ZASADY USTROJOWE UE
Prof. UJ Dr hab. Nina Półtorak
Zasada przyznania
żð Art. 1 TUE
Niniejszym Traktatem WYSOKIE
UMAWIAJ
CE SI
STRONY ustanawiajÄ…
między sobą UNI
EUROPEJSK
, zwanÄ…
dalej  Unią , której Państwa Członkowskie
przyznają kompetencje do osiągnięcia ich
wspólnych celów
Zasada przyznania
żð Zasada przyznania  art. 5 TUE
Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania
(& )
Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w
granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa
Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych
w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w
Traktatach należą do Państw Członkowskich.
żðArt. 4 ust. 1 Zgodnie z artykuÅ‚em 5 wszelkie
kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do
Państw Członkowskich.
Zasada przyznania - podział
kompetencji
żðKompetencje UE (zakres jej dziaÅ‚ania) pochodzÄ…
od państw członkowskich
żðUE nie może samodzielnie poszerzać swoich
kompetencji, konsekwencje?
żðBrak Kompetenz-Kompetenz po stronie Unii
(państwa  panami traktatów )
Zasada równości państw i poszanowania ich
tożsamości narodowej
Art. 4 ust. 2 TUE: Unia szanuje równość Państw
Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich
tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich
podstawowymi strukturami politycznymi i
konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorzÄ…du
regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje
państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu
zapewnienie jego integralności terytorialnej,
utrzymanie porzÄ…dku publicznego oraz ochronÄ™
bezpieczeństwa narodowego. W szczególności
bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie
wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa
Członkowskiego.
Podział kompetencji a tożsamość
konstytucyjna
Wyrok niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 30
czerwca 2009 r. (w sprawie TL):
żð Ustawa Zasadnicza upoważnia wprawdzie ustawodawcÄ™ do
daleko sięgającego przeniesienia praw zwierzchnich na Unię
Europejską. Upoważnienie to jest jednak obwarowane
warunkiem, że zachowana zostanie suwerenna konstytucyjna
państwowość oparta na programie integracyjnym, że działania
będą realizowane zgodnie z zasadą ograniczonych kompetencji
przyznanych oraz z poszanowaniem tożsamości konstytucyjnej
Niemiec jako Państwa Członkowskiego, oraz równocześnie
Państwa Członkowskie nie utracą swojej zdolności do
wykonywanego na własną odpowiedzialność politycznego i
socjalnego kształtowania warunków życia.
Podział kompetencji a tożsamość
konstytucyjna
Wyrok niemieckiego Federalnego Trybunału
Konstytucyjnego z 30 czerwca 2009 r. (w sprawie TL):
Nieprzenoszalna, a tym samym odporna na działania
integracyjne tożsamość Konstytucji (art. 79 ust. 3
Ustawy Zasadniczej) stanowi odpowiednik obowiÄ…zku
z prawa europejskiego do poszanowania władzy
konstytucyjnej Państw Członkowskich jako panów
traktatów. Federalny Trybunał Konstytucyjny w
ramach swoich kompetencji ma w razie potrzeby
sprawdzić, czy te zasady są zachowane.
Wyrok TK z 24 listopada 2010 r. w sprawie
Traktatu z Lizbony (K 32/09)
 Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego art. 90 konstytucji,
stanowiący normatywną kotwicę suwerenności, wyznacza
granicÄ™ przekazania kompetencji na rzecz Unii. GranicÄ™ tÄ™
stanowią czynniki określające tożsamość konstytucyjną
Rzeczypospolitej: poszanowanie zasad polskiej państwowości,
demokracji, zasady państwa prawnego, zasady sprawiedliwości
społecznej, zasad określających podstawy ustroju
gospodarczego, zapewnienie ochrony godności człowieka i praw
oraz wolności konstytucyjnych. Przekazanie kompetencji jest
więc dopuszczalne jako niezagrażające tożsamości narodu i
suwerenności tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza
konstytucyjnych podstaw państwa. Regułę tę uznaje co do
zasady prawo pierwotne UE. OcenÄ™ i kontrolÄ™ poszanowania tej
reguły zapewnia kontrola konstytucyjności przekazania,
dokonywana poprzez kontrolę konstytucyjności aktów
decydujÄ…cych o przekazaniu.
Podział kompetencji
żð Kompetencje wyÅ‚Ä…czne UE
żð Art. 2 ust. 1 TFUE: Jeżeli Traktaty przyznajÄ… Unii
wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie,
jedynie Unia może stanowić prawo oraz
przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast
Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie
z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów
Unii.
Podział kompetencji
żð Kompetencje wyÅ‚Ä…czne UE
Artykuł 3 TFUE 1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących
dziedzinach:
a) unia celna;
b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania
rynku wewnętrznego;
c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich,
których walutą jest euro;
d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej
polityki rybołówstwa;
e) wspólna polityka handlowa
Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli
ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do
umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w
jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.
Podział kompetencji
żð Kompetencje dzielone UE
żð Art. 2 ust. 2 TFUE: Jeżeli Traktaty przyznajÄ… Unii
w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z
Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa
Członkowskie mogą stanowić prawo i
przyjmować akty prawnie wiążące w tej
dziedzinie.
Podział kompetencji
żð Kompetencje dzielone UE - domniemanie
kompetencji dzielonych
żðArt. 4. 1. TFUE: Unia dzieli kompetencje z
Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty
przyznają jej kompetencje, które nie
dotyczą dziedzin określonych w artykułach
3 i 6.
Podział kompetencji
żð Kompetencje dzielone UE
żð Zasada zajÄ™tego pola - art. 2 ust. 2 TFUE:
Państwa Członkowskie wykonują swoją
kompetencjÄ™ w zakresie, w jakim Unia nie
wykonała swojej kompetencji. Państwa
Członkowskie ponownie wykonują swoją
kompetencjÄ™ w zakresie, w jakim Unia
postanowiła zaprzestać wykonywania swojej
kompetencji.
Podział kompetencji
żð Kompetencje dzielone UE
żð Zasada zajÄ™tego pola
żð Deklaracja 18 do TUE:  Jeżeli Traktaty przyznajÄ… Unii w
określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami
Członkowskimi, Państwa wykonują swoją kompetencję w
zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła
zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Ta ostatnia
sytuacja ma miejsce wtedy, gdy właściwe instytucje Unii
postanowią uchylić dany akt ustawodawczy, w
szczególności w celu lepszego zagwarantowania stałego
poszanowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.
Podział kompetencji
żð Kompetencje koordynacyjne UE
żð Art. 2 ust. 5 TFUE: W niektórych dziedzinach i na
warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma
kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu
wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań
Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich
kompetencji w tych dziedzinach. Prawnie wiążące akty
Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów
odnoszących się do tych dziedzin nie mogą prowadzić do
harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych
Państw Członkowskich
Podział kompetencji
żð Kompetencje koordynacyjne UE
żð ArtykuÅ‚ 6 TFUE
żð Unia ma kompetencje do prowadzenia dziaÅ‚aÅ„ majÄ…cych
na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie
działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich
działań o wymiarze europejskim należą: m.in. (& )
g) współpraca administracyjna.
Podział kompetencji
żð Klauzula otwarta, elastycznoÅ›ci - ArtykuÅ‚ 352 (dawny
artykuł 308 TWE)
żð Jeżeli dziaÅ‚anie Unii okaże siÄ™ niezbÄ™dne do
osiągnięcia, w ramach polityk określonych w
Traktatach, jednego z celów, o których mowa w
Traktatach, a Traktaty nie przewidziały
uprawnień do działania wymaganego w tym
celu, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek
Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, przyjmuje stosowne przepisy.
Zasada pomocniczości
Zasada pomocniczości  art. 5 ust. 3 TUE
żð Zgodnie z zasadÄ… pomocniczoÅ›ci, w dziedzinach, które
nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia
podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim
zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą
zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa
Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i
regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na
rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe
jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.
Zasada pomocniczości
Zasada pomocniczości  art. 5 ust. 3 TUE
Rola parlamentów krajowych!
Parlamenty narodowe czuwajÄ… nad
przestrzeganiem zasady pomocniczości
Zasada proporcjonalności
Art. 5 ust. 4 TUE:
Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i
forma działania Unii nie wykraczają poza to,
co jest konieczne do osiągnięcia celów
Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę
proporcjonalności zgodnie z Protokołem w
sprawie stosowania zasad pomocniczości i
proporcjonalności.
Zasada proporcjonalności
Art. 296 TFUE  wybór aktu prawnego
UE z poszanowaniem zasady
proporcjonalności
Zasada lojalnej współpracy
Art. 4 ust. 3 TUE:
żð Zgodnie z zasadÄ… lojalnej współpracy Unia i PaÅ„stwa
Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie
wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań
wynikających z Traktatów. Państwa Członkowskie
podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne
właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań
wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię
jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich
środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu
celów Unii.
Zasada praworządności
żðETS 294/83, Les Verts
żð system instytucjonalny prawa UE
oparty jest na zasadzie praworządności
(tu oznaczającej konieczność kontroli
sądowej aktów każdej instytucji)
Zasada demokracji
żð Demokracja jako wartość UE  art. 2 TUE
żð Pokojowa Nagroda Nobla dla UE  12.10.2012 
za  wkład w działania na rzecz pokoju i
pojednania, demokracji i praw człowieka,
prowadzone w Europie od ponad sześćdziesięciu
lat .
żð Nowy TytuÅ‚ II TUE (art. 9  12)  Postanowienia o
zasadach demokratycznych
żð PowiÄ…zana z obywatelstwem i niedyskryminacjÄ…
(równością)  art. 9 TUE
żð Demokracja przedstawicielska jako zasada
funkcjonowania UE - art. 10 TUE
Zasada demokracji
żð Prawo obywateli uczestniczenia w życiu
demokratycznym UE (wybory, prawo inicjatywy
ustawodawczej)
żð Otwartość, przejrzystość dziaÅ‚ania UE (także art.
15 TFUE  jawność obrad PE i Rady, dostęp do
dokumentów)
żð Konsultacyjny udziaÅ‚ obywateli w dziaÅ‚aniu
instytucji UE  art. 11 ust. 1 -3
żð Europejska Inicjatywa Obywatelska (Inicjatywa
ustawodawcza)  art. 11 ust. 4
żð http://ec.europa.eu/citizens-initiative/
Zasada demokracji
żðUdziaÅ‚ parlamentów narodowych  art. 12
TUE (lista uprawnień parlamentów
narodowych)
żðUdziaÅ‚ w przyjmowaniu prawa
pierwotnego
żðUdziaÅ‚ w przyjmowaniu prawa wtórnego
(kontrola zasady pomocniczości)
żðKompetencje informacyjne i kontrolne
Zasada praworządności
żð ArtykuÅ‚ 2 TUE
żð Unia opiera siÄ™ na wartoÅ›ciach poszanowania
godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji,
równości, państwa prawnego, jak również
poszanowania praw człowieka, w tym praw osób
należących do mniejszości. Wartości te są
wspólne Państwom Członkowskim w
społeczeństwie opartym na pluralizmie,
niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości,
solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.
Zasada praworządności
żð PreambuÅ‚a do KPP
żð Åšwiadoma swego duchowo-religijnego i
moralnego dziedzictwa, Unia jest zbudowana na
niepodzielnych, powszechnych wartościach
godności osoby ludzkiej, wolności, równości i
solidarności; opiera się na zasadach demokracji i
państwa prawnego. Poprzez ustanowienie
obywatelstwa Unii oraz stworzenie przestrzeni
wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
stawia jednostkę w centrum swych działań.
Zasada praworządności
żð Sankcje za naruszenie zasady praworzÄ…dnoÅ›ci
przez państwa  art. 7 TUE
żð 1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej
Państw Członkowskich, Parlamentu
Europejskiego lub Komisji Europejskiej, Rada,
stanowiąc większością czterech piątych swych
członków po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, może stwierdzić istnienie
wyraz
nego ryzyka poważnego naruszenia przez
Państwo Członkowskie wartości, o których
mowa w artykule 2.
Zasada praworządności
żð ArtykuÅ‚ 4 Kodeksu Dobrej Praktyki
Administracyjnej UE
żð Zasada praworzÄ…dnoÅ›ci
żð UrzÄ™dnik dziaÅ‚a zgodnie z zasadÄ…
praworządności, stosuje uregulowania i
procedury zapisane w prawnych przepisach
Wspólnot. Urzędnik zwraca w szczególności
uwagÄ™ na to, aby decyzje dotyczÄ…ce praw lub
interesów jednostek posiadały podstawę
prawną, a ich treść była zgodna z
obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami prawnymi.
Zasada niedyskryminacji
żðArt. 9 TUE  równość obywateli UE
żðArt. 18 TFUE  zakaz dyskryminacji ze
względu na przynależność państwową
żðArt. 19  poÅ›redni zakaz dyskryminacji ze
względu na inne kryteria: płeć, rasa,
pochodzenie etniczne, religia, światopogląd,
niepełnosprawność, wiek, orientacja
seksualna
Zasada dzielonego wykonywania
prawa UE
żðArt. 19 TUE  PaÅ„stwa CzÅ‚onkowskie
ustanawiają środki niezbędne do
zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w
dziedzinach objętych prawem Unii
żðart. 291 ust. 1 TFUE: paÅ„stwa czÅ‚onkowskie
przyjmują wszelkie środki prawa krajowego
niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie
wiążących aktów Unii
Zasada dzielonego wykonywania
prawa UE
żðPojÄ™cie administracji europejskiej
żðArtykuÅ‚ 298 TFUE
żðWykonujÄ…c swoje zadania, instytucje,
organy i jednostki organizacyjne Unii
korzystajÄ… ze wsparcia otwartej,
efektywnej i niezależnej administracji
europejskiej.
Zasada dzielonego
wykonywania prawa UE
żðNowy tytuÅ‚ TYTUA
XXIV TFUE:
WSPÓA
PRACA ADMINISTRACYJNA
żð197 TFUE:  Skuteczne wdrażanie prawa Unii
przez Państwa Członkowskie, mające istotne
znaczenie dla dobrego funkcjonowania Unii,
jest uznawane za sprawę będącą
przedmiotem wspólnego zainteresowania
Zasada dzielonego wykonywania prawa
UE (dzielonej administracji)
żð 197 ust. 2 i 3 TFUE:  DziaÅ‚anie to może polegać w szczególnoÅ›ci na
ułatwianiu wymiany informacji i urzędników oraz wspieraniu
programów szkolenia. Żadne Państwo Członkowskie nie jest
zobowiÄ…zane do korzystania z tego wsparcia. Parlament Europejski i
Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą
procedurą ustawodawczą, ustanawiają niezbędne ku temu środki, z
wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisów ustawowych i
wykonawczych Państw Członkowskich. Niniejszy artykuł nie
narusza zobowiązań Państw Członkowskich do wdrażania prawa
Unii ani prerogatyw i obowiązków Komisji. Nie narusza również
pozostałych postanowień Traktatów przewidujących współpracę
administracyjną między Państwami Członkowskimi oraz między
nimi a UniÄ….
Autonomia instytucjonalna
(ustrojowa)
żðSwoboda wyznaczenia organów i sÄ…dów
rozpatrujÄ…cych sprawy z elementem unijnym
żðOgraniczona przez przepisy prawa UE
żðOgraniczona przez zasadÄ™ efektywnoÅ›ci
żðOdpowiedzialność paÅ„stwa za wszystkie
swoje organy
Autonomia proceduralna/zasada
procedur krajowych
żð Swoboda? PaÅ„stw czÅ‚onkowskich w wyborze i regulacji Å›rodków
proceduralnych, według których wykonywane mają być w prawie
krajowym roszczenia wynikajÄ…ce z prawa un3
nego
żð 33/76 Rewe I, 45/76 Comet  1976 r.:  w braku przepisów
wspólnotowych, do krajowego systemu prawnego każdego państwa
członkowskiego należy wyznaczenie sądów właściwych i określenie
przepisów proceduralnych dotyczących skarg mających na celu
zapewnienie ochrony praw obywateli, wynikajÄ…cych ze skutku
bezpośredniego prawa wspólnotowego, przy czym przepisy takie nie
mogą być mniej korzystne od przepisów, które dotyczą podobnych
skarg o charakterze krajowym (& ) Sytuacja byłaby odmienna
jedynie wówczas, gdyby przepisy i terminy uniemożliwiały w
praktyce wykonywanie praw, które sądy krajowe zobowiązane są
chronić
Zasada efektywności prawa UE
żð W sprawie Walt Wilhelm 14/68 TrybunaÅ‚ użyÅ‚ po raz
pierwszy pojęcia efektywności w odniesieniu do środków
prawa krajowego, stwierdzajÄ…c:
żð  Traktat EWG ustanowiÅ‚ swój wÅ‚asny system prawny,
zintegrowany z systemami prawnymi państw
członkowskich, który musi być stosowany przez ich sądy.
Byłoby niezgodne z naturą tego systemu pozwolić
państwom członkowskim na wprowadzanie czy
utrzymywanie środków, które mogłyby naruszyć
praktyczną efektywność Traktatu
Zasada efektywności prawa UE
żð Komunikat Komisji, Skuteczna Europa  Stosowanie
Prawa Wspólnotowego, COM(2007) 502:
żð  Unia Europejska oparta jest na prawie, realizuje wiele
ze swoich strategii politycznych za pośrednictwem
aktów prawnych, a jej istnienie możliwe jest dzięki
poszanowaniu zasady praworządności. Jej powodzenie w
osiąganiu celów zapisanych w Traktatach oraz
prawodawstwie zależy od skutecznego stosowania
prawa un3
nego w państwach członkowskich. Nie można
w pełni osiągnąć celów prawa, jeżeli nie jest ono
właściwie stosowane i egzekwowane
Zasada efektywności prawa UE
żðZasada efektywnoÅ›ci jako wywodzÄ…ca siÄ™ z
zasady lojalnej współpracy  art. 4 ust. 3 TUE
Zasada efektywnej ochrony sÄ…dowej
(prawnej)
żð PojawiÅ‚a siÄ™ w orzeczeniach z 1984 r. w sprawach von Colson i Harz
żð C-432/05, Unibet  zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada
skutecznej ochrony sądowej jest zasadą ogólną prawa
wspólnotowego wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych
państw członkowskich, chronioną na mocy art. 6 i 13 europejskiej
konwencji praw człowieka
żð W systemie un3
nym skuteczna ochrona prawna jest elementem
zasady efektywności. Jest ujęciem efektywności od strony praw
jednostek  prawa przyznane w systemie un3
nym mają być
odpowiednio chronione na poziomie prawa krajowego, a ochrona w
aspekcie instytucjonalnym spoczywa na sÄ…dach krajowych.
Zasada efektywności  obowiązki
sądów
żðRoszczenia wynikajÄ…ce z prawa UE
muszą być skutecznie i równoważnie
wykonane przez organy krajowe za
pomocą środków prawa krajowego
Efektywność prawa UE a autonomia
proceduralna państw
Prawo UE ma być wykonywane
przez procedury i środki prawa
AUTONOMIA PROCEDURALNA
krajowego, ale spełniające
(ZASADA PROCEDUR
KRAJOWYCH) warunki:
 Nie było intencją [Traktatu
Równoważności (ekiwalencji,
Rzymskiego] tworzenie nowych
niedyskryminacji)  roszczenia
środków przed sądami krajowymi
unijne sÄ… traktowane nie gorzej
zapewniajÄ…cych przestrzeganie
niż roszczenia krajowe
prawa wspólnotowego innych niż
istniejące już w prawie krajowym.
(ETS, 158/80 Rewe)
Skuteczności  wykonanie
roszczeń unijnych nie może być
niemożliwe lub nadmiernie
utrudnione
Zasada efektywności  przykłady
obowiązków sądów
żðZapewnienie drogi sÄ…dowej
żðPodnoszenie prawa UE z urzÄ™du
żðÅšrodki zabezpieczajÄ…ce
żðWznowienie postÄ™powaÅ„ krajowych
żðObowiÄ…zek zwrotu opÅ‚at i podatków
żðOdpowiedzialność odszkodowawcza