PRAWO PODATKOWE UE
Prawo
Prawo, a ściślej prawo w ujęciu przedmiotowym 
system norm prawnych przyjętych tzn. akceptowanych przez
wszystkich, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i jednoznacznych
dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem
i funkcjonowaniem państwa jako całość lub innego
uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub
uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej
lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem
przymusu.
Pojęcie prawa jest również używane na oznaczenie
prawa w ujęciu podmiotowym (prawo podmiotowe). Tak
rozumiane, występuje, gdy mówimy, że mamy prawo
(jesteśmy uprawnieni) do czegoś. Ten artykuł nie dotyczy tak
rozumianego prawa.
Spory o istotÄ™ prawa
Przyczyny i postaci sporów
Prawo, ze względu na wieloznaczność pojmowania, w tym
różnice światopoglądowe wydających o nim opinie, jest
pojęciem wyjątkowo trudnym do zdefiniowania. Dlatego
wszelkie jego definicje są przedmiotem sporów.
Koncepcje podstawowe
1
Z. Ziembiński, rozważając problem wielości sposobów
pojmowania prawa, wyróżnia spośród nich kilka podstawowych
koncepcji i subkoncepcji, w tym:
·ð koncepcje normatywne, zgodnie z którÄ… prawo jest
zespołem norm postępowania; w ramach koncepcji
normatywnych współistnieją:
o koncepcja pozytywistyczna, zgodnie z którą prawo
obejmuje tylko i wyłącznie normy, które zostały
ważnie ustanowione lub uznane przez kompetentny
organ władzy publicznej, natomiast to, czy i jak
wspomniane normy mają się do kryteriów
pozaprawnych (np. przyjmowanych przez kogoÅ› ocen
moralnych), nie jest przedmiotem zainteresowania
nauki prawa i nie ma żadnej doniosłości dla ważności
i mocy tych norm;
o koncepcja prawnonaturalna, zgodnie z którą
prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa
pozytywnego, które pozostają w zgodzie z
ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez
Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi,
dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet
ocen;
o koncepcje niepozytywistyczne, zgodnie z
którymi prawo obejmuje normy prawa pozytywnego
oraz inne elementy, które wyznaczają sposób
rozumienia i stosowania norm prawa pozytywnego;
2
·ð koncepcje realistyczne, zgodnie z którymi przyjmuje
się, że prawem jest zespół faktów społecznych lub
psychicznych, zwiÄ…zanych ze stanowieniem,
obowiÄ…zywaniem i stosowaniem norm prawnych.
Przykładowe teorie:
1. Teoria św. Tomasza z Akwinu Tomasz z Akwinu
rozumiał prawo (lex) jako pewne promulgowane
rozumowe rozporzÄ…dzenie ustanowione dla dobra
wspólnego przez osobę mającą pieczę nad wspólnotą.
2. Teoria marksowsko-leninowska
Marksowsko-leninowska teoria prawa wywodzi, iż prawo,
jako tzw. nadbudowa ideologiczna do społeczno-
gospodarczej bazy, jest stanowione przez klasÄ™ panujÄ…cÄ…,
w interesie tej klasy i w celu utrzymania jej panowania.
3. Teoria Frederica Bastiata
Odmienną od leninowskiej teorię prawa przedstawiał
Frederic Bastiat (1801-1850), francuski ekonomista
wolnorynkowy, filozof i polityk. Według niego "prawo jest
organizacjÄ… naturalnych praw dla legalnej obrony, jest
stosowaniem wspólnej siły w zastępstwie sił indywidualnych
dla legalnej obrony naturalnych praw człowieka: prawa do
życia, do wolności i do własności".
4. Teoria Tomasza Burdzika
Polski socjolog prawa Tomasz Burdzik zdefiniował prawo
jako "aparat warunkujący zachowania jednostek w obrębie
społeczeństwa, stwarzający określony zakres czynności,
którego przekroczenie obwarowane jest sankcjami
3
 proporcjonalnymi do szkody wywołanej popełnionym
działaniem", którego celem jest "jest kształtowanie członków
zbiorowości wedle ogólnie przyjętego wzorca konformistycznych
zachowań, dzięki internalizacji norm i postaw w trakcie procesu
socjalizacji poprzez formalne i nieformalne środki kontroli
społecznej, wymuszające utrzymywanie ładu społecznego".
Gałęzie prawa
Gałąz
prawa stanowi podzespół norm prawnych, które ze
względu na wybrane kryterium konstytuują względnie spójną
całość.
Podział ze względu na metodę regulacji
Jednym z podziałów prawa jest podział na gałęzie przez
uwzględnienie metody regulacji.
·ð Prawo wewnÄ™trzne
o Prawo konstytucyjne
o Prawo cywilne reguluje relacje między podmiotami
prawa w relacji poziomej, czyli żaden z podmiotów
pozostających w stosunku prawnym nie jest władny
narzucić swojej woli drugiej stronie. (cywilnoprawna
metoda regulacji).
o Prawo pracy reguluje stosunki między pracodawcą a
pracownikiem, a także organizacjami pracowników
(zwiÄ…zki zawodowe) metodÄ… w zasadzie
cywilnoprawną, jednak z dużym zakresem norm
semiimperatywnych służących wyznaczeniu
minimalnego poziomu ochrony pracownika. Zobacz
też: Kodeks pracy.
4
o Prawo karne jest zbiorem norm majÄ…cych na celu
eliminację zachowań aspołecznych najcięższej wagi
poprzez zastosowanie sankcji kary. (karnoprawna
metoda regulacji).
o Prawo administracyjne reguluje relacje między
podmiotami w stosunku pionowym, tj. wówczas gdy
jeden z podmiotów może władczo kształtować
sytuacjÄ™ prawnÄ… drugiego podmiotu.
(administracyjnoprawna metoda regulacji).
o Prawo rodzinne i opiekuńcze
o Prawo finansowe
·ð Prawo miÄ™dzynarodowe
Podział ze względu na przedmiot regulacji
Podziału prawa na gałęzie można także dokonać w płaszczyz
nie
przedmiotu regulacji danego zespołu norm. Jako przykładowe
gałęzie wedle tego kryterium można wymienić:
·ð prawo autorskie,
·ð prawo bankowe,
·ð prawo budowlane,
·ð prawo celne,
·ð prawo czÅ‚owieka,
·ð prawo energetyczne,
·ð prawo kanoniczne,
·ð prawo konstytucyjne,
·ð prawo konfliktów zbrojnych,
·ð prawo lotnicze
·ð prawo medyczne,
5
·ð prawo miÄ™dzynarodowe,
·ð prawo naukowe,
·ð prawo o ruchu drogowym,
·ð prawo ochrony Å›rodowiska,
·ð prawo podatkowe,
·ð prawo rolne,
·ð prawo upadÅ‚oÅ›ciowe
itd...
y
ródła prawa
Prawo wywodzi siÄ™ z wielu z
ródeł. Podstawowym i często
mylonym podziałem z
ródeł prawa jest podział na: z
ródła prawa
sensu stricto (z Å‚ac. fontes iuris oriundi) i z
ródła poznania prawa
(z Å‚ac. fontes iuris cognoscendi). Pierwszy termin  z
ródła
prawa oznacza akty normatywne, czy też inaczej akty prawne
zawierające przepisy prawa oraz tryb tworzenia takich aktów.
Natomiast drugi termin  z
ródła poznania prawa obejmuje
wszelkie materiały służące poznaniu prawa oraz wszelkie formy
przekazu o prawie (dokumenty, publikacje, nawet Internet).
Ze względu na dopuszczalność istnienia różnych z
ródeł prawa,
można wyróżnić w kulturze zachodniej dwa systemy prawne:
anglosaski system common law i kontynentalny system prawa.
Podstawową różnicą między nimi (przynajmniej ze względu na
z
ródła prawa) jest to że system common law dopuszcza
tworzenie prawa przez sÄ…dy w wyniku precedensowych
rozstrzygnięć. Pamiętając o tym, że również w wielu
kontynentalnych systemach prawnych wyroki sądów (zwłaszcza
najwyższych) mają znaczenie przy póz
niejszych interpretacjach
6
prawa stanowionego (i mogą zapoczątkować jakąś "linię"
orzecznictwa), zwrócić należy uwagę że wyroki sądów w
kontynentalnych systemach prawa majÄ… jednak o wiele
mniejsze znaczenie niż wyroki sądów w systemach common
law. Te ostatnie bowiem tworzÄ… prawo, a te pierwsze tylko je
interpretujÄ….
Fakt, że w systemach typu common law sądy biorą udział w
tworzeniu prawa nie oznacza jednak braku wpływu normalnych
demokratycznych władz na tworzenie prawa w państwach
stosujÄ…cych ten system. Bowiem obok prawa precedensowego
(czyli właśnie common law) egzystuje również tzw. statute law
czyli prawo stanowione przez organ przedstawicielski
(parlament).
y
ródła polskiego prawa
Zobacz też: polskie prawo,
Zobacz też: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
y
ródła polskiego prawa można podzielić na z
ródła powszechnie
obowiÄ…zujÄ…ce i z
ródła wewnętrznie obowiązujące. Obowiązująca
Konstytucja z 1997 roku do z
ródeł powszechnie obowiązujących
zalicza KonstytucjÄ™, ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego
(z zastrzeżeniem że obowiązują one tylko na obszarze działania
organów, które je ustanowiły). Oprócz tego Konstytucja w art.
234 przewiduje kolejny akt powszechnie obowiÄ…zujÄ…cy 
rozporzÄ…dzenie z mocÄ… ustawy, wydawane przez prezydenta
RP, wyłącznie w ściśle określonych przez Konstytucję
wypadkach. Nadto z
ródłami powszechnie obowiązującego
7
prawa sÄ… przepisy stanowione przez organizacjÄ™
międzynarodową, jeśli umowa międzynarodowa konstytuująca
tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych
przepisów w prawie wewnętrznym. Natomiast jako z
ródła prawa
wewnętrznie obowiązujące Konstytucja wymienia uchwały i
zarządzenia Rady Ministrów. Należy przy tym podkreślić, że o
ile katalog z
ródeł prawa powszechnie obowiązującego jest w
zasadzie zamknięty i nie może być rozszerzany to katalog
z
ródeł prawa wewnętrznie obowiązującego jest otwarty i
istnieją również inne akty prawne wewnętrznie obowiązujące
nie wymienione w Konstytucji (okólniki, zalecenia itp.).
KwestiÄ… kontrowersyjnÄ… jest czy w Polsce do z
ródeł prawa
należy zaliczyć prawo zwyczajowe. Konstytucja nie zalicza
prawa zwyczajowego do z
ródeł prawa. W doktrynie polskiego
prawa konstytucyjnego przyjmuje się jednak, że Konstytucja
wymienia jedynie katalog z
ródeł prawa stanowionego przez
państwo i nie wyklucza istnienia obok prawa stanowionego
prawa zwyczajowego. KonsekwencjÄ… uznania zwyczaju
prawnego za z
ródło prawa powszechnie obowiązującego w
Polsce jest możliwość oparcia na nim rozstrzygnięcia organu
państwowego. Pamiętać jednak należy, że system z
ródeł prawa
powszechnie obowiązującego według polskiej Konstytucji
opiera się na prawie stanowionym, a wykształcenie się
zwyczaju prawnego, regulującego jakąś kategorię stosunków
społecznych jest obecnie raczej tylko potencjalną możliwością.
W każdym razie zwyczaj taki nie może się nigdy ukształtować
contra legem, to znaczy może on stanowić z
ródło prawa pod
8
warunkiem zgodności z powszechnie obowiązującymi aktami
prawnymi wymienionymi przez KonstytucjÄ™. Obok prawa
zwyczajowego z
ródłem prawa powszechnie obowiązującego w
Rzeczypospolitej Polskiej jest również zbiorowe prawo
pracy. Dzieje siÄ™ tak pomimo niezaliczenia go do z
ródeł prawa
przez KonstytucjÄ™. Jednak zbiorowe prawo pracy (regulaminy
pracy, układy zbiorowe pracy) zaliczone jest do z
ródeł
prawa powszechnie obowiÄ…zujÄ…cego przez art. 9 Kodeksu
pracy. Takiej regulacji kodeksowej nie stoi na przeszkodzie
Konstytucja, gdyż wymienia ona w kontekście z
ródeł prawa
tylko akty normatywne pochodzące od państwa.
Interpretacja tekstu prawnego
Litera prawa pisanego może być interpretowana w różny
sposób, i często prawo de facto zmienia się z czasem, pomimo
iż formalnie cały czas ma się do czynienia z tym samym
tekstem prawa. Ewolucję taką widać na przykład w przypadku
Konstytucji USA, w której wiele zapisów było
reinterpretowanych w sposób, który uczynił ich odmiennym od
znaczenia jakie miały one w chwili powstania  pomimo iż nie
została zmieniona ich treść. Koncepcja dynamicznej
(zmieniajÄ…cej siÄ™ w czasie) interpretacji prawa znajduje
szerokie uznanie w szybko zmieniających się współcześnie
realiach.
Nauki prawne
Iustitia - personifikacja sprawiedliwoÅ›ci (Lucas Cranach d. Ä.,
1537. Amsterdam, Fridart Stichting)
Najczęściej wyróżnia się trzy działy nauk prawnych:
9
·ð Dogmatyka prawa (szczegółowe nauki prawne) -
zajmuje się opisem, systematyzacją i wykładnią prawa
obowiązującego. W ramach dogmatyki prawa wyróżnia się
dyscypliny odpowiadające różnym gałęziom prawa:
o konstytucjonalistyka,
o procesualistyka,
o karnistyka (penalistyka),
o cywilistyka,
o administratywistyka,
o internacjonalistka.
·ð Ogólne nauki o prawie - zaliczane sÄ… tu dyscypliny
zajmujące się ogólnymi zagadnieniami związanymi z
prawem:
o filozofia prawa - najstarsza z ogólnych nauk o
prawie, zajmujÄ…ca siÄ™ filozoficznÄ… refleksjÄ… nad
prawem, jego istotÄ… i celem,
o teoria prawa - zajmuje się ogólnymi i wspólnymi
zagadnieniami nauk dogmatycznoprawnych
(problemy stosowania, wykładni, obowiązywania
prawa, czy budowy systemu prawnego),
·ð Nauki historycznoprawne:
o historia państwa i prawa - bada historię ustrojów
politycznych oraz systemów prawnych,
o historia doktryn politycznych i prawnych - bada
rozwój idei politycznych i prawnych oraz ich wpływ na
kształtowanie się instytucji prawnych.
10
Wiele innych nauk zalicza siÄ™ do tzw. nauk pomocniczych
prawoznawstwa. SÄ… to m.in. kryminalistyka, kryminologia,
medycyna sÄ…dowa, informatyka prawnicza, logika
prawnicza czy socjologia prawa.
Stosowanie prawa w rzeczywistości
Wiele aktów prawnych nie jest w praktyce przestrzegane.
Jednak przyzwolenie społeczne na ich łamanie i świadomy i
celowy brak reakcji ze strony organów mających prawa te
egzekwować sprawia, że można powiedzieć że reguły te nie są
prawem obowiązującym w danym społeczeństwie, a ściślej, że
zostały uchylone na mocy tzw. desuetudo. Jeżeli brak reakcji
organów państwa nie jest świadomy (np. funkcjonariusze
publiczni nie wiedzą, że dane zachowanie jest niedozwolone
bÄ…dz
nakazane przez prawo; albo nie podejmują działań nie
dlatego, że negatywnie oceniają normę prawną, tylko dlatego,
że im się nie chce) mamy do czynienia z "martwym prawem",
które obowiązuje, ale po prostu nie jest przestrzegane. Tak ma
się to np. z zakazem homoseksualnych stosunków płciowych w
niektórych stanach USA czy zakazem rozpowszechniania
utworów które są objęte prawami autorskimi, które nie są już
aktywnie egzekwowane (abandonware).
Występuje też sytuacja niewielkiej choć niezerowej
egzekwowalności  np. w przypadku zakazu czerpania korzyści
majątkowej z cudzej prostytucji czy też wymiany plików
objętych prawami autorskimi w sieciach P2P.
11
Podatek
Podatek, to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne
świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane
z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej
(np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne. Stąd też
ogólność podatków oznacza, że jest on tak skonstruowany, że
zasady ustalania i poboru podatku odnoszą się do każdego
podmiotu, który spełnia warunki określone w prawie
podatkowym.
Opłata  danina publiczna, w przeciwieństwie do podatku,
jest świadczeniem odpłatnym,; wnoszący opłatę powinien
otrzymać świadczenie wzajemne, pozostające w związku z
wniesioną opłatą i ekwiwalentne, tzn. tej samej wartości.
Bezzwrotność podatków oznacza, iż podatek pobrany
zgodnie z prawem nie ulega zwrotowi. WyjÄ…tek stanowiÄ…
sytuacje nadmiernego lub niesłusznego pobrania.
Nieodpłatność podatku oznacza, że podmiot uiszczający
podatek nie otrzymuje ze strony państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego żadnego wzajemnego świadczenia.
Przymusowość podatków oznacza, że przymusowy
charakter podatku oznacza możność pobrania go w drodze
egzekucji administracyjnej przez podmiot uprawniony, gdy
zobowiÄ…zany podatnik nie uiszcza go dobrowolnie.
Stąd też, biorąc pod uwagę niezadowolenie społeczeństwa
w różnych krajach świata, a zwłaszcza w Anglii, to brytyjczyk
Adam Smith sformułował cztery podstawowe zasady
12
podatkowe, na których opierać się powinien każdy
system podatkowy na świecie. Są to zasady:
·ð równoÅ›ci podatków,
·ð pewnoÅ›ci podatków,
·ð dogodnoÅ›ci podatków,
·ð tanioÅ›ci podatków.
1. Zasada równości podatków, jak sama nazwa wskazuje,
mówi i przekonuje o równości opodatkowania. Oznacza to,
że każda osoba czy bardziej zamożna, czy też bardzo
uboga musi płacić podatki. Współcześnie zasada ta (czyli
równości) jest określana mianem zasady sprawiedliwości i
jest jedyną, której nadaje się całkiem inne znaczenie i
sens w płaceniu podatków niż za życia jej autora.
2. Druga zasada mówi o pewności podatków, które muszą
być precyzyjnie i jasno określone, a nie kształtowane
dowolnie przez organy podatkowe.
3. Trzecia zasada mówi o dogodności podatków, które
powinny być pobierane w takim czasie i w taki sposób, aby
podatnikowi było najdogodniej je zapłacić.  czyli wówczas,
gdy istnieje największe prawdopodobieństwo, że ma je
czym zapłacić (oznacza to, że podatnik posiada środki
finansowe by zapłacić podatki. Bez względu na rodzaj
podatku, jest on najczęściej płacony z uzyskanego
dochodu, nawet wówczas gdy nie jest to podatek
dochodowy lecz na przykład majątkowy. Trudno byłoby
bowiem uznać za dogodną dla podatnika konieczność
uszczuplenia masy majątkowej w celu zapłacenia od tegoż
13
majątku jakiegoś podatku. Byłoby to równie niedogodne
jak i nierozsÄ…dne.
4. Czwarta zasada mówi o taniości podatków, które
powinny być ściągane jak najmniejszym kosztem, aby ich
efekt skarbowy był jak największy.  Adam Smith uważał,
że każdy podatek powinien być tak pomyślany, aby suma
pieniędzy, jaką zabiera z kieszeni ludności w najmniejszym
stopniu nie przekraczała kwotę, jaką podatek ten wnosi do
skarbu państwa . W przeciwnym razie wzrastające koszty
poboru podatków pociągają za sobą automatycznie
zwiększenie samych podatków, dla zrównoważenia
ponoszonych kosztów ich poboru.
Oznacza to, że:
·ð Po pierwsze, że podatki powinny być tak
skonstruowane, aby ich wymiar, pobór i kontrola nie
wymagały zbyt dużej ilości urzędników, gdyż  ich
wynagrodzenia mogą pochłonąć większą część sumy
wpływów, a ich uboczne dochody staną się dla ludności
jeszcze jednym dodatkowym podatkiem .
·ð Po drugie, podatki nie powinny wpÅ‚ywać hamujÄ…co na
pracowitość ludzi oraz nie naruszać z
ródeł ich
dochodów.
·ð Po trzecie, ewentualne kary nie powinny podatników
rujnować, aby  nie położyć w ten sposób kresu
korzyściom, jakie społeczeństwo mogło osiągnąć dzięki
uruchomieniu ich kapitałów .
14
·ð Po czwarte, podatnicy nie powinni być zbyt czÄ™sto
nachodzeni przez kontrolerów i narażani na udrękę
kontroli, która może zniechęcać lud do podejmowania
działalności gospodarczej, gdyż  choć udręka ta, ściśle
się wyrażając, nie jest wydatkiem, to przecież z
pewnością jest warta tyle, co wydatek, którego kosztem
każdy skłonny jest się od niej wykupić . Jeżeli tendencja
zwiększania uprawnień kontroli skarbowej wobec
podatnika się nasila, powstaje półoficjalny  cennik i
rozwija się rynek usług w zakresie  wykupywania się
od udręki kontroli. Co więcej, udręka jakiej doznają
podatnicy ze strony kontrolerów podatkowych rodzi
niechęć do państwa, reprezentowanego przez tych
kontrolerów i skłania do uchylania się od opodatkowania
wszelkimi metodami. A zachłanność kontrolujących
nasila się zawsze, gdy kasa państwa zaczyna świecić
pustkami.
System Podatkowy i jego elementy
System podatkowy  ogół podatków pobieranych w danym
państwie, tworzących pod względem prawnym i ekonomicznym
logiczną całość.
Forma zapłaty a rozmaite świadczenia organów państwa
na rzecz obywateli i innych podmiotów.
Dopłata  danina publicznoprawna, związana z
pokrywaniem kosztów inwestycji publicznych zaspokajających
potrzeby zbiorowe (np. elektryfikacja, wodociÄ…gi)
15
Danina publiczna
Pojęcie daniny publicznej nie jest w pełni doprecyzowane.
W przepisach prawnych to pojecie pojawia siÄ™ w kilku
ustawach, dając możliwość jego bliższego doprecyzowania na
przykład:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
art. 217 Konstytucja RP określa podatki jako jeden z
rodzajów danin publicznych ( podatki, inne daniny publiczne -
gdyby podatki nie miały być daninami publicznymi, wtedy słowo
"inne" byłoby niepotrzebne).
- ustawa o finansach publicznych (oraz poprzedzajÄ…ca jÄ…
ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r.) (Dz.
U. Nr 157, poz. 1240). Ustawa ta wchodzi w życie z dniem 1
stycznia 2010 r., z wyjÄ…tkiem: 1)
art. 5 Ustawa z dnia 28 listopada 1998 r. o finansach
publicznych zawiera katalog przykładowych świadczeń, które
ustawa zalicza do danin publicznych. Są nimi podatki, składki,
opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek
ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu
terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek
sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż
ustawa budżetowa.
Powyższe z
ródła pozwalają na stwierdzenie, ze daninami
publicznymi są świadczenia o charakterze podatkowym, chociaż
nie zawsze nazwane podatkiem (tak: C. Kosikowski w: Finanse
Publiczne. Komentarz).
Przy braku definicji ustawowej pojęcie daniny publicznej zostało
16
określone w literaturze, jako przymusowe świadczenie na rzecz
państwa. ma więc następujące cechy:
·ð jest Å›wiadczeniem przymusowym,
·ð nie ekwiwalentnym,
·ð Bezzwrotnym.
Do danin publicznych zaliczane są następujące świadczenia:
1. podatki,
2. cła,
3. opłaty,
4. składki.
Warto wiedzieć, że odpowiedz
na pytanie, czym sÄ… daniny
publiczne nie jest prosta. Na taki stan rzeczy składa się szereg
czynników, pośród których wymienić należy najważniejszy -
brak normatywnego pojęcia daniny publicznej. Możemy polegać
jednak na ukształtowanych w doktrynie funkcjonalnych
definicjach, które pomimo ogólnikowości umożliwiają
wprowadzenie wstępnych kryteriów klasyfikujących
poszczególne typy danin.
Bez większego błędu można uznać, że każda danina publiczna
to w gruncie rzeczy nic innego jak obowiązek świadczenia
pieniężnego, nałożony jednostronnie w sposób władczy przez
wspólnotę publicznoprawną. Ujęcie takie w literaturze
traktowane jest jako szerokie, w odróżnieniu od ujęcia
zawężającego rozważania nad daninami tylko do tych, które
służą, choćby ubocznie, celom fiskalnym.
Daniny publiczne stanowią jeden z elementów szerszej
kategorii obciążeń publicznych nakładanych normami prawa
17
publicznego. Kategoria ta zawiera nie tylko świadczenia
pieniężne, lecz również świadczenia naturalne oraz obowiązek
zaniechania i tolerowania określonego zachowania (np. w
odniesieniu do prac budowlanych). Elementy władczego
nałożenia obowiązku świadczenia pieniężnego przez wspólnotę
publicznoprawną wykluczają możliwość stosowania pojęcia
danina publiczna wobec świadczeń niepieniężnych i świadczeń
dobrowolnych. Również świadczenia wynikające z wszelkich
roszczeń państwa o charakterze prywatnoprawnym nie są
przedmiotem regulacji przepisów prawa daninowego.
Historyczny rozwój danin publicznych przebiegał w
zróżnicowanych warunkach ekonomicznych, prawnych i
społecznych.
Tym samym, w chwili obecnej, nie tworzą one spójnego
katalogu instrumentów finansowych, które da się opisać przy
pomocy zdefiniowanych, jednorodnych cech konstytutywnych.
Systematyka danin publicznych ewoluowała na przestrzeni
ostatnich kilkuset lat, od prostego podziału, dzielącego daniny
na podatki, opłaty i dopłaty (składki) w kierunku podziałów
bardziej złożonych, o wyraz
nie wytyczonych dwóch nurtach
obciążeń powszechnych i obciążeń szczególnych. Zarówno
obciążenia powszechne jak i szczególne pobierane są
współcześnie wyłącznie w pieniądzu, nie znajdują się między
nimi służebności osobiste jak i daniny rzeczowe. Kategoria
obciążeń powszechnych obejmuje wyłącznie podatki, a zatem
daniny służące finansowaniu ogólnych zadań państwa, które nie
są oparte o zasadę ekwiwalentności. Daniny o charakterze
18
szczególnym, nie służą ogólnemu finansowaniu państwa i nie
obciążają ogółu zdolnych do świadczenia.
Zaproponowany dwupodział na podatki i pozostałe daniny
publiczne oddaje rolę i znaczenie podatków w systemie danin
publicznych nie wyjaśnia jednak, co kryje się za użytymi
sformułowaniami. W następnej części spróbujemy wyjaśnić
istotÄ™ opodatkowania na tle innych danin publicznych.
Technika podatkowa, elementy:
- podmioty
- przedmiot opodatkowania
- podstawa opodatkowania
- stawki opodatkowania
Podmioty:
Czynny  nakłada obowiązek podatkowy  państwo, samorządy
terytorialne (jeżeli mają uprawnienia do tego)
Państwo oddziaływuje na podmioty bierne  podatnika.
Podatnik  podmiot, na którego nałożono ciężar podatkowy
PÅ‚atnik  podmiot ustawowo obowiÄ…zany do odprowadzania
podatku na rzecz państwa
Np. w przypadku podatku od osób fizycznych płatnikiem jest
przedsiębiorca a podatnikiem jest pracownik  osoba fizyczna.
Dlaczego występuje rozgraniczenie na płatnika i podatnika?
1. A
atwiej jest ściągać podatki z przedsiębiorstw niż od osób
fizycznych.
2. Aby podatnicy nie czuli psychicznego ciężaru związanego z
odprowadzaniem podatku.
19
Przedmiot opodatkowania  zdarzenie lub zjawisko, którego
wystÄ…pienie rodzi obowiÄ…zek podatkowy.
Podstawa opodatkowania  wartość przedmiotu opodatkowania
wyrażona w pieniądzu lub w jednostkach naturalnych (np. m2).
Umożliwia ona wymiar podatkowy.
Wymiar podatkowy  ogół czynności, których celem jest
ustalenie wartości podatku.
Stawka podatkowa:
wymiar procentowy  określa ona jaki procent podstawy
opodatkowania będzie stanowiła wartość podatku.
Wymiar kwotowy  oznacza jaką część podstawy
opodatkowania należy zapłacić w formie podatku wyrażonej
kwotowo
Podatek  obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane
przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu
terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia
wzajemnego. Zebrane podatki sÄ… wykorzystywane na potrzeby
ustalone przez organ pobierający. Współcześnie pieniądze z
podatków trafiają do skarbu państwa, województwa, powiatu
albo gminy, które dzięki temu mogą inwestować w rozwój
infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia, itp.
Obecnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi,
jednakże w historii znane są również podatki świadczone w
innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny,
aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy:
·ð nieodpÅ‚atność,
20
·ð przymusowość,
·ð powszechność,
·ð bezzwrotność.
Podatki dzielÄ… siÄ™ na:
·ð bezpoÅ›rednie - naÅ‚ożone na dochód lub majÄ…tek
podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy.
·ð poÅ›rednie - nakÅ‚adane na przedmiot spożycia, np. VAT,
akcyza  ostatecznie płaci konsument.
Podatki są powszechnie uważane przez podatników za uciążliwe
i niesprawiedliwe, stąd stwierdzenia: Podatki płaci każdy,
wszędzie i zawsze lub Są w życiu tylko dwie pewne rzeczy:
śmierć i podatki. Jak mawiali włościanie w cesarstwie austro-
węgierskim: od myszy do cesarza, wszystko żyje z gospodarza.
Współczesna ekonomia posługuje się natomiast wskaz
nikami
racjonalności systemu podatkowego.
Rodzaje (typy) podatków:
Ogół podatków funkcjonujących w państwie w określonym
czasie tworzy system podatkowy. Mnogość i różnorodność
stosowanych współcześnie podatków wymaga dokonania
klasyfikacji ich ogółu przy uwzględnieniu różnych kryteriów. Z
punktu widzenia jedności podmiotu opodatkowania wyróżnia się
podatki bezpośrednie i podatki pośrednie.
W zależności od organu pobierającego podatki można je
podzielić na podatki centralne i podatki lokalne. W zależności od
sposobu opodatkowania dochodów pochodzących z różnych
z
ródeł rozróżnia się podatek globalny i podatek cedularny.
Rodzaj przedmiotu opodatkowania według OECD jest podstawą
podziału podatków na:
21
·ð Podatki dochodowe
o podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
o podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
·ð ObowiÄ…zkowe skÅ‚adki ubezpieczeniowe, zdrowotne itp.
·ð Opodatkowanie wÅ‚asnoÅ›ci
o Podatki od nieruchomości
żð podatek rolny (gruntowy)
żð podatek leÅ›ny
o Podatek od spadków i darowizn
·ð Podatki od towarów i usÅ‚ug:
o Podatek od wartości dodanej (VAT)
o Akcyza: podatek pobierany od spożycia niektórych
artykułów, pobiera się od przedsiębiorcy, który wlicza
jÄ… do ceny towaru.
o Cło: podatek graniczny od towarów, w ostatecznym
rozrachunku płaci konsument (część doktryny prawa
podatkowego nie uważa ceł za podatki ze względu iż
jego celem nie jest co do zasady ochrona interesu
finansowego fiskusa, ale ochrona rynku
wewnętrznego. Zgodnie z klasyfikacją dochodów
budżetu państwa wpływy z tytułu ceł są włączane do
pozycji dochody niepodatkowe. Zgodnie z tÄ…
klasyfikacją cło należy do kategorii , czyli świadczeń,
którym towarzyszy równoległe świadczenie
ekwiwalentne w postaci pozwolenia na wwóz lub
wywóz towarów).
o Inne:
22
żð podatek od posiadania psa (Obecnie podatek od
psów został zmieniony na opłatę),
żð podatek od Å›rodków transportowych,
żð podatek od czynnoÅ›ci cywilnoprawnych,
żð podatek od gier.
Podatek cedularny, typ opodatkowania polegający na odrębnym
opodatkowywaniu każdego rodzaju dochodów podatników.
Pozwala na preferowanie jednych, a dyskryminowanie innych
rodzajów dochodów przez ustalanie zróżnicowanych stawek i
skal opodatkowania. Utrudnia jednak stosowanie progresji w
stosunku do podatników osiągających dochody z kilku z
ródeł.
W procesie rynkowym występuje przemieszczenie obciążenia
podatkowego, w wyniku czego podatkami jest obciążona
całkowicie lub częściowo inna osoba niż płatnik podatku.
Kto ustala stawki podatków?
To nie Unia Europejska, lecz rządy poszczególnych
państw członkowskich decydują o wysokości podatków.
Ustalają one stawki podatku od zysku przedsiębiorstw, podatku
dochodowego od osób fizycznych, a także opodatkowania
oszczędności i zysków kapitałowych (uzyskanych ze sprzedaży
aktywów takich jak nieruchomości). Rola UE polega jedynie
na kontrolowaniu, czy stawki te nie naruszajÄ… zasad
obowiÄ…zujÄ…cych w UE.
UE czuwa, by krajowe przepisy podatkowe były zgodne z
celami UE w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, nie
ograniczały swobodnego przepływu towarów, usług i kapitału w
23
UE oraz by przedsiębiorstwa w danym kraju nie miały przewagi
konkurencyjnej nad podmiotami działającymi w innym kraju
UE.
Rządy krajowe decydują również o podwyższaniu
podatków. Na mocy przepisów prawa UE decyzje w sprawach
podatkowych mogą być podejmowane na szczeblu europejskim,
jedynie jeśli wszystkie państwa członkowskie opowiedzą się
jednomyślnie za ich przyjęciem.
Wydatki poszczególnych krajów
Poszczególne kraje UE ustalają stawki podatkowe na
różnych poziomach i mają różne cele w zakresie wydatków
publicznych. Jeżeli wydatki mieszczą się w rozsądnych
granicach, UE nie ingeruje w politykÄ™ krajowÄ… w tej
kwestii.
Jednak gdy dany kraj przekroczy budżet i ma zbyt duże
zadłużenie, może to mieć negatywny wpływ na wzrost
gospodarczy pozostałych krajów UE i stabilność strefy euro.
Uczciwa konkurencja podatkowa pomiędzy krajami UE
UE zwraca szczególną uwagę na opodatkowanie
przedsiębiorstw, ponieważ ulgi podatkowe stosowane w
danym kraju mogą przyciągać firmy działające w innych
krajach. Dlatego państwa członkowskie są zobowiązane do
przestrzegania kodeksu postępowania w tym zakresie.
Dlaczego podatek VAT jest ustalany na szczeblu UE
W przeciwieństwie do większości podatków bezpośrednich
(podatki od przedsiębiorstw, podatki dochodowe itp.) podatek
VAT wymaga pewnej interwencji ze strony UE, ponieważ ma on
24
zasadnicze znaczenie dla właściwego funkcjonowania
jednolitego rynku oraz uczciwej konkurencji w całej UE.
Dlatego UE ustaliła:
·ð wspólne zasady dotyczÄ…ce
podatku VAT oraz
·ð dolnÄ… granicÄ™ stawki VAT.
Państwom członkowskim pozostawiono jednak pewną
swobodÄ™ w zakresie ustalania stawek VAT: nie ma
określonej górnej granicy stawki VAT, poszczególne kraje mogą
stosować stawki obniżone w przypadku szerokiej gamy towarów
i usług, a niektóre kraje mogą być czasowo zwolnione ze
stosowania ustalonych zasad.
O wysokości podatku dochodowego decydują rządy państw
członkowskich.
Skąd biorą się różnice w cenach paliwa, alkoholu i
tytoniu
Różnice między stawkami akcyzy na paliwo, alkohol czy
wyroby tytoniowe mogą łatwo zakłócić konkurencję w UE.
Dlatego one również podlegają wspólnym przepisom.
Istnieje jednak pewien margines swobody, uwzględniający:
·ð różnice kulturowe  jest to
jeden z powodów, dla których
ceny piwa i wina sÄ… tak
zróżnicowane w różnych krajach
UE
·ð różnice gospodarcze  kraje o
zdrowych finansach publicznych
25
nie muszą nakładać wysokich
podatków na te produkty.
Dlatego np. w Luksemburgu
akcyza jest niższa niż w krajach z
nim sÄ…siadujÄ…cych.
Wspólne zasady w zakresie opodatkowania energii
Posiadanie wspólnych przepisów dotyczących
opodatkowania produktów energetycznych jest uzasadnione.
Dzięki nim UE może podejmować zdecydowane działania,
zachęcając do racjonalnego wykorzystywania energii. Przepisy
są jednak na tyle elastyczne, że mogą uwzględniać szczególną
sytuacjÄ™ w danym kraju.
Podatki dotyczące bezpośrednio obywateli
Zasady i stawki opodatkowania osób fizycznych należą do
kompetencji państw członkowskich, chyba że naruszone
zostanÄ… prawa transgraniczne podatnika. Dlatego Komisja
Europejska podejmuje działania, które mają zagwarantować, by
obywateli UE nie zniechęcały do pracy w innych państwach UE
problemy zwiÄ…zane z przenoszeniem i opodatkowaniem praw
emerytalno-rentowych.
UE stara się również zapobiegać uchylaniu się od
płacenia podatków w wymiarze trangranicznym. Jeżeli
osoby mieszkające w danym państwie UE nie zgłaszają dochodu
z oprocentowania oszczędności ulokowanych za granicą, cierpi
na tym budżet państwa ich zamieszkania, do którego nie
wpływają należności skarbowe.
26
Obywatele UE mogą lokować swoje oszczędności tam,
gdzie uważają to za najkorzystniejsze finansowo. Jednak nie
mogą wykorzystywać tej możliwości w celu uchylania się od
zapłaty podatku. Większość państw UE zawarła porozumienie w
sprawie wymiany informacji na temat oszczędności
nierezydentów.
Niektóre kraje (np. Austria i Luksemburg) pobierają
należny podatek u z
ródła, a następnie znaczną jego część
przekazujÄ… do kraju zamieszkania osoby, gdzie podatek ten jest
faktycznie należny. Tego typu płatność zryczałtowana pozwala
na zachowanie anonimowości posiadacza konta oraz
zagwarantowanie, że podatek trafia tam, gdzie powinien.
Podatki pośrednie w UE
Różnice w polityce fiskalnej państw UE mogłyby prowadzić do
zniekształcenia konkurencji i kierowania się przez
przedsiębiorstwa raczej warunkami podatkowymi niż
opłacalnością prowadzonych interesów. Dlatego Unia stara się
zharmonizować zasady nakładania i wysokość podatków
pośrednich. Wpływa to na konkurencyjność produktów
wytwarzanych przez poszczególne państwa członkowskie na
obszarze Unii. W zwiÄ…zku z tym usuwa siÄ™ wszelkie
ograniczenia utrudniające osiągnięcie tego celu.
UE zdążyła już ujednolicić konstrukcję i zasady poboru VAT oraz
akcyzy. Teraz zajmuje się wysokością stawek. Ich
dostosowywanie do przyjętego poziomu minimalnego przebiega
jednak dość opornie.
27
Podatek VAT w UE
Przyjęta w Unii konstrukcja podatku od wartości dodanej,
jego przedmiot, podstawa i sposób naliczania, są podobne, jak
w Polsce, ponieważ wzorowaliśmy się na unijnych regulacjach.
W 1993 r. UE zaleciła krajom członkowskim podniesienie
podstawowej stawki VAT do 15%. W przypadku niektórych
towarów i usług umożliwiła jednak stosowanie dwóch stawek
obniżonych, z których mniejsza musi wynosić przynajmniej 5%.
Nie popadajmy w kompleksy - nawet państwa UE z trudem i
dość powoli dostosowują swoje podatki pośrednie do wymogów
wspólnotowych. Między państwami członkowskimi UE wciąż
istnieją spore różnice w liczbie, rodzaju i wysokości
stosowanych stawek VAT.
zerowa (inna
Kraj zredukowana ulgowa podstawowa przejściowa
niż eksport)
Austria --- 10 i 12 20 --- nie ma
Belgia 1 6 21 12 jest
Dania --- --- 25 --- jest
Finlandia --- 8 i 17 22 --- jest
Francja 2,1 5,5 20,6 --- nie ma
Grecja 4 8 18 --- nie ma
Hiszpania 4 7 16 --- nie ma
Holandia --- 6 17,5 --- nie ma
Irlandia 4 12,5 21 12,5 jest
Luksemburg 3 6 15 12 nie ma
Niemcy --- 7 16 --- nie ma
Portugalia --- 5 i 12 17 --- jest
28
Szwecja --- 6 i 12 25 --- jest
W. Brytania --- 5 17,5 --- jest
WÅ‚ochy 4 10 20 --- jest
y
ródło: Komisja Europejska - DG XXI, stan prawny na 1999-01-01
W Austrii VAT obejmuje towary i usługi przeznaczone
przez przedsiębiorstwo na potrzeby własne oraz wydatki firm,
nie uznawane za koszty uzyskania przychodu w podatku
dochodowym lub podatku od spółek. Do podstawy
opodatkowania obok ceny sprzedaży towarów i usług zaliczają
się także koszty uboczne, jak: odsetki, koszty ubezpieczenia,
przewozu i opakowania. Nie są natomiast należnościami
podlegającymi VAT kwoty otrzymane przez przedsiębiorcę w
imieniu i na rachunek osoby trzeciej. W imporcie podstawÄ™
opodatkowania stanowi wartość celna towarów powiększona o
cło, akcyzę, prowizję z tytułu monopolu, koszty ubezpieczenia
oraz opakowania.
VAT potrącany jest w zasadzie od płatności należnej, a od
faktycznie otrzymanej tylko w przypadku wolnych zawodów i
małych przedsiębiorstw o rocznym obrocie 1,5 mln szylingów (1
ATS = ok. 0,3 zł).
Stosuje się tam dwa rodzaje zwolnień z VAT:
·ð dla eksportu i uszlachetniania
wyrobów na zlecenie odbiorcy
zagranicznego (bez utraty prawa
do potrÄ…cenia podatku uprzednio
zapłaconego),
29
·ð obroty pieniężne i kapitaÅ‚owe,
działalność szkół prywatnych,
oszczędnościowych kas
budowlanych, kompozytorów,
pisarzy, dziennikarzy, klubów
sportowych (z utratÄ… prawa do
potrÄ…cenia podatku uprzednio
zapłaconego).
Opłacony w poprzednich fazach obrotu VAT jest w zasadzie
potrącany w fazach następnych. Istnieją jednak wyjątki:
wydatki, nie stanowiące kosztów uzyskania przychodu w
rozumieniu przepisów o podatku dochodowym (np. koszty
utrzymania i koszty reprezentacyjne), wydatki uznane za
działalność uprawianą z zamiłowania (hobby), wydatki na zakup
bÄ…dz
najem samochodów osobowych i motocykli (poza
poniesionymi przez szkoły nauki jazdy).
Zwolnieniami z VAT objęte są małe przedsiębiorstwa,
których roczny obrót nie przekracza 300 tys. szylingów (poziom
nieco tylko wyższy od stosowanego w Polsce). Warunek ten nie
jest przestrzegany rygorystycznie: ulga nie przepada, jeśli
obrót przez pięć lat nie przekroczy limitu o więcej niż 15%.
Producenci rolni i leśni opodatkowani są stawką 10% i do tej
wysokości mogą potrącać uprzednio zapłacony podatek.
Austriacki podatek od wartości dodanej ma trzy stawki:
podstawową 20%, i dwie ulgowe 10% dla żywności, wina,
płodów rolnych i leśnych, pasz, pojazdów elektrycznych,
30
przedmiotów sztuki i zbiorów, dzierżawy i najmu gruntów oraz
12%, dla niektórych pojazdów mechanicznych.
We Francji opodatkowanie VAT-em mogą wybrać: autorzy,
artyści, adwokaci, doradcy podatkowi, weterynarze i zawodowi
sportowcy. Nie majÄ… tego prawa lekarze i nauczyciele. Za
podlegającą VAT należność za sprzedaż towaru lub usług uznaje
się też koszty uboczne, takie jak: odsetki, prowizje, przewozy,
ubezpieczenia i opakowania, a także podatki, cła i opłaty.
Francuska Ustawa o podatku od wartości dodanej
przewiduje szereg zwolnień:
·ð eksport,
·ð publiczne aukcje przedmiotów używanych, dzieÅ‚
sztuki i zbiorów, kamieni szlachetnych, pereł,
·ð obroty podlegajÄ…ce podatkowi gieÅ‚dowemu,
·ð niektóre obroty rolnictwa i rybołówstwa,
·ð niektóre obroty przedsiÄ™biorstw prasowych i drukarni,
·ð usÅ‚ugi Å›wiadczone przez zrzeszenia lub spółdzielnie na
rzecz członków nie podlegających podatkowi od
wartości dodanej,
·ð niektóre usÅ‚ugi finansowe i bankowe,
·ð usÅ‚ugi ubezpieczeniowe,
·ð niektóre usÅ‚ugi lekarzy, nauczycieli, autorów,
artystów, sportowców, aktorów, adwokatów,
·ð najem i dzierżawa gruntów niezabudowanych i
pustych budynków.
Stawką ulgową 5,5% są obłożone artykuły żywnościowe,
lekarstwa, płody rolne, wyposażenie osób niepełnosprawnych,
31
transport publiczny, przedstawienia teatralne, widowiska i
przedstawienia cyrkowe, muzea, ogrody zoologiczne, hotele z
wyjątkiem czterogwiazdkowych, kempingi, domy starców,
energia elektryczna i gaz. Taką samą 5,5% stawką objęte
zostały książki, koncerty i filmy. Dla gazet stawka wynosi 2,1%,
tyleż samo dla niektórych przedstawień teatralnych. Stawka
20,6% dotyczy m.in. samochodów, restauracji, nieruchomości
etc.
We Francji od VAT nie można odliczyć wydatków na:
pomieszczenia dla kierownictwa i personelu, zakup
samochodów osobowych, prezenty poza reklamowymi do 150
franków, zakup paliwa.
Przedsiębiorstwa usługowe, których roczny obrót nie
przekracza 150 tys. franków (1 FRF = ok. 0,64 zł), oraz firmy
handlowe i hotele o obrocie do 500 tys. sÄ… opodatkowane w
formie zryczałtowanej. Natomiast z całkowitego zwolnienia z
VAT korzystają firmy o obrocie do 70 tys., a także rolnicy (jeśli
jednak nie wybiorą zwolnienia, uzyskują zryczałtowany zwrot
opłaconego przez siebie VAT).
Włoski podatek od wartości dodanej jest w swojej
strukturze podobny do VAT obowiÄ…zujÄ…cego w Austrii i Francji.
Zwolnienia obejmują: eksport towarów i usługi na rzecz
zagranicznych zleceniodawców, wyposażenia, zaopatrzenia oraz
naprawy statków i samolotów, rozliczenia pieniężne oraz obrót
papierami wartościowymi (gdy nie mają charakteru
zarobkowego), handel gruntami, prawa autorskie
spadkobierców, sprzedaż znaczków pocztowych, lokalną
32
komunikację publiczną oraz usługi kredytowe i
ubezpieczeniowe. Szeroki zakres zwolnień dotyczy też
działalności społecznej, charytatywnej, zdrowotnej, kulturalnej
oraz wychowawczej i sportowej.
Małe przedsiębiorstwa, osiągające obrót 18 mln lirów (100
ITL = ok. 0,22 zł), mogą wybrać opodatkowanie zryczałtowane,
przy którym podatek z poprzednich faz jest potrącany według
stałej stawki. Rolnicy i rybacy są również obłożeni ryczałtem i
otrzymują zwrot zapłaconego podatku w poprzednich fazach.
Z możliwości potrącania zapłaconego poprzednio podatku
wyłączone są wydatki na hotele i restauracje oraz transport
osobowy.
Stawka ulgowa 4% obciąża płody rolne i niektóre
przetwory rybne oraz inne podstawowe artykuły żywnościowe
oraz gazety, czasopisma, usługi budowlane, stołówki, wyroby
ortopedyczne. VAT w wysokości 10% nakłada się na niektóre
artykuły żywnościowe, napoje, kawę, niektóre wyroby
tekstylne, lekarstwa, tytoń, usługi hotelowe i gastronomiczne,
gaz, prąd dla gospodarstw domowych oraz przemysłu
przetwórczego, usługi kinowe i zawody sportowe. 20%
nałożono na używki i artykuły żywnościowe specjalnie
przygotowane, aparaty filmowe, magnetowidy oraz usługi
telefoniczne, towary luksusowe, prywatne samochody osobowe
z silnikami o pojemności powyżej 2000 cm3, motocykle o
pojemności powyżej 350 cm3, łodzie motorowe, biżuterię z
kamieni szlachetnych, futra.
33
Stawkę przejściową podatku od wartości dodanej stosują
trzy państwa członkowskie Wspólnot Europejskich. W Belgii
stawka przejściowa wynosi 12% i odnosi do: produktów
energetycznych tj. koksu, torfu, gwajaku oraz margaryny,
płatnej telewizji kablowej, opon samochodowych. W Irlandii
stawka wynosi 12,5% i dotyczy energii elektrycznej, usług
kosmetycznych, turystycznych i fotograficznych oraz usług
związanych z rolnictwem, opieką nad zwierzętami, usług oraz
środków wykorzystywanych przy konserwacji ruchomości i
nieruchomości. Stawką przejściową opodatkowano również
usługi przedsiębiorstw asenizacyjnych i sanitarnych.
Luksemburg stawką w wysokości 12% opodatkował benzynę
bezołowiową, produkty ropopochodne, usługi reklamowe,
turystyczne, usługi świadczone przez osoby wykonujące wolne
zawody, produkty tytoniowe, szczególne gatunki win, usługi
asenizacyjne i sanitarne, rękodzieła, obrazy i rzez
by oraz
niektóre formy usług bankowych. Stawkę zero podatku od
wartości dodanej stosuje się w:
·ð Belgii przy dostawach dzienników i tygodników oraz
produktów pozyskanych w drodze recyclingu,
·ð Danii przy sprzedaży dzienników, tygodników i
niektórych miesięczników,
·ð Finlandii przy sprzedaży prasy i przedpÅ‚at na
niektóre miesięczniki, usługi poligraficzne dla
organizacji typu non-profit, dostawy złota do Banku
Centralnego, przy sprzedaży usług lotniczych i
34
wynajmie statków z wyjątkiem używania statków w
celach sportowych i rekreacyjnych,
·ð Irlandii przy dostawach gazet i książek, zÅ‚ota do
Banku Centralnego, napoi i żywności z wyłączeniem
dostaw napoi alkoholowych, lodów i wyrobów
cukierniczych oraz sadzonek roślin i nawozów w
opakowaniach nie mniejszych niż 10 kg,
·ð Szwecji przy usÅ‚ugach poligraficznych dla organizacji
typu non-profit, sprzedaży paliwa lotniczego,
transportu pasażerskiego, przy zakupie wyposażenia
dla morskich jednostek ratowniczych,
·ð Wielkiej Brytanii przy dostawach prasy i książek,
niektórych artykułów żywnościowych, kasków i
obuwia dla pracowników budów oraz kasków
motocyklowych, usługi pogrzebowe, ubrania i obuwia
dla dzieci, transport pasażerski, kaset
magnetofonowych na użytek Królewskiego Instytutu
Niewidomych,
·ð we WÅ‚oszech przy dostawach zÅ‚ota, zÅ‚omu i ziemi.
Lista towarów i usług potraktowanych takim ulgowym
VAT-em obejmuje m.in. dostawy gazu ziemnego, żywność i
napoje (z wyjątkiem alkoholowych), ziarno, zwierzęta, dostawy
wody, sprzęt medyczny, transport pasażerski, usługi
biblioteczne, bilety teatralne, usługi hotelowe, sprzęt rolniczy, a
także ubrania i obuwie dziecięce (jeśli stawka obniżona
obowiązywała już wcześniej).
35
Od obowiÄ…zku windowania stawek sÄ… jednak wyjÄ…tki, np.
Grecja uzyskała prawo utrzymania obniżonego VAT na
niektórych mniej rozwiniętych i trudno dostępnych wyspach. Ma
to ich mieszkańcom zrekompensować wysokie koszty
transportu towarów.
Podnosząc podatki, Unia jednocześnie zakazała pobierania
powszechnego niegdyś na Zachodzie podwyższonego VAT od
dóbr luksusowych, ale wprowadzanie w życie tego przepisu nie
przebiega zbyt szybko.
W unijnych planach jest wprowadzenie zakazu odliczania
przez przedsiębiorstwa VAT od zakupu i kosztów używania
firmowych samochodów osobowych, kosztów podróży
służbowych i niektórych wydatków reprezentacyjnych.
Polski VAT przed zmianami
Podstawowa stawka polskiego VAT (22%) z nawiÄ…zkÄ…
spełnia warunki UE, to samo dotyczy obniżonej
siedmioprocentowej i zerowej dla eksportu. Niezgodne z
prawem unijnym jest natomiast zwolnienie z VAT żywności
nieprzetworzonej. Stopniowo nakładana nań będzie więc stawka
3%.
Rolnicy będą musieli zacząć doliczać VAT do cen plonów
swojej pracy, ale w zamian uzyskają możliwość odejmowania
tego podatku zawartego w kosztach nabycia towarów do
produkcji rolnej. Najprawdopodobniej 3% VAT obejmie
nieprzetworzone produkty rolne oraz środki do produkcji dla
rolnictwa. Z 7 do 12% (minimum wymagane w UE wynosi 15%)
36
będzie musiał wzrosnąć podatek na materiały budowlane, z 0
do 7% - na usługi firm komunalnych (ale firmy te uzyskają
prawo do odliczeń VAT), z 0 do 3% - książki, imprezy kulturalne
i wynajem mieszkań. Z 0 do 7%, a następnie do 12% wzrośnie
VAT od usług prawniczych, a z 7 do 12% na artykuły dla dzieci.
Wszystko to najprawdopodobniej zostanie rozłożone na kilka
lat.
Zmienić się będzie musiał stosunkowo wysoki dziś limit
(80 tys. zł) obrotu rocznego zwalniający podmiot gospodarczy z
obowiązku doliczania do swoich cen podatku od wartości
dodanej. W UE limit wynosi tylko 5000 euro (ok. 21 tys. zł), ale
nawet państwa należące do Unii podnoszą go dość powoli.
Niemniej jednak trzeba się liczyć z tym, że za kilka lat drobni
polscy przedsiębiorcy będą musieli zdobyć umiejętność
rozliczania VAT. Dla wielu z nich odprowadzanie go oznaczać
będzie konieczność podniesienia cen lub ograniczenia własnej
marży.
Polska wprowadziła Ustawą o zmianie ustawy o podatku od
towarów i usług oraz o podatku akcyzowym z dnia 7 maja 1999
r. możliwość zwrotu VAT dla cudzoziemców kupujących towary
na jej terytorium. Zmniejszy to zapewne wielkość szarej strefy
- obcokrajowcy będą bowiem żądać rachunków.
Konieczne stanie się ujednolicenie VAT na towary i usługi
krajowe oraz te z zagranicy. Dostosujemy się w ten sposób do
unijnego zakazu dyskryminacji importu. KorzystajÄ…ce dziÅ› z
preferencji firmy krajowe, które wytwarzają ciągniki i przyczepy
rolnicze oraz aparaty słuchowe, stracą parasol ochronny.
37
Kupujących usługi za granicą ucieszy natomiast wiadomość, że
uzyskają możliwość odliczenia zapłaconego za nie podatku.
W Polsce VAT-u od luksusu wprawdzie nie mamy, więc nie
będzie kłopotów ze znoszeniem stawki podwyższonej. Jej rolę
pełni jednak akcyza, którą można u nas nakładać na dobra
wydające się polskiemu ustawodawcy zbytkiem. Ten przepis też
będzie musiał być zmieniony. O tym, jak, piszemy w następnym
rozdziale.
Akcyza w UE
Akcyza doliczana jest do ceny towarów przed dodaniem
VAT. W Unii może obciążać tylko paliwa i oleje ropopochodne,
gaz ziemny i płynny, wyroby tytoniowe i napoje alkoholowe.
Wprawdzie państwa UE pobierają wciąż ze trzy dziesiątki
różnego rodzaju podatków od innych towarów, ale zgodnie z
prawem wspólnotowym muszą je znieść, a co najwyżej
stosować wyłącznie w obrocie krajowym.
FunkcjonujÄ…cy obecnie w Unii Europejskiej system
podatków akcyzowych wprowadzono 1 stycznia 1993 w związku
z utworzeniem rynku wewnętrznego. Podstawowym
dokumentem dotyczącym akcyzy w prawie Wspólnot jest
Dyrektywa 92/12/EWG, która ustala zasady obrotu produktami
objętymi akcyzą i sposobu pobierania akcyzy w stosunku do
towarów wyprodukowanych w państwach członkowskich lub
importowanych do UE z krajów trzecich. Uzupełniona jest ona
dyrektywami szczegółowymi dotyczącymi opodatkowania
poszczególnych wyrobów akcyzowych.
38
Akcyza lub podatek akcyzowy jest podatkiem pośrednim
nakładanym na niektóre wyroby konsumpcyjne. Podstawowym
celem akcyzy jest ograniczenie konsumpcji niektórych dóbr ze
względu na ich szkodliwość zdrowotną bądz
też wyczerpywanie
się ich rezerw. Obecnie stała się obszernym i łatwym wpływem
pieniędzy dla budżetu państwa poprzez nakładanie na tzw.
dobra infrastrukturalne (energia, paliwa etc.) lub konsumowane
na masową skalę (np. używki).
·ð
Akcyza w Unii Europejskiej
W krajach Unii Europejskiej podatek akcyzowy od niektórych
wyrobów podlega harmonizacji (wyroby akcyzowe
niezharmonizowane to m.in. samochody, kosmetyki, futra, broń
palna, perfumy i dezodoranty, karty do gry, itp.), co oznacza
wspólne zasady produkcji, przemieszczania i przechowywania
wyrobów akcyzowych oraz wymiaru i poboru akcyzy od tych
wyrobów. Stawki akcyzy na poszczególne wyroby są określane
przez poszczególne państwa członkowskie, nie mogą one
jednak być niższe od poziomów ustalonych w dyrektywach.
Opodatkowaniu akcyzą podlegają następujące kategorie
wyrobów:
·ð produkty energetyczne (ogólnie wszystkie wyroby sÅ‚użące
dla celów napędowych lub grzewczych),
·ð energia elektryczna,
·ð napoje alkoholowe (piwo, wino, produkty poÅ›rednie,
wyroby spirytusowe),
39
·ð wyroby tytoniowe ( papierosy, cygara, cygaretki, tytoÅ„ do
palenia).
Stawki akcyzy wyrażone są w:
·ð kwocie na jednostkÄ™ wyrobu (paliwa, alkohol, energia
elektryczna),
·ð procencie maksymalnej ceny detalicznej (wyroby
tytoniowe),
·ð procencie ceny wyrobu (tylko wyroby
 niezharmonizowane ).
Przykładowo: benzyna silnikowa podlega stawce 1565
zł/1000 l w, wódka  4960 zł/100 l od 100% alkoholu
etylowego zawartego w produkcie, wino  158 zł/100 l, olej
opałowy (prawidłowo zabarwiony, oznaczony znacznikiem
fiskalnym i sprzedawany na cel opałowy)  232 zł/1000 l (stan
na dzień 1 stycznia 2007 r.).
Produkcja wyrobów akcyzowych z reguły odbywa się w składzie
podatkowym (wyjątkiem jest np. domowy wyrób wina lub piwa
na własny użytek), czyli miejscu posiadającym autoryzację
odpowiednich władz podatkowych danego kraju. W takiej
sytuacji pobór akcyzy podlega zawieszeniu. Zawieszenie poboru
akcyzy może być stosowane również w odniesieniu do
przemieszczania oraz magazynowania produktów akcyzowych.
Podatek staje się wymagalny w momencie zakończenia
procedury zawieszenia poboru akcyzy, przez co zasadniczo
rozumie się wyprowadzenie towarów na rynek.
Powyższe zasady nie odnoszą się jednak do wyrobów
 niezharmonizowanych , w stosunku do których akcyza jest
40
wymagalna w związku z ich sprzedażą w Polsce, importem albo
przywozem z innego kraju Unii Europejskiej.
CechÄ… charakterystycznÄ… podatku akcyzowego jest
jednofazowy charakter jego poboru, tzn. akcyza uiszczana jest
jednokrotnie, a następnie traktowana jest jako koszt wliczany
do ceny zbycia, który finalnie ponoszony jest przez
ostatecznego nabywcę produktu akcyzowego. W ten sposób
podatek od towarów i usług, uiszcza się także od akcyzy, co
powoduje podwójne opodatkowanie. Powyższe nie dotyczy
jednak opodatkowania akcyzą sprzedaży samochodów
osobowych przed ich pierwszÄ… rejestracjÄ….
Niektóre wyroby akcyzowe podlegają obowiązkowi oznaczania
znakami akcyzy (banderolami), które umieszcza się na
jednostkowych opakowaniach produktów. Są to napoje
alkoholowe (oprócz piwa) oraz wyroby tytoniowe.
Akcyza w Polsce
Powyższe zasady opodatkowania akcyzą zostały wprowadzone
w zwiÄ…zku z wstÄ…pieniem Polski do Unii Europejskiej od 1 maja
2004 r. i dokonały zasadniczego przekształcenia regulacji
wcześniej obowiązujących w zakresie podatku akcyzowego.
Historia
W Polsce podatek akcyzowy istniał od momentu odzyskania
niepodległości. W dwudziestoleciu międzywojennym akcyzą były
objęte m.in. cukier, piwo, napoje winne, oleje mineralne,
drożdże, kwas octowy, energia elektryczna, i ubój zwierząt.
41
Zastosowania podatku akcyzowego uległo zahamowaniu po II
wojnie światowej. Wprawdzie w 1947 r. została dokonana
kodyfikacja prawa akcyzowego (dekret z 3 lutego 1947 r. prawo
akcyzowe (Dz. U. 1947 nr 29 poz. 122), jednak już w 1948 r.
podatek akcyzowy został zastąpiony przez powszechny podatek
obrotowy. Podatek akcyzowy został przywrócony na mocy
ustawy z 8 stycznia 1993 o podatku od towarów i usług oraz
podatku akcyzowym (w systemie komunistycznym był włączony
do podatku obrotowego).
W III RP został wprowadzony przez ustawę z dnia 8 stycznia
1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym (Dz. U. z 1993r. Nr 11, poz. 50). Jednak
konieczność harmonizacji polskiego prawa podatkowego z
prawem UE zmusiła polskiego ustawodawcę do uregulowania
tej kwestii w nowej ustawie o podatku akcyzowym z dnia 23
stycznia 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. Nr 29, poz. 257).
Polskie przepisy do 28 lutego 2009 r., podobnie jak innych
krajów UE, przewidywały specyficzne regulacje krajowe
dotyczące opodatkowania akcyzą innych produktów określanych
jako wyroby akcyzowe niezharmonizowane, m.in. niektórych
kosmetyków  oraz samochodów osobowych przed pierwszą
rejestracją (Odejście od jednofazowego charakteru akcyzy. W
całej UE z reguły akcyzę płaci się tylko raz, wyjątkiem jest
obrót samochodami osobowymi przed pierwszą rejestracją w
Polsce. W tym przypadku obowiÄ…zek podatkowy powstaje
podczas każdej sprzedaży takiego pojazdu). Zasady wymiaru i
poboru podatku od tych wyrobów wynikają wyłącznie z
42
krajowych, autonomicznych regulacji, do których nie ma
zastosowania system akcyzy unijnej. W innych krajach UE
akcyzą objęta jest nawet woda mineralna.
y
ródła prawa
·ð Ustawa z 23 stycznia 2004 o podatku akcyzowym
obowiÄ…zujÄ…ca od 1 maja 2004 do 28 lutego 2009  (Dz. U.
Nr 29, poz. 257 z póz
n. zm.)
·ð Ustawa z 6 grudnia 2008 o podatku akcyzowym
obowiÄ…zujÄ…ca od 1 marca 2009 -
Prawo Wspólnot Europejskich określa minimalne stawki
podatku akcyzowego od olejów mineralnych. Paliwa zawierające
ołów powinny być obłożone akcyzą nie mniejszą niż 337 euro za
1000 litrów, dla etyliny bezołowiowej stawka ta powinna
wynieść nie mniej niż 287 euro za 1000 litrów, a minimalna
akcyza dla oleju napędowego 245 euro za 1000 litrów. Gaz
ziemny oraz propan-butan zostały obciążone jednakową stawką
podatku akcyzowego w wysokości 100 euro za tonę, lecz nie
wszystkie kraje UE jeszcze ją wprowadziły.
olej gaz
benzyna benzyna gaz ziemny
napędowy propan
Kraj ołowiowa (eur bezołowiowa (eur za
(eur za 1 butan (eur
za 1 hl) (eur za 1 hl) tonÄ™)
hl) za tonÄ™)
Austria 482 416 291 262 64
Belgia 569 510 292 0 0
Dania 530 447 308 353 89
Finlandia 613 536 510 0 14
Francja 617 576 358 123 143
43
Grecja 415 363 252 105 105
Hiszpania 396 363 252 105 105
Holandia 597 531 320 51 57
Irlandia 440 395 343 152 0
Luksemburg 402 349 254 102 0
Niemcy 556 505 321 314 388
Portugalia 503 469 327 103 103
Szwecja 566 503 298 300 404
W. Brytania 567 501 501 288 288
WÅ‚ochy 580 534 390 312 0
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie dane z UKIE
W Austrii akcyza obciąża paliwa, wódkę, wino, szampan,
piwo i tytoń. Dochody z podatku nałożonego na benzynę i olej
napędowy idą na rozbudowę i utrzymanie dróg państwowych.
Obciążenia: 75 ATS/100 kg - olej lekki do ogrzewania, 361 -
olej napędowy, 602 - benzyna bezołowiowa, 206 - gaz płynny.
Podatek od alkoholi w przeliczeniu na hektolitr wynosi: 5
tys. ATS - alkohol wytwarzany z owoców pestkowych, jagód i
korzeni goryczki, 10 tys. - alkohol do produkcji wódek, likieru i
innych napojów alkoholowych, 5,4 tys. - reszta. Istnieje
podatek od win: 1,15 ATS/l, w przypadku szampana 18-36
ATS/l. Za hektolitr piwa płaci się 240 ATS. Cena papierosów
zawiera 55% akcyzy.
We Francji stawki akcyzy wynoszą: 2,9 franków za litr
benzyny bezołowiowej, 1,74 - oleju napędowego i 0,43 - oleju
opałowego. Podatek od alkoholi (w przeliczeniu na 100-
procentowy) wynosi: 78,10 - wódki i likiery, 53,30 - aperitify i
wermuty, 44,95 - rum i wina porzeczkowe, 25,95 - szampan i
44
wina słodkie. Za litr piwa niskoprocentowego zapłacimy 0,11
franka, a wody stołowej - 0,035. Akcyzą obłożony jest też
alkohol przeznaczony do produkcji środków zapachowych i
pielęgnacji ciała, artykułów żywnościowych, lekarstw. Palacze
płacą 55,22% ceny papierosów.
We wszystkich państwach Unii Europejskiej pobierane są
także podatki od pojazdów mechanicznych, loterii i gier
hazardowych, zezwoleń na wyszynk, polowań i wędkarstwa.
Struktura tych podatków jest bardzo prosta, a znaczenie
fiskalne symboliczne.
W Polsce podatkiem akcyzowym, poza tymi samymi
towarami co w UE, są albo mogą być obciążane: samochody,
jachty, broń gazowa, urządzenia do gier, sól, zapałki, guma do
żucia, sprzęt elektroniczny wysokiej klasy, a nawet środki
upiększające. Dotychczas nasz fiskus dość umiarkowanie
korzystał z tej możliwości, ograniczając swój apetyt głównie do
aut, w przyszłości będzie musiał jednak dostosować listę
towarów akcyzowych do unijnej.
W UE wprowadzony został wspólny system pozostających
pod specjalnym nadzorem składów, które ułatwiają produkcję,
przerób i magazynowanie towarów podlegających akcyzie
(nalicza się ją dopiero po skierowaniu do sprzedaży
detalicznej). W Polsce składy te dopiero trzeba będzie stworzyć.
Unia narzuca minimalną wysokość tego podatku. Wraz z
VAT musi on np. stanowić przynajmniej 57% ceny sprzedaży
papierosów. Obecnie w Polsce palacze płacą mniej, bo 32-
45,5%. Ponadto podatek jest zróżnicowany w zależności od
45
rodzaju papierosów (największy dla zagranicznych, najmniejszy
- dla krajowych bez filtra), co narusza normy wspólnotowe.
Unia wprowadziła też minimalną akcyzę od cygar,
cygaretek, tytoniu do zwijania skrętów, a także innych wyrobów
tytoniowych. Wejście do UE niekoniecznie musi jednak
oznaczać automatyczne jej wprowadzenie, np. Hiszpania i
Portugalia wynegocjowały dłuższy okres dostosowawczy.
Unijna regulacja obejmie także napoje wyskokowe -
obciążająca je akcyza nie może być niższa od 5,5 ani wyższa od
10 euro na litr czystego alkoholu. Obecnie nasz poziom
opodatkowania przekracza wartość minimalną. Zatem
konieczność dostosowania się do wspólnotowych przepisów nie
wymusza wprowadzania podwyżek.
Ujednolicona będzie akcyza na spirytus, zależna obecnie
od jego przeznaczenia. Miłośnikom tak szlachetnych trunków,
jak np. whisky, ucieszy zapewne wiadomość, że wejście
naszego kraju do UE oznacza konieczność zerwania z tradycją
okładania importowanych napojów cłami i podatkami
zaporowymi.
Wraz z naszym przystąpieniem do Unii drożeć będzie
benzyna i inne paliwa płynne, bo ich także dotyczą unijne
regulacje akcyzowe. Na benzynę bezołowiową nakłada się tam
przynajmniej 0,287 euro/l, czyli 1,19 zł/l, na olej napędowy ok.
0,2 euro/l, czyli 0,94 zł/l .Stawki są u nas jeszcze niższe niż
minimum w UE, wobec tego będą rosnąć - z zapowiedzi
Ministerstwa Finansów wynika, że podwyżki zapewne zostaną
rozłożone na 4-5 lat.
46
Co jeszcze nas czeka?
Unia Europejska od blisko 20 lat stara się ograniczyć i w
dalszej perspektywie znieść niegdyś rozpowszechnione podatki
od podwyższania kapitału przedsiębiorstw. W Polsce ich rolę
pełni opłata skarbowa, która w myśl ustawy wynosi 2%,
podczas gdy UE zaleca maksymalnÄ… stawkÄ™ 1%.
Unijne przepisy nakazują urzędom skarbowym udzielanie
sobie wzajemnej pomocy w ściąganiu podatków. Przed karzącą
ręką polskiego fiskusa trudno się będzie schronić nawet na
Wyspach Kanaryjskich.
Podatki bezpośrednie w UE
W Unii podatki bezpośrednie są w niewielkim stopniu
zharmonizowane. Ujednolicone zostało tylko pojęcie dochodu
przedsiębiorstw podlegającego opodatkowaniu: może być on
osiągany przez firmę w wyniku wytwarzania dóbr, świadczenia
usług bądz
pochodzić z majątku, kapitału oraz innych rodzajów
działalności.
UE ponadto nakazuje swoim członkom unikać regulacji,
które mogą w jakikolwiek sposób ograniczać swobodę
przepływu kapitałów pomiędzy państwami członkowskimi Unii w
szczególności dochodów (dywidend, opłat licencyjnych). Chodzi
bowiem o stworzenie rzeczywiście wspólnego rynku, w którym
przedsiębiorstwom z różnych krajów nie ogranicza się swobody
działania państw członkowskich.
W gestii państw UE
47
Od 1990 r. w UE obowiązuje dyrektywa ułatwiająca
funkcjonowanie przedsiębiorstwom mającym spółki-córki w
innych państwach UE i otrzymującym od nich dywidendę.
Nakazuje ona zwolnienie tych dochodów z podatku albo
odliczenie podatku już zapłaconego. Chodzi bowiem o
uniknięcie wielokrotnego nakładania obciążeń na ten sam
dochód.
Unia nakazuje również państwom członkowskim
wprowadzenie przepisów umożliwiających opodatkowanie
zysków pojawiających się przy podziałach, fuzjach,
wniesieniach majątku i zmiany udziałów. Fiskus ściągać ma
należne pieniądze, jednak nie w momencie przeprowadzenia
fuzji, ale dopiero w chwili zrealizowania zwiÄ…zanych z niÄ…
zysków. Starając się o wejście do Unii, Polska powinna
wcześniej czy póz
niej wprowadzić obie te zasady do swojego
porzÄ…dku prawnego.
Warto jednak przyjrzeć się regulacjom, o których dopiero
dyskutuje się w Unii. Niewykluczone, że w przyszłości nastąpi
ujednolicenie stawek podatku dochodowego od osób prawnych
(minimalna może wynieść 30%, maksymalna 40%), zasad
amortyzacji, leasingu, wyceny zapasów, rezerw, kosztów
zarzÄ…du, pokrywania strat itp.
W przyszłości prawdopodobnie wprowadzony zostanie
nakaz opodatkowania odsetek, w tym oprocentowania lokat
bankowych. Dziś brak go w niektórych krajach UE (a także u
nas), co zachęca do przeniesienia tam rachunków bankowych i
48
ukrywania przed macierzystym urzędem skarbowym
osiąganych w ten sposób dochodów. Przynajmniej 15-
procentowy podatek od odsetek pobierany byłby w tym kraju,
w którym ma siedzibę instytucja finansowa. Obecnie np.
Austriacy płacą od odsetek bankowych 25%, a Francuzi,
Belgowie, Irlandczycy i Grecy 15%.
Przygotowywany jest także w Brukseli zakaz pobierania
podatków od odsetek i opłat licencyjnych przekazywanych
między spółką-matką i spółką-córką, działającymi w różnych
krajach. W planach jest także dyrektywa umożliwiająca tej
pierwszej odliczenie od dochodu przed opodatkowaniem strat
ponoszonych przez tÄ… drugÄ….
Ile płacą Smith ze Schmidtem?
W państwach członkowskich UE panuje dość duża
różnorodność w opodatkowaniu przedsiębiorstw i obywateli.
Warto więc sprawdzić, co czeka polskich przedsiębiorców,
którzy po przyjęciu nas do Unii zechcą prowadzić działalność w
innych państwach członkowskich.
We Francji, WÅ‚oszech i w Grecji stosuje siÄ™ w
przypadku małych i średnich przedsiębiorstw uproszczone
opodatkowanie za pomocą stawek przeciętnych. Istnieją tam
także różnego rodzaju kwoty wolne. Do kosztów uzyskania
przychodu przeważnie wlicza się także składki na obowiązkowe
ubezpieczenie społeczne.
Stawka podatku od dochodów osobistych w państwach
UE (%)
49
Kraj początkowa najwyższa liczba progów
Austria 10 50 5
Belgia 25 52 6
Dania 10 31 3
Finlandia 6 38 6
Francja 5 54 7
Grecja 5 40 4
Hiszpania 17 44,2 7
Holandia 36,35 60 3
Irlandia 26 48 2
Luksemburg 6 26 7
Niemcy 19 53 3
Portugalia 15 40 4
Szwecja 3 35 2
W. Brytania 20 40 3
WÅ‚ochy 10 51 7
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie dane z UKIE
Podatek od dochodów osobistych obywateli jest w
państwach UE progresywny z rosnącymi stawkami dla wyższych
dochodów. Podatku liniowego nie stosuje tam na razie żadne
państwo. Kwoty wolne od podatku niższe są od zarobków
uznanych za minimum egzystencji. Większość państw koryguje
obciążenia fiskalne stosownie do stopy inflacji - robią to Belgia,
Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia,
Luksemburg, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania i
WÅ‚ochy.
Należy zauważyć, że Holandia stosuje trzystopniową
skalę podatkową: od 36,35% przez 50% do 60%. Osoby, które
ukończyły 65 lat, mają stawkę obniżoną.
50
Dwudziestoprocentowym podatkiem obłożone są dochody ze
sprzedaży akcji z przedsiębiorstwa przez spadkobierców
zmarłego właściciela, renty płacone przez pracodawcę
pracownikowi z tytułu inwalidztwa albo rodzinie po jego śmierci
w wypadku przy pracy.
W Wielkiej Brytanii skala jest trzystopniowa (20, 24,
40%). Istnieje wiele potrąceń od dochodu z tytułu wieku
podatnika (65-74 lat i powyżej). Ich wysokość zależy od
rocznego dochodu, wynosi np. 4200 lub 4370 funtów przy
dochodzie do 14200; po przekroczeniu tej kwoty sÄ… one
redukowane o połowę. Istnieją tam także ulgi dla małżonków,
osób samotnych wychowujących dzieci oraz dla ociemniałych.
W większości krajów UE podatek dochodowy ustalany jest
na podstawie zeznań podatkowych. Sposób obliczania dochodu
może być uzależniony od rodzaju jego z
ródła: przychód z pracy
najemnej, kapitału bądz
sprzedaży. Najczęściej w trakcie roku
wpłaca się zaliczki podatkowe, a w połowie następnego rozlicza
ostateczną wysokość (w Polsce roczne zeznania podatkowe
wypełniamy w kwietniu).
Firmowe zyski
Zgodnie z zaleceniami UE, państwa członkowskie starają
się uniknąć podwójnego opodatkowania zysku przedsiębiorstw
wypłacanego w formie dywidendy udziałowcom oraz
akcjonariuszom. Wiele przedsiębiorstw ma charakter
ponadnarodowy i mogą podlegać ustawodawstwu podatkowemu
kilku państw, a to mogłoby prowadzić do parokrotnego
obłożenia zysku podatkiem na rzecz fiskusa.
51
Wszyscy członkowie UE stosują ogólne zasady określania
zysku, jednak mają wiele regulacji szczególnych dotyczących
np. amortyzacji, określenia wartości środków obrotowych, ulg
inwestycyjnych, zysku ze sprzedaży zapasów i rezerw oraz
ukrytych wypłat z zysku.
Stosowane sÄ… dwa sposoby opodatkowania zysku. Fiskus
może pobrać podatek od dochodu przedsiębiorstwa - dywidenda
wypłacana jej akcjonariuszom jest wtedy zwolniona z podatku.
Może też zwolnić ją z podatku od spółek. Podatek od
otrzymanego dochodu zapłacą wówczas firmy-udziałowcy.
W Niemczech i Włoszech podatek od spółek pobrany od
dywidendy podlega potrÄ…ceniu od podatku dochodowego firm-
udziałowców lub akcjonariuszy. W Danii, Francji, Irlandii i
Wielkiej Brytanii przypadającą na nich część opłaconego już
podatku od dywidendy mogą potrącić od podatku dochodowego
od osób prawnych.
Wielkość podatków płaconych przez firmy obniżają
odpisy amortyzacyjne w okresie fizycznego lub
technicznego zużycia maszyn i urządzeń. Amortyzuje się
na kilka sposobów:
·ð w równych kwotach przez caÅ‚y jej
okres,
·ð w pierwszym roku ustalonÄ… stawkÄ™ od
kosztów nabycia urządzenia, a w
kolejnych latach od jego wartości
księgowej,
52
·ð w kwotach zmniejszajÄ…cych siÄ™ z
upływem lat,
·ð wg zmiany wartoÅ›ci zapasów.
W większości państw członkowskich UE odpisom
amortyzacyjnym podlegają również wydatki na reklamę i
reprezentację. Zapłacone przez firmę odsetki można wpisywać
w koszty jedynie w przypadku kredytu. Istnieje natomiast
możliwość skompensowania w następnych (np. trzech) latach
strat poniesionych przez przedsiębiorstwo. W ten sposób
system podatkowy dostosowany jest do koniunktury
gospodarczej.
W Austrii w spółkach zobowiązanych do prowadzenia
ksiąg handlowych przyjmuje się, że wszystkie przychody
pochodzą z działalności gospodarczej. Natomiast koszty są
potrącane tylko wtedy, gdy mają z nią bezpośredni związek.
Dlatego z potrąceń wyłączono:
·ð wydatki na rzecz fundacji,
·ð wydatki reprezentacyjne,
·ð poÅ‚owÄ™ wynagrodzeÅ„ czÅ‚onków rad
administracyjnych i nadzorczych,
·ð część wydatków na cele charytatywne i
kościelne.
W Holandii podstawę opodatkowania spółek stanowi zysk po
potrąceniu ewentualnych strat i niektórych wydatków, np.
odsetek i długów hipotecznych. Przed opodatkowaniem od
zysku odlicza się także:
53
·ð udziaÅ‚y w zysku czÅ‚onków kierownictwa
i pracowników firmy,
·ð transfery zysku na rzecz
kredytodawców,
·ð udziaÅ‚y w zysku sprzedajÄ…cych
koncesje, licencje i patenty,
·ð koszty zaÅ‚ożenia przedsiÄ™biorstwa i
koszty związane z podwyższeniem
kapitału lub jego zmianami,
·ð udziaÅ‚y w zysku osób odpowiedzialnych
za spółkę komandytową,
·ð transfery zysku spółki ubezpieczeniowej
na rzecz ubezpieczonych (z tytułu
polisy),
·ð dobrowolne datki dla krajowych
instytucji kościelnych, charytatywnych,
kulturalnych i naukowych, nie
·ð przekraczajÄ…ce 500 guldenów każdy.
Limit tych odliczeń wynosi 6% zysku i
dotyczy wyłącznie spółek krajowych.
Od zysku przed opodatkowaniem nie można odliczyć:
wynagrodzeń z tytułu świadczeń kapitałowych założycieli i
udziałowców spółki, przychodów kapitałowych, podatku od gier.
W Hiszpanii zysk jest ustalany na podstawie ksiÄ…g
handlowych po potrÄ…ceniu strat. Nie wpisywane sÄ… w koszty:
nadmierne wynagrodzenia, tantiemy i dochody członków rad
54
nadzorczych, podatki od samochodów służbowych, podatki od
spółek oraz grzywny podatkowe.
Ustawodawca zabezpieczył się, by przedsiębiorstwa nie
unikały obciążeń, uciekając z zyskami do rajów podatkowych.
Dlatego wymaga informowania o wszelkich transferach zysku
między powiązanymi spółkami krajowymi i zagranicznymi, a
także opłacaniu usług, przekazywaniu odsetek i opłat
licencyjnych na rzecz zagranicznych wierzycieli z krajów o
niskich obciążeniach podatkowych.
stawka zysk
Kraj zysk wypłacony
podstawowa zatrzymany
Austria 34 - -
Belgia 39 - -
Dania 34 - -
Finlandia 28 - -
Francja - 33 33
Grecja - 35 40
Hiszpania 35 - -
Holandia 35 - -
Irlandia 38 - -
Luksemburg 33 - -
Niemcy - 45 30
Portugalia 34 - -
Szwecja 28 - -
W. Brytania 33 - -
WÅ‚ochy 36 - -
W większości państw UE stosuje się wyłącznie jedną
stawkę, tylko w niektórych kumuluje się podatek państwowy i
55
lokalny, np. w Portugalii i we WÅ‚oszech. W Austrii obowiÄ…zuje
jednolita stawka 34%. Zysk organizacji charytatywnych i
kościelnych jest opodatkowany, gdy przekroczy rocznie 100
000 ATS. W Niemczech stawka podstawowa od zysku
zatrzymanego spółek kapitałowych, spółdzielni prowadzących
działalność gospodarczą i prywatnych fundacji wynosi 45%.
Dywidenda opodatkowana jest stawkÄ… 30%.
W Wielkiej Brytanii skala podatkowa składa się z trzech
części: pierwsze 300 tys. funtów zysku obłożone jest 25%, zysk
przekraczający 1,8 mln jest opodatkowany w wysokości 33%.
Majątek także opodatkowany
Podatki majÄ…tkowe nie sÄ… przez UniÄ™ ujednolicane. Te
stosowane w państwach UE obciążają poszczególne jego części
(grunt, lasy, majątek przedsiębiorstwa) po potrąceniu długów i
ciężarów, czyli wartość majątku netto. Opodatkowane jest
zarówno samo jego posiadanie, jak i obrót nim.
Podstawą opodatkowania jest wartość przychodu, jaki
można mieć z tytułu posiadania majątku, lub jego wartość
rynkowa. W przypadku przedsiębiorstw jest ona określana na
podstawie wartości poszczególnych składników, tj. gruntów,
budynków, maszyn, papierów wartościowych.
Stawki tego podatku, w zależności od rodzaju majątku,
mogą być proporcjonalne lub progresywne. Proporcjonalne
bywajÄ… stosowane, gdy podatek majÄ…tkowy stanowi
uzupełnienie dochodowego płaconego od przychodów z
majÄ…tku. Natomiast w przypadku samodzielnego podatku
56
majÄ…tkowego stosowana jest w zasadzie progresywna stawka
nakładana na posiadane dobra i dochód.
Podatek od majątku płaci się w ośmiu państwach UE, nie
stosuje siÄ™ go w: Austrii, Belgii, Finlandii, Grecji, Irlandii,
Portugalii i Wielkiej Brytanii. We wszystkich natomiast
funkcjonuje podatek od spadków i darowizn oraz od obrotu
majÄ…tkiem. Tylko nieliczne utrzymujÄ… gruntowy oraz
przemysłowy.
We Francji podatkiem od majątku są obciążone osoby
fizyczne. Ma on charakter progresywny: 0%; 0,5%; 0,7%;
0,9%; 1,2%; 1,5%. Do podstawy opodatkowania wchodzÄ…
składniki posiadanego przedsiębiorstwa i udziały w spółkach
cywilnych.
W Niemczech podatek od majątku obciąża zarówno osoby
fizyczne, jak i prawne. Obejmuje: gospodarstwa rolne i leśne,
grunty, przedsiębiorstwa oraz depozyty oszczędnościowe i
bankowe, akcje, roszczenia z tytułu ubezpieczenia itp. Stawka
podatkowa dla osób prawnych wynosi 0,6%, fizycznych - 0,5%.
Kwoty wolne wynoszÄ…: 1 tys. DEM - depozyty
oszczędnościowe i bankowe, 10 tys. - roszczenia kapitałowe i
udziały w spółkach kapitałowych, tyle samo - ubezpieczenia na
życie, rentowe i kapitałowe, 100 tys. - wartości roszczeń z
tytułu rent, korzyści i świadczeń na rzecz osób uprawnionych
powyżej 60 roku życia (lub tych, które były trwale upośledzone
przez okres 3 lat), 1 tys. - metale nieprzetworzone i kamienie
szlachetne, monety, 10 tys. - biżuteria, wyroby z metali
57
szlachetnych, przedmioty luksusowe, 20 tys. - przedmioty
sztuki i zbiory.
Podstawę opodatkowania stanowi wartość netto majątku
po potrąceniu długów (ale nie w przypadku przedsiębiorstwa).
Dla gruntów stosuje się wartość z 1 stycznia 1974 r. bądz
1964
r., ale powiększoną o 40%. Wartość majątku przedsiębiorstwa
jest szacowana co trzy lata, majątku rolnego i leśnego jest
opisywana w formie przychodu, gruntów niezabudowanych -
według ceny sprzedaży, a gruntów zabudowanych - od czynszu.
W innych przypadkach - według cen sprzedaży.
Od całości majątku osób fizycznych są stosowane
następujące zwolnienia: 70 tys. DEM na każdego z podatników,
50 tys. na osobę powyżej 60. roku życia (lub taką, która przez
trzy lata była trwale upośledzona). Od spółek podatek jest
pobierany, gdy wartość majątku przekracza 20 tys. marek.
We Włoszech podatek od majątku obciąża jedynie osoby
prawne i wynosi 0,75%. W skład podatku od obrotu majątkiem
wchodzą opłaty od nabycia nieruchomości i od obrotu kapitału,
np. podatek giełdowy, od weksli, od umów o pożyczkę oraz
ubezpieczeniowy. Pobór ich jest bardzo prosty i zazwyczaj ma
formÄ™ znaczka bÄ…dz
stempla, jest to więc forma naszej opłaty
skarbowej.
Obrót też opodatkowany
We Francji podatek od nabycia nieruchomości obciąża
grunty i budynki. Stawki wynoszą 14,2% w przypadku działek
niezabudowanych i 5,4% - pod budynkami mieszkalnymi.
Sprzedaż gruntów budowlanych jest wolna od podatku, gdy
58
nabywca zobowiąże się do ich zabudowy w ciągu czterech lat.
Jeżeli jednak tego nie zrobi, zapłaci 22,6%.
Francuski podatek giełdowy wynosi: 3% od obrotu
papierami wartościowymi do 1 mln franków i 1,5% powyżej tej
kwoty. Za handel zbożem płaci się 0,26%, a za inne transakcje
kupna-sprzedaży 0,20%.
Płacić trzeba także za zarejestrowanie spółki: 1% wartości
wkładów i 11,4% od wkładów rzeczowych w postaci budynków i
majÄ…tku wniesionych przez osoby niepodlegajÄ…ce podatkowi
dochodowemu od osób prawnych. W przypadku podwyższenia
kapitału uiścić trzeba 1% lub 11,4% z wyjątkiem wkładów
gotówkowych, oraz 3% od przekształcenia zapasów lub zysku.
Podatki od weksli i czeków wynoszą: 4 franki od weksla, 1 - od
weksla krajowego, 2 - od czeku gotówkowego. Czeki
rozliczeniowe sÄ… wolne od podatku.
Podatek ubezpieczeniowy obciąża 0,25-30% wypłaty
odszkodowania, np.: 15% od ubezpieczenia na życie, 30% od
pożaru (15% w przypadku mienia przemysłowego lub
rolniczego).
W Niemczech nabywcy nieruchomości płacą 2% ceny
zakupu. Podatki od obrotu kapitału: giełdowy, rejestrowy od
spółek i wekslowy zostały uchylone. Ubezpieczeniowy obciąża
odszkodowania i składki. Wolne od podatku są wypłaty do 7500
marek od ustawowego i prywatnego ubezpieczenia na życie,
choroby oraz bezrobocia. Stawka w przypadku np. ubezpieczeń
handlowych wynosi 20 fenigów za każde 1000 marek sumy
polisy. Przy asekuracji budynku od ognia płaci się 5% składki
59
od jednej czwartej sumy ubezpieczenia, dla wyposażenia
mieszkania natomiast 12% składki od jednej piątej sumy.
We Włoszech nabywcy nieruchomości płacą 15% w
przypadku gruntów rolnych i 4% - mieszkania własnościowego.
Podatek giełdowy nie obciąża drobnych transakcji do 400 tys.
lirów, powyżej wynosi w zależności od rodzaju transakcji 9-140
lirów od każdych 100 tys. Rejestrowy wynosi: 1% świadczeń
gotówkowych przy tworzeniu spółki lub podwyższeniu kapitału,
4% od aportów i 8% od wkładu gruntu. Wekslowy i czekowy
wynoszÄ…: 10% kwoty weksla lub czeku, 7% gdy kwotÄ™ pobrano
za granicÄ… i 0,1% od weksli zwiÄ…zanych z transakcjami
eksportowymi. Ubezpieczeniowy to: 2,50% od ubezpieczenia na
życie i od wypadku, 21,25% od kradzieży, pożaru i
ubezpieczenia obowiÄ…zkowego, 12,50% od ubezpieczenia
pojazdów oraz 18% od imprez sportowych.
Podatek przemysłowy  hamulec przedsiębiorczości
Określany mianem hamulca przedsiębiorczości podatek
przemysłowy nie jest ujednolicany w UE. Pobierany jest we
Francji, Hiszpanii, Irlandii, Luksemburgu i Niemczech.
Płacą go firmy z wyjątkiem rolnych i leśnych. Zwolnione są z
tego podatku osoby wykonujÄ…ce wolne zawody.
Podstawą opodatkowania jest przychód lub kapitał
przedsiębiorstwa, a niekiedy kwota wypłacanych wynagrodzeń.
Wysokość przychodu jest ustalana na zasadach podobnych, jak
w podatku dochodowym. Kapitał przedsiębiorstwa jest
60
szacowany według zasad zbliżonych do podatku gruntowego,
(np. od wartości nieruchomości).
Na wysokość podatku przemysłowego mają wpływ stawki
odrębne dla przychodu i kapitału. Bywa też osobna stawka
ustanowiona przez samorzÄ…d lokalny. Istnieje minimum wolne
od podatku.
W Luksemburgu podatek przemysłowy obciąża
przedsiębiorstwa handlowe, przemysłowe, kopalnie i
rzemieślników. Zwolnienia są stosowane zgodnie z ustaleniami
w podatku od osób prawnych. Podstawą opodatkowania jest
przychód i kapitał (w 1987 r. uchylono podatek od
wynagrodzeń). Przychód przedsiębiorstw ustala się na
podstawie przepisów właściwych podatkom, dochodowemu lub
od osób prawnych. Stawka obciążająca przychód wynosi 4%,
kwota wolna 900 tys. franków luksemburskich (równych
belgijskim) - dla przedsiębiorstw jednoosobowych i spółek
cywilnych, a dla reszty 700 tys. Stawka od kapitału to 2%, a
kwota wolna dla podatników nie podlegających podatkowi od
spółek - 2,5 mln, dla reszty 1,8 mln.
W Niemczech podatek przemysłowy obciąża prowadzące
działalność osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne
nie posiadające osobowości prawnej (np. spółki komandytowe).
Obłożony jest nim przychód i kapitał przedsiębiorstwa. Przychód
ustala się według zasad właściwych podatkowi dochodowemu
lub podatkowi od spółek. Kapitał zaś jest ustalany na podstawie
specjalnej ustawy o szacowaniu wartości.
61
Od przychodu i od kapitału dokonuje się licznych potrąceń.
Stawki podatkowe są zróżnicowane. Kwota wolna osób
fizycznych i spółek osobistych to 48 tys. marek, spółek prawa
publicznego - 7,5 tys. Wobec spółek kapitałowych nie stosuje
się żadnych obniżek.
Stawki obciążające przychód prowadzących działalność
gospodarczą osób fizycznych i spółek cywilnych rosną
stopniowo od 1% dla przychodu do 24 tys. marek do 5% przy
120 tys. Inne przedsiębiorstwa płacą stawkę jednolitą w
wysokości 5%. Kapitał przedsiębiorstwa jest opodatkowany
stawkÄ… 2%, przy czym kwota wolna wynosi 120 tys. marek.
Subsydiarność
Subsydiarność jest jedną z podstawowych zasad
ustrojowych Unii Europejskiej. W uproszczeniu zasada ta
oznacza, że na szczeblu wspólnotowym powinny być
podejmowane tylko te działania, które zapewniają większą
skuteczność i efektywność, niż w przypadku, gdyby
prowadzenie stosownych akcji pozostawić w wyłącznej
kompetencji rządów poszczególnych państw członkowskich. Tak
więc, subsydiarność - w kontekście Unii Europejskiej - odnosi
się z jednej strony do podziału zadań między organami
Wspólnot Europejskich a administracjami rządowymi (również
władzami regionalnymi lub lokalnymi), a z drugiej - dotyczy
zakresu prawodawstwa wspólnotowego, zarówno w aspekcie
tematyki, jak i charakteru regulacji.
62
Należy dodać, że subsydiarność jest zarazem bardzo
ważną cechą ustrojową demokratycznych państw, które tworzą
Unię Europejską. W kontekście narodowym oznacza ona, że
wszelkie decyzje powinny zapadać na szczeblu możliwie
najbliższym obywatelom, a więc raczej w gminach, regionach
itp. niż w centrum administracyjno-rządowym.
Idea subsydiarności sięga swymi korzeniami czasów
starożytnych. Wywodzi się ona z filozofii polityki i przewija się
przez cały nurt europejskiej myśli politycznej. Obecna też jest
w nauce Kościoła. Termin "subsydiarność" wywodzi się z
łacińskiego słowa subsydium, oznaczającego pomoc, wsparcie,
siły rezerwowe. Sam ten termin sugeruje więc, że władza
powinna mieć znaczenie pomocnicze, wspierające w stosunku
do działań jednostek, które ją ustanowiły. Koncepcja
subsydiarności - w odniesieniu do państwa - zakłada wobec
tego istnienie społeczeństwa obywatelskiego, zaangażowanego
w rozwiązywanie swoich problemów. Przenosząc to
rozumowanie na szczebel wspólnotowy dochodzimy do wniosku,
że Unia Europejska jest powołana do spełniania celów, z
którymi wchodzące w jej skład państwa nie poradziłyby sobie
równie dobrze w pojedynkę, lub w gronie kilku państw. W ten
oto sposób zasada subsydiarności legitymizuje sens istnienia
Unii Europejskiej, a zarazem podkreśla jej demokratyczny
charakter.
Umocowanie traktatowe
Od początku swego istnienia, Wspólnoty Europejskie
uwzględniały zasadę subsydiarności, chociaż nie znajdowała
63
ona przez dłuższy czas odzwierciedlenia w zapisach
traktatowych.
Zasada subsydiarności została wprowadzona do
uregulowań ustawowych Wspólnot Europejskich dopiero prze
Traktat z Maastricht
(http://www.europa.eu.int/abc/obj/treaties/en/entoc01.htm) z
7 lutego 1992 r. Fakt ten był interpretowany jako wyraz
kompromisu pomiędzy tzw. eurosceptykami, którzy nie
chcieliby dopuścić do dalszego rozwoju uprawnień na szczeblu
wspólnotowym i opowiadają się za integracją na zasadzie w
miarÄ™ luz
nej współpracy państw członkowskich, a tzw.
euroentuzjastami - widzącymi przyszłość europejskiej integracji
w stworzeniu Europy federalnej.
Artykuł 3b Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej
(http://europa.eu.int/abc/treaties_en.htm;
http://www.cie.gov.pl/tem/akty.html) (według tekstu
ustalonego w Maastricht) odnosi się do zasady subsydiarności w
sposób następujący: "Wspólnota działa w ramach uprawnień
przyznanych jej niniejszym Traktatem i celów w nim
wyznaczonych. W zakresie, który nie podlega jej wyłącznej
kompetencji, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą
subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim
cele proponowanych działań nie mogą być zrealizowane w
sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z
uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań, mogą one
zostać lepiej zrealizowane przez Wspólnotę. Żadne działanie
64
Wspólnoty nie wykroczy poza to, co jest konieczne do
osiągnięcia celów określonych w niniejszym Traktacie".
Odniesienia do zasady subsydiarności są też obecne w
Preambule Traktatu o Unii Europejskiej:
"Sygnatariusze....gotowi kontynuować proces tworzenia coraz
ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy, w którym
decyzje podejmowane są na szczeblu jak najbliższym
obywatelowi, zgodnie z zasadą subsydiarności... postanowili
ustanowić Unię Europejską". Z kolei zgodnie z Artykułem A,
"..Niniejszy Traktat stanowi nowy etap w procesie tworzenia
coraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy, w
którym decyzje są podejmowane na szczeblu jak najbliższym
obywatelowi...", a Artykuł B stanowi, iż "...Cele Unii będą
osiÄ…gane w oparciu o niniejszy Traktat, zgodnie z
przewidzianymi w nim warunkami i harmonogramem,
poszanowaniem zasady subsydiarności określonej w artykule 3b
Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską..." . Zasięg
działania Artykułu 3b Traktatu o WE (a więc zasady
subsydiarności) jest ograniczony - jak wynika z treści tego
artykułu - do dziedzin, w których Wspólnota nie ma wyłącznych
kompetencji. Takie wyłączne kompetencje posiada zaś
Wspólnota w prawie wszystkich kwestiach dotyczących rynku
wewnętrznego, w tym:
·ð polityce handlowej,
·ð eliminacji przeszkód w funkcjonowaniu podstawowych
wolności (swobody przepływu towarów, usług,
pracowników i kapitału),
65
·ð organizacji rynków rolnych,
·ð reguÅ‚ konkurencji,
·ð ochronie zasobów rybnych, a także odnoÅ›nie
podstawowych elementów polityki transportowej.
Poza dziedzinami, w których Wspólnota cieszy się
wyłącznymi kompetencjami, pierwszeństwo kompetencyjne
należy do państw członkowskich. Zgodnie z cytowanym powyżej
Art. 3b Traktatu o WE, proponowane działania są podejmowane
przez Wspólnotę tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w
jakim nie mogą być skutecznie zrealizowane przez państwa
członkowskie. Ocena możliwej skuteczności działań
podejmowanych w pojedynkę oraz wspólnie należy zasadniczo
do Komisji Europejskiej
(http://europa.eu.int/comm/index_en.htm), która ma
wyłączność inicjatywy legislacyjnej we Wspólnotach
Europejskich.
Ogólne stanowisko Rady Europejskiej z Edynburga
W niecały rok po zawarciu Traktatu z Maastricht, Rada
Europejska zgromadzona w Edynburgu w grudniu 1992 r.
przyjęła Ogólne Stanowisko w sprawie realizacji zasady
subsydiarności i zastosowania Artykułu 3b Traktatu o WE.
Dokument ten zawiera dość szczegółową interpretację
wspomnianego Artykułu oraz wytyczne w kwestii badania
zgodności propozycji działań Wspólnoty z postanowieniami tego
Artykułu. Podejmuje próbę sprecyzowania wynikających z
zasady subsydiarności obowiązków poszczególnych instytucji
66
WE. Rada Europejska przedstawiła również propozycje
zmodyfikowania niektórych istniejących przepisów oraz
wprowadzenia nowych. Zaproponowano zarazem zawarcie
międzyinstytucjonalnego porozumienia na temat współpracy w
przestrzeganiu zasady subsydiarności między Parlamentem
Europejskim, RadÄ… UE i KomisjÄ… EuropejskÄ….
Rada Europejska zapowiada podejmowanie przez KomisjÄ™
szerszych konsultacji poprzedzających złożenie każdej
propozycji legislacyjnej, w tym konsultacji z państwami
członkowskimi. Komisja Europejska, zgodnie z przyjętą
procedurą, została zobowiązana do uzasadniania zgodności jej
inicjatyw legislacyjnych z zasadą subsydiarności, a w
przypadkach, kiedy zostanie to uznane za konieczne - powinna
dołączyć do swych propozycji memorandum wyjaśniające.
Ponadto, Komisja Europejska została zobowiązana do
przedkładania Radzie Europejskiej i Parlamentowi
Europejskiemu, za pośrednictwem Rady ds. Ogólnych,
corocznych raportów na temat przestrzegania w Unii
Europejskiej zasady subsydiarności.
Rada Europejska stwierdziła w swym Ogólnym
Stanowisku, że zasada subsydiarności nie odnosi się do
uprawnień przyznanych Wspólnocie Europejskiej na mocy
Traktatu o WE, nie może też podważać prymatu prawa
wspólnotowego nad narodowym.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej uznały na szczycie
w Edynburgu subsydiarność za koncepcję dynamiczną. Pozwala
to na rozszerzenie zakresu działań Wspólnoty w przypadkach,
67
kiedy okoliczności tego wymagają, i odwrotnie - na ich
ograniczenie lub przerwanie, kiedy nie znajdują dłużej
uzasadnienia.
Protokół  załącznik do Traktatu Amsterdamskiego
Kwestia subsydiarności stała się przedmiotem dość
intensywnej dyskusji na forum konferencji międzyrządowej,
która doprowadziła do zawarcia w 1997 r. (uzgodnienie tekstu -
17 czerwca, podpisanie - 2 paz
dziernika) Traktatu
Amsterdamskiego. Osiągnięty konsensus znalazł
odzwierciedlenie w "Protokole w przedmiocie stosowania zasad
subsydiarności i proporcjonalności" dołączonym do tego
Traktatu.
W Protokole znajdujemy wiele zapisów mających swe
z
ródło we Wspólnym Stanowisku Rady Europejskiej z
Edynburga. Podkreślono w nim, że stosowanie zasady
subsydiarności nie może naruszać integralności prawa
wspólnotowego, równowagi instytucjonalnej oraz relacji między
prawem wspólnotowym a prawem narodowym państw
członkowskich. Uznano, że podejmowanie wspólnych działań
jest umotywowane w następujących przypadkach:
·ð kiedy dane zagadnienie ma aspekt
ponadnarodowy i nie może być
rozwiązane w sposób skuteczny przez
jedno lub kilka państw członkowskich,
·ð kiedy dziaÅ‚anie na szczeblu narodowym
lub brak działania na szczeblu
68
Wspólnoty stanowi naruszenie
zobowiązań traktatowych,
·ð kiedy dziaÅ‚ania prowadzone na
poziomie Wspólnoty są korzystniejsze z
uwagi na ich rozmiar i efekty.
Protokół sprecyzował obowiązki Komisji Europejskiej w
odniesieniu do przestrzegania zasady subsydiarności.
Uwzględniona w tytule Protokołu zasada proporcjonalności
oznacza, że formy działania Wspólnoty powinny być jak
najprostsze. Akty mają być wydawane jedynie w niezbędnym
zakresie, dyrektywy powinny być preferowaną formą legislacji
w stosunku do rozporządzeń, a dyrektywy ramowe - stosowane
możliwie zawsze wtedy, jeśli nie są konieczne uregulowania
poprzez dyrektywy szczegółowe. Dyrektywy, zobowiązując
państwa członkowskie do realizacji przyjętego wspólnie celu,
pozostawiajÄ… im swobodÄ™ w zakresie wyboru form i metod.
Subsydiarność w praktyce
Traktatowe przyjęcie zasady subsydiarności i możliwie
ścisłe jej sprecyzowanie w póz
niejszych dokumentach
doprowadziło do dość istotnych zmian w sposobie pracy Komisji
Europejskiej i funkcjonowania Wspólnot Europejskich. W 1992
r., jeszcze przed wejściem w życie Traktatu z Maastricht,
wprowadzona została w ramach Komisji Europejskiej
obowiązkowa procedura analizowania każdego projektu pod
kątem subsydiarności, przed jego przedłożeniem Radzie i
Parlamentowi. Komisja kieruje się obecnie większą
69
selektywnością, prowadzącą do ograniczenia liczby i zakresu
swoich inicjatyw. W każdej sytuacji, jeśli jest to możliwe, stara
siÄ™ znalez
ć rozwiązania alternatywne wobec regulacji lub
działań wspólnotowych.
Przed złożeniem propozycji legislacyjnych Komisja
Europejska przeprowadza konsultacje z zainteresowanymi
środowiskami. Przygotowuje potem dokumenty (tzw. Biała
księga, Zielona księga), które porządkują wiedzę na dany temat
i ułatwiają dyskusję.
Komisja przygotowała też i wprowadziła w życie obszerny
program działań mających na celu weryfikację i uproszczenie
przepisów prawnych.
Także w Traktacie Amsterdamskim (wszedł w życie 4 maja
1999 r.) zasada subsydiarności została doprecyzowana. Z
pewnością jest to spójne z tendencją do regionalizacji Europy
(procesem rozszerzania samodzielności i samorządności
regionów, a także lokalnych jednostek terytorialnych) oraz z
umacnianiem się społeczeństwa obywatelskiego.
Europejskiej z Edynburga
70