poziomów wskaz
ników w danym roku budżetowym.
przepisów i norm oraz literatury technicznej
Konieczność dostosowania do wymogów budżetu zadaniowego jest jednym z bodz
-
w zakresie wentylacji. Jest bogato ilustrowa -
ców do określenia celów realizacji działań prewencyjnych i promocyjnych w ujęciu licz -
ny fotografiami stanowiącymi przykłady za -
bowym. Nie zapominajmy jednakże, że w tym przypadku nie dąży się do maksymali -
lecanych rozwiązań technicznych. Przed-
zacji czynności, co może negatywnie odbić się na ich jakości, ale do racjonalnego za -
stawia też przyczyny i sposoby eliminowania
planowania działań w ramach określonych z góry limitów, w tym limitów finansowych
nieprawidłowego działania urządzeń wenty -
z naciskiem na efektywność działań  osiągnięcie trwałej poprawy warunków pracy
lacyjnych oraz podaje ogólne zalecenia do -
tyczące pomiarów podstawowych parametrów w przedsiębiorstwach.
instalacji wentylacyjnych. W poradniku znaj - Aby umożliwić wiarygodną ewaluację w przypadku wskaz
ników ilościowych, zmody -
duje się również wykaz stron interneto-
fikowana zostanie karta ZP służąca zbieraniu danych na temat czynności prewencyj -
wych zawiera jących przydatne informacje do -
nych. Nowa karta umożliwiać będzie rejestrowanie więcej niż jednego tematu związa-
tyczące poruszanych w opracowaniu tema -
nego z daną czynnością oraz, co istotne, informacji na temat liczby uczestników dane -
tów. Jest on adresowany do bardzo szerokie -
go działania. Dodatkowo w przyszłości wszyscy pracodawcy objęci działaniami prewen -
go kręgu czytelników: pracodawców i pracow -
cyjnymi będą mogli zostać zarejestrowani dzięki nakładce na system Nawigator. Baza
ników służb technicznych, osób bezpośred -
danych pozwoli na znalezienie informacji, czy dany podmiot, przykładowo, wziął udział
nio sprawujących nadzór nad egzekwowa -
w programie prewencyjnym (i z jakim wynikiem), otrzymał pismo prewencyjne, został
niem prawidłowych warunków bezpieczeń -
objęty programem szkoleń lub też zarejestrował się w kolejce oczekujących na dane
stwa i higieny pracy oraz dla uczniów i stu-
działanie.
dentów. Wiadomości zawarte w poradniku
mogą być wykorzystywane przy prowadzeniu Oce nie jakościowej służą ankiety wypełniane przez uczestników różnych form szko-
kontroli warunków pracy, dokonywanych
leniowych i programów prewencyjnych. Ankiety wypełniane są bezpośrednio po zakoń -
zarówno przez organy pracodawcy, związków
czeniu działania lub w jakiś czas po nim  wtedy pozwalają respondentowi wypowie -
zawodowych, jak i Państwową Inspekcję
dzieć się na temat efektów długoterminowych  na przykład realizacji wniosków pro-
Pracy. Może on stanowić uzupełnienie wie -
filaktycznych.
dzy projektantów instalacji wentylacyjnych
Taki system rejestracji i ewaluacji będzie ekwiwalentem ewidencji i oceny efektyw -
z zastrzeżeniem, żeby dobierając rozwiąza -
ności działań kontrolnych. Pozwoli również na wprowadzenie narzędzi umożliwiających
nia dotyczące wentylacji nie opierali się je -
porównanie kosztów i rezultatów narzędzi kontrolnych i narzędzi prewencyjnych opar -
dynie na firmowych kata logach urządzeń, bez
tych na dobrowolnym zaangażowaniu pracodawcy. Czy wnioski wpłyną na zmianę ob -
analizy jej koncepcji i pełnego wykorzysta -
licza inspekcji pracy?
nia przepisów oraz aktualnej fachowej lite -
Paweł Rozowski
ratury.
mgr inż. Maciej Gliński Departament Prewencji i Promocji
IP 4/2009
26