Podręczniki Prawnicze
Prawo podatkowe
 część ogólna
i szczegółowa
Pod redakcją Wandy Wójtowicz
Andrzej Gorgol
Beata Kucia-Guściora
Paweł Smoleń
Małgorzata Szustek-Janowska
Wanda Wójtowicz
C. H. Beck
" BECK
Podręczniki
Prawnicze
Pod red. Wójtowicz
Prawo podatkowe  część ogólna i szczegółowa
PODR
CZNIKI PRAWNICZE
Wanda Wójtowicz (red.) " Prawo podatkowe
 część ogólna i szczegółowa
W sprzedaży:
R. Mastalski
PRAWO PODATKOWE, wyd. 5
Studia Prawnicze
ORDYNACJA PODATKOWA. PODATKI DOCHODOWE. VAT, wyd. 2
Teksty Ustaw Becka
PODATKI 2009
Podatkowe Teksty Ustaw Becka
W. Dmoch
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH 2009
Podatkowe inne
J. Marciniuk
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH 2009
Podatkowe Komentarze Becka
VAT, wyd. 4
Twoje Prawo
ORDYNACJA PODATKOWA, wyd. 19
Twoje Prawo
www.sklep.beck.pl
Prawo podatkowe
 część ogólna i szczegółowa
Redaktor
prof. dr hab. Wanda Wójtowicz
profesor zwyczajny na Uniwersytecie
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Autorzy
dr Andrzej Gorgol
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
oraz Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu
dr Beata Kucia-Guściora
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
dr hab. Paweł Smoleń
profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
dr Małgorzata Szustek-Janowska
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
WYDAWNICTWO C. H. BECK
WARSZAWA 2009
Poszczególne części opracowali:
Andrzej Gorgol: Rozdział IV  ż 22 24
Beata Kucia-Guściora: Rozdział VI
Paweł Smoleń: Rozdział V  ż 28 34
Małgorzata Szustek-Janowska: Rozdziały II III, VII  ż 39
Wanda Wójtowicz: Rozdziały I, IV  ż 25 27, Rozdział VII  ż 40
Redakcja: Magdalena Cymerska
© Wydawnictwo C. H. Beck 2009
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 987-83-255-0762-6
Przedmowa
Prawo podatkowe stanowi bardzo istotną część systemu prawnego obowiązu-
jącego w każdym państwie. W Rzeczypospolitej Polskiej ta dziedzina prawa od-
zyskała należne jej miejsce wraz z transformacją naszego życia gospodarczego
i wprowadzeniem zasad gospodarki rynkowej. Wpływy z podatków pobieranych
tak na rzecz budżetu państwa jak samorządu terytorialnego nabrały istotnego zna-
czenia jako podstawowy dochód publiczny.
Nowa sytuacja gospodarcza, społeczna i polityczna Rzeczypospolitej Polskiej
zwiÄ…zana z akcesjÄ… do Unii Europejskiej wymaga dalszego dostosowywania pol-
skiego prawa i systemu podatkowego do aktualnych warunków. Proces reformy
prawa podatkowego  z różnym natężeniem i różnym efektem  trwa zresztą już
od kilkunastu lat. Kolejne nowe rozwiÄ…zania prawne sÄ… jednak nadal wprowadzane
zbyt pospiesznie, pochopnie, pod wpływem doraz
nych okoliczności, bez głębszego
ich przeanalizowania, doprecyzowania i oceny perspektywicznych skutków finan-
sowych i gospodarczych, co powoduje konieczność dalszych zmian.
Wszystko to jest przyczyną powszechnego przekonania o bardzo małej stabilno-
ści prawa podatkowego i braku przejrzystości jego rozwiązań. To z kolei powoduje
niezadawalającą znajomość prawa podatkowego zarówno wśród poszczególnych
podatników, jak i podmiotów stosujących z urzędu przepisy tego prawa. Trudności
napotykają zarówno praktycy życia gospodarczego, organy podatkowe, sądy orze-
kające w sprawach podatkowych, jak też studenci tych kierunków studiów, które
majÄ… zwiÄ…zek z funkcjonowaniem gospodarki: ekonomii, prawa, administracji, za-
rządzania, bankowości, marketingu itp. Poznanie podstawowych instytucji i kon-
strukcji tego działu prawa jest jednak niezbędne dla wszystkich studentów wska-
zanych kierunków, niezależnie od tego, czy są to studia magisterskie czy wyższe
studia zawodowe.
Do wszystkich wskazanych grup Czytelników kierujemy uaktualnione wyda-
nie przygotowanego przez nas podręcznika, stanowiącego próbę systematyczne-
go wykładu prawa podatkowego, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej
z uwzględnieniem konstrukcji wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej.
Mamy nadzieję, iż całościowe ujęcie problematyki podatkowej i przystępna forma
prezentacji pozwoli przybliżyć zagadnienia prawa podatkowego i usunie  przynaj-
VI Przedmowa
mniej część  wątpliwości wynikających ze skomplikowanych i stale zmieniających
się przepisów tego działu prawa.
Podręcznik uwzględnia stan prawny obowiązujący od 1.3.2009 r.
W imieniu Autorów
Lublin, marzec 2009 r. Wanda Wójtowicz
Spis treści
Str. Nb.
Przedmowa ......................................................................................................... V
Wykaz skrótów ................................................................................................... XIII
Rozdział I. Pojęcie i charakter podatku jako dochodu publicznego ............... 1 1
ż 1. Dochody publiczne i ich klasyfikacja ....................................................... 1 1
ż 2. Pojęcie podatku .......................................................................................... 6 3
ż 3. Struktura podatku ....................................................................................... 9 6
I. Podmiot podatku ............................................................................... 9 6
II. Przedmiot podatku ............................................................................ 12 10
III. Podstawa opodatkowania .................................................................. 13 11
IV. Stawki podatkowe ............................................................................. 14 14
V. Skala podatkowa ............................................................................... 15 17
VI. Tryb i warunki płatności ................................................................... 19 22
ż 4. System podatkowy i klasyfikacja podatków ............................................. 19 25
ż 5. Zasady systemu podatkowego ................................................................... 24 33
ż 6. Funkcje systemu podatkowego .................................................................. 27 39
Rozdział II. Zobowiązania podatkowe ................................................................. 29 42
ż 7. Obowiązek podatkowy .............................................................................. 29 42
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 29 42
II. Pojęcie obowiązku podatkowego ...................................................... 30 44
III. ObowiÄ…zek podatkowy w Ordynacji podatkowej ............................ 31 45
ż 8. Zobowiązanie podatkowe  pojęcie i zasady powstawania ..................... 32 46
I. Pojęcie zobowiązania podatkowego ................................................. 32 46
II. Sposoby powstawania zobowiązań podatkowych ............................ 34 48
III. Sytuacje, w których obowiązek podatkowy nie przekształca się
w zobowiÄ…zanie podatkowe .............................................................. 37 52
ż 9. Wygasanie zobowiązań podatkowych ....................................................... 38 55
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 38 55
II. Zapłata podatku jako podstawowy sposób wygaśnięcia
zobowiÄ…zania podatkowego .............................................................. 39 56
III. Pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta ............................... 55 62
IV. PotrÄ…cenie .......................................................................................... 56 63
V. Zaliczenie nadpłaty lub zaliczenie zwrotu podatku ....................... 58 64
VI. Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych .................. 59 65
VII. Przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego
w postępowaniu egzekucyjnym ........................................................ 60 66
VIII Spis treści
Str. Nb.
VIII. Zaniechanie poboru podatku ............................................................. 61 67
IX. Umorzenie zaległości podatkowych ................................................. 62 69
X. Przedawnienie zobowiÄ…zania podatkowego ..................................... 62 70
XI. Zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku ...................................... 63 71
ż 10. Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych ............................. 64 72
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 64 72
II. Zabezpieczenie wykonania zobowiÄ…zania podatkowego na majÄ…tku
podatnika w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji lub w formie przyjęcia przez organ podatkowy
zabezpieczenia o charakterze cywilnoprawnym ............................. 64 74
III. Hipoteka przymusowa ....................................................................... 69 77
IV. Zastaw skarbowy ............................................................................... 71 81
ż 11. Opowiedzialność podatkowa podatnika, płatnika i inkasenta .................. 72 84
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 72 84
II. Odpowiedzialność podatnika ............................................................ 73 85
III. Odpowiedzialność płatnika ............................................................... 75 89
IV. Odpowiedzialność inkasenta ............................................................. 78 95
ż 12. Odpowiedzialność osób trzecich w Ordynacji podatkowej ..................... 79 99
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 79 99
II. Zasady ogólne odpowiedzialności osób trzecich ............................. 80 100
III. Odpowiedzialność poszczególnych kategorii osób trzecich ............ 82 103
ż 13. Prawa i obowiązki następców prawnych w prawie podatkowym
oraz podmiotów przekształconych ............................................................ 91 114
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 91 114
II. Następstwo prawne poszczególnych kategorii podmiotów ............. 93 117
ż 14. Inne materialnoprawne rozwiązania Ordynacji podatkowej .................... 95 119
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 95 119
II. System udzielania informacji o obowiÄ…zujÄ…cym prawie
i jego wykładni .................................................................................. 95 120
III. Gromadzenie informacji podatkowych przez organy podatkowe ... 100 123
IV. Tajemnica skarbowa .......................................................................... 106 128
Rozdział III. Postępowanie podatkowe ................................................................ 108 129
ż 15. Zagadnienia ogólne .................................................................................... 108 129
I. Postępowanie podatkowe a postępowanie administracyjne ............. 108 129
II. Rodzaje postępowań w sprawach podatkowych .............................. 110 131
ż 16. Zasady ogólne postępowania podatkowego .............................................. 112 133
I. Istota i katalog zasad ogólnych ........................................................ 112 133
II. Treść zasad ogólnych ........................................................................ 114 135
ż 17. Podmioty postępowania i instytucje technicznoprocesowe ...................... 128 146
I. Podmioty postępowania .................................................................... 128 146
II. Instytucje technicznoprocesowe ........................................................ 138 148
ż 18. Postępowanie przed organem pierwszej instancji .................................... 145 154
I. Wszczęcie postępowania ................................................................... 145 154
II. Postępowanie wyjaśniające ............................................................... 148 158
III. Zawieszenie postępowania ................................................................ 157 162
IV. Akty kończące postępowanie ............................................................ 158 165
ż 19. Zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia ........................................ 162 168
Spis treści IX
Str. Nb.
I. Zwyczajne środki zaskarżenia .......................................................... 162 168
II. Nadzwyczajne środki zaskarżenia .................................................... 168 170
ż 20. Inne zagadnienia postępowania podatkowego .......................................... 173 174
I. Odpowiedzialność odszkodowawcza ................................................ 173 174
II. Kary porzÄ…dkowe .............................................................................. 174 175
III. Koszty postępowania ........................................................................ 174 176
ż 21. Inne postępowania w sprawach podatkowych ......................................... 175 177
I. Czynności sprawdzające ................................................................... 175 177
II. Kontrola podatkowa .......................................................................... 178 180
III. Postępowanie w sprawie wydawania zaświadczeń .......................... 184 182
IV. Postępowanie w sprawie wymiany informacji podatkowych
z innymi państwami .......................................................................... 185 183
Rozdział IV. Podatki państwowe .......................................................................... 186 184
ż 22. Podatek od towarów i usług ...................................................................... 187 184
I. Teoretyczne założenia podatku obrotowego .................................... 187 184
II. Założenia i standaryzacja wspólnotowego podatku od wartości
dodanej ............................................................................................... 189 186
III. Cechy polskiego podatku od towarów i usług ................................ 193 191
IV. Zakres podmiotowy opodatkowania ................................................. 199 194
V. Zakres przedmiotowy opodatkowania .............................................. 210 203
VI. Obliczenie podatku .......................................................................... 217 211
VII. Warunki i tryb zapłaty podatku ........................................................ 224 217
ż 23. Podatek akcyzowy ..................................................................................... 230 224
I. Cechy podatku akcyzowego ............................................................. 231 224
II. Zakres podmiotowy akcyzy .............................................................. 237 227
III. Zakres przedmiotowy opodatkowania .............................................. 241 231
IV. Obliczenie i pobór podatku akcyzowego ......................................... 249 235
ż 24. Podatek od gier .......................................................................................... 255 239
ż 25. Podatek dochodowy od osób fizycznych .................................................. 257 245
I. Ogólna charakterystyka podatku ...................................................... 258 245
II. Podmiotowy zakres opodatkowania ................................................. 260 248
III. Przedmiot podatku ............................................................................ 264 254
IV. Zwolnienia przedmiotowe ................................................................. 268 259
V. Uwzględnianie kosztów uzyskania przychodu ................................. 269 260
VI. Podstawa opodatkowania .................................................................. 277 270
VII. Ulgi podatkowe ................................................................................. 283 279
VIII. Skale i stawki podatkowe ................................................................. 286 284
IX. Obowiązki płatników ........................................................................ 290 290
X. Obowiązki podatników ..................................................................... 292 294
XI. Uproszczone formy opodatkowania podatkiem dochodowym
od osób fizycznych ............................................................................ 293 297
ż 26. Podatek dochodowy od osób prawnych ................................................... 298 302
I. Ogólna charakterystyka podatku ...................................................... 298 302
II. Podmiotowy zakres podatku ............................................................. 300 305
III. Przedmiotowy zakres opodatkowania .............................................. 302 309
IV. Zwolnienia przedmiotowe ................................................................. 307 312
V. Podstawa opodatkowania .................................................................. 308 314
X Spis treści
Str. Nb.
VI. Skala i stawki podatkowe ................................................................. 311 320
VII. Obowiązki podatników i płatników ................................................. 312 324
ż 27. Podatek tonażowy ...................................................................................... 313 326
Rozdział V. Podatki samorządowe ....................................................................... 316 332
ż 28. Podatek od spadków i darowizn ............................................................... 316 332
ż 29. Podatek rolny ............................................................................................. 330 346
ż 30. Podatek leśny ............................................................................................. 340 355
ż 31. Karta podatkowa ........................................................................................ 343 363
ż 32. Podatek od czynności cywilnoprawnych .................................................. 347 368
ż 33. Podatek od nieruchomości ......................................................................... 352 375
ż 34. Podatek od środków transportowych ........................................................ 358 383
Rozdział VI. Podstawy międzynarodowego prawa podatkowego .................... 364 390
ż 35. Zakres harmonizacji polskiego prawa podatkowego z prawem
Unii Europejskiej ....................................................................................... 365 390
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 365 390
II. PorzÄ…dek prawny w Unii Europejskiej. Sposoby harmonizacji
prawa podatkowego .......................................................................... 365 392
III. Harmonizacja podatków pośrednich ................................................. 368 394
V. Harmonizacja podatków bezpośrednich ........................................... 375 398
ż 36. Problematyka międzynarodowego podwójnego opodatkowania .............. 385 406
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 385 406
II. Pojęcie międzynarodowego podwójnego opodatkowania ............... 386 407
III. Sposoby zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu ....................... 387 410
IV. Status prawny i znaczenie umów o unikaniu podwójnego
opodatkowania ................................................................................... 392 412
V. Rola Konwencji Modelowej OECD ................................................. 394 416
VI. Zakres przedmiotowy i podmiotowy umów o unikaniu
podwójnego opodatkowania .............................................................. 396 419
VII. Zasady rozdziału roszczeń podatkowych w odniesieniu
do poszczególnych rodzajów dochodów i majątku ......................... 401 422
VIII. Zakaz dyskryminacji ......................................................................... 410 428
IX. Procedura wzajemnego porozumiewania ......................................... 412 431
X. Prawo wspólnotowe a bilateralne umowy w sprawie unikania
podwójnego opodatkowania .............................................................. 413 432
ż 37. Raje podatkowe ......................................................................................... 416 435
I. Pojęcie i klasyfikacja rajów podatkowych ....................................... 416 435
II. Sposoby wykorzystywania rajów podatkowych .............................. 418 437
ż 38. Wymiana informacji między administracjami podatkowymi .................. 422 440
Rozdział VII. Kontrola skarbowa i odpowiedzialność za naruszenie
norm prawa podatkowego ...................................................................... 428 449
ż 39. Kontrola skarbowa .................................................................................... 428 449
I. Uwagi ogólne .................................................................................... 428 449
II. Cele, zadania i organizacja kontroli skarbowej ............................... 429 450
III. Postępowanie kontrolne .................................................................... 434 451
Spis treści XI
Str. Nb.
IV. Pozostałe zagadnienia kontroli skarbowej ....................................... 438 455
ż 40. Odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia podatkowe ................ 439 456
Indeks rzeczowy ..................................................................................................... 447
Wykaz skrótów
1. Akty prawne
AkcyzaU ........................ ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (Dz.U. z 2009 r. Nr 3,
poz. 11)
AkcyzaU z 2004 r. .......... ustawa z 23.1.2004 r. o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 29, poz. 257
ze zm.)
Dyrektywa VAT
2006/112/WE ................. dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego
systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347 z 11.12.2006 r.,
s. 1)
EgzAdmU ...................... ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w admini-
stracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.)
FinPublU........................ ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249,
poz. 2104 ze zm.)
GryU .............................. ustawa z 29.7.1992 r. o grach i zakładach wzajemnych (tekst jedn.
Dz.U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27 ze zm.)
IzbSkarbU ..................... ustawa z 21.6.1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (tekst jedn.
Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1267 ze zm.)
KC .................................. Kodeks cywilny
KKS ............................... ustawa z 10.9.1999 r.  Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U.
z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.)
KPK................................ Kodeks postępowania karnego
KontrolSkarbU............... ustawa z 28.11.1991 r. o kontroli skarbowej (tekst jedn. Dz.U.
z 2004 r. Nr 8, poz. 65 ze zm.)
OpłLokU ........................ ustawa z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn.
Dz.U. z 2006 r. Nr 121, poz. 844 ze zm.)
OrdPU ............................ ustawa z 29.8.1997 r.  Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U.
z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.)
PCzynCywPrU .............. ustawa z 9.9.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych
(tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 68, poz. 450 ze zm.)
PDOFizU........................ ustawa z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
(tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.)
PDOPrU ......................... ustawa z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
(tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.)
PLasU ............................ ustawa z 30.10.2002 r. o podatku leśnym (Dz.U. Nr 200, poz. 1682
ze zm.)
XIV Wykaz skrótów
PSpadDarU ................... ustawa z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.
Dz.U. z 2004 r. Nr 142, poz. 1514 ze zm.)
PodRolU ......................... ustawa z 15.11.1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r.
Nr 136, poz. 969 ze zm.)
PrCel .............................. ustawa z 19.3.2004 r.  Prawo celne (Dz.U. Nr 68, poz. 622 ze
zm.)
PrDew ............................ ustawa z 27.7.2002 r.  Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178
ze zm.)
PTU ............................... ustawa z 8.1.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm.)
RyczałtU......................... ustawa z 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od
niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U.
Nr 144, poz. 930 ze zm.)
SamGminU .................... ustawa z 8.3.1990 r. o samorzÄ…dzie gminnym (tekst jedn. Dz.U.
z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
SamKOU ........................ ustawa z 12.10.1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych
(tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 856 ze zm.)
SłCelU............................ ustawa z 24.7.1999 r. o Służbie Celnej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r.
Nr 156, poz. 1641 ze zm.)
VATR .............................. rozporządzenie Ministra Finansów z 28.11.2008 r. w sprawie
wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów
i usług (Dz.U. Nr 212, poz. 1336)
VATU ............................. ustawa z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54,
poz. 535 ze zm.)
WKC .............................. Wspólnotowy Kodeks Celny  Rozporządzenie Rady (EWG)
Nr 2913/92 z 12.10.1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks
Celny (Dz.U. L 302 z 19.10.1992 r., s. 1)
WłaściwośćOPR ............ rozporządzenie Ministra Finansów z 22.8.2005 r. w sprawie właści-
wości organów podatkowych (Dz.U. Nr 165, poz. 1371 ze zm.)
ZobPodU ....................... ustawa z 19.12.1980 r. o zobowiÄ…zaniach podatkowych (tekst jedn.
Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.)
2. Czasopisma
GP................................... Gazeta Prawna
GSP ............................... Gdańskie Studia Prawnicze
KPPod. ........................... Kwartalnik Prawa Podatkowego
MoPod ............................ Monitor Podatkowy
M.P. ................................ Monitor Polski
OPA ............................... Orzecznictwo Sądów Najwyższych w Sprawach Podatkowych
i Administracyjnych
OSNAPiUS .................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego  Izba Administracyjna, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSP ................................ Orzecznictwo Sądów Polskich
PiP .................................. Państwo i Prawo
POP ................................ PrzeglÄ…d Orzecznictwa Podatkowego
Pr. Gosp. ......................... Prawo Gospodarcze
Wykaz skrótów XV
Pr. Pod. ........................... Prawo Podatkowe
Prz. Pod. ........................ PrzeglÄ…d Podatkowy
Rzeczposp. .................... Rzeczpospolita
SP .................................. Studia Prawnicze
Zb. Orz. TE ................... Zbiory Orzecznictwa Trybunału Europejskiego
3. Organy orzekajÄ…ce
NSA ............................... Naczelny SÄ…d Administracyjny
NTA ............................... Najwyższy Trybunał Administracyjny
ETS ............................... Europejski Trybunał Sprawiedliwości
4. Inne skróty
Dz.U. ............................. Dziennik Ustaw
j.s.t. ................................ jednostki samorzÄ…du terytorialnego
Nr .................................. numer
poz. ................................ pozycja
s. .................................... strona
SKOK ............................ Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa
ze zm. ............................ ze zmianami
Rozdział I. Pojęcie i charakter podatku jako
dochodu publicznego
Literatura: M. Bouvier, Wprowadzenie do prawa podatkowego i teorii podatku, Warsza-
wa 2000; B. Brzeziński, Podstawy wykładni prawa podatkowego, Gdańsk 2008; B. Brzeziń-
ski, Wprowadzenie do prawa podatkowego, Toruń 2008; B. Brzeziński, Wstęp do nauki prawa
podatkowego, Toruń 2003; A. Buczek, H. Dzwonkowski, L. Etel, J. Gliniecka, J. Glumińska-
-Pawlic, A. Huchla, W. Miemiec, Z. Ofiarski, J. Serwacki, M. Zdebel, Z. Zgierski, Prawo po-
datkowe, Warszawa 2006; L. Etel (red.), R. Dowgier, G. Liszewski, M. Popławski, S. Presna-
rowicz, Prawo podatkowe, Warszawa 2008; N. Gajl, Teorie podatkowe w świecie, Warszawa
1992; J. GÅ‚uchowski, Polskie prawo podatkowe, Warszawa 2006; J. GÅ‚uchowski, J. Patyk,
Zarys polskiego prawa podatkowego, Warszawa 2008; A. Gomułowicz, Zasady podatkowe
wczoraj i dziś, Warszawa 2001; A. Gomułowicz, Zasada sprawiedliwości podatkowej, War-
szawa 2001; A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2008; A. Ko-
stecki, Elementy konstrukcji podatku, [w:] System instytucji prawno-finansowych PRL, War-
szawa 1985; R. Mastalski, Prawo podatkowe, Warszawa 2006; R. Mastalski, Stosowanie
prawa podatkowego, Warszawa 2008; A. Olesińska, Prawo podatkowe. Zarys systemu, Toruń
2007; Z. Ofiarski, Prawo podatkowe, Warszawa 2008.
Akty prawne: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483
ze sprost. i ze zm.); ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104
ze zm.); ustawa z 29.8.1997 r.  Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8,
poz. 60 ze zm.).
ż 1. Dochody publiczne i ich klasyfikacja
Prawidłowe funkcjonowanie państwa jako całości, jego organów zarów- 1
1
no rzÄ…dowych, jak i samorzÄ…dowych, zaspokajanie  przynajmniej w podstawo-
wym zakresie  potrzeb i oczekiwań społecznych zależy od bardzo wielu czyn-
ników: politycznych i gospodarczych, zewnętrznych i wewnętrznych, czysto
materialnych i pozamaterialnych. Niewątpliwie jednak wśród czynników tych
istotne znaczenie ma zapewnienie państwu i samorządom odpowiednich, stałych
i wydajnych z
ródeł dochodów. Dochody uzyskiwane przez państwo i samorząd,
czyli dochody publiczne, mogą mieć różny charakter, różną rangę i znaczenie.
Różnorodność dochodów publicznych pozwala na dokonanie ich teoretycz- 2
2
nej klasyfikacji przy uwzględnieniu wielu odmiennych kryteriów.
Nb. 1 2
2 Rozdział I. Pojęcie i charakter podatku jako dochodu publicznego
Należy podkreślić, iż klasyfikacja dochodów przyjmowana w doktrynie nie
pokrywa się z klasyfikacją przyjętą w ustawie o finansach publicznych1. Klasy-
fikacja teoretyczna obejmuje wpływy określone w ustawie jako dochody pub-
liczne, ale i takie, które są w ustawie zaliczane do przychodów publicznych
oraz pochodzÄ…ce ze z
ródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi. Można
więc przyjąć, iż dochody publiczne w ujęciu teoretycznym odpowiadają w za-
sadzie pojęciu środków publicznych w znaczeniu przyjętym w ustawie o finan-
sach publicznych2.
W klasyfikacji doktrynalnej można wyróżnić wiele kryteriów podziału do-
chodów publicznych.
1) Ze względu na podmioty, od których są pobierane, dochody publiczne moż-
na podzielić na dwie grupy:
a) pobierane od osób fizycznych,
b) pobierane od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających
osobowości prawnej.
Teoretycznie większość dochodów może być wprawdzie pobierana od obu
tych grup podmiotów, ale należy uwzględnić ich odrębność. Przesądza to o od-
miennym sposobie poboru dochodów, stosowaniu innych zwolnień czy ulg (np.
jakiekolwiek ulgi wynikające ze stanu rodzinnego mogą dotyczyć tylko osób fi-
zycznych).
2) Ze względu na rodzaj budżetu, do którego są odprowadzane, dochody pub-
liczne można podzielić na:
a) dochody budżetu państwa,
b) dochody budżetów samorządowych.
Podział dochodów między budżet państwa i budżety samorządów powi-
nien być tak dokonywany, aby zapewnić obu rodzajom budżetów wystarczają-
ce środki finansowe w stosunku do zadań przewidzianych do realizacji tak przez
państwo, jak i samorządy. Formalne wyposażenie organów samorządowych
w szeroki zakres uprawnień i obowiązków bez prawnego wyposażenia tych sa-
morządów w środki finansowe, którymi mogą swobodnie rozporządzać, stwarza
tylko iluzję samodzielności gmin.
3) Bardzo ważnym kryterium podziału dochodów publicznych jest kryterium
funkcji (zadań) tych dochodów. Z tego punktu widzenia można dochody
podzielić na:
a) zasadnicze,
b) uboczne.
1
Artykuł 5 FinPublU.
2
Wśród dochodów publicznych w ujęciu doktryny można jednak wskazać także docho-
dy zwrotne, które mogą pochodzić z zagranicy. Nie wchodzą one jednak do grupy środków
publicznych.
Nb. 2
ż 1. Dochody publiczne i ich klasyfikacja 3
Dochody zasadnicze to takie, których głównym celem jest cel fiskalny.
Podstawowym zadaniem takich dochodów jest dostarczanie państwu lub samo-
rządom środków pieniężnych niezbędnych do zrealizowania ich zadań. Wszel-
kie inne funkcje takich dochodów (np. stymulacyjna, prewencyjna czy represyj-
na) mają znaczenie drugoplanowe. Do takich dochodów zalicza się np. podatki
i opłaty.
Dochodami ubocznymi są takie dochody, których podstawowym zadaniem
jest realizacja innych celów niż fiskalny. Mogą to być cele represyjne czy pre-
wencyjne (np. grzywny, kary pieniężne czy mandaty).
4) Kryterium ostatecznego pobrania dochodu pozwala na wyróżnienie docho-
dów:
a) bezzwrotnych,
b) zwrotnych.
Dochody bezzwrotne to takie, które  raz uiszczone na rzecz państwa czy
samorządu  nie zostają zwrócone podmiotowi, od którego zostały pobrane. Do
tej grupy należą np. podatki, cła, opłaty.
Dochody zwrotne są jakby przejściowym zasileniem budżetu, gdyż po
ustalonym okresie winny być zwrócone podmiotowi, od którego je pobrano. Do
tej grupy dochodów można zaliczyć pożyczki i kredyty.
5) Można także klasyfikować dochody publiczne ze względu na kryterium wza-
jemnego świadczenia. Z tego punktu widzenia można wyróżnić dochody:
a) odpłatne,
b) nieodpłatne.
Kryterium wzajemności świadczenia dotyczy podmiotu prawa publiczne-
go. Jeżeli wpłacający, uiszczając określoną kwotę pieniężną na rzecz państwa
lub samorządu, otrzymuje od niego świadczenie wzajemne, np. czynność urzę-
dową czy usługę, wówczas mamy do czynienia z dochodem odpłatnym. Jeże-
li zaś państwo lub samorząd, pobierając dochód, nie daje żadnego wzajemnego
świadczenia  jak np. przy poborze podatku  mamy do czynienia z dochodem
nieodpłatnym.
Dochód odpłatny, a więc związany z istnieniem wzajemnego świadczenia,
może być dochodem ekwiwalentnym lub nieekwiwalentnym. Rozróżnienie to
opiera się na wartości wzajemnego świadczenia ze strony państwa lub samorzą-
du w stosunku do wielkości samego dochodu.
Jeżeli wzajemne świadczenie ze strony państwa (samorządu) jest porówny-
walne w swojej materialnej wartości do wielkości dochodu, wówczas dochód
ma charakter ekwiwalentny: państwo świadczy wzajemny ekwiwalent. Jeże-
li zaś wzajemne świadczenie jest, materialnie biorąc, nieproporcjonalnie niż-
sze niż wielkość dochodu (np. wysoka opłata paszportowa lub wizowa), wów-
Nb. 2